Kështu tha Ulmar Qvick, albanolog, shkrimtar, gazetar e mik i madh i shqiptarëve në festivalin e djeshëm të poezisë “ Sofra poetike” që u mbajt në Boros të Suedisë/
Nga XHAVIT ÇITAKU/
Qendra Kulturore Shqiptare “ Migjeni” në Boros të Suedisë, në kuadër të shumë aktiviteteve konkrete që po zhvillon një kohë të gjatë, së bashku me Shoqatën e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptar “ Papa Klementi XI Albani” që vepron në këtë shtet skandinav, për herë të dytë organizuan manifestimin letrar i titulluar “ Sofra poetike në Boros”, i cili u mbajt dje e në të cilin morën pjesë krijues e dashamirë të fjalës së shkruar jo vetëm nga Suedia, por edhe nga Norvegjija, Gjermania, Zvicra e Greqia si dhe poet e miqë suedez. Sipas organizatorëve, Sokol Demakut, Bahtir Latifit dhe Hysen Ibrahimit, udhëheqës të këtyre asosacioneve ky manifestim që tashmë është bërë tradicional qëllim kryesor ka kultivimin dhe ruajtjen e poezisë shqipe në mërgatë. Thënë konkretisht, kjo veprimtari ka për qëllim që ta kultivoj e ruaj gjuhën dhe kulturën shqiptare në mërgim në këtë pjesë të Evropës. Njëkohësisht ky manifestim, kjo sofër, paraqet një shtytje e nxitje për të gjithë ata që janë të prirur të merren me shkrime që ta gjejnë vetën këtu, të veprojnë kështu në mënyrë të organizuar dhe nesër të krijojnë vepra më të mira letrare, artistike e kombëtare.
Në fillim të këtij evenimenti, Saranda Iseni, e cila ishte edhe moderatore, recitoj bukur vjershën e shkrimtarit suedez, Karl Nordstrym, “ Ata dhe Ne” kushtuar vuajtjes së madhe që shqiptarët patën gjatë luftës së fundit në Kosovë nga soldateska famkeqe serbe.. Me poezitë e tyre u paraqitën edhe Hysen Ibrahimi, Remzi Basha, Louesie Halvardson,, Henrik Mimerson, Shuquri Sejdijaj, Shaban Osmani, Nuha Zllufi, Myrvete Mehmeti. Ndërkaq, Juliana Janku që kishte ardhur nga Gjermania pos në shqip ajo lexoi krijimet e saja edhe në gjuhën anglishte me qëllim që edhe krijuesit dhe miqtë suedez të kuptojnë më afër përmbajtjen e tyre të mrekullueshme.
Dhimbja të bënë vjershëtar
Në këtë tubim të rëndësishëm poetik e morën fjalën edhe disa krijues, të cilët lartësuan poezin si një fuqi magjike që po arrin t’i tuboj krijues e dashamirë të fjalës së shkruar nga shumë vende të botës. Ullmar Qvick, albanolog, shkrimtar, gazetar e mik i madh i shqiptarëve, i dha një përgjigje karakterit dhe domethënies se poezisë , kësaj ëme të artit duke thënë: Para shumë vitesh lexova për një poet në kohën e Vikingëve, i cili shpjegoi pse ishte bërë poet. Ai e shprehu me gjuhën solemne të përdorur para në mijë vjetësh. “ E MORA DHURATËN E DHIMBJES, DHE PRA U BËRA VJERSHËTAR”. Ky poet i panjohur para njëmijë vjetësh na jep mesazhin se si vuajtja dhe dhimbja mund të shihen pozitivisht si dhuratë, duke qenë se ajo mund të shndërroj të keqen në diçka të mirë dhe të bukur, në poezi. Poezia shqipe ka shumë dhimbje dhe në të njëjtën kohë shumë mall për lirinë. Për këtë arsye besoj se ky poet nordik nga koha e larshtë ka një lloj ngjashmërie me poetët shqiptar deri në ditët tona. Dhimbja për fatin e atdheut, për krimet e armiqve mizor, për vdekjen që vjen pa pritur dhe pa mëshirë, të gjitha këto janë pjesë përbërëse në poezinë shqipe. Kuptohet se në këtë poezi jetojnë edhe lirika, lumturia e dashurisë dhe optimizmi, prapë jo aq shumë sa dhimbja dhe malli. Poezia ka veti dhe aftësi të mrekullueshme për të shprehur gëzime dhe hidhërime, vuajtje dhe fitore, shpeshherë në pak rreshta. Poezia kalon nëpër shekuj dhe përmban mesazhe të rëndësishme edhe për njerëzit e kohës sonë. Për këtë arsye mirëpres me gëzim të madh këtë iniciativë për të futur përsëri kulturën shqiptare dhe poezin në qendër të vëmendjes duke shpresuar që të kemi dobi dhe kënaqësi nga dita e Sofrës poetike”, tha ndër të tjera ai.Hamit Gërguri, autor i disa librave në gjuhën shqipe e suedeze, ndër të tjera theksoi se në shqiptarët erdhëm në këtë vend të largët e të ftohtë, por me zemër të ngrohtë. Gjetëm strehim, bukë e përkujdesje dhe buzëqeshjen e parë kur ikëm nga ato përndjekje barbare që na i bënte regjimi fashist serb. Ne, krijuesit dhe artistët shqiptar, me punën tonë po bëjmë përpjekje që ta rrisim dhe pasurojmë degën në atë drurin e pasur kulturor të Suedisë. Bardha Mançe, redaktore e programit shqip në radio Athinë, foli fjalë miradije për punën e mrekullueshme që po bëjnë qendra kulturore “ Migjeni” dhe Shoqata e shkrimtarëve dhe artistëve shqiptar këtu në Suedi, të cilat duhet të jenë një shembull i mirë edhe për të tjerët se si duhet të punohet në mërgim. Behide Hasanaj , foli kryesisht për punën e saj 35 vjeçare në fushën e humanizmit dhe të ndihmës së madhe që ajo së bashku me shoqatën i dhanë popullit në kohën kur kishte më së shumti nevojë. Shuquiri Sejdijaj, krijues dhe gazetar, tha se vërtetë tash po e kuptoj se sa e fuqishme, sa magjike qenka poezia me vetë faktin se sot në këtë eveniment kanë ardhur krijues e dashamirë nga shumë vende evropiane.
U ndanë tetë shpërblime për poezitë më të mira
Sofra poetike ka edhe karakter garues ndaj edhe u ndanë tetë shpërblime për krijimet më të mira poetike, dy nga ato iu ndanë dy krijuesve suedezë. Do theksuar se në garë morën pjesë me krijimet e tyre morën pjesë mbi 30 poet nga shumë vende evropiane, Kosova e Shqipëria. Të shpërblyerit janë: Lebibe Zogiani, Myrvet Elmazi, Bajram Muharremi, Louise Halvardsson, Vlhelme Vranari, Isa Ferizi, Vasa Papaj dhe Henrik Mimersson.
