Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJERZIMI NË PËRMENDORE ME TRE SIMBOLIKA TË KËQIJA*

by

Mendime rreth vëllim poetik “Qyqja në hanin e Ferrit”, të Mëhill Velaj/

 NGA PËLLUMB GORICA/

Me tre fjalë një poet mund të thotë më shumë se me treqind të një njeriu të zakonshëm.“Qyqja në hanin e Ferrit”,e poetit Mëhill Velaj është titull, që ngërthen në vetvete një simbolikë jetësore, e cila nuk është e lehtë të deshifrohet që në krye.

Në kërkim të një simbolike, që është e aftë të personifikojë vajin e vetmisë, dhe fatkeqësisë, autori zgjedh Qyqjen, si përmallim therës për atë lumturi që ekzistonte dikur, por që erdhën dhe e vodhën arbitrarisht padrejtësitë e kohës në shekuj.

Hani, është vendstrehimi, vendfshehja e mistereve, e ëndrrave të pafjetura, i kujtimeve të nxehta, që ndizen e pikojnë mall të përvëluar, e duhet të ndjekin pas brezat.

Ferri, është simboli i së keqes së përjetshme, i gjykimeve dhe ndëshkimeve shpirtërore e fizike, i dhënies llogari për mëkatet e kryera nga çdo moshë në jetë.

Por merita kryesore e poetit është se të tria këto si simbolikë e së keqes që jeton bashkë me njerëzimin, autori i shpalos si ana tjetër e medaljes së një jete, që gjen forca të mbijetojë e t’i mposhtë ato gjithmonë në dobi të së mirës sëtij. Poeti ka meritën e veçantë se të tria etapat: të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen, i sheh të lidhura dialektikisht, duke argumentuar artistikisht se asnjëra nuk mund të ekzistojë pa tjetrën.

Vëllimi me poezi “Qyqja në hanin e ferrit”, i poetit Mëhill Velaj është i konceptuar në pesë cikle, të lidhura me mesazhin e qartë se gjithçka në këtë botë është ëndërr e shpresë, luftë e paqe, humbje e fitore, por asgjë nuk zhduket e humbet, që tjetërsohet e përmirësohet në ardhmërinë e saj, duke mbajtur të pazbehur vulën e kohës. Poeti gërmon në kujtime, për të rindezur traditën, e për t’i mbushur brezat me krenarinë e ligjshme për këtë vend ku “rrodhën më shumë lumenj gjaku se sa lumenj me ujë”. Të shkruara në varg të bardhë, dhe me një ritmikë këmbëngulëse, poezitë e vëllimit “Qyqja në hanin e ferrit” të Mëhill Velaj kanë larmi tematike, figuracion disi të errët, që nuk është i lehtë në të kuptuar. Me simbolikën dhe guximin e shprehjes, çdo varg kullon dhimbje e mall për atdheun, shpalosen dëshira dhe mesazhi i madh, se pavarësisht pengesave e brengave jeta meriton të jetohet. Ndaj edhe pse i brengosur për gjithçka që nuk është realizuar, i përmalluar nga ndarja me atdheun e tij, riafirmon lidhjen e përjetshme me jetën si nocion biologjik e filozofik me Kosovën e tij, nënë të pavdekshme kur shkruan: “Unë do të vij përsëri / E ardhmja e fatit tim/  Je ti Kosova ime/ Emrin zemër ke”.

Në vargjet e vëllimit poetik,“Qyqja në hanin e ferrit” të Mëhill Velaj shprehet më së shumti thelbi i dëshirës së madhe të poetit, për ta kthyer lotin në ëndërr, dhimbjen në dashuri, dhe dëshpërimin në shpresë: “Ende gjenim guximin, forcën e brendshme/ Dhëmbjet dhe humbjet tona ishin/ Lotët e shpresës e të dashurisë”. Poeti njeh humbjen dhe pranon fatkeqësinë si një fenomen i natyrshëm që ndodh, pavarësisht nga dëshira jonë. Ai analizon të kaluarën dhe nxjerr mësim nga realiteti që jeton dhe pastaj thjesht e pa jehonë, jo nga pozita e heroit apo e martirit, por të ushtarit që sakrifikon për jetën: “Dhimbjet dhe humbjet tona ishin/ Lotët e shpresës dhe të dashurisë”. Dhe për ta garantuar e qartësuar më mirë këtë proçes të pashmangshëm, thërret në ndihmë zërin e të parëve: “Dëgjojmë zërin e largët të etërve:/  Mos kini frikë dhimbjen e vdekjen/ Hapni portën e së ardhmes / Aty do të gjeni PAQEN”.

