ESSE – Page 459 – Dielli

TRISHTIMI I GJYSMË SHEKULLIT

May 26, 2015 by dgreca

[Mbresa nga leximi i romanit “Përralla e hidhur shqiptare” (“L’amara favola albanese”) e shkrimtarit Alberto Frashëri.]/
“Duke vuajtur nga agimi në perëndim, duke ëndërruar nga perëndimi në agim…
Kaluan kështu në një heshtje të shtirur e të ankthëshme, muaj, vite e dhjetëvjeçarë : vite të pakthyeshme të njerëzve, që numuronin ata në vend që t’i jetonin, që lindnin jo për të gëzuar dritën, por për t’u fshehur n’errësirë….”-Alberto Frashëri/
Shkruan:Eugjen Merlika/
“ Besoj se e jona nuk është thjesht përralla e shpresave të humbura, por historia e atij që u çorodit në zbrazësirë duke fshirë fenë e të parëve, e mbeti pa asgjë në të cilën të mund të besonte.”
Po e nis përshkrimin e mbresave, nga leximi i romanit, me një fragment të shkëputur nga faqja e parë e librit. Ka një titull që nxit kurreshtën e lexuesit italian, të cilit i është dhënë 15 vjet të shkuara, në fundin e një mijëvjeçari që u mbyll ndërmjet shpresës dhe pasigurisë. Libri është shkruar në vetë të parë por autori, që në fillim, përcakton se nuk është autobiografi e tij, edhe se elementë të saj besoj se nuk mungojnë. Është rrëfimi i një njeriu të takuar rastësisht, i një biri italiani apo italianeje që, i kthyer në Itali, “besonte se kishte gjetur një atdhe mbas vitesh të një pritjeje t’ankthshme.” Ai njeri, në një çast të rrëfimit të jetës së tij, kupton se kujtesa nuk e bën mirë punën e saj e këtë mangësi e bashkon me një bindje, të krijuar nga përvoja e shkurtër e asaj pak kohe që është në Itali dhe hesht, duke u pajtuar me mendimin se “Do t’ishte më mirë të harroja” se “Askush nuk do të më kuptonte”.
“Ndërsa un vendosa t’i tregoj historitë e tij.” shpjegon autori. Kështu zë fill tregimi i jetës së një individi, të një familjeje, të një kategorie njerëzish, të cilët ishin gjysëm shqiptarë e gjysëm italianë që, fatkeqësisht, mbetën të tillë gjithë jetën e tyre, gjysma, pepino në Shqipëri e albanesi në Itali! Historia e tyre nuk është shkruar asgjëkundi, mbasi ata nuk përbëjnë një bashkësi të madhe, nuk janw një pakicë kombëtare, ishin një produkt i një epoke marredhëniesh politike e njerëzore mes dy popujsh, që i ndante deti por i bashkonin shekuj të gjatë historie. Ata kishin të përbashkëtën e tyre, që ishte një histori krijimi familjesh, të cilat kishin në bazën e tyre ndjenjën më fisnike njerëzore. Dashuria, në format e saj të ndryshme, e lindur ndërmjet djemve e vajzave të dy popujve, në shumicën dërmuese të rasteve, i qëndroi provave, herë herë të një ashpërsie të jashtzakonëshme. Ajo rezultoi një ndjenjë shumë e fuqishme, e shoqëruar nga karaktere, të cilët parimet e besnikërisë kundrejt familjes, i quanin dogma të padiskutueshme, që pajtoheshin edhe me edukatën katolike që kishin marrë që në fëmijëri.
Autori, në veprën e tij, të cilën u a kushton nënës dhe disa shokëve e shoqeve të fëminisë e të rinisë, të jetës stdenteske, merr përsipër të paraqesë me nota të theksuara realizmi mjedise, jetë, personazhe e ngjarje, të ngulitura thellë në kujtesë e të riprodhuara me mallin e së shkuarës e të viteve të ëndrravet. Ai, fatmirësisht, nuk ka provuar në vetë të parë anën më mizore të realitetit shqiptar, të cilin mundohet t’a paraqesë, burgjet dhe internimet. Megjithatë ai realitet mbetet i pranishëm, edhe se anësor, në ngjarjet e rrëfyera. Personazhe si Borja, si Clara e Zefi, si Evdali, si Vito, njerëz të afërt të rrethit shoqëror e familjar, të përndjekur nga diktatura, të burgosur apo t’internuar, përshkruhen me shumë dashamirësi e mirëkuptim. Personi rrëfyes i ngjarjeve jeton me fatkeqësitë e dhimbjet e tyre edhe se rregullat e dhunës shtetërore nuk i lejojnë të jetë pranë tyre fizikisht.
Mjedisi kryesor që zotëron dramën e romanit është ai i Tiranës, i kryeqytetit. Në qendër është ai familjari, me ngrohtësinë e tij ; prindërit “ishin gjithmonë të heshtur e të dëshpëruar” ; gjyshi, “miku i parë”, që i fut nipit të vogël dëshirën për të lexuar, që nxjerr nga kujtesa vargjet e Saadiut apo Omar Khajamit ; babai që sillte nga magazinat e hekurudhës librat e vjetra si “Liza në botën e ççudirave” apo “Djemtë e rrugës Pal” ; shkolla fillore dhe episodi i vizatimit të mjekrës së Stalinit e qortimi para gjithë nxënësve, në prani të nënës. Jeta nuk është diçka e mbyllur në katër muret e shtëpisë, ajo shtrihet në komshinjtë, tek t’afërmit, në lagjen, në qytetin, i ngjan rrathëve koncentrikë të një pellgu uji, kur në mes të tij hidhet një gur. Në këtë kuadër, që zmadhohet me ngjarjet e familjeve të rrethit miqësor e shoqëror, kryesisht ato të përzjerat italo – shqiptare, gjen vënd edhe shteti, i pranishëm kudo me fuqinë e verbër të marrëzisë, të paaftësisë, të dhunës e paarsyes në fatet e qytetarëve.
Romani i ngjan një galerie pikturash ku, secili nga personazhet, vizatohet me të veçantën e tij e të gjithë i bashkon nuanca e ngjyrave që artisti përdor. Nuancat e tyre shkojnë nga ngjyra gri drejt së zezës që përfaqëson krimin shtetëror. Në këtë renditje kuadrosh spikasin fatet e Borjas e familjes Brodski, baba e bir në burgje të gjata, ku babai vdes, ndërsa djali i ri ushtar dënohet me 15 vjet pune të detyruar, sepse reagon ashpër kundrejt veprimit të kolegut të tij që vret një djalë të ri që kërkonte të kalonte kufirin. Clara ishte një grua triestine, që jetonte në Tiranë me të shoqin dhe dy djemtë. Burri arrestohet e dënohet me 12 vjet burgim, si agjent i CIA-s, ndërsa ajo nxirret nga shtëpia dhe dërgohet në internim në një fshat të jugut. Shtëpinë e saj e merr një komunist, babai i një shoku të klasës së djalit të saj, Zefit, siç ndodhte rëndom atëherë, në epokën e kusarisë komuniste.
Babai i rrëfyesit kishte studjuar në Itali, kishte marrë edhe nënshtetësinë, duke kryer shërbimin në Pallatin Mbretëror dhe ishte martuar me një vajzë rrobaqepëse, Marian. Ata kishin pesë fëmijë. Babai kishte kaluar disa muaj në kampin e Prishtinës, i arrestuar nga gjermanët mbas kapitullimit të Italisë.
Një personazh i veçantë është Mrika, një grua malësore e tepër besimtare, prototip i një katolikeje të vërtetë, e gatëshme të ndihmonte këdo që ishte në nevojë. “Ajo nuk të jepte këshilla, por të tregonte një histori të Biblës ose të jetës së Jezuit.” vëren autori. Eqeremi, djali i pronarit të shtëpisë, një tiranas autentik, ishte një tip mjaft interesant. Thellësisht i ndershëm, ndihmon këdo që ka nevojë por është veçanërisht i ndjeshëm ndaj njerëzve të luftuar nga regjimi. Ka një ëndërr të fshehtë në veten e tij : të përmjerrë varrin e udhëheqësit. Autori nuk na tregon nëse ai e realizoi dëshirën e tij, por edhe vetë dëshira tregonte brumin me të cilin ishte gatuar. Ishte shok klase dhe miku i Borjas, deri në arrestimin e tij, por mbrapa bënte çmos të ndihmonte nënën e tij.
Familja Pinari ishte pronare e fushave të tenisit, deri sa pushteti vendosi t’i shtetëzojë ato për të ndërtuar një bunker të nëndheshëm antiatomik. Është argëtuese biseda e Pinarit me ministrin, tek i cili drejtohet për t’u ankuar për shtetëzimin e fushave të lojës.
Periudha e gjimnazit jepet me ngjyra më të çelura. Shokët kryesorë janë Isaia dhe Ahimi, të dy të shkëlqyer në mësime, të matur e të kusyer. Isaia ishte nipi i një shkencëtari të gjuhësisë, por edhe bir i një ish prefekti nacionalist, të vrarë nga partizanët sepse nuk donte komunizmin në Shqipëri. Ahimi ishte hebre, por asnjëri as tjetri nuk e tregonin historinë familjare. Duhej jetuar në errësirë, për të patur ndonjë shpresë të vakët për një jetë afër “normalitetit” të kohës. Në gjimnaz është edhe mësuesja e rusishtes, një grua nga thellësitë e Siberisë, që ishte martuar me një ingjinjer shqiptar. Nadiezhda u thonte nxënësve t’a thërrisnin me atë emër, që do të thonte “shpresë”. Por mbas dy vjetësh, kur mësuesja u hoq nga puna e saj, një ditë që e takoi nxënësin e saj i tha :”Më quaj Nadia, Nadiezhda nuk ekziston më!” Sjellja e regjimit kundrejt grave të huaja, të martuara në Shqipëri, është një njollë turpi për të gjithë shqiptarët që, historikisht, janë vlerësuar për konceptet e tyre të mikpritjes e të respektit për jabanxhinjtë.
