Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

LAURA MERSINI MBLODHI 32 SHKENCETARE NE SUEDI

by

Laura Mersini- Shkencëtarja e famshme shqiptare mbledh në Suedi kokat e fizikës dhe astronomisë/

Histori Suksesi/

Laura Mersini Houghton-ka lindur ne Tirana, Albania dhe eshte me kombesi shqiptare Amerikane.

“Laura është vajza e Nexhat dhe Stoli Mersinit, vlonjatët e njohin dhe e respektojnë shumë këtë familje.Prof. Nexhet Mersini, ka qenë një nga matematicienet e talentuar të vendit tonë. Laura Mersini Houghton është një kozmologe dhe fizikante teorike, dhe profesore e asociuar. Shqiptaro-Amerikania ra në sy që në Universitetin e Karolinës së Veriut në Chapel Hill. Ajo argumenton se anomali në strukturën e tanishme të universit janë shpjeguar më së miri si tërheqje gravitacionale të ushtruar nga universe të tjera.

Edukimi

Mersini Houghton-mori B.S. saj diplomë nga Universiteti i Tiranës, Shqipëri, dhe M.Sc. saj nga Universiteti i Maryland. Ajo dha një Ph.D. në vitin 2000 nga Universiteti i Wisconsin-Milwaukee. Pasi fitoi doktoratën e saj, Mersini Houghton-ishte në në Scuola Normale Superiore di Pisa nga viti 2000 deri në vitin 2002. Në vitin 2002 ajo ishte  për dy vjet në Universitetin e Sirakuzës. Ajo pranoi një punë ne Fakultetin në Universitetin e Karolinës së Veriut, dhe në janar të vitit 2004 filloi si asistent profesor i fizikës teorike dhe kozmologjisë në UNÇ deri ne vitin 2008.

Më 11 tetor 2010, Laura Mersini-Houghton u shfaq në një program të BBC :Çfarë ka ndodhur para Big Bengut (së bashku me Michio Kaku, Neil Turok, Andrei Linde, Roger Penrose, Lee Smolin, dhe fizikantë të tjera) ku ajo parashtroi teorinë e saj se Universi si një funksion të tundur mbi punën e peizazhit multiverse.

Mersini-Houghton mbi teorinë Multiverse është diskutuar në epilogun e një biografie të publikuar kohët e fundit nga Hugh Everett III.

Në shtator të vitit 2014, ajo pohoi për të demonstruar matematikisht se, duke pasur parasysh supozime të caktuara rreth firewalls e vrimave të zeza, teoritë aktuale të formimit të zi vrima janë me të meta. Ajo pohoi se Hawking rrezatim shkakton yll për të derdhur në masë në një normë të tillë që ajo nuk ka dendësinë e mjaftueshme për të krijuar një vrimë të zezë.

Nga data 24-29 Gusht te vitit 2015 Laura Shkencëtarja e famshme shqiptare mbledh në Suedi kokat e fizikës dhe astronomisë (Video)

Laura Mersini (Houngton nga i shoqi) po përjeton kulmin e saj shkencor, një astronome shqiptare.

Shkencëtarja nga Vlora, e bija e një mësuesi matematike, është e njohur gjërësisht në rrethet akademike botërore dhe ka marrë vëmëndjen e mediave më të rëndësishme në botë, por në Shqipëri nuk e ka marrë një vëmëndje të tillë nga mediat.

Laura Mersini organizoi këto ditë në Suedi bashkë me universitetin ku ështe e angazhuar, një konferencë me pjesëmarrjen e shkencëtareve më të rëndësishëm të botës.

Aty merr pjese shkencëtari me famë botërore, Stephen Hawking, i cili ju përgjigj pozitivisht ftesës së Laura Mersinit.

Në këtë konferencë janë mbledhur 32 shkencëtarët më të mirë në fushën e fizikës dhe astronomisë dhe kanë diskutuar nga data 24-29 Gusht, për teoritë më të debatueshme në fushën e fizikës moderne.

Përmes një statusi në Facebook, eksperti i ekonomisë, ish-ministri, Arben Malaj, jep vlerësimet e tij për shkencëtaren shqiptare me origjinë nga Vlora.

Malaj flet për mungesë vëmendje nga nga mediat shqiptare si dhe për shumë shkencëtarë të tjerë shqiptarë, që po spikasin në fusha të ndryshme.

“Shume nga televizionet në botë i kanë dhënë akses dhe promovim Laurës. Çuditërisht asnjë nga mediet e vendit tonë nuk i ka dhënë hapësirën që i duhet, e meriton dhe na bën shumë mirë.

Sot janë lehtësisht të arritshme të gjitha linqet e këtij aktiviteti dhe konferencave ndërkombëtare ku ka referuar Laura. Ajo e do shume Shqiperinë, vijnë çdo vit këtu për ato pak pushime, kanë dëshirë të jenë pjesë e promovimit të Shqipërisë edhe nëpërmjet aktiviteteve shkencore ndërkombëtare në Tiranë dhe qytete tjera të vendit. Jemi krenare per shkenceteren shqiptare Laura Mersini dhe I urojme shume suksese .