Poezia e Mëhill Velaj është si një këngë e papërfunduar kurrë për jetën, si një ëndërr në zgjim. Ndaj kur lexon vargje, që rrezatojnë vetëm mall atdhedashurie e shpresë të ringjallur, që i thurin hymne ardhmërisë së bukur njerëzore, të sjellin padashur në mendje mendimet e humanists, Nënë Tereza. Ja si shkruan poeti: “Ndjeni dashuri, kur ju jepni dashuri/ Jo vetëm kur ju merrni/  Drita është me ju/ Mos harroni“. Malli e brenga, pengesa dhe vështirësia e ngacmojnë përtej njerëzores poetin. Fakti që “qyqja këndonte vargun në një degë të thatë“ e bëjnë poetin “të varet në litarin e vargjeve”, por qartëson se ai këtë nuk e bën në emër të humbjes, por të optimizmit dhe ringjalljes, e të përtëritjes së jetës. Poeti si një krijesë e shkrirë dhe shpirt e mendim me mjedisin që e rrethon shkruan: “Jeta është e bukur/ Jeta jam unë/ Vargjet që i thur për të”. Poeti pasi njeh deri në palcë gjithçka që ngërthen në vetvete nocioni jetë, mposht gjithçka që i kundërvihet logjikës së zhvillimit, e drejton vështrimin nga dashuria dhe njerëzorja, dhe jep garanci për të ardhmen e kombit të tij: “Unë e di se secili prej nesh nuk i beson më vdekjes/ Unë e di atë, siç nuk i besoj më vetë/ Unë e di se secili prej nesh udhëton drejt dashurisë patjetër/ Ngulur thellë në themele të shtëpisë së vjetër”. Çdo invid e komb ka një të kaluar, jeton një realitet e ka një të ardhme, por gjithmonë mbështjellë me veçantinë e traditës dhe kulturës së tij. Kombi që i përket poeti e ka zgjedhur vetë rrugën e tij: “Me eshtrat e ngurosura shtruam rrugën e lirisë/ Tabanin e përjetshëm të atdheut tim”. Dhe në një poezi tjetër vazhdon po me atë gjuhë e zemër: “Jeta nuk është shtrati me trëndafilla/ Jeta është vallja për tu kërcyer deri në fund/ Jeta është e mbushur me zhgënjime/ Jeta ka mistere energji trishtim, dashuri/ Jeta është dhuratë fat, tragjedi entuziazëm/ Jeta është vetmi e sfidë”.

Poezinë e Mëhill Velaj e ndriçon simbolika dhe e bën të ndjeshëm vargu i lëmuar me kujdes, e i vënë me siguri në vendin që i takon, si një gur kështjelle, dhe i jep ritmin e ngjyrën e së veçantës gjuha e rrjedhshme pa sforcime e zbukurime, por edhe tematika e zgjedhur, rima e goditur, e sidomos aliteracioni, e forca e mendimit. Megjithatë poeti duhet të shmang një përsëritje jo të justifikuar të leksikut poetik, e cila vihet re nga njëra poezi tek tjetra. Gjithashtu duhej edhe një lidhje më organike të pesë cikleve në funksion të një tematike të vetme, duke e bërë vëllimin më të ngrohtë.

Rrallë mund të gjesh metafora, simbole e krahasime të tilla si: “Varrosa shpirtin sallatë prej thike”; “Pranvera merr një lule nga lulet e mia”; “Lotët e motrës vaditin pluhurin e dëshpërimit”;  “Mbi kokë qëndrojnë retë si flamuj argjendi”; “udhë me krahë zogjsh”; “Sa ngushtë midis tokës dhe qiellit”; “E ardhmja ka ardhur në të kaluarën”; “Delet kullotnin bar e gjak”; “Zgjoheshim nga një ëndërr e binim në një tjetër”; “Fara u bë zogj që fluturuan në kaltërsi“; “Me kohën nën sqetull” etj, që bëjnë të gumëzhijë vargu për një kohë të gjatë e të lërë gjurmë të pashlyeshme në mendje.