Në këtë tubim u promovuan edhe Libri i Lebibe Zogianit “ Më falë një jetë”, i Hysen Berishës “ Familja Teraba, i Nulla Zullufit” Larg Vendlindjes dhe i Shuquri Sejdijajt “ Veç një zemër”.
SHSHASH “Papa Klemnti XI” dhe QKSH “ Migjeni” që veprojnë në këtë shtet të largët meritojnë lëvdata për një punë të mrekullueshme që janë duke bërë këtu në mërgim me synimin e vetëm që në këtë mënyrë t’i shërbejnë rinisë sonë, popullit tonë dhe atdheut të cilin e duan aq shumë të gjithë këta krijues, shkrimtarë e veprimtarë. Po ashtu, qëllimi i këtij manifestimi është që t’i afroj njeri me tjetrin krijuesit shqiptar me krijuesit e vendit ku ata veprojnë e krijojnë, pra me poet suedezë dhe poet të komuniteteve tjera që jetojnë e veprojnë këtu.
Mesi radikal
7 të për7shme për të mos qenë i për7shëm për të papër7shmit. Renditur siç do të mund të donte gazetari Alfred Lela/*
Nga Atjon V. Zhiti/
1- Si vendas them se më vjen shumë keq për mjedisin që keni gjetur, por ky është realiteti dhe, po ta mbroja, do gënjeja, dhe veten.
Fatkeqësisht dhe fatmirësisht askush nuk u shpëton këtyre ligjeve.
Filozofia, me bindje them, se më mbush, kam filluar të shkruaj, po mundohem të shkruaj sesi prekonceptet, relativizmat, konformizmat, largojnë njeriun nga njeriu. Janë të mjaftueshme per il “me stesso” iniziale, por në një stad më të mëvonshëm duhet tejkaluar dhe vetvetja jonë, duhet të zhvishet prej tyre pikërisht për t’u njohur me të dhe sidomos në një nivel meno calpestato si subkoshienca. Deri tani këtë zhveshje e kam gjetur tek skizofrenia, por s’jam akoma gati momentalisht për të. Aimè, shkrim i thënçin, se informacioni që kam gjetur e arritur, është i pakët, po ashtu ineksperienca dhe një sërë faktorësh të tjerë që Ju i dini shumë më mirë sesa unë, më pengojnë, por dëshira mbetet. – Nga një letër dërguar shkencëtarit hebre, Dr. M. S.
2- …do të mundohem të njoh gjithçka, por nuk do pranoj çka nuk më pëlqen, nuk kam kohë për paragjykime, tabu e budalliqe të tilla.
Puna e diplomatit nuk është për mua, është e bukur, por nuk më duket me shumë sostancë. Në situatën që jemi tani, në qoftë se do punoja në shtet, do të dëshiroja diçka më vendimmarrëse. Dhe njëkohësisht, po aq sa do të doja të provoja të gjitha punërat, po aq nuk do doja asnjërën, e rëndësishme është të jetoj me mendimet dhe çka kam brenda.
…edhe po të doja, nuk kam aq mundësira sa për të bërë Don Kishotin, megjithëse ai kthehet dhe në simbol që të tjerët e kuptojnë dhe e bëjnë më mirë akoma atë çka donte ai, ama më duhet dhe mbështetje, jo vetëm morale…
Ah, se harrova, nuk ka pse të të duket sikur do bëj diplomatin, e vetmja arsye përse ndjek këto gjëra, është sepse janë të bukura dhe jetë-bërëse, por nuk jam tamam në brendësi të tyre, plus janë eskamotazhi më i mirë që kam për të udhëtuar. -Nga një letër dërguar babait të tij.
3-Lideri i opinionit publik, tregon Richart Hoggart (sociolog anglez), ka prirje që nën ndikimin e mediatizimit, të bjerë në narcizëm, pra t’i pëlqejë vetja dhe mendimet e tij në mënyrë të atillë që të mos pranojë asnjë dialog me të tjerët, të mos pranojë gabime, të mos tregojë kufijtë e dijes së vet, përballë së cilës nis injoranca e tij.
A nuk mendoni se ky pohim u përshtatet drejtuesve tanë, kur flasin për administratën shtetërore për ato që vetë nuk i bëjnë dhe nuk flasin për ato që bëjnë? – Nga përgjigjja, dhënë me sms ca shokëve, që e pyetën për këtë çështje.
4-Duhet kuptuar shoqëria për të folur për një fenomen shoqëror, të paktën sado pak. Sot në shoqërinë tonë, tërë jeta e shoqërive, ku mbretërojnë kushtet moderne të prodhimit, prezantohet si një akumulim i madh spektaklesh.
Spektakli, në këtë rast programi juaj, për shembull, nuk është më një bashkësi imazhesh, por një raport social që ka imazhin si medium. Realiteti kështu lindte spektaklin dhe spektakli bëhet real.
Imazhi është mall dhe malli kështu ngarkohet me imazhe, imazhe spektakolare, të cilat e mbushin mallin plot jetë dhe çojnë konsumatorin e pamundur për shumë në iluzion.
Ky mall i kthyer kështu nuk e ka çliruar njeriun nga nevoja, por i ka ushtruar një presion të ri, një kusht të ri, konsumizmin. Në saje të kthimit në mallit në parësi, malli ngarkohet me alegori e kuptim simbolik. Malli konsumohet me dukjen, nuk duhet më për mbijetesën dhe kështu pra kemi një mbijetesë të mbingarkuar. Akoma më e shterpët se nevoja e mbijetesës.
Në shoqërinë tonë është dramatike se si të qenit zëvendësohet nga dukja.
-Mesazhi që donte t’i dërgonte një emisioni të njohur televiziv në Tiranë, 16/12/2014 ora 23:12:43.
5- Si jeni? Si je? Ça bëhet? Ça nuk bëhet? Ça zhbëhet? Ça rikonstrukturohet? Ça vritet? Ngjallet? Balsamoset? Shkallmohet? Qetësohet?
Unë mirë. Shkollë. Shtëpi. Planifikime eksperiencash jetësore nëpër Europë dhe jo vetëm plane.
…Ndërkohë dy letrat e zotit Eugjen më lumturuan shumë. Por po aq sa më ka “bërë qejfin”, po aq më lë një përgjegjësi shumë të madhe mbi shpatulla…por në raste të tilla, besoj, duhet vetëm guximi inicial, një shkëndije “marrëzie”, sa për të patur atë impuls, pastaj gjenden mënyra për të mos lejuar peshën të të shtypë, por të shndërrohet në mirësi e dobi etj., etj… vërdallë ka shumë të rinj më të aftë, me më shumë ëndrra, dije…
Xhaxhi Mërgimit shumë faleminderit. Amanetin e tij (për të mos përdorur fjalë të huaja në shkrime) e dëshiroj, nuk dua vetëm të më “tejkalohet”, por nuk e di se sa leksiku im më lejon, ama dëshira është shumë, shumë e madhe.