Pergatiti:

Liliana Pere

Presidente e Organizimit

Gruaja shqiptare ne Bote

Identiteti kombëtar

by

Nga Lluka QAFOKU/Këtu vështirësia e madhe qëndron tek përkufizimi (définition) i kombit(nation).Si “aftësi shtetformuese” (capacité de bâtir un État), kjo cilësi ka mbetur e pazhvilluar tek shqiptarët, me shtete te dobta ose tepër të keqadministruara. Shkaku eshte historia: kur Shqiperia, e coptuar dhe nga një e drejtë zakonore fisnore tepër e forte e trashëguar,për shkak të rrezikut real të zhdukjes nga Perandoria Osmane(kjo përkujtohet me shqipen e zezë të flamurit)) imitoi popujt e vjeter indoevropianë (me inskenimin historik në shek.XV të historisë legjendare të mbretit Artur në mitin modern të Skënderbeut Gjergj Kastriotit në Lidhjen e Lezhës) në një përpjekje tepër të pabarabartë si shkak për kombformim, kjo përpjekje u shtyp dhe u coptua pa mëshirë,dhe shkaktoi një eksod dhe denatyrim për këtë popull të vogël të ngjashëm me atë izraelitin të pas Bar Kokhav-it dhe pushtimit të Jerusalemit nga Titi.Pra nëse kombin unë po e përkufizoj si “potencialitet për shtetformim” (apo “nevojë për shtetformim” e barabartë me të)(potentialité de bâtir un État), kjo është e madhe tek shqiptarët, në dallim pra nga “aftësia shtetformuese” që është tepër e pazhvilluar tek shqiptarët, për shkak të mungesës së hapësirës historike të zhvillimit,si dhe të drejtës zakonore të rrënjosur kuazi biologjikisht në një moral kolektiv tepër serioz e të mirëruajtur në shekuj me prirje intrinseke dhe të natyrshme anarkike (të ngjashme me popujt e tjerë “barbarë” indoevropianë të antikitetit –keltët, galët, britët).Kjo anarki në shtetin tepër të dobët deri karikaturik shqiptar të shek. XX ka degjeneruar dhe në trajta të përshkruara nga At Theofan Noli, Ati i kombit të ri shqiptar të shek.XX, në esenë e tij politike lapidare “Të pesë anarqitë”. Ky “potencialitet për shtetformim” për mua ka pjesën e vet në suksesin e pavarësimit të Kosovës.

Tani për identitetin si ndjenjë: në gjuhën tonë fjala Komb, me kuptimin “lidhje, nyje” është identike me fjalën Komb, në kuptimin “popull i besëlidhur”,siç është përafërsisht dhe në frëngjisht (nga lat.) fjalët nœd dhe nation).Po kështu dhe fjala “shqip”=gjuha është identike me fjalën “shqip”= sinqerisht, ndershmërisht,troç, siç është sërish përafërsisht në frëngjisht fjala français me fjalën franc, franchement. Kjo për mendimin tim pasqyron egzagjerimin e ndjenjës së “besëlidhjes” dhe të “fjalës së dhënë” që ka qenë tradicionalisht po aq e fortë ndër shqiptarët sa “omertá” për jugitalianët..Shqiptarët janë tradicionalisht, origjinalisht një popull pa qytete dhe pa femra (të dyja këto kanë qenë në vendin e tyre historikisht dhe kanunisht të huaja) si pararomakët e lashtë. Shqiptarët tradicionalë urrejnë shtirjen (hipokrizinë) deri në ekzagjerimin e distancimit nga arti che zhvillimi shoqëror formal qytetar. Ky lloj morali tepër serioz, krenar che i pazhvillueshëm, i lidhur me kultin e vetëmbrojtjes madje dhe armës, ka bashkëjetuar me monoteizmin në trajtat e tij të ndryshme, madje dhe ka luajtur rol në zhvillimin etij, por nuk është as asimiluar e as zbutur prej tij.Poeti ynë kombëtar, At Gjergj Fishta, ishte ai françeskan që i këndoi trimërisë shqiptare në lartësi homerike(?!!), dhe kryediplomati shqiptar , Faik bej Konica, e fillon “lutjen” e tij të famshme me virtutin sublim shqiptar “O Zot , më ndih të mbyll gojën kur s’kam gjë për të thënë…”.

 

 

Petraq Zoto, ende dëgjojmë rrëfimin tënd!