Por për poetin është dashuria ajo që mban në këmbë njerëzimin, jetën, dhe ai duke dashur të falë vetëm dashuri, kërkon që të vdesë për të, si martir i saj. Ndaj, e ka zgjedhur rrugën e tij, e ka përcaktuar atë fat, të cilën kërkon që të mbajë në buzë përjetësisht me këngën e dashurisë: “Ky është fati im/ Të vdes duke kënduar”.  Dhe s’ka fat më të bukur e më të madh, se ky. Fat që e pati: Dantja, Hajne, Pëtefi, Gëtja, Esenini, Pushkini, Petrarka, Migjeni, Noli, e shumë këngëtarë të tjerë të poezisë. Se ata që vdesin duke kënduar, në fakt nuk kanë vdekje kurrë.

 

 

 

 

Kosovë-Çmime për esetë “Çfarë do të thotë BE për mua”

by

-“Është e vështirë të flasësh për diçka të cilën nuk e ke provuar ose nuk ke qenë asnjëherë pjesë e saj.”/PRISHTINË, 12 Prill 2016-B.Jashari/ Në Kososvë, Qendra Informative dhe Kulturore e BE-së (EUICC) në Prishtinë shpërblen finalistët e garës për esenë më të mire. Në një ceremoni dhe koktej rasti, sot,  në ambientet e Qendrës Informative dhe Kulturore të BE-së u mirëpritën nxënës, prindër arsimtarë të dhjetë aplikantëve më të mirë të gares “Çfarë do të thotë BE për mua”. “Është me te vërtetë një pyetje shumë e vështirë për t’u përgjigjur. Është e vështirë të flasësh për diçka të cilën nuk e ke provuar ose nuk ke qenë asnjëherë pjesë e saj. Është sikur një Siberian të flas për një ditë të nxehtë në plazhë, të cilën ka mundur ta shoh vetëm në televizor”. Kështu e kishte filluar esenë e sajë Bardha Çitaku. nxënëse e shkollës “Frang Bardhi” nga Mitrovica, së cilës i takoi çmimi i parë në këtë garë.

Esea e Jasmina Krama, nxënëse e klasës së 12-të nga Mitrovica e Veriut u cilësua si shkrimi i tretë më i mirë, ndërsa me vendin e dytë në këtë garë u shperblye Rona Roka nga Gjakova.

Në fjalën e saj Dinka Zivalj zëdhënëse e Zyrës së BE-së u shpreh të jetë e befasuar me pjekurinë në të menduar të nxënësve pjesmarrës në këtë garë. Për të gjitha pikat që ju keni folur në esetë tuaja, janë pikërisht ato tema për të cilat BE vazhdimisht flet nëpër evente dhe debate të ndryshme, sepse sundimi i ligjit, edukimi dhe tema të tjera si këto BE konsideron si kruciale për vendin”, tha ajo.

Gara për esenë më të mirë me temën “Çfarë do të thotë BE për mua?” ishte gara e parë e EUICC-së për këtë vit. Në ndërkohë EUICC shpejt do të lansojë edhe garatjera si ajo për projektin më të mirë për ambientin si dhe atë për filmin e shkurtër më të mirë.