Denisi më thotë që ti jo vetëm akuzon… por i sfidon “pa turp” në dije e në kulturë, lëshon një predhë dhe s’ke frike nga kundërpërgjigjia. …
Një tjetër mik më tha që je personifikimi i elegancës agresive e jo i agresivitetit elegant. Mos ndrysho!
…por, kur mendoj përshkrimin e ç’produkti jam, nuk jam totalisht dakord. Po të isha vetëm produkt i prindërve, do të isha shumë më i mirë seç jam, por besoj pak më i mefshtë, (kjo nuk është aspak fjala e duhur). Po e po që falenderoj prindërit për ato që më kanë krijuar e mundësuar, takimet e ndryshme që kanë patur shumë influencë tek mua, por paralelisht dhe në kontrapozicion ka qenë dhe “ambienti i rrugës”, që nuk dua ta përshkruaj, sepse do skandalizoheshit. Pra ky pluskim i vazhdimtë, kjo luhatje e pambarimtë mjedisesh, më kanë krijuar një panoramë shumë piktoreske dhe me shumë variacion, që më lejon shumë gjëra e nuk më mban të mbyllur. Përkundrazi më bën të jem i hapur karshi çdolloj situate. – Pjesë nga letra dhe mesazhe të ndryshme, nga të fundit…
6…Pamundësia e votimit prej moshës nuk i bën të rinjtë të mospërfshirë në politikën e vendit të tyre, ata duan të jenë pjesë e saj, pasi janë pjesë e saj.
Personalisht besoj në aftësinë tonë si popull për të bërë zgjedhjen më të mirë, një të përbashkët. Nesër nuk pranoj kurrsesi një “rivdekje” të vendit tim, duke gabuar, sepse besohet ende në disa relike të paafta dhe hipokrite të diktaturës komuniste. Ka patur një Rilindje Kombëtare, ka patur dhe në dhjetorin e ‘90-s, lëvizja për demokraci, që vazhdon…
Unë besoj në rrugën e nisur, unë besoj në idealet e demokracisë, unë besoj në ndryshimet e bëra…
Përpara, përpara, përpara!
…Këto ditët e fundit jam kthyer nga Barcelona, ku mbahej sesioni i fundit ndërkombëtar i Parlamentit Rinor Europian, pjesë e delegacionit shqiptar, përvojë e bukur.
Përmbas shkurtova rrugën për shtëpi duke bërë një interrail nëpërmjet Francës, Gjermanisë, Holandës, Republikës Çeke, Serbisë e në fund Republikës së Kosovës.
Takimin tjetër të Parlamentit Rinor Europian do ta mbajmë në Korçë. Kam filluar punë dhe shpresoj që Europa të gjejë Europë tek ne. – Nga mesazhet dhe bisedat…
7- Mesi radikal synon bashkimin qytetar për të sugjeruar zgjidhje të problematikave të ndryshme që na rrethojnë, duke synuar të mirën e përbashkët. Mesi radikal është emër i frymëzuar nga rryma filozofo-politike “radical middle”, e cila merr të mirën e çdo bindjeje politike.
Termi ‘radikal’ i referohet vullnetit e dëshirës për reforma themelore institucionale, ndërkohë, ‘mesi’ – besimi që zgjidhjet e duhura kërkojnë realizëm e pragmatizëm, jo vetëm idealizëm e ndjenja.
Ne jemi një grup të rinjsh të zhgënjyer nga realiteti, që ama ende besojnë, e duan sadopak të kontribuojnë në ndryshimin dhe përmirësimin e tij.
Janë të politizuar, por apartiakë, që udhëhiqen nga ndërgjegjia.
Mesi Radikal është një idealizëm pa iluzione. – Nga faqja informative e gazetës elektronike “Mesi Radikal”, e themeluar nga Atjon Zhiti në fillim të vitit 2014, por…)
…aksidentalisht e vrau mesi i rrugës, betoni i autostradës Tiranë-Durrës, që riparohej, pa asnjë sinjalistikë as natën, ndërsa Atjoni udhëtonte pas një feste, e kishte marrë në motorin e tij një bashkëmoshatar, 19 vjeç dhe ai, që ishte rrëzuar dhe herë të tjera. Dikush nga miqtë e Atjonit tregoi se ishin nisur për në Durrës për të parë agimin si do të dukej në det dhe mbeti në natën ku hodhi ai që ngiste motorin, pegasin modern të çmendur.
Megjithatë, Atjon V. Zhiti po rendte drejt dritës, mbase po vazhdon…
(V. E. përzgjodhën e përgatitën këto 7 mendime e ndjesi nga Atjon Zhiti, i cili, kur vinte me pushime në Tiranë, e parapëlqente kafenenë-librari “E përsh7shme, ku teksa merrte ndonjë çaj a pije, shfletonte librat dhe ndiqte ndonjë veprimtari të sajën dhe dëshironte të botonte ndonjë gjë në MAPO si student, kur dhe u promovua…)
*Kortezi: MAPO
“HEJ, JU PUSHTETARË, MOS MA DENIGRONI ZANATIN!“
Nga Fadil LUSHI-Tetovë/
Fjala a nocioni “psikiatër” nuk i takon etimologjisë së gjuhës sonë standarde, por po ta kërkosh domethënien e saj shqip, atëherë të del se me të kuptohet: “Mjek i specializuar për mjekimin e sëmundjeve mendore…” Një specialist, për punë të tilla, dikur moti e kishin angazhuar në oborrin diktatorial të Enver Hoxhës. Meqenëse ai nuk i parapëlqente fjalët e huaja, këtë mjek e kishte quajtur si “trushtrydhës-i, by…zbutës, hajt të mos themi, ko…zbutës”(!?). Ata që i kishin shërbyer dhe që e njihnin për së afërmi “xhaxhin”, thonë se ai me kësi nofkash tallëse e kishte më lehtë ta perceptojë këtë njeri me privilegje paksa të veçanta. Edhe ne jemi “kundër” kësaj shprehjeje, jo pse nuk është jona, jo pse nuk ia “gjejmë fijen”, jo pse nuk ia “gjejmë kuptimin”, por pse nuk na hyn në punë.