Ekdali ishte një burrë atdhetar. I rritur në Selanik, ka kryer studimet në Vjenë për artet e bukura e ka punuar si konsull i Shqipërisë në qytetin e lindjes. Më 1944, kur funksionarët shqiptarë u përzunë nga Greqia, Ekdali nuk zgjodhi rrugën e SHBA-s, por deshi të kthehej në vendin e të parëve. Sapo hyri në kufi, një partizan e shoqëroi për katër orë në këmbë dhe e dorëzoi tek organet e dhunës. U dënua me gjashtë vjet burg. Atë Niku ishte një prift katolik, gjithmonë i gatshëm t’u qëndronte pranë besimtarëve, por edhe të tjerëve, duke ngulitur tek ta kurajën dhe shpresën. Vdiq para se Shqipëria të bëhej shtet ateist, por vuante shpirtërisht përndjekjen që i bëhej kishës. Një tjetër personazh emblematik i romanit ishte Vito. Kishte qënë partizan në moshën 14-vjeçare, madje për të ishte kompozuar edhe një këngë e njohur. I dërguar për studime në BS, pati një karierë të shkëlqyer në aviacionin ushtarak. Mbas prishjes me BS u Largua nga puna si vëllai i Dakos, që kishte patur një qëndrim të dyshimtë gjatë luftës, ndërsa ky i fundit ishte drejtor në sajë të “partizanit të vogël”. Anakronizmat e regjimit nuk njihnin kufij.
Këta ishin, në një paraqitje të shkurtër, disa nga personazhet e romanit, përfaqësues të një pjese të shoqërisë e secili, në mënyrën e tij, ndihmon plotësimin e mozaikut të veprës. Në shumicën e tyre, ata mbeten pozitivë, përfaqësues të asaj Shqipërie tradicionale në të cilën vlerat e trashëguara respektohen. Por nuk mungojnë edhe personazhet e krahut të kundërt, as edhe shfaqjet masive të instrumentalizimit nga pushteti të turmave, si ato të të rinjve që shkatërronin objektet fetare dhe vlerat e tyre artistike. Në roman flitet edhe për shumë letra anonime që i shkonin organeve drejtues të universitetit, për të sinjalizuar cenet në biografi të studentëve të pranuar.
Autori, me të drejtë, është shumë i ndjeshëm ndaj dënimit të Borjas, që ze një vend qëndror në përsiatjet e tij mbi sistemin, në të cilin jetonte.
“Të shtiesh e të vrasësh. T’i shtiesh në trup nga afër atij djali të panjohur, që ishte njëri nga ne e që kërkonte t’i kthente shpinën mjerimit. Kush e di se çfarë donin. Ndofta ëndërronin një botë të ndryshme. Por a ishin me të vërtetë kaqë të zotë sa të ëndërronin botë të ndryshme ?” Ajo pyetje mbetet edhe sot pa përgjigje, sepse ai realitet aq mizor e jashtë çdo logjike njerëzore, ende sot nuk është dënuar me forcë nga ata që kanë trashiguar politikën dhe pushtetin. Deri në ditët e fundit të ndërrimit të regjimit, kryetari Urjah Hip i komunistëve shqiptarë urdhëronte që të vriteshin të rinjtë që përpiqeshin të arratiseshin. Askush nga drejtuesit e rinj të kalesës nuk pati guximin të kërkonte dënimin e tij për krim kundër shqiptarëve…..
Përsiatja e vazhdueshme, kalimi në filtrin e aryes e të ndërgjegjes së autorit të çdo veprimi, me të cilin përballet përshkrimi i ngjarjeve të mëdha që trondisnin shoqërinë dhe individët, është një kostante e veprës së Frashërit, që mbetet në tërësinë e saj një amalgamë e këndëshme e fotografimit të realitetit dhe interpretimit të tij, në dritën e ideve të iluminizmit, të qytetërimit. Autori është një intelektual i mirëfilltë që, në heshtje, mban qëndrimin e tij kundrejt një bote të vogël, në të cilën jeton e i kujton shprehjen madhore të Princit të Danimarkës : “Kjo botë u çthur! O prapësi, o dreq! Që un s’paskam lindur të të ndreq!”
Në roman renditen ngjarje të rëndësishme të Vendit, si dënimet ciklike e periodike, jo vetëm të “armiqve të klasës”, por edhe të drejtuesve të regjimit, episodi i bombës në Ambasadën sovjetike e pasojat e saj tragjike të njohura, prishja me BS të Krushovit e dramat e panumurta familjare që rrodhën nga absurditeti i një politike skajore, për të cilën qytetari apo familja duhet t’ishin vetëm “ushtarë të partisë”. Përshkruhet bukur atmosfera e viteve 60, me krenarinë e marrë të “mbrojtjes së parimeve”, me luftën e përherëshme kundër “kanunit”, “besimevet fetare”, “zakoneve prapanike” e “ndikimeve të huaja”. Ishte koha e “dimrit të vetmisë së madhe”, që përmbysi të gjitha vlerat shekullore të shqiptarëve e historisë së tyre, për t’u njëjtësuar me dukurinë më negative të gjithë historisë kineze, t’ashtuquajturin “revolucion kultural proletar”. Nuk mungojnë në vepër veprimtaritë masive, si aksionet e rinisë, zboret ushtarake, apo puna në prodhim, në kantjere apo fusha, ndërtimi i bunkerëve apo paradat e mëdha të 1 majit e 29 nëndorit, me figurën e “udhëheqësit në qendër, që “vadiste me gjak kopështin e tij”.
“Dikush kujtonte profecinë e një meshtari të moçëm gjatë luftës së fundit :
“Ma parë do të vërsulen mbi të pasurit dhe zakonet e tyre, pastaj do të kapen me ne, kisha e xhamia nuk do të jenë më, e mandej do të mbyten me njëri tjetrin; do të jetë një natë e pambaruar gjaku, mbas së cilës do të kthehemi neve….”
Meshtari largpamës nuk mund të parashihte më saktë, ndofta fjalët e fundit nuk u vërtetuan krejtësisht, por nuk i heqin asgjë vlerës së profecisë….
Romani përbëhet nga shtatë kapituj, një epilog dhe një “Rrëfim të fundit”. Çdo kapitull fillon me një shprehje të zgjedhur nga fanarë të dijes njerëzore. Thellimi i shkrimtarit në analizën e aspekteve të ndryshme të realitetit, të ngjarjeve e dukurive, përfundimet e tij filozofike të shumta e të larmishme janë vlera e shtuar e romanit dhe bëjnë atë ndër më përfaqësuesit, nga më cilësorë, të letërsisë së këtyre viteve.
Autori e përfundon rrëfimin e “Përrallës së hidhur shqiptare” në vitin 1969, me aksionin e rinisë për ndërtimin e hekurudhës Rrogozhinë – Fier. Siç duket e ka quajtur të mjaftueshëm portretizimin e Shqipërisë së rinisë së tij, kujtimet e asaj periudhe mbeten gjithnjë më të përmallëshmet. I ka kursyer lexuesit terrorin e gjysmës së dytë të viteve 70, luftën e brëndshme në gjirin e udhëheqjes, që çoi në zhdukjen e Mehmet Shehut, të Kadri Hazbiut dhe të dhjetra kuadrosh të larta të ushtrisë, kulturës dhe ekonomisë, prishjen me Kinën dhe dhjetëvjeçarin e fundit të mjerimit ekonomik të pashëmbullt të Vendit.
Epilogu trajton shkurt edhe fundin e regjimit të diktaturës, që lidhet edhe me fatin e shumë personazheve të tij, që nxitojnë të kthehen në Itali, mbasi “baraka jonë u shemb papritmas” mbas “dhjetëvjeçarësh letargjie për të mos u harruar”. Por jeta e re në Italinë e prindërvet nuk ishte ajo e “ëndërruara”. Atje familjet e të riatdhesuarvet u konsideruan si emigrantë të thjeshtë ekonomikë dhe autori, me hidhërimin e përrallës shqiptare në gojë, pohon : “Nga biseda e funksionarit dhe nga përsosmëri e mustaqeve të krehura mirë, kuptova se njerëz si un nuk kishin më një atdhe….”
Zhgënjimet përbëjnë një nga kostantet e zakonshme të jetës njerëzore, bëhen më të rënda kur vijnë mbas një pritje të gjatë shpresah e iluzionesh. Megjithatë libri pëfundon me një falënderim për ata persona që e kanë ndihmuar në ecjen e tij, në vëndlindjen e nënës. Para këtij falënderimi ai pohon përfundimin në të cilin arrin me përvojën e tij jetësore, në dritën e s’ardhmes të viteve që ka përpara, për fat në jetën e një njeriu të lirë, sado të mbushur me vështirësi e sakrifica, të cilat janë dhe ato bashkudhëtare të përherëshme të individëve e të shoqërive.
“Të kuptosh historinë tënde e të besosh në traditën, fenë dhe zakonet, cilatdo qofshin, është absolutisht e domosdoshme për të përcaktuar ide e vlera, të cilave i besohet e ardhmja.”
Mendoj se botimi i veprës në shqip do të ishte një ndihmesë e konsiderueshme në jetën letrare e në kujtesën e shqiptarëve, për të mos harruar gjysmë shekullin gri të historisë së tyre.
Maj 2015 Eugjen Merlika