Në “kopshtin e muzës poetike “të Xheladin Mjekut

by

Nga  SEJDO HARKA/

Sapo fillon të shfletosh librin me poezi “ Në kopshtin e muzave”,shkruar nga  poeti i njohur  kosovar Xheladin Mjeku ,e ndjen veten  si  në një kopsht të bukur ,rrethuar nga muzat.Lexon vargjet e  poezisë së këtij vëllimi me të njejtin titull,dhe të duket vetja sikur  fluturon kalëruar mbi magjinë e shtojzavalleve , për të shijuar   bukurinë e muzës  poetike të autorit.Në këtë udhëtim  të çuditshëm,përkrah  trokut të shtojzavalleve ndjen,herë ngrohtësinë e diellit e herë  ftohtësinë e ngricave,herë ankthin e zemrave  e herë bukurinë e ëndrrave ,herë  magjinë e muzave dhe herë kafshimin e gjarprit. Në shpirtin e trazuar të muzës poetike të Xh. Mjekut bashkëjeton dhimbshëm  një  antinomi e çuditshme midis  bukurisë dhe shëmtisë ,urrejtjes dhe dashurisë humanizmit dhe egërsisë…Nga njera anë  lartësohen “dragonjtë” dhe “zanat” ,që me forcën dhe  dhe bukurinë e tyre të rrallë   mbrojnë dhe konservojnë trojet  , gjuhën dhe  likinë, zbukurojnë  natyrën dhe shpirtrat njerëzorë,ndërsa nga ana tjetër të fanepsen”shtrigat “ dhe “lugatët”,”ulkonjat dhe “katallanët” ,që kërkojnë të shkelin  e kafshojnë Kosovën e Shqipërinë dhe të vrasin shpresën dhe lirinë.Por para  se të ndalemi te disa nga vlerat  e këtij vëllimi ,po  ndalemi për të treguar me pak fjalë se kush është Xheladin Mjeku:Ai ka lindur në  Prishtinë,në vitin 1961.Ka një krijimtari trë bollshme dhe të larmishme  krijuese dhe artistike .Deri tani  ka shkruar dhe botuar rreth 10 libra me poezi e prozë për fëmijë ,të rinj e të rritur,disa prej të cilave janë  nderuar me çmime të ndryshme.Në vitin 2010  ,poeti  Xh .Mjeku,me përmbledhjen poetike”Mëkatet e Orfeut”,është  nderuar  me  çmimin e parë ,nga  Klubi i Shkrimtarëve Shqiptarë  në botë”Drita” dhe Istituti   i Librit dhe  Promocionit “Toena”Tiranë. Vitet e fundit ai është prezantuar dhe me disa antologji poetike e libra me kritika leëtrare  dhe shkrime të ndryshme publicistike.Është pjesmarrës aktiv në luftën çlirimtare të Kosovës.Prandaj ,disa nga poezitë e tij më të mira janë përjetime të dhibshme nga fronti  i   luftës për liri.Poezitë e vëllimit poetik“Në kopshtin e muzave”,botuar kohët e fundit , janë përjetime të dhimbshme të poetit  për lëvizjet dhe  luftrat   që janë bërë nga populli shqiptar  gjatë 100 vitet e fundit.Në koncepsionin poetik të Xheladin Mjekut trazohen realja me irealen,tokësorja  me  imagjinaren dhe historia me mitologjinë.Libëri dallohet për larmishmëri tematike dhe mesazhe universale,për figuracion të bukur dhe frymëzim spontan,për vargëzim elegant dhe simbolikë të gjallë. Në poezitë  e Xheladin Mjekut  ,kombi dhe atdhetaria,gjuha dhe shqiptaria ,shpresa dhe liria duketn sikur janë zënë dorpërdore me shtojzavallet ,për të ndjekur bashkë me lexuesit vallen e muzës poetike.Këto nocione filozofike  që janë tjetërsuar në simbole estetike,marin vlera universale,kur ato vishen me vellon e simbolikës poetike,gjë që i bën lexuesit të gjejnë atë që fshihet pas perdes së tekstit. Pas magjisë së muzave  fshihet  freskia e mëngjeseve dhe bukuria e sorkadheve,ngrohtësia e diellit dhe shkëlqimi i arit.Poezia “Dioptri për zënien e diellit” është një protestë e fuqishme ndaj padrejtësive të shekullit, i cili fatkeqësisht vuan nga  mungesa e diellit dhe terri.Për autorin e librit  ky shekull është mbarsur me lugetër” dhe “bie erë harbutërie plot kutërbim”.Kjo është arsyeja që hapi i stërmunduar i Kosovës  është  detyruar të ndjekë  udhën e”lëkurës së gjarpërit”,të mbetur gurëve të shkretëtirës.Kjo  ka ndodhur  sepse drita i  i ka ardhur jo nga “dielli i lirisë”,por  përmes “rrjetës së merimangës” dhe hiles e errësirës.Xheladin Mjekut i vjen keq ,kur sheh se guximi kosovar,edhe pse ka derdhur shumë gjak, ende zvarritet  i trembur.Është kjo arsyeja ,që ai kërkon nga bashkëkombasit e tij “dioptri tjetër për çlirimin e diellit”(10).Në poezinë “Artemida vulgaris”,lexuesi mbërthehet nga antinomia e gëzimit  dhe trishtimit,midis shpresës dhe pensimizmit dhe midis ëndrrës dhe flijimit.Lexuesi, në vargjet e kësaj poezie  përjeton  ndjesinë e “thyerjes së heshtave në lojën e përbindëshave” .Ndërsa  pas tymnajës së kësaj loje  dëgjon “zërat e harruar të epokës së mashtrimit”.Për poetin ,atje ku mbin Artemisa(Lulja e gjakut),shpirtrat njerëzorë janë më afër njeritjetrit ,për rizgjmin e jetës.Simbolika metaforike e Xh.Mjekut i bën “Muret e pallatit të të shtypurit”,të mbeten gojëhapur,ndërsa”heshtja vrastare e kohës ngre folenë në zemër të kullës”,sepse shekulli shurdhmemec  bën sehir me mortjen.Ishte koha kur “myku ngrihej deri në kupën e qiellit”, edhe pse “ shtypja kish dhënë shpirt mbi fletët e zverdhura të flijimit”. -Është kjo arsyeja  që kosovarët-shkruan poeti-rendin udhëve të Evropës  ,për të kërkuar shpëtimin dhe shpresën e humbur.Si një himn i bukur për  atdhedashurinë dhe mërgimin  tingëllon poezia “Malli i  një mërgimtari” .Mërgimtarin e ka prerë aq shumë malli për vendin e tij ,sa që nuk e kupton në se”Atdheu gëzohej nga kthimi/a gëzimi ishte buzëqeshja e tij” Për Xh.Mjekun historia ,krahas ditëve të vrullshme ,ka dhe ditët e saj të frikshme e të tmerrshme .Ato herë ecin përpara,herë mbrapa dhe herë mbeten në vend.Kur memorja e kombit verbohet,ka të ngjarë që dhe historia të kthehet  në pikën zero.Lexuesi ,duke i  rënë kryqetërthor “ kopshtit të muzave”,në brendësinë e të cilit bashkëjetojnë frika dhe guximi,shpresa dhe zhgënjimi,ndjen dhimbjen që pëjetuan kosovarët gjatë luftës për liri dhe pavaresi,për të çarë  terrin e natës dhe mjergullën e heshtjes,për të vrarë  përdhunimin,pabesinë dhe  kobin e zi.Heroi lirik i poezive të këtij  libri  shpesh shkrihet me poetin ,i cili dje ishte “Promete i ri”, që luante me zjarrin e ndjenjave,ndërsa sot s’është gjë tjetër veçse shëmbëlltyrë e kujtesës.Ai është tjetërsuar në “Pegas “në fluturim.Në poezi  të tilla ,si ajo me titull”Apollogji”,poeti Xh. Mjeku shpreh dëshpërimin ndaj realitetit të hidhur të kohës ,kur fatkeqësisht edhe sot e kësaj dite mbretëron i ligu  dhe i paafti,i pacipi dhe lajkatari,të cilët i quan”Hutinë që majë plepi ngrejnë foletë”.Për të është koha kur”Shtojzavallet nuk mund të çelin udhë”(30).Varrmihësit e kohës”Hingëllijnë mes psherëtimave të ditës”(*34).Guximi dhe shpresa ringrihen vetëm kur shemben tempujt e idhujve të lavdisë.