Kur jemi te Enveri dhe bashkëkohanikët a edhe bashkëmendimtarët e tij, këtij paragrafi do t’ia “shtojmë” edhe një vaki që llafos mençurinë e një të riu gjirokastrit. Krerët e Partisë së Punës kishin vendosur që “prej këtij të riu” të “bëjnë një gazetar investigues” (edhe kjo shprehje nuk është jona) “tebdil” dhe njëkohësisht të merrte rolin e “hafijes”, diku nëpër ndejat a mexhliset e katundeve. Sipas “tyre”, detyra parësore e tij konsistonte në “zbulimin e vendeve nga ku ngjallen krimbat e gjirizeve imperialiste” (!?). Një ditë prej ditësh, ky “qerrata” në vend që të bënte “gazetarinë hulumtuese”, në një “mexhlis burrash”, duke qenë në siklet dhe në zor, i “kishte ikur” pordha dhe lëre që e kishte kundërmuar ndejën, por edhe “nuk ia kishte dëgjuar” zërin. Këtë nuk e kishte “bërë nga qejfi”, po thjesht e kishte bërë nga halli!? “I zoti i mexhlisit” aq shumë ishte sikletosur nga budallakia e këtij “haberdhënësi dhe lajmmbledhësi fjalësh që dalin nga goja gjysmë e mbyllur e miletit”, saqë ishte çakërdis nga mendtë dhe për këtë ia “kishte lëshuar ca qyfyre” (ofendime): “Ti do të ishe një çun i mirë, sikur të mos i përngjaje atij dylberi nga Stambolli dhe nga Kavaja…, ti, katundar do të mbetesh, o derëzi”. Çuditërisht, gjirokastriti nuk reagoi. Kjo ndejë kishte një “mangësi” – nuk ishte “sade mexhlis burrash”(!?). Në të ishin dukur edhe gra të kooperativës së fshatit dhe ca shërbyes me sjellje prej kalamani. Gratë, ulërinin dhe qeshnin, ndërkaq burrat kohë pas kohe zgërdhiheshin pa vend e pa shkak, duke shtrembëruar fytyrën e duke nxjerrë dhëmbët jashtë, ca prej të cilëve sikur ishin me “ngjyrë teneqeje”. Në këtë ndejë nuk merrej vesh se kush kujt i bënte “karshillëk”, nuk “diktohej mirëfilli” se kush kujt ia shante mamanë, nuk merrej vesh se kush kujt ia bënte me “isharete”, por ama se kush kujt i pëshpëriste në vesh, kush kujt ia bënte me sy, kush kujt ia “merrte masën e samarxhiut “ shihej “ashiqare”. Thonë se Enveri këtë gazetar asnjëherë nuk “e qortoi për pordhën dhe as që e akuzoi” për kallëzimet e tij të “rreme”, sepse në kohën e tij nuk kishte gazetarë që “përcillnin lajme të sajuara”…, aq më tepër kur dihet se në ato mote nuk ekzistonin mediume të selektuara, qofshin ato të shkruara a pamore. Ai në vend të qortimeve dhe akuzave, e dërgoi në Spaç, ndërkaq familjen ia syrgjynosi!?.
E gjithë kjo histori e “gazetarit gjirokastrit” na kujton fabulën e Ezopit ”Katundari dhe gomari”. Një katundar për çdo javë me gomarin e tij kishte bartur mallra nga fshati në shehër dhe anasjellas. Një ditë kishte vajtur në shehër për të blerë kripë. Dhe pasi e kishte ngarkuar gomarin e tij, kishte marrë udhën drejt katundit. Duke u kthyer, i del përpara një përroskë i vockël, por e rrëmbyeshme. Gomari, nga që kishte peshë të rëndë, pengohet dhe bie në një gropë me këmbët përpjetë. I zoti u mundua në çdo mënyrë dhe sa më shpejt ta çonte gomarin në këmbë, vetëm e vetëm që të mos i tretej kripa. Mirëpo gomari nuk po e bënte këtë gjë. Fatkeqësisht, kripa tashmë ishte tretur. Pasi mori fund ky telash, ata vazhduan rrugën për në katund. Gomari ecte shpejt dhe shumë i gëzuar nga shkaku se barra e tij u bë shumë më e lehtë. Fytyra e katundarit ishte e zymtë dhe e trishtuar, kurse mendja rrëmujë nga fakti se “biznesi” i qe bërë çorap. Një ditë një shehërli leshpunues e kishte porositur katundarin që, kur të vijë në shehër, t’i sjellë lesh. Katundari në sabah herët e ngarkon gomarin dhe merr udhën për në shehër. Gjatë rrugës, atyre prapë u doli përpara përroska. Gomarit, iu kujtua rrugëtimi paraprak dhe hë për hë i çoi këmbët vetë përpjetë, duke menduar se edhe kësaj radhe do t’i lehtësohet barra, por ama, leshi aq shumë thithi ujë sa që u bë plumb i rëndë. Për këtë, kur katundari u ndërgjegjësua se me këtë farë gomari (që nuk vihej dot binarëve) “biznesit” të tij nuk i dilte hesapi, u detyrua ta dërgojë në Pazar, ta shesë dhe të blejë një tjetër. Megjithatë nuk i eci zari, pasi që harroi se edhe tjetri “veshmadh” emrin e kishte gomar.
Para se ne të diskutojmë për veprimtarinë publicistike të gazetave dhe revistave të Ballkanit, nëse na lejohet, do t’i referohemi një mendimi të Jerry Horst-it, përndryshe ish-sekretar shtypi i presidentit Gerald Ford dhe njëherit një prej ikonave të medies amerikane, i cili dikur moti, pos të tjerash, kishte thënë: “Një shtyp që hiqet si i pavarur nuk ka asnjë detyrim të mbrojë politikën e shtetit dhe pushtetarët, siç nuk ka edhe asnjë detyrim që të ngurrojë kur vjen rasti për ta mbrojtur atë”. Ky mendim sot e kësaj dite frymon në shtetet që njihen dhe shquhen me demokraci mediatike…, andaj mediet e tyre të shkruara a edhe ato elektronike me plot të drejtë do të konsiderohen si “pushteti i katërt, pas legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqësorit”. Ndonëse kjo thënie e Horstit është shumë humane dhe mbase edhe emancipuese, nuk do të thotë se me çdo kusht duhet të “frymojë” në shtetet ku mediet janë të kontrolluara dhe të varura nga pushteti dhe pushtetarët. Ç’është e vërteta, gazetarët, opinionistët dhe editorialistët që marrin guximin të shkruajnë kundër pushtetit po edhe që nuk shkojnë në një vijë me qëndrimet e politikës aktuale, përgjithmonë ngelin “hyzmeqarë pa dinjitet”, pa emër dhe pa bukën e kalamajve të tyre. Së fundi ata “detyrohen” që “lirinë e tyre të shprehjes ta shndërrojnë në liri të gënjeshtrës”(!?) siç me të drejtë kishte thënë Giovani Sartori në një vështrim të tij. Diku në një rrugë të Tiranës, një gazetar shakaxhi kishte dalë në protestë me një pankartë, ku kishte shkruar një parullë paksa komike: “Dua të më blini një kasolle për lopën time”(!?). Se çfarë ishte ajo “lopë”, askush nuk e mori vesh, por një është e vërtetë, në kryeqendrën e shqiptarëve nuk ka lopë, nëse “pankartisti” nuk ka aluduar te zonjusha me taka të larta!? Se “cili budalla e kishte blerë gomarin e Ezopit, se ç’ndodhi me trushtrydhësin e Hoxhës, se ç’ndodhi me gjirokastritin dhe me gazetarin që kërkonte një kasolle për…,” asnjëherë nuk u dhanë prova. Ne që bëjmë përpjekje të shkruajmë diç për lexuesin e nderuar, kemi një provë: ”Demokraci pa liri të shprehjes dhe pa media të lira nuk ka” dhe as që do të ketë ndonjëherë. Ku ta dimë!