by

Shkruan: Raimonda Moisiu/

Aty ku ka jetë, ka edhe vdekje. Edhe pse një sentencë e njohur kjo, ne përsëri gjejmë forcë e dashuri, të ngushëllojmë veten, duke menduar se jeta dhe drita e trashëgimisë që njeriu lë pas, vazhdojnë përjetësisht, pas vdekjes. Shumë artistë, poetë, shkrimtarë dhe të tjerë njerës të vlerësuar nga koha e historia,ne ende i dëgjojmë rrëfimet e tyre, sepse ata vazhdojnë të jetojnë përmes këtyre rrëfimeve, teorive, artit dhe ideve. Ata bëhen të pavdekshëm, se janë magjia e ndjenjës dhe thellësia e mendimit, të sigurtë për vlerën e tyre, ata vazhdojnë të jenë pjesë e rëndësishme e jetës dhe botës sonë, pavarësisht se nuk frymojnë apo të jenë fizikisht mes nesh. Jo se ata sa kanë qenë gjallë kanë kërkuar famën, por ata e kanë arritur atë parakohe me veprat e tyre, ndikimin e thellë të këtyre veprave në shoqëri, art, kulturë dhe historinë e një kombi. Shkrimtarët jo vetëm pasqyrojnë dhe rrëfejnë jetën, por ata i japin frymë asaj dhe formësojnë shoqërinë në të cilën jetojnë dhe marrëdhëniet njerëzore, ndryshojnë mënyrën e të konceptuarit të botës, jetës dhe të situatave sociale dhe historike, që ata i shprehin përmes artit të të shkruarit, ndaj të tashmes së paqëndrueshme, të ardhmes që shfaqet në horizontin e largët dhe të kaluarës në perëndimin e largët. Para pak ditësh u nda nga jeta një prej shkrimtarëve më të mirënjohur, pionier i letrave shqipe, një burrë plot virtyte, mik, koleg bashkëshort i devotshëm dhe një artdashës i çmuar, shkrimtari korçar, Petraq Zoto. Ajo ç’ka e bën edhe më interesante jetën dhe krijimtarinë letrare të shkrimtarit të mirënjohur korçar Petraq Zoto, sepse ai ishte aq i ëmbël në pamje, po aq edhe i ëmbël në penë, dhe mbi të gjitha i përkiste binomit jetësor njeri dhes shkrimtar. Ndjej një emocion të veçantë teksa shkruaj këtë esse, për këtë kitarë të çmuar korçare, që mbeti varur përjetësisht në degën e blertë të blireve të Korçës sonë, jo vetëm sepse rrëfimet e tij i kam lexuar që në fëmijërinë time, si një shkrimtar i letërsisë për fëmijë, por edhe më pas, eruducioni i tij si shkrimtar dhe intelektual ka hedhur dritë në shumë aspekte të krijimtarisë sime, një dritë aq të fuqishme, sa unë më pas u bëra një vëzhguese e krijimtarisë së tij letrare, deri edhe në intervistimin e këtij njeriu të shquar të letrave shqipe. Tregimtar terrifik, midis të mundshmes e të paparashikueshmes, shkrimtari Petraq Zoto në veprat e tij, zotëronte një ndjeshmëri mahnitëse në transformimin e një subjekti të vështirë në një subjekt të dritës e shpresës, mjeshtër i rrëfimit dhe fjalës së përkorë. Ai ka shkruar tregime dhe romane, që përhapnin tinguj e aromë lulesh. Sa shpirt njerëzor ka në veprën e tij! I pëlqente të eksperimentonte me prozën, i paparashikueshëm në ambicien e tij krijuese, sillte në vazhdimësi vlera të reja artistike. Për këtë flet shumë krijimtaria e tij disa dekada.

Petraq Zoto, Origjina, shkollimi dhe fillesa në udhëtimin e gjatë krijues

Petraq Zoto ka lindur në Ziçisht të Devollit, një fshat arsimdashës dhe me kulturë të hershme. Karakteristikë e këtij fshati tradicional e historik janë shtëpitë dykatëshe dhe rrugët e bukura të shtruara me kalldrëm. Fshat i njohur ndjeshëm për kitarat e serenatat që në vitet ’30-të, ku bëheshin mbrëmje vallëzimi dhe këndoheshin serenata, dhe një veçori se martesat në përqindjen më të madhe lidheshin nëpërmjet dashurisë. Nga Ziçishti kanë dalë vazhdimisht personalitete të spikatura të artit, kulturës, shkencës e historisë, sikundër Evllogjio Kurila, Doktor i shkencave në filologji e histori, që në fillim të shekullit të kaluar, mitropolit i Korçës në vitet ’30; Kosta Çekrezi, një ndër personalitetet më të shquar shqiptarë të gjysmës së parë të shekullit XX;nga Ziçishti ishte edhe Llambi Andrea, i cili solli automobilin e parë në Korçë.As vetë Mjeshtri i rrëfimit, Petraq Zoto nuk e mbante mend se kur qartësisht kishte filluar të shkruante. Në rininë e tij të hershme ka qenë i pranishëm në një takim me një nga shkrimtarët shqiptarë më në zë të shekullit XX-ë, një prej urave lidhëse më të fuqishme mes dy kombësive shqiptare dhe asaj maqedonase, shkrimtari modern që evokoi paqen dhe harmoninë mes kombeve, Sterjo Spasse. Trupmadh me flokë të gjatë e të dredhur përfund, sikundër e përshkruan Petraqi në një intervistë, të cilin e shihte me kërshëri të zbulonte ç’gjë të veçantë kishte ai njeri, Sterjo Spasse, që ishte bërë tashmë një shkrimtar i mirënjohur. Gjimnazisti pasionant i letërsisë nga Ziçishti, i mrekulluar dhe dashamirës i krijimtarisë së tij, i afrohet dhe i thotë se ka lexuar një roman të tij dhe gjatë leximit bënte përqasjen e personazheve të romanit me njerëzit që njihte dhe e rrethonin. Sterjo i hedh vështrimin, duke e parë me vëmendje dhe e inkurajon: “Lexo sa më shumë, dhe provo të shkruash!”. Shkrimi i parë i Petraq Zotos lindi pikërisht nga mbresat rreth atij takimi me shkrimtarin e shquar, dhe ja dërgoi gazetës “Zëri i Rinisë”, që për fatin e shkrimtarit të ardhshëm, nuk u botua kurrë. Por, Zoto nuk u dekurajua, dhe ndërkohë nisi të shkruajë tregime. Tregimet e para ia con shkrimtarit tjetër të mirënjohur nga fshati i tij, Sotir Andonit, i cili i tregon edhe sekretin se si punohet me tregimin. Pasionin për të shkruar dhe hedhur në letër gjithçka që i shihte syri e mendja, përvojat jetësore, Zoto filloi ta perfeksiononte duke frekuentuar rrethin letrar pranë pallatit të kulturës Korçë, një nga rrethet më aktivë të kohës, ku bëheshin diskutime të shumta krijuese, të krijimtarisë të Zotos, të Teodor Laços dhe të Koci Petritit, shokë e shkrimtarë që i përkasin një gjenerate të artë, duke lexuar krijimet e njëri tjetrit dhe bisedonin për to, por që ishin një shkollë e vërtetë letrare. Tregimi i parë që iu botua ka qenë një tregim për almanakun te “Korça letrare”, tregim që u përzgjodh nga vetë shkrimtari Andon Mara. Një tjetër iu botua në gazetën “Pionieri”, pastaj dhe një në faqen letrare të revistës “Ylli” e kështu në vijim. Ky ishte fillimi. Këto botime e inkurajuan dhe Petraq Zoto vazhdoi të shkruante në udhëtimin e gjatë krijues të tij deri në fund të jetës. Botoi librin me tregime për fëmijë, “Tirka”, të cilat i dërgoi në konkursin kombëtar të vitit 1966 dhe vlerësohet me Çmimin e tretë. Më pas Petraq Zoto zhvendoset nga fshati në Korçë, ku kalon pjesën më të rëndësishme të jetës së tij. Qyteti i Korçës e bëri për vete djaloshin nga Ziçishti, qysh herët, si qyteti që i priu lëvizjes kombëtare dhe kulturës së artit shqiptar. Korça e shkollës së parë shqipe dhe e Liceut Francez me kontribut universiteti, qyteti i serenatave e i korit pasionant karakteristik dhe i teatrit brilant, sikurse i një aradhe shkrimtarësh e artistësh me emër në mbarë vendin, mes të cilëve shkrimtari Petraq Zoto punoi e krijoi dhe e afirmuan atë si shkrimtar dhe si drejtues në sferën e kulturës dhe të artit. Për më se 30 vjet, Zoto ka qenë drejtor i Pallatit të Kulturës, pastaj i Teatrit, kryetar i degës të Lidhjes së shkrimtarëve e të Artistëve me 120 anëtarë. I inspiruar nga patriotët Themistokli Gërmenji, Mihal Grameno, Vani Kosturi, Sevasti Qiriazi e të tjerë në vitin 1981-ë, botoi një libër me tregime historike. Me një mënyrë tepër ndjesore të këndvështrimit personal e origjinal të botës e njerëzve që e rrethojnë, ka pasur arritje dhe suksese në karrierën e tij, por dhe i vëmendshëm ndaj kritikës letrare e kërkesave gjithnjë në rritje.