Janë të shumta poezitë që e marin frymëzimin nga figura të shquara të artit  dhe të letërsisë  shqipe si Naim Frashëri ,të cilin ai e quan  bilbil të gjuhës shqipe,simbol të shqiptarisë,bukurisë dhe mënçurisë së kombit.Ndërsa për lexuesin  ai  mbetet burim  i ujrave të kristalta  , që u shuan etjen  me  gurgullimat dhe kthjelltësinë e tyre të rrallë.Janë këto disa nga arsyet ,që  autori i drejtohet atij me mirnjohjen:”Përulësisht të falemi”!.Në kujtim të poetëve të mëdhenj ,që fatkeqësisht po i kin si gjethet e vjeshtës ,pa u ndjerë  e njënganjë,ai shkruan poezinë”Lotët”.Nga heshtja dhe mosvlerësimi,vargjet e  e këtyre poetëve,”që shpojnë me majën e shpatës  së Demokleut”mortjen dhe  skllavërinë,rrebelohen fuqishëm.Në kristalin e kripur të lotëve, ata kanë lënë ëndrrën dhe gëzimin dhimbjen dhe trishtimin,forcën dhe guximin,dashurinë dhe trishtimin.

Një vend të dukshëm  në poezitë e këtij vëllimi zënë  ato me motivin e dashurisë.Për poetin  dashuria është një impuls i fuqishëm ,që e bën njeriun me krahë për të kapërcyer çdo pengesë dhe vështirësi,bile dhe “shtegun e ylberit”.Syri ,edhe në poezitë e këtij autori ,është simbol i sinqeritetit dhe bukurisë,por dhe i dredhisë dhei pabesisë.Në retinën e syrit të dashuruar, lexuesi  shijon ngrohtësinë e diellit dhe kthjelltësinë e  qiellit,sinqeritetin e fëmijës dhe ëmbëlsinë e sheqerit.Edhe pejsazhi zë një vend të dukshëm në brendinë e shumë poezive të këtij vëllimi.Objekt i këtyre poezive janë natyra  nudo  dhe stinët e vitit si vjeshta e pranvera ,të cilat bëhen   burim frymëzimi   për këngët dhe sinfonitë e dashurisë.