SHFLETIM-FLETE DITARI
SHKRUAN:EGLANTINA MANDIA/
TIRANE,mengjezi i se Martes,9 Korrik,1996 Ora 10….
Presim autobuzin tek kafe Flora. Autobuzi vonohet dhe rruga jone Tirane -Sofje do te jete e gjate , sic duket e merziteshme,sepse na u dashka t’i biem rreth e qark,Ballkanit tone heroik.
Jemi nje grup i vogel i perbere nga Tinka Kurti,Artiste e Popullit,Rajna Kovacit,dhe une,te ftuar nga miqte e mi te shtrenjte : Natasha Lako dhe Mevlan Shanaj,atashe kulturor i ambasades sone ,ne Suedi, per nje tur takimesh,per librin tim,Sonata e Henes,Filmi dokumentar per Ramiz Kovacin,me skenarin e Rajnes dhe shfaqja e filmit artistik :Zemra e nenes” e Tinkes.Autobuzi ne fakt qe nje mikrobuz me7 vende dhe me ajer te kondiconuar.Sediljet te rehateshme dhe ne te lodhura na ze gjumi deri ne
kufirin me Maqedonine.Ne kufi pritem dy ore per kontrollet dhe tete ore
te tjera,ec e ec ,e s’ka te sosur neper pyll dhe bregut te liqenit deri
sa arrijme ne Sofje.
Nje djalosh teper i sjellshem na fut ne nje salle qe duket me teper si nje gazerme afer aeroportit te Sofjes.Bie shume shi,shi i ftohte sikur te qe vjeshte e vone ne Tirane.Ne u nisem nga korriku i kryeqytetit tone dhe jemi fare te papregatitura per kete lloj shiu e trishtimi me keq se ne memedhe ,qe here pas here e dredhin ethet e krizave butaforike. Me ne fund arrijtem prane:Balkan-Boing”qe na fton per rrugen e gjate Sofje-Stokolm.
Natasha me Mevlanin na presin ne aeroport. Edhe Stokolmi na priti me shi.Jemi te mallengjyer e te malluar.Nuk na pushon goja duke folur per Rikun , Petron(prinder te mire e te dashur te Natashes ) miqte e perbashket e plot gallata nga Kryeqyteti.
VAXJO -11,12 korrik,1996
Mevlani ka bere planin e turit tone dhe te nesermen ne oren 8.30 A.M.nisemi drejt Vaxjo.Zbresim ne juge,ne brigjet e detit Balltik,drejt Danimarkes, ne nje peisazh pyjor si ne Michigan.Udha eshte shume e bukur midis detit,qiellit dhe pyllit.
Ne oren 3,15 P.M hyjme ne qytetin e qete,paqesor dhe shlodhes Vaxjo,qe te duket cuditerisht i njohur dhe familjar,me katedrale e kisha,pastor shume modeste, biblioteken,shatrivanin ,si te qe nje enderr e enderruar moti.
Ai mengjez filloi me zymtesine e shiut e shnderua ne kete dite te bukur me diell.Na pret mesuesi i gjuhes shqipe,Ganiu ,me nje djalosh qe e quan “daja im”.Ganiu na con ne shtepi,per tu shlodhur ku njihemi me Driten,nusja dhe nena e kater vajzave,me bujarine e zemergjeresin, karakteristike kosovare .Shtepia eshte e thjesht,po te emocionon ngrohtesia dhe nderimi per Rilindasit.Fotot e zmadhuara te Naim Frasherit,Ismail Qemalit,emrat e vajzave Vlora dhe Vjosa,te rrethojne me ndjenjen e mirseardhjes.Keto gra te urta,i rrisin dhe i mekojne famijet e tyre,jo vetem me qumeshtin e gjirit.
Pasdite ne oren 7P. M. zhvillohet takimi i pare i aktivitetit te perbashket,ku na presin te gjithe me shume dashuri e respekt.
Violina e pare eshte Tinka me filmin ,ZEMRA E NENES . ( Prodhim i vitit 1993. Regjia: Besnik Bisha, Skenari: Nexhat Tafa, Producent: Albafilm Studio. Muzika: Mira Meçule. Aktorë: Tinka Kurti, Ermira Gjata, Ilir Bezhani, Bledar Pupi, Pranvera Veizi.)
“Nje grua plakë (Tinka Kurti) jeton vetëm. Fëmijët e saj kane ndërtuar jetët e tyre dhe vinë e vizitojne rrallë. Lidhjet me miqtë kane humbur prej kohesh Të vetmin mik ka nipin e saj. Në këtë vetmi ajo ka ndërtuar një jetë të veçantë. Përfytyron femijët, nipërit, mbesat dhe përpiqet t`i gjallërojë duke ndërtuar kuklla për sejcilin prej tyre. I vendos në divan rreth dhomës dhe bisedon çdo ditë me ta.. Vjen një çast dhe të gjithë grumbullohen rreth saj për t`i trashëguar pasurinë. Ajo ia beson nipit Erionit ,testamentin për këtë “pasuri”. Nuk ka se ç`tu japë veç shpirtit.
Auditori eshte teper heterogjen,nga intelektuale te shquar si piktori,Shyqyri Gjurkaj, e deri te gjyshet e gjysherit, qe i kane sjelle djemte nga Kosova, ne ate gjysem parajse.
Sigurisht qe filmi binte ne kontrast me kete ambjent ,po oratoria e Tinkes e zbuti pak hutimin,ndersa ne, me vone, qeshem sa u shkulem, me paditurine tone.
Shyqyriu na ftoi per nje caj ne shtepine ,ku njohen nusen e vajzen,te dyja plot finese e mencuri.
Ishte nje kenaqesi e vertete te shihje studjon e tij,vecanerisht vizionin ultramodern te frymezuar nga GURI.Guri i varur,guri i burgosur,guri murrane.Piktura e tij , lidhur ngushte me gurin, me qendresen e Gurit shkembor , qe nuk e shkaterron asnje stuhi,apo shi
gjaku qe i bie nga qielli a Toka.