“Letërsia nuk është një fushë beteje, ku shkrimtarët kacafyten për t’i rrëmbyer trofetë njëri-tjetrit, por një arë e madhe, në të cilën çdonjëri punon një ngastër, e mbjell, e selit me përkushtim dhe vjel frutin e dëshiruar. Pra, secili ka pjesën e vet dhe mund të bëjë të vetën, thënë ndryshe, me çdo libër të tij të ri, të sjellë një vlerë të re letrare”, kjo është thënie brilante, kredoja e Petraq Zotos!

Në fjalën artistike të Petraq Zotos dëgjohej Mitrush Kuteli në bashkëbisedim me Vangjush Mion. Zoto ishte një rrëfimtar i talentuar dhe krijonte karaktere realiste bazuar në përvojën e tij personale, por edhe në eksperiencat jetësore, në vazhdën e paraardhësve të tij, elitën e shquar korçare të letrave shqipe, si Sterjo Spasse, Dritero Agolli, Sotir Andoni, Vasil Xhaçka, Teodor Laço, Vangjush Ziko, Petraq Kolevica, Petraq Samsuri, e cila vijon më tej, me më të rinjtë Thani Naqo, Andon Andoni,Gjergji Dushku, Skënder Rusi, Ylber Merdani, Kostaq Duka, etj, etj.

Shkrimtari i mirënjohur korçar Petraq Zoto si një pionier i letrave shqipe, mbetet një rrëfimtar terrifik, zotëronte talentin dhe forcën letrare –artistike në ndërtimin e karaktereve realistikë me një sens të mprehtë; të së mundshmes e të paparashikueshmes, një vështrim të brendshëm dhe ndjeshmëri mahnitëse, stil poetik që synonte subjektin e vështirë, ta transformonte në një subjekt të dritës e shpresës, arrinte të depërtonte brenda të bukurës e njerëzores.

Postscriptum

Petraq Ilia Zoto lindi në Ziçisht të Devollit më 20 dhjetor 1937. Ka kryer Institutin Pedagogjik dyvjeçar “Aleksandër Xhuvani” në Tiranë, degën gjuhë-histori, pastaj edhe Universitetin e Shkodrës, degën gjuhë-letërsi.Afro dhjetë vjet punoi në arsim, mësues në Devoll dhe në Korçë. Në vitin 1969 u emërua drejtor i pallatit të kulturës të Korçës, më pas drejtor i teatrit “A. Z. Çajupi”. Në dhjetor të vitit 1986 u shkarkua nga detyra për një koncert recital që u konsiderua me shfaqje të huaja borgjezo-revizioniste. Ndaj kësaj mase reaguan mjaft shkrimtarë e artistë, së pari Dritëro Agolli, kësisoj u rikthye në detyrë në tetor 1988. Në vitet 1981 – l991 ka qenë edhe kryetar e degës së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve për rrethin e Korçës. Petraq Zoto mbylli sytë përgjithmonë me 6 Shtator 2015, në shtëpinë e tij në Tiranë, pranë bashkëshortes, Tatjana, me vështrimin nga qyteti i magjishëm i Korçës nuse e plakë, ku dhe mori jetë nektari i krijimtarisë së tij letrare. Librat e shkruar prej tij, me krenari mbajnë emrin dhe mbiemrin Petraq Zoto- të njërit prej mjeshtrave të letrave shqipe. Prehu në Paqe, Mjeshtër i Rrëfimit dhe Fjalës së Përkorë!