Së fundi mund të themi se poezia e Xheladin Mjekut,jo vetëm  ka një gjuhë të bukur dhe me simbolikë  metaforike ,herë të kthjellët  dhe herë hermetike ,por  në brendinë e saj mban  mesazhe të fuqishme gjithkohore ,me vlera universale.Shumëkuptimshmëria  e poezive të këtij autori  buron nga  leksiku i kërkuar dhe sintaksa poetike e përzgjedhur ,nga figuracioni i gjallë  dhe sistemi i papërsëritshëm i vjershërimit.Mbaron së lexuari  poezitë  modeste të Xheladin Mjekut, dhe të duket sikur   shoqërohesh nga  tingujt melodiozë të një gjuhe të ëmbël dhe  nga troku i një vargëzimi modern.

“Nuk dua të vdes në errësirë”- Mystehak Xhemali

by

 Nga Përparim Hysi/Pasi lexova librin me tregime ” Nuk  dua të  vdes në errësirë” të  Mystehak Xhemalit, m’u forcua bindja se, si gjithmonë, autori është një prozator që jo  vetëm di të vëjë pikat mbi i, por me penën e tij, tanimë të kultivuar, vë dorën mbi plagët e shoqërisë si sot, po ashtu dhe dje, në kohën e diktaturës.

Kur e quaj Mystehak Xhemalin si penë e kultivuar, ky nuk është një nomminim imi subjektiv, por është një vlerësim që ai e meriton.Si prozator,  ka dalë para lexuesëve me tri romane: “Fundi i një kryeministri”, “Murgu”,”Trishtim i kolonelit” dhe, meqë me penën e tij  shquhet dhe si një publicist, u ka  dhënë lexuesëve tri libra me publicistikën e tij: “Shurdhëri dhe verbëri”,”Si e kam njohur Mehmet Shehun” dhe “Enigma e një murgu shetitës”.Veç të sipërmëve, në korpusin e tij të krijimtarisë përfshihet dhe poema simfonike”Mallakastër, Mallakastër!”.

       *       *       *

Kur shoh gjithë këtë krijmtari me vlerë të Mystehak Xhemalit, më vjen ndër mend nobelisti francez (i vetmi në botë që i nxori gjuhën çmimit “Nobël”), ZHan Pol Sartër që thotë: ” Po nuk fole për ato që sheh, atëherë ti ke përgjegjësi për gjithçka”. Parë me këtë sy, Mystehak Xhemali jo vetëm flet, por vë dorën mbi plagët shoqërore të kohës. Ai më shumë ka nevojë për “fre”,  se sa për “shtirje”. Tek i sheh këto “plagë” të kohës, në të dy sistemet që  jeton shoqëria shiqiptare, fshikullon guximshëm mbi shkaktarët duke bërë një  akt të madh qytetarie.  Duke lexuar tregimet e tij, forcon bindjen që ke të bësh me një shkrimtar që është në opozicion me të gjitha pushtetet: të djeshmin e diktaturës, po se po, por dhe të sotmin që,sado si devizë ka “kostumin e bukur të demokracisë”,  mjerisht, siç ka ndodhur dhe po ndodh,e ka bërë pis këtë kostum. Jo vetëm e ka bërë pis, por tek lexon, ligështohesh me ndodhi që, për çudi, edhe ti i ke parë dhe, sado që nuk je ndjerë mirë, ke “ngrohur atë furrikun e ngrohtë tëndin të shtëpisë” dhe ke   heshtur. Ke  heshtur dhe nuk ke bërë as më pak dhe as më shumë, por, kur thonë në Myzeqe ( më falni për citimin pak në vijë të drejtë): – I ke bërë trragë bythës. E barabartë me atë  shprehjen infatile: me”ç’më duhet mua?!!!”.

Por Mystehak Xhemali nuk ndihet mirë, kur shoqëria shqiptare nuk ndihet mirë dhe shpërthen gati si minë e ndahet në cifla, se, edhe demokracia që mezi e pritëm, kthehet në  një “mirazh” zgënjyese dhe buzët e  zhuritura të “hallkut” as që arritën  të lagën në “oazin” e premtuar.