Piktori dhe akademiku, Gjurkaj kerkon vetvehten tek qendresa e tokes se
premtuar ,te cilen e sheh ne syte e njerezve, shkruar nga tragjedia e
gjakut nder shekuj, ndersa nje filiz i gjelbert shprese deperton
thelle,thelle ne zemer.
Malmo-13,14 Korrik,1996
Ganiu me Shyqyriu na shpien ne Malmo,beme mbi 200km rruge,nene
shushritjene pylli e detit,pyllit dhe gjumit ,qe na nanuriste here pas
here sidomos mua ,qe me ze makina.
Na priten antare te shoqates “Kosova”qe na shetisin neper qytet, para se
te filloje aktiviteti,Selvia,nje grua energjike,e shkathet na shpie deri
ne kufi me Danimarken ,qe na kujton princin e palumtur Hamlet,”Te rrosh a
te mos rrosh,kjo eshte ceshtja!”
Dy qytetet jane aq afer, si Pogradeci me Shen Naumin.
Grate e shoqates”LIRIA” jene shume aktive dhe ne oren 6 P.M.fillon
aktiviteti.
Tinka brilante si gjithmone rrefen per rolin e saj me te dashur nene
Pashakon.Japim edhe dokumentarin e Rajnes per te atin,Ramiz Kovacin.
Grate e shoqates Liria te drejtuara nga Fatimja,na nderojne duke e
quajtur sektorin e tyre te muzikes “Ramiz Kovaci”dhe sektorin e
Teatrit,”Tinka Kurti”.
Jemi mysafire tek Zenel Peposhi.qe ka nje shtepi karakteriste thuajse e
tera e punuar me dru ,me nje verande sere lulesh ,e tera xham,ku pine
kafene me zonjen e tij fisnike,dhe ne dimer shohin boren,qe i kujton
Lusen e Kukesit,ku ka Lindur.Zejneli eshte nje natyre teper e ndjeshme
poetike,ka botuar edhe dy libra me poezi.Po eshte edhe nje aktivist i
cmuar i te drejtave te njeriut
Peposhi, u denua nga regjimi komunist, sapo doli nga burgu shkoi ne
France. në mërgim i bindi mërgimtarët në Paris të formojnë Frontin e
Rezistencës Antikomuniste (FRAK-un).
Në këtë formacion anëtarësohen edhe kosovarë, të zhgënjyer nga qendrimi
pasiv i Tiranës zyrtare dhe mosreagimi në forume ndërkombëtare . Njera
nder sferat e angazhimit te ketij organizmi te mergates ,ishte
grumbullimi i materialeve te dokumentuara per organizatat e te drejtave
te njeriut, pasuar nga shkrime neper gazeta, demaskuese me fakte
torturash e keqtrajtimesh deri ne shtate breza,njekohesisht edhe
demostrata te perbashketa.
Ndaj shtepia e tij dhe dhoma e miqve ishte gjithenje plot me njerez,qe
bisedonin me veprimtarin,intelektualin,dhe poetin Zenel. Zeneli kish
deshire te shkruante edhe Kujtimet e tij ,ne qofte se do kish kohe te
mjaftueshme, per vehte.
Goteborg ,15 Korrik ,e hene,1996
Kemi 6 dite qe udhetojme pa pushim, levizim nga nje qytet tek tjetri me
miq te shoqatave kosovare,si te mbanin torcin olimpik ne dore.
Kemi ardhur vertet ne Suedi, po eshte hera e pare qe ulemi gju me gju me
popullin tone ,qe e kemi te pragu i deres pa patur mundesi ta shohim,te
flasim ,te njihemi me njeri tjetrin si vellezer gjaku qe jemi, ndaj nuk
na lodhin as rruget e gjata,as aktivitet e ngjeshura njera pas tjetres..
Udha nga Malmo,pika me e larget e jugut Suedez, ishte me te vertet shume
e gjate,ndaj aktiviteti ishte lene per te nesermen.
Bedriu, qe erdhi te na marre ,me Taxi kesaj rradhe, ishte shofer
profesionist,qe punonte vullnetarisht per ne, ate pasdite . Göteborg
është qyteti i dytë më i madh në Suedi. Popullsia në këtë qytet arrin
shifrën prej gjysmë milioni., dhe qyteti i pestë më i madh në rajonin
nordik me mbi 500 000 banorë në zonën urbane, dhe mbi 940 000 në
rrethinen e Göteborgut. Qyteti është i vendosur në bregun perëndimor në
gojën e Göt adhe u themelua me iniciativën e Mbretit Adolf Gustav II i
1621 . Në vitet 1800 Göteborgu u industrializua në pjesë të madhe me
ardhjen e anglezëve, dhe gjatë kësaj kohe Göteborg kishte nofkën “Little
Londër”na shpjegoi Bedriu qe kishte guiden Turistike dhe njihte qytetin
ne pellembe te dores.Zoteronte 6 gjuhe te huaja.Djaloshi 30 vjecar,i sapo
martuar ate vit, qe bere baba vetem pak muaj me pare , me
vogelushen,Arberesha.
Ishte dite e diele,pas pak do te perendonte dielli, ndaj Bedriu ngutet qe
te shohim sa me shume cudira te ketij qyteti, qe ai e dashuron ne
kuptimin me te mire te fjales.
“Ky eshte qyteti i enderrave te mia.Ketu jemi 8 vellezer e motra kemi
edhe prinderit,jetojme te gjithe neper apartamentet tona,po jemi te
gjithe ne nje bllok.
Sonte do te jeni musafiret e mija.Dhe nusja ime eshte lajmeruar e do ta
pelqeni, jo vetem pse e quajne edhe ate Bedrie.”
Dhe me te vertet sapo hyme ne shtepi dhe Bedriu e puthi ne buze nusen e
tij,e kuptuam se ajo ishte nje fole e bukur dashurie,besimi dhe
shprese.Bedria kishte mbaruar fakultetin e letersise ne Universitetin e
Prishtines,shkruante poezi,e ushqente me gjumesht gjiri me nje kenaqesi
te vecante vogelushen tre muajshe,enderronte te shkruante nje roman per
kusheriren e saj 21 vjecare, qe vrau veten,vetem sepse prinderit dhe i
shoqi e benin fajtore,se lindi nje femije antikapat.
E gjithe lodhja e udhes na fluturuoi sakaqe,nga ky cift i gezuar, i
lumtur me nje vizion aq te hapur per jeten!.
Norkoping,16 Korrik,1996
Rrugen nga Goteborgu per ne Norkoping e beme me Sejdulla
Haxhimehmetin,nje djale i heshtur,rreth te dyzetave,qe merrej me
sport,pra ishte trajner e mik i vjeter me Bedriun.