Veprat dhe çmimet e shkrimtarit Petraq Zoto

Vëllime me tregime: -Dritat nuk u shuan,1967,/Taksia u ndal te kthesa,1969,/Kumbimi i një krisme,1975,/ Bredhi i gjelbër,/1981,/Nesër bëhet vonë,1986,/Enigma e një ftese 2014-ë.

-Libra për fëmijë e të rinj, me tregime: -Mësuesi im i parë, 1966,/Ndërgjegjja 1967,/ Tregimet e një nxënësi,1968,/Tregime,në greqisht-Tiranë,1968,/Mëngjesi i përflakur,1972/Mësuesi i parë,/ Prishtinë,1968,/Tregimet e një nxënësi,botim për lexime jashtë klase,Prishtinë,1972,/Tregime të zgjedhura,1975,/ Ndërgjegjja,botim për lexime jashtë klase,Tiranë,1976,/Dy buzëqeshje,1981,/Gjahu i së dielës,1984.

-Romane: Verka ,1971,/ -Për sot dhe për ditët që vijnë,1978, Kali fluturues 1989, -Bishti i dhelprës,1997, Burimi i drerit,1999,/Genta, 2004,/Vetja tjetër,2010-ë.

–Çmime kombëtare: -Tirka, Cmim i III 1966(u botua në dy libra :Mësuesi im i parë 1966 dhe Ndërgjegjja 1967,/Tregimet e një nxënësi, çmim III, 1969,/Mëngjesi i përflakur, çmim II, 1971,/ Sot erdhi dita, çmim III 1978 (u botua me titullin; Për sot dhe për ditët që vijnë,/ Gjahu i së dielës -libri më i mirë për vitin 1984 në prozën shqiptare për fëmijë e të rinj,/Nesër bëhet vonë, çmim II,1986,/Kali fluturues, çmim III,1989,/Bishti i dhelprës, çmimi “Ezopi” nga shoqata mbarëshqiptare e shkrimtarëve për fëmijë e të rinj dhe ambasada greke në Tiranë, 1998,/Burimi i drerit, “Penda e argjendtë”, viti 2000.Kohët e fundit jetonte në Tiranë dhe punonte në shtëpinë botuese “Mësonjëtorja”, redaktor i botimeve letrare.