KUDRET KOKOSHI, POET EPIK DHE PËRKTHYES BRILANT

May 25, 2015 by dgreca

FIGURA ME DIELL TË LËNA NË HESHTJE-Kush ishte poeti, i burgosur nga fashistët che komunistët/
Nga Albert HABAZAJ/ studiues
Paraqitje: Vlora e shekullit XX paraqitet me një atlas të larmishëm letrar, sipas hierarkisë së vlerave artistike, të pasur me ngjyra dhe tinguj poetikë, që ravijëzohen sidomos në fushën e përkthimit dhe të publicisikës letrare dhe etnologjike. Poaq, ka patur figura me diell të lëna në heshtje. Mbetet një emër i paharruar për letërsinë juristi vlonjat Kudret Kokoshi – i njohur sidomos me vegimet epike, por edhe si poet i hollë lirik dhe përkthyes i zot. Profili i tij respektor lartësohet në tre plane: intelektual, poetik dhe atdhetar. Poeti human dhe brilant Visar Zhiti e ka klasifikuar krijimtarinë letrare të Kudret Kokoshit si poezi klasike e një njeriu të martirizuar për shqiptari. Në nderimin e 100 vjetorit të lindjes së Kudret Kokoshit, shkrimtari dhe publicisti Reshat Kripa e ka cilësuar Kudretin si poet të heroizmit kombëtar, ndërkohë që nuk harrohet sentenca e R. Kripës për Kudretin: “Ai nuk vdiq, se martirët nuk vdesin”. Ai erdhi dhe iku si frymë lirie, ëndërrimtar, idealist, shqiptar i europianizuar me dinjtet, intelektual atdhetar. Por ndërkohë, më tërheq vëmendjen shqetësimi i studiuesit Muharrem Jakupi, që analizat e mundshme strukturaliste apo psikanalitike të autorëve tanë të mos rezultojnë në pamflete “komikë” për shkencën e letërsisë. Edhe në trajtesat e derisotme për shkrimtarët vlonjatë dhe vendin e tyre në letrat shqipe, për veç F. Arapit tërësisht dhe P. Markos në gjininë e romanit, të cilët janë shkrimtarë modernisët, autorët e tjerë vlonjatë klasifikohen në letërsinë shqiptare të traditës (përfshi dhe autorin Kudret Kokoshi, profilin letrar të të cilit po trajtojmë në këtë shkrim, pa përsërsitur të tjerët). Dhe kuptohet, shkrime të tilla, përfshi dhe artikujt e autorit të këtij materiali shkrimor, janë këndvështrime, nuk janë punime shteruese, por japin ndihmesë modeste e origjinale në studimet letrare shqiptare.
Jetëshkrimi:
Substanca antologjike: Studiuesi i njohur kanadez Robert Elsie shkruan në librin “Histori e letërsisë shqiptare”: “Ndër shumë poetë aktivë para ardhjes së komunistëve mund të përmenden…dhe juristi Kudret Kokoshi (vd.1991) nga Vlora, i burgosur edhe nga fashistët, dhe më pas nga komunistët” (Shih: Elsie, Robert, vep. e cit., f. 327). Dhe më tej: “Ndër shumë shkrimtarë dhe intelektualë të tjerë që u arrestuan e u burgosën gjatë gjuetisë së shtrigave pas Luftës së Dytë Botërore qenë…poeti Kudret Kokoshi (1907-1991). (Elsie, R., po aty, f. 378). Emri i K. Kokoshit nuk përmendet në asnjë nga botimet e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë “Fjalori Enciklopedik Shqiptar, 2008 – 2009 (me 3 vëllime), se në FESH, 1985 as që mund të bëhet fjalë. Është një botim tjetër i nivelit akademik i Qendrës së Studimeve Albanologjike (Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë) që në librin “Studime për autorë të ndaluar” (Tiranë, 2008), krahas Gjergj Fishtës, Faik Konicës, Ernest Koliqit, Zef Skiroit, Mitrush Kutelit, Martin Camajt, Astrit Delvinës, Ali Asllanit e Pjetër Arbnorit trajton letrarisht Kudret Kokoshin. Bëhet fjalë për studimin e Ylli Borës “Vlera dhe veçori të krijimtarisë poetike të Kudret Kokoshit” (Shih: “Studime për autorë të ndaluar”, vep. e cit., f. 305 – 321).
Të dimë më tepër: Kush është Kudret Kokoshi? Ai njihet si poet shqiptar, jurist dhe i burosur i ndërgjgjes. Është lindur në Vlorë nga Asliha dhe Hasan Kokoshi, më 18 shtator 1906, (një variant ka si ditëlindje të tij 18 shtator 1908, një tjetër vitin 1907). Formimi i tij është tërësisht perëndimor, sepse që shkollën fillore, të mesmen dhe të lartën i kreu në Romë. Kurora e arsimimit të tij tij në Perëndim konfirmohet nga Roma, më 17 mars 1938, kur Kudret Kokoshi, pas laurimit të 27 nëntorit 1933, merr diplomën Doktor i Jurispudencës. Talenti i tij i avancoi më tej ambicjet intelektuale, të cilat e futën në hullinë e studimeve të thelluara për letërsi e filozofi në kryeqytetin latin dhe shfaqet si zotërues perfekt i gjuhës italiane. Këtë e fakton edhe fitimi i çmimit në poezinë italiane. Plotësimin e tij kulturor ai e videntonte edhe me njohjen e gjuhës frënge, latine dhe greqishten e vjetër. Familjarët na thonë se Kudret Kokoshi, që dinte 12 mijë vargje përmendësh nga Komedia Hyjnore (Divina Comedia) e Dantes, të mahniste me komentet e tij shkëlqimtare e mbresëlënëse.
Ai e respektonte familjen dhe martesa e tij i fali dy fëmijë. Mbasi kreu studimet jashtë shtetit, në fund të vitit 1933 kthehet në qytetin e tij të lindjes, duke hapur një zyrë avokatie, ku ushtroi profesionin e avokatit deri në vitin 1936 . Mandej emërohet ndihms gjyqtar në Bilisht, Pogradec dhe nga fundi i 1938-ës vijon karrierën si anëtar i Gjykatës së Shkallës së Parë në Korçë, Shkodër e Tiranë. Në vitin 1941, me porosi dhe sipas vizionit kombëtar të kryeministrit të kohës z. Mehdi Frashëri shkon në Kosovë për të organizuar atje gjyqësorin dhe formimin profesional të kuadrove. Janari i 1942-shit e gjen kryeprokuror shteti në Prizren, ku shquhet për veprimtari atdhetare, në krye të lëvizjeve çlirimtare dhe përplasje me pushtuesit. Më 28 nëntor të atij viti plagoset nga policia italiane, sepse qe në ballë si udhëheqës i demonstratës së Prizrenit. Falë ndërhyrjes dashamirëse të një oficeri kosovar pranë xhandarmërisë, e kthyen në Shqipëri, ku gjendej për gati tre muaj në gjendje kome në Tiranë. Shansi i madh i gushtit 1943, i pafat për shqiptarët e gjen në Mukje, si anëtar të delegacionit nga forcat nacionaliste. Konferenca historike, që me vendimet e saj tentoi të hidhte themelet e demokracisë shqiptare, u kthye së prapthi nga komunistët me vendimet e tradhëtisë së madhe dhe orientimit të gabuar. Janari 1944 e gjen po në Kosovë, në vijim të ushtrimit të detyrës, por pas dy muajsh arrestohet nga Gestapoja dhe internohet me dijeni të serbo-komunistëve në kampet e shfarosjes në Prishtinë dhe më von në kufirin austro-hungarez.
Kudret Kokoshi ka ushtruar detyra shteterore e shoqërore; ka patur dhe aktivitet të dendur politik, por gjithmonë në shërbim të Atdheut, me tendeca perëndimore qytetarie, kulture e zhvillimi përparimtar të vendit që e lindi e të cilit iu përkushtuar deri më 26 prill 1991, kur mbylli sytë.
Duke ecur në gjurmët atdhetare deri në përmasa kombëtare të fisit me emër të Kokoshajve, edhe Kudretin monarkia e kishte trajtuar si kundërshtar (jo vetëm ngaqë xhaxhai i tij, Qazim Kokoshi ishte nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë dhe anëtar i Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare në Luftës e Vlorës). Kulmohet ky fakt me rastin e 7 prillit 1939, që e gjeti në Korçë, në demonstratën e madhe, duke kërkuar armë lirie. Marrëveshja e Mukjes e gushtit 1943 do të ishte shumë e dobishme po të dëgjohej mendimi i pjekur i vlonjatit 37 vjeçar. Më 1944 – ën zgjidhet unanimisht kryetar i Komitetit të Rinisë Intelektuale të Prizrenit, mik me profesorin e madh Selman Riza.
Merr furi veprimtaria e palodhur e Kudret Kokoshit për komb e dituri: Boton gazetën javore “Lidhja e Prizrenit”; mbledh dokumente mbi veprimtarinë e dëmshme të serbëve dhe italianëve në tokën shqiptaro – kosovare; merret me organizimin emancipues të gruas shqiptare dhe me çeljen e kurseve për të rritur (burra e gra). Kudret Kokoshi më 19 mars 1944 shënoi veprimtarinë e parë të rinisë Intelektuale të Prizrenit dhe vetëm tre ditë më pas, më 22 mars organizon konferencën: “Simbol i atdhetarizmës shqiptare” për nder të Plakut të Maleve Bajram Currit. Edhe pse arrestohet në mes të vitit 1944 nga serbo-nazistët dhe internohet në kampine e Prishtinës e shumë shpejt në Bycyrkli-midis kufirit austro-hungarez, Kudret Kokoshi nuk përulet, por ngrihet vigan mbi torturat psikologjike dhe fizike të katilëve të zinj a të kuq. As kur lirohet nga kampet e internimit me shumë partiotë të tjerë shiptarë, malazezë, serbë e hebrenj, edhe pse ndërhyri ushtria ruse, karakteri i Kudretit nuk metamorfozohet, se s’tutet vlonjati që i këndoi si ai bëmave të Toto Hosit e legjendarëve të tjërë të Luftës së Njëzetës. Për këto motive, në kthim, arrestohet nga komunistët serbë, të cilët e dorëzojnë me porosi të misionarit sllav D. Mugosha tek Sh. Peçi. Edhe pse e kishin zili intelektin e tij shembullor, nuk mund ta linin pa e ndëshkuar me liri të kufizuar e dënime të tjera për ndikim psikik e fizik, sepse e njihnin që ishte njeri i ditur dhe me influencë në plotësimin e radhëve nacionaliste. Si mik idealesh i Mit-hat Frashërit, korifeut të shqiptarizmës dhe ajkës së inteligjencës shqiptare të kohës, Kudreti u agazhua me shpirt në radhët dhe në ballë të Ballit Kombëtar vetëm kundër pushtuesit të huaj.
Është e veçantë dhe shembullore mbrojta që bëri Kudreti, jo si jurist, por si atdhetar me shpirt të madh duke interpretuar në gjyq poezitë e tij me frymë antifashiste. Vendimi me pushkatim nuk u realizua, si pasojë e presionit të fuqishëm mbarëshqiptar, brenda e jashtë kufirit shtetëror dhe u kthye në burg të përjetshëm, por me trysninë e vijueshme popullore më pas u ul në 21 vjet burg. Dhe pas burgut famëkeq ai nuk u tut, por vijoi me vendosmëri, eci në rrugën e dritërimit të kësaj shoqërie.