Me nje fjale stafeta e jone qe ne duar te sigurta.Kjo ishte dita e
fundit e turneut me nje vrap te papare,ku na prisnin udheheqesit e
shoqates Fahredin Berisha dhe njohesi perfekt i gjuhes shqipe Ullmar
Qvick,perkethyesi i letersise sone nga shqipja ne suedisht, dhenderi
shqiptar,martuar me Samken cupen e mencur e te bukur kosovare,qe ishte
shtatzene,pra po vinte edhe nje femije shqiptaro-suedez ,per ta bere
lidhjen me te forte dhe te pandashme.
Takimi ishte i nje niveli shume te larte.Erdhi edhe Mevlani qe te na
merrte.Samka kishte shtruar nje sofer shume elegante sipas stilit
Suedez,qe vetem nje nuse e dashuruar dhe kulturuar ne kulmin e bukurise
se saj,mund ta bente per te nderuar bashkeshortin dhe veten.Natasha qe e
kishte mik Ullmarin me tregoi jeten e tij.Kishte lindur në Kristinehamn,
në rrethin e Vermlandës, në vitin 1934. Gjimnazin e kreu në 1953 dhe
shkollën pedagogjike në vitin 1957. 40 vite në profesionin e arsimtarit
në shkolla të ndryshme të Suedise. profesioni tjeter
recensionist -kritik dhe përkthyes.
Njeri i gjalle shume energjik Ishte kenaqesi ta degjoje shqipen e tij
jashtezakonisht korekte,per te cilen e ndjente veten krenar,si kish
filluar me kenget ne radio,e me vone me nje vullnet te hekurt e kish bere
program te gjithe jetes.
Burre me karakter,qe fati i a solli ne kohe te veshtira te ndihmonte
bashkatdhetaret e Samkes me c’te mundej dhe te ndjehej gjysem shqiptar
per shkak te familjes se re e rrethit te saj.
Ky turne qe me teper se nje fantazi per ne, ne saje te Mevlanit dhe
Natashes, qe kishin programuar cdo hollesi.
Brenda nje jave ne Suedi na dukej sikur kishim kohe ,qe vinim rrotull ne
ato vise,si te qeme aq larg, po njekohesisht edhe shume afer
ATDHEUT,midis njerezve tane .
U kthyem ne Stokolm plot energji e gezim per kete fat te rralle qe
patem.Per ta plotesuar kete ndjenje do u jap lexuesve te mij nje fragment
nga nje studim i Ullmari vite me pas:
Kjo është kumtesa ime për Seminarin XXIII Ndërkombëtar për Gjuhën,
Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare më 15-27 gusht 2004.
SUEDIA DHE SUEDEZËT NË VEPRAT E SHKRIMTARËVE SHQIPTARË
Shqiptarët dhe suedezët jetojnë larg njëri-tjetrit, dhe historikisht
marrëdhëniet midis vendeve ballkanike dhe skandinave kanë qenë të pakëta,
në krahasim me marrëdhëniet midis Skandinavisë dhe viseve të tjera të
Evropës. Në të kaluaren skandinavët në përgjithësi nuk kanë parë
territoret ballkanike si të vlefshme nga pikëpamja ekonomike, strategjike
ose kulturore.
Shkaqet e këtij qëndrimi janë të llojllojshme, nuk do ti prek këtu, sepse
kjo do të ishte një diskutim jashtë kornizave të kësaj kumtese. Në fund
të diskutimit letrar, me të gjitha të dhënat brenda temës, do të përpiqem
të analizoj mundësitë dhe kufizimet e kritikës letrare përsa i përket një
teme specifike si e imja – Suedia dhe suedezët në veprat e shkrimtarëve
shqiptarë
(FRAGMENT,PJESA E FUNDIT).
Më ka mbetur vetëm një tekst për të trajtuar në kumtesën time.
Ky tekst është një fletë nga Ditari i Musine Kokalarit. E gjejmë në
biografinë e Musinesë, “Sonata e Hënës” nga Eglantina Mandia (Tiranë,
1995). Këtë tekst më dha për përkthim Natasha Lako në lidhje me Javën e
kulturës shqiptare që u mbajt në Pallatin e Kulturës të Stokholmit po atë
vit. Pas prezantimit tim të ditarit të Musine Kokalarit u interesua për
këtë tekst edhe Shoqata e shkrimtares Selma Lagerlöf dhe më dha një
honorar për përkthimin. Një nderim posthum për një intelektuale të vyer,
jeta e së cilës u bë vuajtje pa fund…
Musine Kokalari, e para shkrimtare femër në Shqipëri, në fund të Luftës
së dytë botërore hapi një librari në Tiranë, dhe pikërisht atje gjendet
Musineja më 18 shkurt të vitit 1945, kur ajo do të shkruante në ditarin e
vet për Selma Lagerlöf-in, laureate të Çmimit Nobel për letërsi. Një vit
më vonë u arrestua Musineja, dhe në korrik 1946 ajo u dënua me njëzet
vjet burgim nga gjykata ushtarake e Tiranës si ‘sabotatore dhe armike e
popullit’. Vërtet ajo ishte një nga themeluesit e Partisë Socialdemokrate
Shqiptare, dhe si e tillë ajo guxoi të kritikonte komunistët për sjelljet
e tyre dikatoriale dhe terroriste në qeverisjen e vendit. Ajo grua e
talentuar u poshtërua, u shkatërrua nga regjimi i Enver Hoxhës, duke
kaluar18 vite në burgun famëkeq të Burrelit, dhe që nga viti 1964 deri sa
vdiq Musineja në vitin 1983, u detyrua të punonte fshesare në qytetin
Rrëshen të Mirditës. Turp i madh dhe një krim që nuk do të falet kurrë!
Më falni për emocionet jo shkencore, por tema të tilla nuk mund të
përshkruhen me fjalë të thata.
Ditari i Musine Kokalarit për datën 18 shkurt 1945 fillon me një
përshkrim të situatës: “Dita e vdekjes për 17 veta. Plagë të reja që
hapen, lotë që po derdhen. Lotë mjerimi që s’kanë të pushuar, se plagë të
reja të tjera do të hapen dhe s’lenë as të vjetrat të mbyllen. Hija e
vdekjes mbulon qytetin. Drithma i shkojnë në trup çdo njeri. Ngjajmë me
gjethet e pemëve që era i lëkund. Një e nga një po ikin e ikin. Një e nga
një po na lënë. Kënga e vdekjes u përhap kudo dhe po hyn shtëpi më
shtëpi. Ka më tepër se një mot që ka nisur me të madhe dhe nuk dihet se
ku do të vejë dhe ku do të mbarojë. Pse heshtin njerëzia? Pse nxijnë
rrugët e Tiranës? Mos vallë zemra ime e zezë, që kullon gjak i sheh
kështu? Pse shtëpia më duket e ftohtë dhe çdo gjë pa shpirt? Fytyrave
tona çdo ditë e më tepër u shtohet një rrudhë. Çdo ditë më të zbehta dhe
me flokë të thinjura, nuset. Plaga e shpirtit çdo ditë ftohet dhe kështu
dhëmbja dëgjohet më shumë. Dhëmbja shungëllon në boshllekun e shtëpisë
sonë të ftohtë.”