Letra e fundit e Mitrush Kutelit për të shoqen

by

E dashur Efterpi,/
 Këtë letrë, që është, ndofta, e fundit, desha të ta shkruaj me dorë, po nuk mund. Sot nuk e kam dorën të sigurtë, më dridhet. Ti s’je këtu. Ke shkuar me Pandin në Rrushkull për të parë Poliksenin dhe Atalantën. Të nxita më shumë unë. Nga brenga, nga malli. Jam vetëm në shtëpi. Doruntina ka shkuar të lozë me vajzat e Bajramit.
 Mendjen e kam të turbullt nga pagjumësia, nga ëndrrat e këqia. Sikur më ndiqnin gjermanët, që të më varnin. Iknja me vrap, hynja në gropa e puse, dilnja prapë. Ata më ndiqnin. Ment më kapnin. Iknja përsëri. Në një çast u gjende edhe ti pranë meje. Dhe iknim. Pastaj u ndamë. Fundja u gjenda i ndjekur nga njerëzit tanë. Prapë gropa, puse, gremina. Sikur isha në Berat, nën Kala. Në një sterrë të Kalasë, pranë Kishës. Më tej, në Fier. Kisha shpëtuar nga ndjekjet dhe kërkonja ndonjë shtëpi për t’u fshehur.
 Isha i zbathur, i zveshur. Dikush më thirri: “Qëndro, Dhimitri! Të zumë”. Më rrethuan, më zunë dhe po më shpinin të më vrisnin. Unë qeshnja. Kisha qef të më vrisnin… Dhe ja, u gjenda në burg. Shumë njerëz. Midis tyre Sofo Çomorra, që ka vdekur. Më shikonte me dhembje. “Si u bë kështu, o Pasko? Ç’ke bërë?” –“S’di”. –“Shiko këtu”. Dhe më dha ca shkresa të shkruara bukur: një akt akuzë dhe ca lidhje të tjera. Më quanin bejtexhi. Më thoshin se kisha bërë një vjershë për glyrën me rima italiane. Pashë Andrean. I ardhi keq. U vendos të më vrasin. Prapë u gëzova. –“Fundja, do vdes, thashë. Do të shpëtoj. Do çlodhem. Jeta ime ka qenë shumë e turbullt, e ngatërruar, e mirë dhe e keqe. Sa mirë që mbaroi”. Kur u ngrita, ti po bëheshe gati për në Rrushkull. Kokën e kisha, dhe e kam, të rëndë. Ti shkove më 7 e gjysmë. Pas 5 minutash ardhi Ilua i Sterjos e më solli lajmin: vdiq Thanas Cikuli… Sipas mendjes sime, shpëtoi. E kam zili. Vdekja është prehje e madhe, shkëputje nga dhembjet. Vërtet, edhe nga gazet, por në një kohë, kur njeriu është shumë i sëmurë, i mërzitur, vdekja është shpëtim: nga dhembjet fizike e shpirtërore. Që të dyja janë të rënda. Ti e di sa dhembje të tilla kam pasur në kohën e fundit. Njëra, që ti ma di, është se si pasojë e tyre nuk jam i zoti të punoj, të krioj, të paguaj bukën që më jep shteti për vete e për fëmijët. Unë s’kam qënë e s’dua të jem kurrë parazit. Po ç’të bëj, grua? S’mund. Kokën e kam të turbullt…..
 Letrën e nisa për tjetër gjë: të të përsërit porositë e mija të fundit. Më fal se të mërzit. Unë t’i kam thënë kaq herë. Të kam helmuar jetën, sepse edhe mua ma kanë helmuar të tjerët. Dhe s’kam qënë i zoti ta mbaj helmin për vete, siç më takon. Ky qoftë i fundit që po të sjell.
 Ne u bashkuam, rrojtmë, dhe bëmë fëmijë në vjete stuhie: burg, urbanizëm, hotel. Po atëhere kisha shëndet dhe i kapërxeva të gjitha. Tani, ti e di… I di ditët e netet e mija. Sëmundjet dhe brengat më brehnë, më hëngërn. Unë e shoh tani vdekjen si një lirim nga dhembjet. Nuk e dua, po nuk e largoj dot. E shoh se afrohet, më çik. Më vjen keq se do t’i le fëmijët të vegjël, pa krah, mbase në vobekësi të madhe, në pamundësi për t’u arritur synimeve. Pensioni im nuk do të mjaftojë. S’kam “vjete shërbimi”. Domosdo, 22 vjet jashtë. Edhe atje kam punuar sa jam shuar, por këtavjete pune nuk peshojnë për efekt pensioni. Fati im i keq, fati i tyre i keq. Ndofta, pas vdekjes, kur të pushojnë pasionet dhe urrejtjet, shteti ynë mund t’ju ndihmojë për hir të punës sime së kaluar: në gazetari dhe letërsi, që në moshë të njomë, dhe sidomos në fushën ekonomike. Një pjesë të shkrimeve të mija-shqip dhe rumanisht- janë aty, në Bibliotekën Kombëtare. Disa njerëz i dinë përpjekjet e mija kundër kapitalit italian, kundër grabitjeve gjermane. Kam punuar pa interes vetiak, bile kundër interesit vetiak. Nuk kam ndjekur kurrë pasurimin tim, sepse ky pasurim mund të bëhej vetëm me dy mjete: me vjedhje (ka njëmijë e një mënyra vjedhjeje dhe unë s’kam përdorur asnjërën) dhe me trathëti, duke u shërbyer të huajve për të grabitur vendin dhe duke marrë para për këtë shërbim. Zgjodha rrugën e kundërt: luftën kundër atyre që donin të grabisnin, atyre që grabisnin. Nuk i ndala dot të tëra, jo se s’desha, jo se kisha interes, po se s’munda. Kaq munda, kaq bëra. Kundër grabitjeve italiane, kundër grabitjeve gjermane, kundër grabitjeve jugosllave. Nuk zgjodha kurrë udhën e rehatit vetiak, udhën e “urtë e butë e lugën plot”. Kam punuar shumë, kam dashur shumë, kam gabuar shumë. Tani jeta shkoi, nuk kthehet dot, nuk ndreqet dot. Të kam treguar se gjermanët do të më varnin përpara bashkisë, kur muarr vesh se kisha sabotuar nxjerrjen e monedhës së re që donin të bënin. Më shpëtoi fati. Nuk do të skuqem kurrë nga turpi as me veprimin tim në ditët e para të çlirimit. Punova si i marrë, luftova kundër grabitjeve jugosllave. Aq më fort nuk mund të skuqem nga turpi për veprimtarinë time praktike-në fushën ekonomike-në Rumani. Edhe atje kundër gjermanëve. Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë “popuj mbi popuj” ose “të mëdhenj mbi të vegjël”, por “popuj përkrah popujsh”. Ky parim ka ushqyer në mënyrë të vetëdijshme dhe të pavetëdijshme, automatikisht, veprimtarinë time. Kam qënë kundër rusëve sepse ata mbajnë nënvete dhe shkombëtarizojnë popuj të tjerë; kundër gjermanëve sepse kanë shfrytëzuar dhe zhdukur popuj të tjerë, kundër anglezëve për të njëjtën arësye. Biri i një populli të vogël nuk mund të bënte ndryshe. Në Rumani kam luftuar, aq sa mund të luftojë një njeri i vogël, kundër shfrytëzimit të kapitalit vëndas dhe të huaj. Këtë qëndrim kam pasur edhe kur isha drejtor banke. Një nga pasojet e para ka qënë një “skedë e zezë” në aparatin gjerman të Vjenës, më 1940-41. Për këtë “skedë të zezë” ardhi e më foli dikush në bankë: “Ç’po bën kështu? Nuk e di ç‘të pret? Pse kundërshton që vëndin e kapitalit çifut ta zerë kapitali mik gjerman?” Unë di një gjë: kapitali s’mund të jetë kurrë mik, po vetëm kapital. Ay ushqehet me fitime, mbahet me fitime, rron për fitime. Dhe fitimet s’kanë kurrë të mbaruar. Njëja kërkon të bëhet dy, dyja katër, katra tetë, mija dhjetë mijë, milioni qindmilion e kështu me radhë. Në dëm të njerëzve, të popujve. Si ish drejtor tri bankash (gjithnjë i varfër) di se fitimi i vjetër nuk ngopet me fitim të ri, siç nuk ngopet deti me ujë.