Kudret Kokoshi poet dhe përkthyes. Ishte njeri dhe inteligjent i madh, i lindur për poet epik e përkthyes klasi. Ndërkohë qe dhe një vjershëtor i përkushtuar i ndjenjës së hollë lirike për familjen, për nënën, për motrën, për peizazhin e sidomos për mbesën ermirë Mira. Kudret Kokoshi qe një adhurues i zjarrtë i Hygoit. Ai është cilësuar si poet i heroizmës shqiptare; ligjërues dhe orator, si ai, për Shqipërinë dhe çështjen shqiptare; për doket dhe traditat e këtij populli, për besën dhe nderin e shqiptarit; për Pirron e Teutën; për Skënderbeun dhe Ismail Qemalin; për Faik Konicën dhe Fan Nolin; për Bilbilenjtë fodullë, që, duke dredhur cigare, “vanë në litare vetë”, për të shpëtuar fshatin që i strehoi e i ruajti nga koshadhet. Disa nga poezitë e Kudretit si “Vegim epik”,”Vlorës”, “Toto Bolena”, “Luftëtarit të Kombit ”,”Epope”, “Spartaku”, “Nënës”, “Gruas shqiptare”, “Këngën më të bukur këndoj”, poezia klasike “Të dua Shqipëri” apo dhe “Neroni” e ngritën atë njeri të martirizuar në rè më krenar. “Epitafi”mbetet vepra gjeniale e këtij personaliteti, por s’u bë i mundur botimi i tij. Si shumë poezi të tij “Epitafi” recitohej nga të burgosurit, duke ndihmuar kështu në krijimin e ndërgjegjes kundërshtuese dhe të qëndresës: “Jetova jetën pak e vojta shumë/ Po dhe në vojtje prapë dashurova/ Dhe kur të bie të fle të fundit gjumë/ Oh! mos pandehni, jo, se un’ pushova;/ Ju mos pandehni jo, se do hesht fare,/ Në varr të zi kur eshtrat të më treten,/ Sepse në vargun tim, shkrepëtimtare/ Të rrahjes zemrës time do të mbeten!/ fuqinë ja rrëmbeva un’ stuhisë/ Dhe me ‘të mbrujta vargjet pët Atdhenë/ Prej zjarrit kur u dogja të lirisë/ Dhe Vlorës i këndova epopenë”. Më të plotë, portretin letrar të Kudretit e ka gdhendur me daltën e artit poeti i dinjitetit human Visar Zhiti, që ka derdhur visaret brilante të shpirtit më bukur se çdokush tjetër, si poeti poetit. Ndërkohë emri i Kudret Kokoshit si përkthyes nga shqipja në italisht evidentohet në librin “Antologia della letteratura albanese” krahas Eugenio Scalambrinos, Renato Baldinit, L. Jeuse, Girolamo De Radës, Ernest Koliqit, Jolanda Kodrës etj., me përkthimin e romanit “Lumi i vdekur” të Jakov Xoxes apo të romanit historik “Kështjella” të Ismail Kadaresë, me prozë a poezi të tjera të Kadaresë, të Fatos Arapit, Qamil Buxhelit, Adem Istrefit, Vehbi Skënderit, Elena Kadaresë etj. Veçse, në çdo libër të përkthyer prej K. Kokoshit, emri i tij si përkthyes nuk shkruhej në librin e botuar, (edhe pse, sipas shkencës së bibliotekonomisë, për nga rëndësia, përkthyesi është i dyti në hierarkinë e vlerave, pas autorit dhe para redaktorit). Përse nuk vihej emri i përkthyesit Kudret Kokoshi? Absurditet. Pse? Se ishte shqiptar i pastër?! Se ishte intelektual i mirëfilltë?! Se ishte kundër pushtuesve?! Se qe antififashist?! Se qe kundër nazizmit?! Se e donte Shqipërinë në hapësirën e saj, me trojet që ka patur qysh kur u krijua jeta njerëzore në planetin tokë?! Se u persekutua dhe u burgos për t’u shfarosur nga nazistët?! Se u persekutua dhe u burgos për t’u shfarosur nga komunistët?! Se nuk fëlliqi kurrë dorën të vriste një shqiptar?! Më thoni kë ka vrarë Kudret Kokoshi?! Poeti, ai i vërteti nuk vret. Poeti fal dashuri, shpirt, mirësi, dritë. Ja ç’shkruan poeti atdhetar, ky idealist i pandreqshëm, që donte deri në frymën e fundit të bënte Shqipërinë, që s’e ndërroi Francën me Shqipërinë e tij, kur shpëtoi nga bishat naziste në Prizren: “Mallkuar qofsh, Benito Musolini!/ Një zë nëmës shpërthen nga çdo stërkalë,/ Mallkuar qofshi ju që vdekjen bini,/ Dhe nëma ushton nga mali në mal”. Një nga poezitë më përfaqësuese të Kudret Kokoshit është ajo me titull “Toto Bolena”. Frymëzim për autorin u bë luftëtari nga Bolena Toto Hosi, i cili, me vetmohim dhe heroizëm legjendar, luftoi e ra për popullin dhe Atdheun e vet në Luftën e Vlorës më 1920. Kjo vjershë u kushtohet gjithë heronjve të heshtur që më 1920 atdheut i dhanë dhe jetën dhe asgjë nuk i kërkuan. Toto Bolena është njëri nga ata njerëz të thjeshtë të popullit, që braktisi shtëpinë e berrat në Çipinin me trëndelinë, rroku armët, luftoi dhe vdiq për Shqipërinë. Në fushën e luftës, mitralozi i pushtuesit i çau barkun. Trimi, me zorrët zvarrë luftonte si kreshnik…Ra si burrë, si lab, si shqiptar për Shqipëri. Por “një komb për t’cilin vdiqe as nuk e di ku e ke varrë!” revoltohet e zemërohet poeti. Vjersha është shkruar në vitin 1934 dhe, në atë kohë kur Kudreti thuri këto vargje mbushur me lavdi, krenari e dhembje, jo vetëmqë nuk dihej ku preheshin eshtrat e heroit, por as emri nuk i njihej. Kjo mospërfillje dhe përbuzje karshi atyre që kishin luftuar dhe kishin rënë për nderin e Atdheut: “Jo mermerë, jo dhe këngë, o bari, ty të kujtojnë!/ Përmendore t’janë brigjet, që këtë Vlorë rrethojnë./ Këngëtar hyjnor ke detin, që ulurin e shkumëzon/ Emri yt kushtrim beteje, m’u në shpirt po më gjëmon./ Jo mermerë, jo dhe këngë, ju kujtim dhe jo një lot,/ Ky komb për t’cilin vdiqe, përmbi varr nuk të derdh dot,/ Se nuk di ky komb, o Toto, që një ditë ti ke rarë,/ Mbi kodrat e Vlorës trime si heronjtë legjendarë!/ Një gunë hedhur përmbi supe në një natë plot gjëmime, / Flakërim nër sytë ti kishe dhe në zemër ëndërrime,/ Dhe në grushtin e çelniktë krrab’në e berrave mbërtheje…/ Me atë kërrabë historike kundrejt Historisë veje!/ Me atë kërrabë shpëtimtare mbi armikun u vërvite!/ Edhe mbi qytetin e shenjtë shkabën dykrenore ngrite!/ Njëqind plumba të goditën, po ti re me këngë n’ gojë:/ “Un’ po vdes…oh, le të vdes, vetëm shqipja le të  rrojë!/ Barkun mitralozi t’hapi, zorrët i mbajte me dorë…/ Ti po vdisje me një pyetje: “Do vemi sonte në Vlorë?”/ Mitralozi të çau barkun, ti i hoqe zorrët zvarrë…/Por një komb për t’cilin vdiqe as nuk e di ku e ke varrë!” [Vlorë 1934]. K. Kokoshi, që bëri të flasin italisht veprat më të shquara të lëtërsisë shqipe, nuk mund të krijonte me frymëmarrjen poetike të të tjerëve. Ai qe njeri i madh, qytetar i pasur me shpirt, me prona e kapital, por që vetë iku ekonomikisht më dobët se De Rada i cironkës, ndërsa të pasmit e tij, po aq idealistë sa Qazimi, sa Kudreti bëjnë luftë me djallin ndaj padretësive. Vlora i di pronat e tij në Skelë. Vlora e sheh zaptimin e tyre “kaukazian”. Kudret Kokoshi e ka gdhendur portretin e shqiptarit në kohë dhe në hapësirë: “Kush lufton mbi ato brigje?/ Oh, kush vdes duke kënduar?/ Kush tha: Rroftë Shqipëria?/ Kush këndon duke rënkuar?”. Shkon hijshëm të jetë dhe epitafi i profilit të tij si poet, përkthyes dhe intelektual atdhetar.
Njihet krijimtaria e tij e botuar, por me që jemi angazhuar në këtë mision për shkrimtarët e Vlorës, vlen të përditësojmë një paraqitje të shkurtër të 13 regjistrimeve të gjetur në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, ku përfshihen poezi dhe studime. Libër poetik i botuar me emrin e tij është vetëm një “Drithmë jete: poezi”, Tiranë, “Naim Frashëri”, 1995, me redaktor Visar Zhitin. Ndër vjershat dhe artikujt e tij me kritikë letrare shënohen: dy vjershat e tij “Epope” dhe “Toto Bolena”, botuar te “Liria A”, Nr. 32, 5 Maj 1996, f. 4; “Epitafi” në “Rilindja Demokratike”, Nr. 942, 27 Prill 1995, f. 6; “Të dua, Shqipëri!”, “Vjena”, “Kthimi” Leka (shtojcë e “Rilindjes”, Nr. 577, 30 Prill 1995, f.7; “Vegim epik”, “Mbrëmje (Romantiçizmë)”, “E di që ka një emër…” në “Bashkimi”, Nr. 17, 29 Prill 1995, f. 5; “Lidhni besën për atdhe, ju me gjak të Kastriotit”, në “55”, Nr. 88, 18 Prill 1999, f.15; “Lasgushi, gjeniu i letrave Shqipe”, në “55”, Nr. 293, 26 Dhjetor 1999, f. 12; “Të njoha”- [poezi], në “RD”, Nr. 3132, 21 prill 2002, f. 21; “Cikël poetik”, në “RD”, Nr. 3216, 28 Korrik 2002, f. 20 – 21; “Të dua Shqipëri!” – [poezi], në “RD”, nr. 3462, 1 Qershor 2003, f. 22; “Gjuha letrare”, në “Phoenix”, Nr. 4 – 6, 2002, f. 221 – 222; “Ermirës” [poezi], në “Standart”, Nr. 881, 10 Maj 2008 f. 28; “Poezia e Lasgush Poradecit”, në “Mapo” V, Nr. 175, 31 Janar 2011, f. 23. Duke u futur në kohë, kur Kudreti ishte një shqiptar erudit, idealist dhe krijues i përkushtuar i poezisë së angazhuar atdhetare mban qëndrim ndaj poezisë melankolike e kozmike dashurore të Poradecit. Arësyeja qe nga që Lasgushi merresh më tepër dhe seriozisht me poezinë erotike dhe atë filozofike, që siç thotë Çabej, sjell një drithmë të re
Kudretin do ta studiojmë në konteks. Jemi në kohën kur Çështja Kombëtare nuk qe zgjidhur ende, kur kudo mbizotëronte fryma e bashkimit kombëtar, si dhe e një qëndrimi militantist ndaj Çështjes së Madhe, saqë Kudret Kokoshi, e cilësonte princin aristocrat të lirikës shqiptare si një “bilbil” që nuk na prish punë, prandaj le ta lejmë të këndojë, duke e nënvleftësuar atë, sikurse edhe disa të tjerë që i përkasin asaj periudhe. Ndërkohë, portretin njerëzor dhe atdhetar të Kudretit më mirë se kushdo tjetër e njohin qytetarët e Vlorës, paria e vendit, Shqipëria mbarë e Kosova. Për këto arsye, Kudret Kokoshi mbetet dhe sot e kësaj dite figurë emblematike për intelektin e spikatur dhe atdhetarizmën e vërtetë me një profil mbarërespektues, që, për meritat e tij të padiskutueshme dhe për kontributin e shquar që ka dhënë për atdhe e për kulturë, me kohë e ka merituar vlerësimin “Nder i Kombit”. Krijuesit vlonjatë, të organizuar në shoqatën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, Vlorë, me ndihmën e bujarit fisnik Bujar Leskaj, japin dhe çmimin “Kudret Kokoshi” për përkthimin më të mirë në poezi, të cilin deri më sot e ka fituar përkthyesja dhe shkrimtarja Laureta Xh. Petoshati. Studiuesi Ylli Bora na jep këtë profil të autorit” Kudret Kokoshi aq sa është poet i epikës dhe i heroikes, është edhe poet i lirikës dhe I intimes, aq sa ëshët poet i motiveve të mëdha të përbashkëta është edhe i motive deri individuale, por që aspak nuk tingëllojnë sit ë tilla (Shih: “Studime për autorë tëndaluar”, vep e cit., f. 312). Poezia emblematike e lirikës familjare është ajo me titull “Ermirës (ose artit të Poezisë)”, kushtuar mbesës dhe shpresës së tij ëndërrimtare: “Kaluan kështu, papandehur,/ Vjetët dhe u bë vonë!/ Në çastin vraponjës esht’ fshehur/ E këngës një jehonë./ Që vrullshëm një ditë buçiti/ Nga zemra ime e dlirë,/ Kur jetën e zymtë ma ndriti/ Buzëqeshja jote, Ermirë!/ Kur heshtas pa droje e me besë/ Rrugën e kaltër ngjita/Dhe qiellin me gaz e me shpresë/ Në syt’ e tu sodita,/ Kur flokët mbi krye, oh lehtë/ M’i ledhatoi puhia/ Dhe flatrat e shpirtit të qetë/ M’i drodhi harmonia!/ Aherë guximshëm e mpreha/ Këngën në zjarr luftimesh,/ Në agimet e merme u deha/ Me bukuri vegimesh!/ Më lart’ e më lart unë u ngjita./ Malit me krahë të lehta:/ Me flakët e me dritë u kalita,/ Te ti jetën e gjeta./ Oh, n’ecjen, që spati më prehje,/ I gajasur nuk rashë/ Dhe dritën që mora prej teje/ Ermirë, Ermirë, e dhashë!/ Kaluan kështu, papandehur,/ Ankthe vuajtje gëzime:/ Në çastin vraponjës ësht’ fshehur/ Jehona e këngës s’ime”, nuk është eshkruar me gërma apo thjesht me frymëzim artistik. Ajo është e gdhendur me frymë ëndrrash dritërore. Ajo është e mbushur me hoje mjaltorë pë bardhësisë e mesazheve dinjitozë që jep për jetën dhe dëshirat qytetare për njeriun, që burojnë nga shpirti i bukur i qytetarit të vjetër, i itelektualit të admirueshëm, të poetit të përkushtuar ndaj familjes, atdheut, mirësisë dhe përparimit.
* drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA

Bashkimi Kombëtar në Europë – një lojë tragjike me shqiptarët

May 25, 2015 by dgreca

Politika po loz në mënyrën më të shëmtuar me ndjenjat atdhetare të shqiptarëve. Trumbetojnë në elektorat se do bashkohemi dhe nuk bëjnë asnjë veprim real për bashkim ekonomik e kulturor, për të cilat nuk ka asnjë ndalim dhe nuk i pengon askush. Pastaj si e shohin që gënjeshtra e tyre është trashur diç si tepër sa njerëzit i përqeshin, i fusin një frenim duke thënë se do të bashkohemi në Europë. Hane Shan hane Bagdat. A thënë shul shqip: pordhë politike me rigon. Këta duan të na mbushin mendjen se kur ti dalin hallës qimet do ta quajmë dajë. Kësisoj u përdrodh fjala sërish prej qeveritarëve tanë këto ditë në Prishtinë në përurimin e shtatores së Ismail Qemalit./
Nga Kolec TRABOINI/
Një gjë nuk kuptohet, se si Shpëtim Idrizi me partinë e vet PDIU, tashmë bashkuar në aleancë me qeverisjen e majtë, do të realizojë programin e vet i cili është ende i paqartë nëse është program atdhetar, politik apo ekonomik. Po fundja le të supozojmë që u arrit një marrëveshje greko-shqiptare për pronat e pronësitë e çamëve, në këtë rast ky Idrizi me partinë e vet do të lëshojë Shqipërinë e do të shkojë në Çamëri si shtetas grek apo jo? Po Greqia, anipse pjesëtare e BE, nuk e pranon dyshtetësinë. Si i bëhet atëherë, sepse kryetari, apo ata anëtarët e PDIU-s, nuk mund të konsiderohen më shtetas shqiptarë nëse shkojnë në Greqi. Greqia jo me kot e ka bërë këtë ndalim të dyshtetësisë, që tu presë rrugën çamëve të vendosur në Shqipëri për kthim, por edhe të shuaj përfundimisht mundësitë e arvanitëve arbërorë që të kenë edhe shtetësinë shqiptare të origjinës së tyre. Aristidh Kolës i është dhënë shumë vite para se të vdiste shtetësia shqiptare, por ai nuk mund ta aplikonte se atë donin greket, ta konsideronin të huaj dhe ta zbonin nga Greqia, por meqë Aristidh Kola nuk ua dha këtë mundësi dhe ua dogji kartat, hienat e Athinës gjetën rrugë tjetër, e vranë. Kam shkruar dhe më parë se shfrytëzimi i kauzës çame, e jo vetëm çame por edhe atdhetare kombëtare, për karrierë politike në Shqipëri ka një problem jo pak të vogël. Kryekreje është spekulativ një mashtrim për përfitim. Politika po loz në mënyrën më të shëmtuar me ndjenjat atdhetare të shqiptarëve. Trumbetojnë në elektorat se do bashkohemi dhe nuk bëjnë asnjë veprim real për bashkim ekonomik e kulturor, për të cilat nuk ka asnjë ndalim dhe nuk i pengon askush. Pastaj si e shohin që gënjeshtra e tyre është trashur diç si tepër sa njerëzit i përqeshin, i fusin një frenim duke thënë se do të bashkohemi në Europë. Hane Shan hane Bagdat. A thënë shul shqip: pordhë politike me rigon. Këta duan të na mbushin mendjen se kur ti dalin hallës qimet do ta quajmë dajë. Kësisoj u përdrodh fjala sërish prej qeveritarëve tanë këto ditë në Prishtinë në përurimin e shtatores së Ismail Qemalit. Po le të kthehemi tek Shpëtim Idrizi me partinë e tij PDIU të cilët duhet ta kenë të qartë se, o do të ndjekësh kauzën e kthimit në trojet e të parëve dhe të lëshosh karrieren politike në Shqipëri, ose do të vazhdosh karrieren politike në Shqipëri si shtetar shqiptar dhe rrugën për kthim në Greqi e ke të mbyllur. Pra cilës kauzë i përmbahet, asaj ekonomike apo politike, sepse nuk janë në një linjë. Këtë ai nuk e ka specifkuar në asnjë rast. Madje, në reagimin e fundit të PDIU-së bëhet me dije se zgjedhja e kryetarit të kësaj force si nënkryetar i Kuvendit është bërë në parim me Frymën e Traktaktit të Miqësisë, pa na dhënë të kuptojmë se çfarë lidhje ka çeshtja çame që mbron partia e Shpëtim Idrizit me traktatet e shtetit shqiptar me atë grek dhe si na qënka zgjedhur ky nënkryetar në Kuvendin tonë në përputhje me traktatet shqiptaro-greke. Ja dhe deklarata e PDIU: “PDIU e ka bërë të qartë njëkohësisht se është në favor të marrëdhënieve miqësore me Greqinë, në respekt të parimeve të njohura të sovranitetit, mosndërhyrjes në punët e brendshme të njeri tjetrit, të sanksionuara mes të tjerave dhe në Traktatin e Miqësisë midis dy vendeve tona. Edhe votimi i zotit Idrizi është brenda kësaj fryme miqësie dhe bashkëpunimi, me Greqinë, me fqinjët tanë, me gjithë aleatët tanë strategjikë.” Fjalë të mëdha e gurët në trastë. Kur ti të kesh tërë këtë tirandë respektesh me frazeologji standarde atëherë çfarë kërkon si forcë politike? Po çeshtja çame ku është. Pse është formuar kjo parti? Kjo vërtetë i ve vulën gjithçkaje. Kjo parti kohë më parë, në nëntor vitin 2013, në qindvjetorin e Konferencës së Ambasadorëve në Londër që i copëtoi trojet shqiptare, u paraqit në metingje me platformë të bashkimit të Çamërisë me Shqipërinë. Vunë hartën e bashkimit ( duke përfshirë Çamërinë) te ura e Lanës, aty ku Bulevardi “Gjergj Fishta” kryqëzohet me rrugën “Sami Frasheri” që qëndroi gjatë gjithë vitit 2013. Si mund të kesh këtë platformë bashkimi kombëtar dhe në të njëjtën kohë të respektosh gjitha ato parime që na i radhisin sot e që në thelb shprehin një mohim total të programit fillestar e retorikes atdhetare përbashkuese tashmë e harruar prej tyre. PDIU shkon deri atje në deklaratën e vet sa thotë se kjo parti nuk është irredentiste dhe i këput një frazë të përgjithshme që nuk thotë asgjë: “Ne jemi për sinkronizimin e axhendës tonë kombëtare me atë perëndimore dhe e shohim Bashkimin kombëtar të lidhur me integrimin evropian.” Puf! Kjo po që është bashkim. Një bashkim ku shqiptarët në trojet e veta do të ndjehen si turistë. Po si do ta bejë Bashkimin Kombëtar Shpëtim Idrizi me partinë e tij dhe cilat do të jenë këto “ sinkronizime”? Çfarë bashkimi kombëtar kërkon ai. Si do ta bejë? Kërkon kthimin në Greqi me të gjitha të drejtat që ua kanë mohuar por që u takojnë si qytetarë greke, a çfarë? Pra kemi një çeshtje çame, kemi nje kastë politike që e lakon si çeshtje por nuk kemi asnjë platformë bindëse dhe realisht të mundshme për tu zbatuar. Politika është arti i të mundshmes. Nuk është arti i vetgënjimit a shfaqje cirku me prestigjiatorë, por i gjetjes së mundësive për të arritur disa qellime ekonomiko-shoqërore apo kombëtare. Pra cilës kauzë i përmbahet Shpëtim Idrizi? Fundja ta dimë edhe ne të dëbuarit nga trojet e të parëve tanë si të veprojmë me rastet analoge në të gjitha trevat shqiptare mbetur peng i vitit 1913. Të bëjmë edhe ne parti që kur të bashkohemi në Europë të hyjmë politikisht në trojet e të parëve tanë jashtë Shqipërisë. Apo, mos o Zot, karriera politike i ndihmon këta krerë partish për të rregulluar veten e rrethin e ngushtë dhe kauza e kthimit në Çamëri mbetet thjesht një retorikë për të marrë votat e shqiptarëve pasardhës të popullsisë çame, e cila është zbuar me një gjenocid të vërtetë. Po këtë gjenocid a do ta parashtrojë për dëmshpërblime që Greqia e ka për detyrë t’i japë, siç edhe ajo vetë u kërkon gjermaneve. Mirëpo Greqia nuk ka vepruar më pak ndaj popullsisë shqiptare të Çamërisë sesa nazistët gjermanët kanë vepruar ndaj grekëve. A e ka dërguar Shpëtim Idrizi çeshtjen çame dhe gjenocidin grek ndaj shqiptarëve në instancat ndërkombëtare? Çfarë ka paraqitur para tyre apo mbetemi me fjalime mitingjesh partiake dhe Shpëtim Idrizi bën karrierë politike në emër të popullsisë shqiptare të Çamërisë. Nëse pretendon të jetë atdhetar me shpirt e program e jo për demagogji politike, atëherë të mbahet pas platformës të Bashkimit të Çamërisë me Shqipërinë e këtu retorikat për integritet e sovranitet të Greqisë( mbi trojet shqiptare që ajo ka pushtuar në 1913) mbetën të konsiderohen vetëm lavazhe. Të thuash se ne shqiptarët, që na kanë ndarë në pesë shtete në Ballkan si të ishim një popull muhaxhirë, do të bashkohemi në Europë e jo me njëri-tjetrin në një shtet të përbashkët, është si të fshihesh pas gjethes së fikut. Prandaj ngado që ta shohësh nuk mund të konsiderohet kauza e tij personale për karrierë një përkushtim atdhetar. Ngado që ta vërtitësh retoriken e tij dhe të partisë që drejton PDIU, me atë që shkruajnë e thonë është në fund të fundit një kauzë pronash në aparencë dhe karrierë politike në thelb. Me këtë program të cungët ai nuk del dot nga sfera e interesave të ngushta të një njeriu apo një grupimi dhe nuk ka në asnjë sens kontacionin e një qëllimi kombëtar për bashkim. Retorikat e atdhetarizmit, bashkimit kombëtar e tjera si këto në gojën e mjaft politikanëve e pushtetarëve janë si tu japësh votuesve shqiptare nga një karamele me mbështjellëse atdhetare e le të mbllaçiten sa të duan duke parë endrra në diell, sepse kësisoj është e aspak ndryshe shpikja e shpifur se bashkimi kombëtar do të bëhet në Europën e Bashkuar.