Mbushesh me morrnica (i gjithë turpi të ndizet), kur lexon tregimin (me të drejtë e ka vënë në ballë të librit) ,”Nuk dua të vdes në errësirë”. Sa sinjifikativ është ky tregim, po aq dhe tronditës. Obsesioni i bukur për dritë, nga një gëzim i hareshëm, kthehet në një dramë të dhimbshme. Ç’dramë? Në tragjedi për një familje fshati. Dhe kjo “tragjedi” nuk ka ndodhur larg e larg në kohëra parahistorike, por, mjerisht, në ditët e “bukura” të demokracisë dhe, pikërisht, në kohën e një qeverisje,që nga programi, duhet të jetë afër halleve të popullit. Duke sjell këtë tregim kaq të dhimbshëm para lexuesit, karizma e autorit zë rritet. Zë e rritet,se jo vetëm nuk hesht, por e ngre zërin. Se, kur thotë Mark Twain:” Parajsën zgjidhe për klimën; për shoqërinë zgjidh ferrin”. Dhe kështu ka ndodhur dhe me Mystehak Xhemalin.

Edhe për sistemin që u përmbys ( e kam fjalën atë komunist), autori sjell tregime ku demaskon luftën e klasave dhe mediokritetin ideologjik të asaj kohe. Me tregimet”Amerikani” apo dhe “Admirali”, del mirë e gjithë trysnia që binte mbi familje të tëra për arsye, ndonjëherë, të stisura në “kulisa” mediokrish të vërtetë. Kjo trysni nuk është vetëm potenciale, por krejt reale.

Një tregim shumë domethënës është “Stalini në shi”. Tek e lexoja atë tregim, vazhdimisht, më dukej sikur dhe unë po shoqëroja atë grup të huajësh në atë kooperativë të largët (andej jo vetëm kam punuar për disa vjet, por jam kthyer për nja katër vjet të mira dhe në kohën e demokracisë), por duke i ndjekur ngjarjet deri në fund, në vlerësimin tim,  ky tregim ka plot elemente të atij realizmit magjik të Markezit. Buza më shkonte vesh më  vesh,tek ndjeja atë ison myzeqare të amplifikuar nga të huajët, që përmjet penës të Mystehakut i zuri as më pak dhe as më shumë “sindroma e Stokholmit”.

Tregimi “Alfonso” është nga më të bukurit; në domethënësi dhe, nëse flitet për shijen time, është antologjik. Bukuria as ka brirë dhe, po kështu, edhe vlera. Merrni me mend: një shtëpi në ikje; me kuç e  me maç dhe, në këtë karvan kaq të dhimbshëm ka dhe një fëmijë 5-vjeç që i dhëmbin këmbët, por nuk ka vend për të hipur mbi gomaren e ngarkuar. Dhe në këtë rrugë kaq të gjatë, ja tek gjendet një nga shkaktarët e kasj tragjedie: një italian (pushtues, domosdo) i plagosur, dhe i zoti i karvanit (babai i atij 5-vjeçarit), shkarkon gomarin dhe “vë pushtuesin e plagosur”,Alfonson. Nuk ka se si ngrihen në apogje më mirë se tek ky tregim, karakteristikat e popullit tonë. Alfonsua “pushtues” u bë mik,se  të tilë jemi ne, shqiptarët.
  *     *    *

Në pjesën e dytë të tregimeve, janë përfshirë një pjesë tregimesh humoristike që janë tipit: “qesh e ngjesh”. Qesh e ngjesh, kur kjo”gjeshja” është e “hipotekuar” për qeverinë dhe gjith aparatin shtetëror. Sa të lexosh titullin, dhe e merr me mend se për kë bien daullet, Të tilla janë”Varr pa leje ndërtimi”,”Kur më ktheu surratin, njoha kandidatin”,” Bombola e gazit dhe frunella e vajgurit” dhe, ca më tej, më domethënësi:” Xhaxha, populli e ha”.

Libri ka dhe grimca të tjera që të bëjnë të qeshësh, nga ato që, po t’i gjykosh mirë, janë “qesh se nuk qaj dot”, se, me të vërtetë, për problemet që trajtojnë, janë për të qarë.