 Do të më njohë dhe do të më kuptojë dikush, të paktën pas vdekjes? Nuk di. Desha të më kuptonte dhe njihte jo për nder e lavdi, po që fëmijët e mij-të cilëve u le trashëgim punën dhe ëndrat e mijatë mos vuajnë për bukë sa janë të vegjël, të ndjekin studimet dhe të gjejnë udhën e tyre në jetë.
 Jam i sigurtë se po të vlerësohej në këtë drejtim puna dhe përpjekjet e mija në të kaluarën, fëmijët nuk do të vuanin.
 Nisa të të shkruaj një letrë të shkurtër lamtumire, dhe u nxeva-ndonse më buçasin veshët e më dhemb koka prapadhe shiko se ku arrita.
 Dëgjo!
 Shenjat nuk i kam të mira. Tensioni ngrihet e ulet, zemra ngec. Nisem për në zyrë a për shëtitje dhe më priten këmbët, më mbahet fryma. Ndalem e helmohem me ilaçe. Netet i kam skëterrë, siç e di vetë. Këto të gjitha thonë se nuk e kam të gjatë. Pra, mos u hidhëro se po të porosit edhe një herë.
 1. Kur të vdes mos bëni lajmërime nga ato që ngjiten nëpër muret.
 Vdekja është një ngjarje që i takon atij që vdes dhe shtëpisë së tij. Pse ta dijë bota? S’dua!
 Nuk do të lajmëroni, para varrimit, asnjeri, me përjashtim të pesë a gjashtë njerëzve më të afërmë për të bërë formalitet e varrimit dhe varrimin. Kaq!
 S’kam qef të mërzit njeri. Sikush ka hallet e veta.
 2. Dikur kisha dashur të varrosesha në Pogradec, pranë babajt e nënës ose lart në gështenjat, në Shën e Djelë. Tani e kam ndryshuar mendjen. Varrimi është një ngatërresë. Varrosmëni këtu, në Tiranë. Gjith Shqipëri është! Nuk dua asnjë shkrim mbi varr. Vetëm një kryq, si babaj, gjyshi, stërgjyshi.
 3……………………..
 4. Fëmijët i porosit ta duan vendin dhe gjuhën tonë gjer në vuajtje.
 Të mos u shqasë zemra kundër Shqipërisë as kur do të vuajnë pa faj. Atdheu është atdhe, bile atëhere kur të vret. Këtu kanë lindur, këtu të rrojnë me mish e shpirt, qoftë edhe me dhembje. Atalanta dhe Pandeli kanë prirje për letërsi. Le të mbarojnë studimet në ndonjë degë praktike-ajo fizikë; ay, mjekësi ose ndonjë fakultet tjetër, fjala vjen, për arësimtar, -dhe le të merren edhe me letërsi. Por jo si profesjon kryesor. Profesionismi në letërsi, në vëndin tonë, është, hë për hë, një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Tereni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjerprinjtë. Të vrasin shokët, se ju bën hije. Dhe kur nuk u bën hije do të thotë se nuk je i zoti për letërsi. Dorëshkrimet ja u le atyre të dyve, sidomos Pandeliut. Të mos i prekë askush! Ay do të rritet, do të lexojë shënimet e parealizuara, do t’i përpunojë. Për këtë duhet të grumbullojë më parë shumë kulturë. Talenti, prirja nuk vlejnë asgjë pa punë, pa kulturë.
 Askush të mos më prekë dorëshkrimet para se të më rritet djali! I vini në arkë, i mbyllni!
 Polikseni dhe Atalantë! Pandeli dhe Doruntinë! Të doni njëri tjetrin, të ndihmoni njëri tjetrin, të duroni njëri tjetrin! Mos vini re vogëlsirat, mos u grindni për vogëlsira, për asgjë. Hithni tutje inatin, se ay është burim i shumë të këqijave. Përpiqi të mos ju rritet mëndja. Inati dhe mendjemadhësia na kanë bërë dëme të mëdha. Na prishnë. Zemra juaj të mos njohë urrejtjen, grindjen, mërinë. Urtësi, butësi, zemërgjërësi! Hapni sytë për çdo hap që bëni në jetë. Jeta mund të prishet nga një hap i gabuar, vetëm nga një hap. Pastaj vinë greminat. Kur t’ju vijë koha, martohuni. Të dëgjoni zërin e zemrës, po edhe të arësyes. Shpesh, zemra të shpje në udhë të gabuar, në qoftë se nuk e drejton arësyeja. Mos i kërkoni shumë jetës, sepse jeta është koprace në mirësi. Mos ëndëroni ato që nuk realizohen dot. Mos u matni me hijen e mëngjezit, që sjell mëndjemadhësinë. Do t’i kërkoni jetës aq sa mund t’ju japë.
 Ta doni dhe nderoni mamanë, se ka qënë trime në jetë, ka vojtur shumë. Të dy kemi vojtur. Embëlsojani pak pleqërinë pas kaq tufanesh. Ajo ka grumbulluar shumë përvoje nga jeta e hidhur, dhe kjo përvoje mund të jetë e dobishme për ju, që të mos vuani.
 Doruntina është më e vogla. Ajo ka nevojë për mjaft vjet ndihme dhe drejtimi. Mos i kurseni ndihmën tuaj, që të mund të prehem i qetë në dhe.
 Mos më qani! Mbahuni! Unë e rrojta jetën, mbarova qerthullin tim. Nuk dua t’ju shohin të tjerët kur qani. Më dëgjoni? Lotët janë të kotë. Kush vdes nuk ngjallet. Unë asqë dua të ngjallem, asqë dua ta filloj jetën përsëri. Mjaft! Këtë porosi mos e shkelni.
 5. Efterpi, më fal për këtë mërzitje të fundit! Mbahu dhe jepu zemër fëmijëve. Bëj siç të porosita. Mos ndrysho asgjë. Nuk dua njerëz në varrimin tim. Më të shumtit vinë për sehir, për formë. Unë i kam urryer ngahera varrimet e bujëshme, me kallaballëk. Edhe disa fjalë: kuptohet se nuk do të lajmërosh as njerëzit e tu, këtu ose në Korçë, me përjashtim të Foqit dhe Nestit.
 Të përqafoj, të lutem të më falësh dhe lamtumirë.
 Yti
 Dhimitraq