Safete (Sofia) Juka,Rilindesja qe dhuroi i $40 mije per Biblioteken Kombetare

May 24, 2015 by dgreca

Gruaja Shqiptare ne Bote / Histori suksesi/
Safete (Sofia) Juka -Gruaja e suksesshme, studiuese, pedagoge shqiptare, modeste, dhe humane, Nje Atdhetare e shquar shqiptare,I fali nje shumë prej $ 40.000 Bibliotekes Kombetare te Shqiperise/
NGA LILIANA PERE/
E paharruara Safete Juka , nje figure e madhe Kombetare.Shkencetrja , Piktorja , Studiuesja , Arkeokogja Euriditia———- dhe sa shume fjale te merituara mund te thuhen per te.Rilindase e diteve tona.
Enciklopediste e thjeshte dhe mjaft komunikuese, thone bshke njohesit e vet. Krenohemi ne grate shqiptare we bota ka mbajtur ne gjirin e saj gra shqiptare Intelektuale kaq te ditura.
Shpirti dhe formimi I shkelqyer , dashuria e madhe per historine dhe kulturen e vendit te vet e beri te angazhohej maksimalisht ne luften e Kosoves , kunder padrejtesive.
Safetja, me shumë sakrifica por me pasion të madh, kryen shkëlqyshëm shkollën e mesme në Austri dhe në vitet 1950-1956 ne universitetin e Sorbonës në Paris. Punon edhe si profesoreshë në Liceun Francez të Aleksandrisë, Egjipt.
Mbasi mbaron studimet e larta, vendoset në Amerikë dhe jep mësim në disa universitete amerikane si Georgetown University në Washington etj.
Librat dhe arti ishin pasionet e saj: që kur ishte fëmi lexonte aq shumë sa që në familje i thonin “Ti ke lè me libër n’dorë”, organizon edhe dy ekspozita personale ku më së shumti bie në sy frymëzimi që ajo gjente te natyra, spikasin lulet e shumëllojëshme me një kompozim ngjyrash të larmishme sa disa kritikë arti por edhe kolegët fillojnë t’a thërrasin “piktorja e luleve”.
Safete Juka ka marr pjesë në shumë konferenca dhe seminare me tematika të ndryshme mbi artin dhe letërsinë. Të shumta janë bashkëpunimet e saj me revistat franceze si: Revue de Mitaphysique ed morale, La Nouvelle, South Asian Review, Ecrits de Paris, Revue Francaise, The French Review, Les Lettres Romanes, Realites.
Safete Juka ka pasë një kulturë të gjithanëshme dhe një modesti të pashoqe. Respekti që kishte për dije dhe për librin ishte i pafund. Çdo vepër e saj ka qenë vetëm në kërkim të së bukurës, të së mirës, të së vërtetës, duke u munduar që t’i shprehi ato në mënyrë të përsosur – kujton motra Lumnije.
Ka dhënë një kontribut të çmuar me analizat dhe studimet e problemeve kosovare. Zbulimi më i rëndësishëm i saj në drejtim të qëllimit që i kishte vënë vetes është gjetja në bibliotekën Harvard i librit “Albanian Golgotha”, botuar në vitin 1913 nga gazetari dhe deputeti austriak Leo Freundlich. Ndoshta e vetmja zonjë shqiptare që ka shkruar direkt në gjuhën angleze një libër për Kosovën, jashtzakonisht të dokumentuar “Kosova: The Albanians in Yougoslavia in light of historical documents” (Kosova: Shqiptarët në Jugosllavi nën dritën e dokumentave historike), botuar në New York në vitin 1984. Ishte duke shkruar një tjetër edhe më të dokumentuar kur vdekja mjerisht e rrëmbeu, më 6 nëntor 2005.
Safete Juka është cilësuar si “Intelektualja më e madhe shqiptare”, e etiketuar edhe si “Dora D’Istria e Dytë”.
Ajo ester botuese e shume gazetave dhe revistave me emer si ‘’Ectrits De Paris’’ ‘’Relitess’’ ‘’The French Revieë’’ ‘’Revue Franchaise ‘’Le Mond .’’Europian Quartely’’ Gazeta Dielli Gazeta Illyria etj etj.
Ajo jo vetem qe zbuloi kopjen e vetme te Albanian’s Golgotha ne Biblioteken e hawardit , poor e perktheu ne Anglisht dhe e shperndau ne shume kancelari te Botes per te beret e njohur te drejtat e popullit kosovar ne trojet e veta autokton , we kur ester krijuar njerezimi.
Per ta pare vendin e vet te kulturuar, ne menyre we brezat te mos e ndajne librin nga dora , dhe intelektuali Shqiptar te kete Biblioteken e pasur me libra te autoreve me te njohur boterore, dyzet mijë dollarë ka depozitue në nji Bankë të New York-ut me amanetin we keto leke te shkonin per Kulturen shqiptare , per Biblioteken kombetare, mbas vdekjes se saj ne vitin 2005
Pak fjale nga jeta e saj
Safete (Sofia) Juka lindi në Shkodër, ishte studiuese, mësuese e pedagoge shqiptare.
Ajo lindi në qytetin e Shkodrës, në familjen e njohur Juka. Mbaroi në Tiranë Institutin Femëror “Nâna Mbretneshë” dhe me rënien e mbretërisë, sëbashku me familjen emigroi në Turqi, Egjipt e më në fund në SHBA. Ishte e bija e Musa Jukës, ish-ministri i Brendshëm i Mbretnisë Shqiptare.
Dr. Juka ka dhënë mësim në Universitetin Georgetown/Washington. Përgatitja dhe baza faktuale e S. Jukes kanë qenë mbresëlënëse për dëgjuesin e panjohur amerikan. Ka shkruar libra dhe botuar studime si vetëm ashtu edhe bashkë me F. Freundlich, bashkëshortin. “Albanian Golgotha” është në listën e Librarisë së Kongreseve.
Kreu studimet e larta dhe dhà mësim edhe në disa Universitete amerikane. Ishte një studiuese e analiste e mirë e problemeve kosovare, ku dhà një kontribut të çmuar në këtë fushë. Ajo bashkëpunoi shumë me gazetën “Shkodra”. Gjithë jetën e saj ìa kushtoi letrave dhe Kadareja e ka cilësuar si intelektualen më të madhe shqiptare. Dr. Juka ka dhënë mësim në Universitetin Georgetown/Washington. Është intervistuar nga departamenti amerikan i shtetit, gazeta me zë, dhe kanale televizive të SHBA gjatë luftës në Kosovë për mendim shkencor mbi origjinën e Shqiptarëve. Përgatitja dhe baza faktuale e S. Jukes kanë qenë mbresëlënëse për dëgjuesin e panjohur amerikan. Ka shkruar libra dhe botuar studime vetëm ose bashkë me F. Freundlich, bashkëshortin. “Albanian Golgotha” është në listën e Librarisë së Kongreseve.
Ky ishte amaneti i saj i fundit. Një ndihmë për Bibliotekën Kombë-tare. Jo pak, por 40,000 dollarë është shifra e depozituar në një bankë të Nju Jorkut dhe tanimë e kaluar në një bankë shqiptare, në emër të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Është një dhuratë e Prof. Dr. Safete (Sofia) Jukës. Katër vjet pas vdekjes plotësohet amaneti i studiueses, e cila mbetet e njohur në kulturën shqiptare për punimet e saj historike, ndër të cilat dallon monografia “Kosova: The Albanians in Yugoslavia in light of historical documents”, Nju Jork 1984. Mësohet se ka qenë e motra e studiueses, Lume Juka, e cila i ka komunikuar këtë dëshirë drejtorit të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, “Prof. Dr. Safete Sofia Juka – motër e jemja e dashtun e njeri me vlerë -ka depozitue në nji Bankë të New York-ut nji shumë prej $ 40.000 (dyzet mijë dollarë) që t’i kalojnë Bibliotekës Kombëtare Shqiptare. Nuk ka kenë e pasun. Ia ka hjekë vetes me ia dhurue bibliotekës. Ka çue nji jetë fare të thjeshtë. Ka banue me qerá në nji apartament të vogël, pa lukse, por të mbushun me piktura të sajat dhe me libra në gjuhë të ndryshme. Ka pasë nji kulturë të gjanë, por gjithashtu nji modesti të pashoqe. Respekti që kishte për dije dhe për librin ishte i pafund. Lexonte pa u ndalë, qysh se ka kenë fmí dhe i thojshim: “TI KÉ LÉ ME LIBËR NË DORË”. Nuk ka mendue kurrë me u ba “e njoftun”. Çdo vepër e saj ka kenë vetëm në kërkim të së bukurës, të së mirës, të së vërtetës, tue u mundue që t’i shprehi ato në mënyrë të përsosun”, i shkruan Lume Juka, drejtorit të BK-së, i cili na ofroi letërkëmbimin e tij me të. “Kët dhuratë, motra e ka ba me gjith zemër, e sigurtë se do të përdoret për të mirën e bibliotekës. Nuk ka vue asnji kusht apo konditë… Vetëm nëse, ju dhe komisioni, do ta shifni të arsyeshme me nderue nji gjest të tillë tue mendue se mund të frymëzojë edhe njerëz të tjerë me ba të njajtën gjâ, e kështu do t’u ndihmonte biblioteka”, vazhdon Juka, duke cituar më poshtë një shkrim të gazetës “Illyria”, 18-24 mars 2006, ku Ismail Kadare tërhoqi vëmendjen e Qeverisë shqiptare për moskujdesin e duhur ndaj bibliotekave shqiptare. “Lexuesit nuk kanë aq para sa të blejnë të gjith librat, ndaj duhen biblioteka të mira, të kompletuara, dhe me gjitha kushtet, në mënyrë që të tërhiqet sa më shumë lexuesi drejt librit.
Është përgjegjësi e Qeverisë shqiptare që të ua bëjnë të lehtë leximin e librit lexuesve”, citon ajo. Nga ana e vet, drejtori i Bibliotekës Kombëtare, i ka premtuar znj. Juka, se shuma e lënë prej së ndjerës do të miradministrohet në respekt të legjislacionit shqiptar në fuqi. Simbas vendimit të njëzëshëm të Këshillit Shkencor të Institucionit do të përdoret vetëm-e-vetëm për pasurimin e Bibliotekës Kombëtare me botime të fushave të Albanologjisë dhe Balkanologjisë.
Sipas tij i gjithë koleksioni në fjalë do mbajë shënimin e dallueshëm: “Nga dhurimi i Znj. Safete Juka”.
Apartamenti i saj i vogël, që ka pasur për “pasuri” vetëm libra dhe piktura, sikurse Ju tregoni, më kujton apartamentin tim, gjithashtu krejt modest, që për pasuri ka jo më shumë se “libra” dhe “piktura”. Ndaj dhe ndihem dyfish i emocionuar për aktin bamirës të motrës Suaj dhe për modelin e jetës së Saj gjithnjë më të rrallë në ditët tona”.Vlera brilante te studiuses dhe pedagoges Humane Safete Juka qe duhet te kujtohen me respect e mirenjohje, c’ka beri per kombin e saj,dhe te trnsmetohen ne breza .Safete Juka ester shquar si Dora D’istria e dyte e Kombit