Duke thënë vetëm kaq, mendoj që të them: unë fola dhe portën për t’u njohur me tematikën e tregimeve kaq me vlerë të Mystehak Xhemalit e kam lënë hapur, Hyni atje dhe keni për të mbetur të kënaqur.

 

                        Tiranë, 12  prill 2016

AJET RAINCA, USHTARAK I VËRTETË

by

Nga Qamil S.Llashtica/ Nënkryetar i  deges se Vatrës–Toronto/ Kanada/

Ngase kishte përvojë të madhe luftarake dhe ishte atdhetar i dëshmuem,  qeveria shqiptare  e emroi Ajet Raincën komandant dhe përgjegjës  për vijën e frontit Preshevë—Bujanovc , ai këtë sektor e mbrojti me trimat e tij deri në momentin e fundit, derisa ishte e mundshme me trimni, heroizëm dhe sakrifica të shumta. Komandant Rainca , përpos trimnisë dhe shkathtësve luftarake përdori edhe mençurinë për të  cilën do t’ia kishte lakmi çdo oficer me akademi ushtarake. Këtu ma poshtë po japim  nji rrëfim të cilin e kam ndëgjue sa e sa herë në odat e  burrave e i cili flet për nji fitore të shkëlqyeshme të  luftarëve shqiptarë nën komandën e Ajet Raincës.

Ishte vjeshta e vitit 1944, shqiptarët po i mbronin heroikisht kufijtë verilindor të  Shqipnisë  nga barbarët sllavë. Bigada e Ajet Raincës ishte vendosun në fushë përgjatë hekurudhës dhe luftarët thoshin asokohe se ,,nji shin asht yni, nji i tyne” Në anën tjetër të vijës së frontit ishin vendosun serbët dhe kishin kurdisun artilerinë e tyne. Gjatë gjithë ditës luftarët tanë po  ndërtonin istikame [llogore] dhe po i  përforconin pozicionet ndërsa komandanti mbikqyrte punën e tyne dhe jipte  vërejtje dhe udhëzime të  nevojshme . Para se të vinte mbramja çdo gja ishte gati dhe në rregull. Dita ishte e shkurtë dhe shumë shpejt ra muzgu . Kur u errësue mirë komandanti dha urdhën të  tërhiqeshin  100 e sa hapa mbrapa dhe të ndërtoheshin llogore të reja.  Kjo i hidhëroi bukur shumë luftarët;  disa banë mjaft zhurmë ndërsa disa të tjerë shfaqën pakënaqësi të hapur. Gjatë natës filloi ndërtimi i pozicioneve të reja. Ende pa u nda nata e dita e ende pa dhanë ferk mëngjesi –gjëmoi kobshëm artileria serbe, këtë po e priste komandanti Ajet Rainca. Ai e dinte shumë mirë se ata gjatë ditës i kishin piketue pozicionet  shqiptare. Uluronin topat—bombardim i tmerrshëm dhe i pamëshirshëm ndaj pozicioneve të braktisuna, luftarët tanë po qëndronin në pozicionet e reja të lumtun dhe shumë të gëzuem, ata vetëm tashti po e kuptonin qëllimin  dhe madhështinë e urdhnit të eprorit të tyne. Mbasi u zdrit mirë—pushoi artileria serbe, pritej sulmi i tyne dhe pikërisht këtë po e prisnin tashti luftarët tanë. Nuk vonoi shumë dhe sulmi filloi –barbarët vinin me zhurma e me sharje dhe fare të shkujdesun sepse ishin të bindun se aty nuk kishte mbetun kambë shqiptari, nuk e dinin ata se në anën tjetër ishte nji zog shqiptari që ,,e kishte mendjen femën” dhe se ai ,,ta lexonte letrën në xhep”. Të gjithë tashti e mbanin gishtin në kambëz, skondat ishin shumë të gjatë, tepër të gjatë por pa u ndëgjue krisma e komandantit askush nuk guxonte të shkrepte—ky ishte urdhën . Ato skonda që zgjatën me vjet—kaluen, kur barbarët   ishin afrue bukur mirë –atëherë jehoi thekshëm pushka e komandantit, si rêja   (rrufeja)  në të kthjelltë e në  pikë të ditës  e në midis të verës…dhe o Zot  …tmerr… asnji i gjallë nuk mbeti –e kërkuen për qielli dhe e gjetën për toke. Luftarët shkuen dhe ua  mblodhën armët se këto u duheshin shumë ndërsa punën tjetër ua lanë korbave, egërsinave dhe shpendëve të malit .