Monument për nënën

by

Homazh për piktorin Ilmi Bani/

Nga Vaso Pata/

Punën e porositur ma solli në shtëpi vetë Ilmiu, i shoqëruar nga miku ynë i përbashkët, Albert Abazi (Habazaj).Sapo e pashë pikturën, “një kompozim i thjeshtë”, u zhgënjeva disi. Nuk i kisha vënë kufizime Ilmiut, as për gjininë, teknikën, motivin apo hollësi të tjera që lidhen me një vepër arti. E dija mirë se rezultati i kufizimeve të tilla do të ishte një punë e Ilmiut por jo ai vetë, të paktën jo me përmasat që kishte. Jo vetëm kaq. Besoj se edhe unë nuk do ta shijoja sa e siç duhej.

Përmasat mu dukën të papërshtatshme e, aq më pak përpjesëtimet ndërmjet tyre. Sytë, të vendosur horizontalisht në fytyrën e njeriut, janë mësuar të shohin pamje ku gjerësia e kalon lartësinë. Natyra, gjatë evolucionit, jo rastësisht ka arritur deri këtu. Kjo vendosje e syve siguron njeriut më shumë informacion për botën që e rrethon por edhe një përpunim të mirë të tij. Në përputhje me të njeriu ka përshtatur përmasat e ekranit të kinemasë, të televizorit e të komjuterit. Po ashtu, shumica e fotografive dhe pikturave janë më të gjera se të larta. Informacioni i marrë nga librat jepet në rreshta horizontalë etj. Kompozimi i Ilmiut sfidonte gjithëçka që thamë më lart në lidhje me përmasat dhe përpjesëtimet e tyre.

Kompozimi paraqet një nënë me fëmijën e saj. Një motiv i thjeshtë e i vjetër sa vetë njerëzimi. Figurat janë disi të mjegullta. Madje edhe linjat e figurave, po ashtu, janë të mjegullta. Nuk dallohen qartë tiparet e nënës (ajo paraqitet në profil) e as ato të fëmijës (fytyra e tij është gjysmë e mbuluar nga shalli i nënës). Ndërkaq disa hollësi, janë paraqitur me konture tepër të qarta. P.sh., cepat e shamisë që mbulon kokën e nënës janë të mprehta, aq sa duket sikur të çpojnë.

Nisa të shikoj me vëmendje ngjyrat. Ato që zotërojnë janë, e zeza, e bardha dhe e kuqja, me disa ngjyrime. Në fizikë e zeza (mungesa e çdo lloj rrezatimi apo ngjyre) dhe e bardha (mbivendosja e të gjitha rrezatimeve apo ngjyrave) nuk quhen ngjyra. E bardha e shamisë që mbulon kokën e nënës dhe një pjesë të fëmijës përfundon në të zezë. E kuqja, që zotëronte tablonë, më dukej e ashpër, agresive, jo shumë e pëlqyeshme për syrin dhe sikur nuk përputhej me përmbajtjen.

Zhgënjimi i fillimit nuk më pengoi që ta shikoja pikturën çdo ditë. Nuk mund t’i shmangesha kurrsesi. Sa më shumë e shikoja, aq më tepër mësoja për ta lexuar, kuptuar e për ta shijuar.

Tabloja nuk shkel as ligjet e shkencës që lidhen me përpjesëtimin e përmasave dhe ngjyrat, aq më pak ato të artit, megjithëse i ka sfiduar deri diku.

Ngjyrat tani i shoh me tjetër sy, si simbole. Vështirësitë që duket se ka përballuar nëna gjatë jetës së saj, mund të jepen më mirë se me çdo ngjyrë me të zezën. E ardhmja që pëfaqëson fëmija më shumë se me çdo ngjyrë mund të jepet me të bardhën.

Fytyrat e nënës dhe fëmijës nuk shprehin shumë por qëndrimi i tyre tregon gjithëçka. Fëmija e ndjen veten të mbrojtur. Ai është strukur në gjirin e nënës, gji që e ka ushqyer. Për aq kohë sa ndodhet aty s’ka asnjë rrezik për të, ka vetëm paqe. Ndonëse lidhja fizike e fëmijës me nënën është ndërprerë prej kohësh lidhjet shpirtërore vazhdojnë të jenë të fuqishme.

Qëndrimi i nënës rrezaton dashuri dhe mirësi. Dallohet mirë dhimbsuria e nënës e shprehur shumë natyrshëm e me elegancë jo të shtirur. Përtej këtyre ndjenjave, të njohura për të gjithë ne, tabloja ka diçka tjetër më të fuqishme që, më në fund arrita ta kap. Nëna ka përjetuar dhimbjet e lindjes, ka përballuar vështirësitë e rritjes së fëmijës së saj. Ajo, duket, ka vuajtur shumë. Por, Zoti ka kompensuar gjithçka. Zoti i ka dhuruar nënës ndjenjën e amësisë. Tabloja fare mirë mund të titullohet “Amësia”

E ndjej veten me fat që kam një punë, me vlera artistike të padyshimta, një monument për nënën. Aty shoh gjithnjë Ilmiun, herë në figurën e fëmijës, herë në atë të nënës.

Faleminderit Ilmi!

 

Vaso Pata

Qershor 2015