OSCAR ROMERO (1917 – 1980), Martir i lirisë dhe demokracisë

May 24, 2015 by dgreca

Nga Don Lush GJERGJI/
“Të lumët ju kur t’ju shajnë e t’ju salvojnë dhe kur, për shkakun tim, t’i thonë të gjitha të zezat kundër jush, por në rrenë! Gëzohuni e galdoni, sepse i madh do të jetë shpërblimi juaj në qiell! Jo po, kështu i salvuan edhe profetët para jush!”-(Mt 5, 11-12)/
“Nuk është e përndjekur Kisha, por populli. Meqë është Kisha në anën e popullit, edhe populli në anën e Kishës, ajo është pjesë e përndjekur me popull… Unë e di se lufta e popullit tonë është puna e së vërtetës dhe drejtësisë, edhe pse më urrejnë shumë në vendin tim për shkak se i mbroj të varfëritë dhe nëpërkëmburit… Pozita ime baritore më detyron të jem solidar me të gjithë ata që vuajnë, të mbështes çdo përpjekje drejt lirisë dhe dinjitetit njerëzor… Asgjë nuk është më e rëndësishme se sa jeta njerëzor… Pashkët janë thirrje e fitores. Askush nuk do të mund të shuajë atë jetë të cilën e ringjalli Krishti, dhe se askurrë nuk do të mund të ngadhënjejnë vdekja dhe urrejtja: Krishti është ngadhënjimtar!”
Oscar Romero/
Oscar Arnulfo Romero u lind më 15 gusht 1917 në Ciudad Barrios, vend i vogël në Salvador, afër kufirit me Hondurasin. Familja e tij ishte e varfër dhe jetonte nga puna modeste e të atit; pranë shtëpisë së tyre të vogël kishin pakë tokë dhe bagëti. Me siguri se edhe Oscar do të vazhdonte traditën familjare, mirëpo ishte me shëndet të lig, i paralizuar qysh kur kishte vetëm shtatë muaj. I ati ishte telegrafist, kurse e ëma amvise. Osckari i vogël gati se në gjithçka trashëgoi të atin e vet në punë, mësoi të shkrim-leximin, të luante me flaut, ishte i mahnitur pas teknologjisë telefonike.
Nuk dihet pse dhe si hyri në seminar. Disa thonë se për këtë vendosën bashkëvendësit e tij, për të pasur mundësi ai të bëhet meshtar i tyre vendor. Të tjerët thonë se pranë dëshirës së prindërve dhe vendasve, edhe ai vet dëshironte të bëhej meshtar, gjithsesi i shtyrë edhe nga rrethanat e jetës dhe sëmundja… Një gjë është e sigurt: Zoti është shërbye me këto apo rrethana të ngjashme dhe e solli që t’i shërbejë. Shpenzimet e seminarit ishin të mëdha, kurse i ati nuk ishte në gjendje këto t’i paguajë. Për këtë Oscar ishte i detyruar të braktisë seminarin pas një kohe të caktuar, e të punoj si minator, me këtë t’i ndihmojë familjes, por edhe vetvetes. Puna e minatorit ishte shumë e rëndë dhe mjaft e rrezikshme. I riu Oscar, mendonte gjithnjë dhe e ëndërronte seminarin, mësimin, lutjen, meditimin dhe pikërisht shkaku i kësaj ishte mjaft i lënduar, pak edhe i dëshpëruar në jetë. Koha kalonte dalngadal dhe në monotoni…
Edhe kjo gjendje fatbardhësisht përfundoi mirë. Rektori i seminarit San Migueli kishte mirëkuptim dhe mëshirë ndaj familjes Romero, kështu që lejoi kthimin e Oscarit në seminar edhe atë pa pagesë. I riu ishte i lumtur me këtë shenjë të mirësisë, dashurisë dhe bamirësisë. Që të kthente disi këtë dashamirësi, ishte i angazhuar thellësisht në jetën e përshpirtërisë, në lutje, në mësim dhe ndryshim të sjelljes, në gjithçka. Ishte i gjithanshëm: luante në piano, shkruante poezi, lexonte, mësonte, organizonte jetën kulturore, ishte shumë i gjallë dhe i lumtur. Më në fund gjeti veten dhe thirrjen e tij të vërtetë!
Pikërisht kjo gjallëri intelektuale, sjellja e mirë shpirtërore dhe materiale në seminar, ishin “vizë” për studime në Romë. Banoi në institutin Latino-amerikan të cilin e drejtonin etërit jezuitë, kurse studionte në Gregorian. Roma do t’ia hapë edhe më tepër mendjen dhe zemrën dhe do t’i ofrojë përvojën e jetesës së përditshme të katolicizmit. Studenti i ri i teologjisë Oscar ishte tejet i lumtur, i dhënë pas studimeve dhe jetës shpirtërore, me plot përgjegjësi, thuajse gati edhe më tepër se moshatarët e tij. Në veçanti ishte i mahnitur me studimin e historisë së Kishës së San Salvadorit dhe i dashuruar në një mënyrë në thirrjen meshtarake.

“UNË JAM MESHTAR PËR VUAJTJE DHE
PARAQITJE”

Lufta e Dytë Botërore nuk e kurseu as Romën. Gjatë Luftës më 4 gusht 1942 Oscar Romero realizon ëndrrën jetësore, bëhet meshtar i Kishës së Krishtit. Ja si e mendoi meshtarinë i riu, Don Oscar Romero: “Të jesh meshtar do të thotë para të gjithave të ndash kryqin e Krishtit dhe vuajtjen me popullin e Zotit… Vuajtja është sikur hija e duarve të Zotit e cila bekon dhe falë. Për këtë dhembja bashkon, i bënë njerëzit mes veti solidarë dhe i afron te Zoti… Unë jam meshtar për vuajtje dhe paraqitjen e jetës sime Zotit, Kishës, popullit, të gjithëve, edhe atë me dashuri…”
Me plotë zell apostolike, me njohurive dhe përgatitje të mirë filozofiko-teologjike, por edhe më tepër i pasuruar shpirtërisht, Don Oscar Romero kthehet në atdheun e vet. Gjendja në Salvador ishte shumë e ndërlikuar dhe tendosur me regjimin diktatorial të Fulgencie Batisste-s. Në vend të mirëseardhjes, Don Romero dhe një mik i tij po ashtu meshtar me të cilin udhëtoi, qenë të burgosur si kinse spiunë, dhe vetëm pas shumë mundimeve, nënçmimeve dhe ndërmjetësive qenë liruar. Ndeshja e parë me realitetin e atdheut ishte shumë e mundimshme dhe e rëndë. Kryqi nuk do t’i mungojë asnjëherë.
Don Romero u emërua shpirtëror ndihmës dhe sekretar personal i ipeshkvit, derisa miku i tij u emërua vikar gjeneral i ipeshkvisë. Me jetën dhe fjalët e tij publike, zemrën e tij të madhe dhe bujare, shumë shpejt fiton besimin e ipeshkvit, të klerit, të popullit, në një mënyrë bëhet apostull i të përvuajturve, të varfërve, mik dhe vëlla i të vuajturve.
Gjatë Koncilit të Dytë të Vatikanit, Don Oscar Romero është emëruar monsinjor dhe sekretar i Konferencës Ipeshkvore të Salvadorit. Kjo emërim e detyroi ta braktiste San Miguelin, ipeshkvin e tij, punën pastorale, në veçanti me rini dhe me familje. Më nuk ishte i ri, kishte 50 vjet, me plotë përvoja, por shëndet jo të mirë, megjithatë duke mos u kursyer asnjëherë. Në rrethin dhe detyrën e re erdhi në shprehje saktësia e tij në punë, këmbëngulësia në ndërmarrje katekistiko-pastorale, idetë e thella në mësimdhënie, përzemërsia dhe sinqeriteti i komunikimit me të gjithë.
Pas tre vjet pune (1970) është emëruar edhe Sekretar Gjeneral i Konferencës Ipeshkvore të Amerikës së Mesme, një obligim dhe detyrë e rëndësishme dhe e lartë. Mirëpo, ai edhe me këtë emërim nuk e “humbë kokën”, porse edhe më tutje mbeti krejt i thjeshtë, përvuajtur, i bindur se është i ftuar të shërbente në dashuri dhe nga dashuria në kërkim të së mirës së përgjithshme.

LUFTËRAT SHOQËRORE

Kush është në të vërtetë Oscar Arnulfo Romero? Çfarë në të vërtet do të thoshte për te të jesh ipeshkëv dhe bari i Kishës Katolike në Salvador, pas Koncilit të Dytë të Vatikanit, atje ku mbretëronte varfëria, padrejtësia, diskriminimi, diktatura, vrasjet dhe shfrytëzimi i popullatës. Përse dhe kush e vrau në altar? Çfarë na mbetet sot nga jeta, mësimi dhe martirizimi i tij? Pse fliste, besoi dhe mësoi: “Vuajtja e skamnorëve është vuajtja e vet Krishtit”? Përse ishte në anën e të vegjëlve, të shtypurve, të shkelurve, edhe pse e dinte se kjo është shumë e rrezikshme?
Përzgjedhja dhe përcaktimi i tij ishin të pashmangshme, çështje ndërgjegjeje, edhe më tepër pyetje e fesë, bindjes, jetës, dëshmisë së krishterë. Ky përcaktimi i guximshëm do e sjell deri te martirizimi, do e bëjë bashkëpjesëmarrës të vdekjes dhe ngjalljes së Jezu Krishtit.
Selia e Shenjt njeh në mons. Oscar Romero-n njeriun e vlefshëm të Kishës dhe për këtë e emëron ipeshkëv ndihmës të San Salvadorit. Rrethanat shoqëroro-politike janë tepër të komplikuara dhe rrezikshme, ato kishtare të pasigurta, të ndara në dy rryma apo drejtime: njëra pro-shtetërore, tjetra popullore, me këtë anti-shtetërore.
Ipeshkvi i ri, është ende i pavendosur, mendon, mediton, lutet, do të dëshironte të këshillohej me të gjithë, të njohë sa më mirë realitetin, për të pasur mundësi që më mirë dhe lehtë të përcaktohet për qëndrim të drejtë dhe ungjillor. Disa shohin rrezik vetëm nga e majta, nga komunizmi, kurse të tjerët vetëm nga e djathta – diktatura e pasanikëve, të cilët e konsideronin veten të krishterë, mirëpo, fatkeqësisht nuk ishin të tillë edhe me jetë.
Në vitin 1974 Mons. Romero është emëruar ipeshkëv rezidencial në Santiago de Maria, qytet dhe ipeshkvi në periferi. Menjëherë filloi me vizita baritore, që për së afërmi dhe për së drejti të njihet me nevojat e popullit, me botën e varfër, me mungesën e lirisë dhe dinjitetit njerëzor, drejtësisë, shkollimit, kulturës, me të gjitha. Shpeshherë thoshte: “Kjo qeveri nuk ka asgjë të mirë, përpos vuajtjes dhe durimit, besimit për një të ardhme më të mirë.”
Kleri në pjesën më të madhe është me popullin dhe për këtë përjeton përndjekje të rënda diktatoriale. Përndjekjet dhe vrasjet janë gjithnjë e më të shpeshta. Pesë besimtarë janë të prerë nga grupet ushtarako-policore kombëtare në njërën nga famullitë e tij. Mons. Romero proteston ashpër kundër kësaj vepre të tmerrshme, kërkon drejtësi për të gjithë; ai nuk u ndal me kaq, por bëri edhe një hap më tutje, sulmoi dhe fajësoi regjimin totalitar i cili ngufatë lirinë e popullit. Edhe më shpesh vizitonte famullitë e tija, kremtonte me popull eukaristinë, predikonte fjalën e Hyjit, kërkonte dhe lutej vazhdimisht për liri, trimëronte popullin…

ARQIPESHKËV I MADH PËR SAN SALVADORIN

Në vitin 1977 Vatikani e emëron arqipeshkëv të kryeqytetit San Salvador, në befasi të të gjithëve, e në veçanti të pushtetit. Përgjegjësia ishte e madhe, shkaku i gjendjes politike e cila u krijua me vite të tëra. Dora e fortë dhe e rëndë diktaturiale nuk e kursente më askënd, po as njerëzit kishtarë e institucionet. Arqipeshkvi tashmë ishte në anën e popullit, me ta ndanë fatin.
Policia së shpejti reagoi dhe e “demaskoi vetveten” me vrasjen e atë Rutili Grande, mikun dhe bashkëpunëtorin shumëvjeçar të mons. Romero-s. Atë Rutili ishte njëri ndër meshtarët më aktiv dhe i dhënë në pastoralin e të rinjve dhe në mbrojtje të lirive të të varfërve. Ishte përcaktuar për parimet ungjillore: të jesh me Krishtin dhe popullin e Zotit deri në vdekje!
Mons. Romero, ishte i goditur thellë, i pikëlluar, i shqetësuar, ndjehej i provokuar të ndërmerrte diçka. Menjëherë protestoi kundër kësaj vepre të keqe dhe kriminale, kërkoi vendosmërisht zbardhjen deri në fund të këtij rasti, i përjashtoi nga Kisha Katolike vrastarët, caktoi tri ditë pikëllimi dhe urate për argijpeshkvinë e tij, udhëhoqi personalisht ceremonitë e varrimit, vendosi për ndërprerje të të gjitha marrëdhënieve me pushtetin deri sa mos të zbulohet dhe dënohet vrastari dhe vrastarët!
Mirëpo, edhe qeveria zyrtare kishte marrë qëndrim të fortë, edhe më tepër përndjekje Kishën, kërcënonte dhe paralajmëronte hakmarrje të reja…
Mons. Oscar Romero udhëton për në Romë dhe paraqet në hollësi gjendjen e rëndë të Kishës në San Salvador. Papa Pali VI e inkurajoi që të vazhdojë rrugën e nisur në mbrojtje të lirisë, derisa institucionet tjera vatikanase ishin pakë më të rezervuara, të shqetësuara për jetën e arqipeshkvit, si dhe për shkak të qëndrimit të ngarkuar dhe të “egër” mes Kishës dhe shteti, kështu që e këshillonin për kujdes më të madh dhe maturi.
Pas një kohe të shkurtër vritet edhe një meshtar dioqezian, Don Alfonso Navaro, në moshë 35 vjeçare, mik dhe mbrojtës i të varfërve. Vdiq si martir i madh i krishterimit, duke iu falur dhe lutur për vrastarët e tij.
Në homilinë e varrimit Mons. Romero ndër të tjera tha: “Ne këtu jemi Kishë e gjallë e cila sjell shpëtimin e njeriut jo vetëm pas vdekjes, por edhe këtu në këtë tokë… Duhet të luftojmë për një shoqëri më humane, kundër dhunës, kundër të këqijave…”
Në angazhimet baritore ai ishte gjithnjë e më i guximshëm, ungjillor, i themeluar në të vërtetën dhe dashurinë, në shërbim. Ja dëshmia e tij mbi Kishën: “Kisha nuk është e lidhur për ndonjë parti apo organizata tjera politike… Pikërisht për atë se është e interesuar për të mira e përgjithshme e njeriut, publikon vlerësimin e gjendjes së vendit, dhe për këtë kërkon mbrojtjen e të drejtave të njeriut… Kisha është renditur në anën e atyre që vuajnë, sepse dëshiron t’ju shërbejë të gjithëve, kështu që nga historia e tyre të arrijnë te historia e shëlbimi… Kjo nuk është marrja me politikë, por ndërtimi i Kishës, përmbushja e detyrave kishtare me fuqinë e identitetit saj… Kisha lufton kundër mëkatit dhe kjo shoqëri duhet dëgjuar mësimin e saj dhe të kthehet për të pasur mundësi të jetë e atillë çfarë kërkon Hyji. Kisha në Salvador është e përkushtuar në mbrojtje të varfërve dhe krenohet me atë që ‘përziu’ gjakun e meshtarëve, katehistëve dhe bashkësive të saj me gjakun e popullit të masakruar, dhe krenohet që ishte gjithmonë e përndjekur: dhe pikërisht për këtë ajo pengon dhe atë e diskreditojnë, nuk dëgjohet zëri i saj i cili qorton kundër padrejtësive…”

ME POPULLIN DREJT LIRISË

Mons. Oscar Romero gjithë e më shumë bashkohet dhe identifikohet me popullin, apo siç kishte dëshirë të thoshte, “me njerëzit e mi”, që t’i udhëhiqte drejt lirisë së vërtetë. E keqja, pushteti, pasuria, dhuna ishin shumë mirë të organizuara dhe të institucionalizuara sikur pushtet apo shtet, një grusht njerëzish që doemos dëshironin për çdo çmim të zotërojnë mbi të gjithë. Ai së bashku me Mons. Rivera Damas-in botërisht e kundërshton pushtetin dhe mundohet të shpëtonte atë që ende mund të shpëtohet. Në vitin 1978 në gjashtë pikë prezanton politikën e cila do të ishte më tepër në shërbim të qytetarëve: pluralizmi politik, pjesëmarrja e qytetarëve në zgjedhjet e përgjithshme dhe të lira, nderimi i të gjitha të drejtave dhe lirive të njeriut, ndërprerja e urrejtjes dhe persekutimin nga ana e diktaturës, amnistinë për të gjithë të burgosurit politik.
Në ndërkohë, pas vdekjes së befasishme të papës Gjon Palit I ishte zgjedhur papa i ri Gjon Pali II, kardinal nga Polonia komuniste.
Mons. Romero pak ishte i shqetësuar, por prapë pati besim në zgjidhjen e Shpirtit Shenjt. Salvadori, dhe gati se e gjithë Amerika Jugore, atëherë jetonin në kushte mjaft specifike, në frikë nga diktaturat e majta, kumunizmi, derisa në të vërtetë ishin nën diktaturat e rrepta të djathtistëve, të cilat me fjalë paraqiteshin si të krishtera, por me jetë dhe qëndrime ishin tërësisht tjetër. Papa Sllav i njehte shumë mirë dhe personalisht rreziqet nga komunizmi dhe ateizmi shtetëror, mirëpo do duhej të kishte njohuri edhe për varfërinë dhe shfrytëzimin e popullit nga ana e djathtistëve. Pas disa ditëve Mons. Romero i shkroi një letër të gjatë dhe konfidenciale Papës Gjon Palit II mbi gjendjen e Kishës dhe popullit në Salvador.
Papa Gjon Pali II i jep mbështetje të plotë pranisë së Kishës në Amerikën Latine. Në Pueblo më 27 janar 1979 kryeson Konferencën Gjenerale Ipeshkvore të Amerikës Latine, si vazhdimësi e Medellinë-s, por edhe si risi dhe angazhim i Kishës rreth pyetjeve shoqërore.
Martirizimi i Kishës dhe popullit në Salvador vazhdonte. Mons. Romero në paraqitjen publike para Papës dhe ipeshkvijve të Amerikës Latine, para gjithë botës, ashpër dënoi diktaturën ushtarake dhe veprat e këqijat të saja.
Në një rast tha: “Kush e di pse, mirëpo fatkeqësisht është ashtu: fati im është të mbledh ‘frytet’ e dhunës, trupat e vdekur. Fat i tmershëm, të bartësh në supe barrën e tërë popullit, për çdo ditë të shikosh-jetosh-dëgjosh vetëm rrëfime mbi dhunën, vrasjet, vetëm të ngushëllosh, në pamundësi që të ndërrosh e përmirësosh asgjë!”
Ja dëshmia e çmuar e Mons. Romeros: “Krishterimi është Person i cili më do aq shumë dhe kërkon edhe dashurinë time. Krishterimi është Krishti… Dashuria është përmbledhja e të gjitha ligjeve. Dashuria plotëson të gjitha detyrimet e njeriut…unë e di që ka shumë njerëz që në momentin e tundimit janë frikacakë dhe ikin. Edhe unë frikohem, por jo prej vdekjes, persekutimit, por kam frikë mos ta tradhtojë fenë time, dërgimin tim, Kishën time, popullin tim, mos të dështoj fundi i fundit Zotin dhe dashurinë e tij të madhe… Çdo meshtar që është vrarë, i cili ka vdekur me vdekje martire, gjithmonë është i pranishëm në mendjen, në zemrën time, e në veçanti gjatë kremtimit të Eukaristisë. Ata janë inkurajim, sepse ditën të vdesin pa patur frikë… Ajo e cila nuk kalon askurrë, është dashuria… Në fund të jetës sate do të gjykohesh në saje të dashurisë…”

“TË GJITHA I LËSHOJ NË DUAR TË ZOTIT”

Arqipeshkvi Oscar Romero gjithë e më shumë ishte i vetmuar dhe braktisur nga të tjerët, mirëpo ka qenë në “shoqëri të mirë” me Jezusin i cili vuan dhe vdes në kryq. Në këto kushte udhëton për në Romë, në Louvain, pastaj në Bruksel, në Paris…Dëshironte të fliste edhe njëherë, t’ju dëshmonte të gjithëve vuajtjen e Krishtit në popullin e tij. Gjithkund ishte i pranuar me nderime dhe popullaritet. Kjo vetëm sa ia shtonte dhembjen e tij që “gati askush nuk po bënë asgjë për 5 milionë salvadorianë, që të kenë mundësi disi të dalin nga ky ferr i padrejtësisë…”.
Në një predikim disa ditë para vdekjes ai ndër të tjera tha: “I krishteri gjithmonë duhet të besojë, e të besosh në të vërtetë do të thotë të shpresosh. Ne kemi bërë disa përpjekje që të përmirësohet shoqëria, që të largohen padrejtësisë… Me siguri se Zoti do të shpërblen çdo përpjekje në këtë drejtimi. Ka ende shumë punë. Të gjitha i lëshoj në duar të Zotit!”
Në prag të festës së Lajmërimit, më 24 mars 1980 arqipeshkvi Oscar Romero u përgatiste për kremtimin eukaristike në kapelën e spitalit. Ishte lutja e Mbrëmsorjes dhe mesha private, ku vijnë aty këtu ndonjë besimtar nga populli. Arqipeshkvi mbajti një predikim të shkurtër, ku ndër të tjera tha edhe këtë: “Askush nuk është përjetësisht i fuqishëm… Sipas besimit katolik e dimë se këtë moment buka do të shndërrohet në Trupin e Zotit tonë, i cili paraqitet për shëlbimin e botës, dhe vera në këtë kelk në Gjakune Tij, i cili qe çmim i shpëtimit tonë…”
Me flijen e Krishtit ka bashkuar edhe ai jetën dhe vdekjen e tij. Nga dora armiqësore arriti plumbi i cili e goditi dhe rrëzoi për toke, të mbuluar në gjak, pranë altarit, gjatë meshës. Ishte ky akti i fundit i dashurisë për Martirin e Amshuar – Jezusin, për Kishën e tij, për popullin e Zotit, për shërbim në dashuri, për falje dhe drejtësi.
U ndal së rrahuri zemra e tij, mbylli sytë, gojën, veshët, u ftoh dhe iu ngurtësuan duart, këmbët… Mirëpo, gjaku i derdhur, jeta e flijuar gjithnjë flasin dhe dëshmojnë edhe më fortë, paralajmërojnë , thërrasin, inkurajojnë dhe presin përgjigjen tonë…
Mons. Romero thoshte kështu: “Unë nuk dëshiroj të jam as ‘për’ e as ‘kundër’: thjeshtë dëshiroj të jam ndërtues i kësaj të vërtete të madhe, të vërtetës se Zoti na do dhe dëshiron të na shpëtojë… Nuk mund të ketë dashuri aty ku sundo rrena. Mesit tonë i mungon e vërteta, e kur të thuhet e vërteta, njerëzit ofendohen… Zërat të cilët flasin të vërtetën, heshtin… Sa njerëz do të ishte më mirë të mos thoshin se janë të krishterë, sepse nuk kanë fe. Më tepër i besojnë parave të tyre pasurisë, se sa në Zotin i cili ka krijuar edhe paranë edhe pasurinë… Detyra e jonë primare, thelbësore, është të ndezim dritën e Ungjillit në bashkësinë tonë…”
Zoti “vonon”, por nuk harron… Pas viteve të tëra të hulumtimeve, dëshmive, dokumentimeve, së fundi Kisha Katolike në krye me Papën Françesku, nga Amerika Latine, si edhe i Lumi Oscar Romero, më 23 maj 2015, natën e Rrëshajëve, shpallet i Lum, për t’u lutur dhe nderuar në Kishë dhe në botë. Ai ishte dhe mbetet Martiri i lirisë dhe demokracisë, shembull i qartë flijimi dhe dhurimi, guximi, që i vinte nga feja – Jezu Krishti, dhe dashuri – frymëzimi, që e merrte nga prania e Shpirtit Shenjt.