Musine Kokalari kishte një dhëmbje të thellë personale: Më 12 nëntor 1944
u ekzekutuan pa gjyq dy vëllezërit e saj, Mumtaz dhe Vejsim nga
komunistët. Kjo vrasje, sipas intelektualit Andrea Varfi, kishte qenë një
strategji e caktuar, zëri i së cilës u ndie edhe në Tivar. – Nuk do të
dimë kush ishte fajtor drejpërdrejt – Enver Hoxha, Mehmet Shehu ose
këshilltarët e tyre jugosllavë. –
Notat e hidhërimit në ditarin e Musinësë natyrisht kanë të bëjnë edhe me
këtë ngjarje. Në Ditarin e saj Musine Kokalari tregon se si largohet
shpirtërisht nga mjedisi e terrorit dhe ankthit, duke lexuar në librari
“Novela suedeze” të Selma Lagerlöf. Musineja mahnitet: “Penda e saj nuk
shkruan, po i bie telave që tingëllojnë muzikën e ndjenjave të zemrës.
Fjalët e saj i ngjajnë poezisë stolisur me mijëra zëra, ku natyra merr
pjesë, sheh, këndon dhe qan me njerinë bashkë.” Ajo lavdëron suedezët që
paraqiten në veprën e Selmës: “një këngë e pa prerë, që lidh zemrat e
njerëzve të një populli të qetë, që do paqen, kënga e dashurisë….
Pasqyra e gjallë e një populli të thjeshtë, të ndershëm, i lumtur dhe në
varfëri, kur zemra është e kulluar si ujët e krojve. Pasqyra e një
populli me ndërgjegje, ku edhe fukaraj, që është keq për bukën e gojës, e
ruan dhe nderon mikun dhe shokun.”
Në këtë rast dua të vërej, se Musineja interpreton rrëfimin përrallor të
shkrimtares për njerëzit në krahinën time të lindjes, Vermlanda, me një
idealizim disi të tepruar. Mirëpo, pak më tej, mendimet e Musinesë për
popullin tonë bëhen më realiste, kur ajo shkruan për marrëdhëniet midis
njeriut dhe natyrës vermlandeze: “Njerëz që me vetminë e natyrës nuk
rrojnë vetëm, se kanë një botë të brendshme të pasur, të cilët edhe në
gjënë më të vogël të natyrës gjejnë bukurinë e pashoqe: shushurimën e
krojeve, këngën e zogjve, fërshëllimin e erës, që tund degë dhe lëkund
gjethë, bukurinë e luleve me erë të mirë dhe dëborën në dimër, që vesh
çdo gjë me petkun e saj të bardhë, si nusja atë ditë, që le derën e
babait për të vajtur tek shoku i jetës.” Ky citim bën të qartë, se
Musineja e ka kuptuar plotësisht mentalitetin e suedezit në lidhje me
natyrën, një mentalitet që pjesërisht ruhet edhe sot.
Dhe shënimet e Ditarit të saj mbarojnë me këto fjalë shumë
prekëse:”Dashuria – burim i jetës na prek dhe na bën të mendojmë si ajo,
na bën të mendojmë që edhe ne, ta kemi një vend-Atdhe si i saja, që na e
përshkruan. Dhe në mos është ashtu si duket në shkrimet, ajo ka treguar
se si vendi i saj, të gjejë rrugën më të drejtë për të qenë të lumtur.
Të punojmë për të mbjellur farën e lirisë, ku respekti i çdo njeriu të
jetë gjëja e parë. Dhe individualiteti i mbrujtur mbi baza të shëndosha
morali në çdo krijesë është ideal. Një ideal që nuk i largohet
realitetit, po që i vjen në ndihmë duke rrojtur me nder dhe me djersën e
ballit. Një ideal me virtytet më të larta dhe me ndjenja njerëzore!”
Dhe në këtë rrugë që na tregoi Musine Kokalari jemi ne sot. Sepse idealet
e lirisë dhe të mbrojtjes së të drejtave të individit duhet të jenë aq të
gjalla edhe në botën tonë të tanishme. Në Suedi, në Shqipëri, në Kosovë,
kudo.
Tani dua të vështroj këtë studim letrar nga pikëpamja e temës së sesionit
shkencor të seminarit “Kritika letrare dhe periodizimi i letërsisë.”
Besoj se për një studim specifik letrar, periodizimi nuk mund të ketë
shumë rëndësi. Më me rëndësi është të përqëndrosh vëmendjen te rrethanat
shoqërore dhe politike në të cilat veproi shkrimtari, rrethana të cilat
kanë ndikuar konkretisht në formën dhe përmbajtjen e veprës së tij. Për
mua ka qenë i udhës të shqyrtoj edhe korrektësinë faktike në përshkrimin
e lëndës, ose si në rastin e Musine Kokalarit, emocionet e ngjallura nga
materiali thelbësor (romani i Selma Lagerlöf-it) duke i vështruar në
përputhje me realitetin e kohës.
Mirëpo, një faktor që shpesh harrohet është pozita e kritikut letrar si
ndërmjetës midis shkrimtarit dhe lexuesit. Pushteti i kritikut është
mjaft i madh. Duke shkruar shpesh recensione me vlerësime për librat në
revistën e Shërbimit suedez të bibliotekave, unë jam i vetëdijshëm për
këtë pozitë, për rëndësinë e kritereve të shëndosha në rolin tim si
kritik-recensues. Nga recensioni im varet në shumë raste suksesi (ose
mos-suksesi) i përhapjes së librit në shqyrtim nepër bibliotekat e
Suedisë, dhe ndoshta kritiku letrar, si faktor subjektiv, mund të ketë më
shumë rëndësi se faktorët objektivë (çmimi, lënda, pozita e shkrimtarit,
tirazhi etj.).
Musine Kokalari ëndërronte Suedinë, ambientin e bukur dhe të qetë ku
jetoi dhe veproi Selma Lagerlöf, por mundësitë e saj për të parë vendin
tonë u shkatërruan nga tragjedia e saj personale e cila ishte edhe
tragjedia e vendlindjes së saj.
Ajo motër e Gjergj Elez Alisë siç e quan Eglantina Mandia, nuk erdhi
kurrë në Vermlandë. Unë mendova për të para dy-tri vitësh, kur bëra një
vizitë me bashkëshorten time, e cila është me burim kosovar, motrën e saj
dhe vajzat tona, për të ushtruar sportin e dimrit pikërisht në atë pjesë
të krahinës ku gjendet shtëpia e Selmës.
Gratë dhe vajzat u kënaqën në natyrën e bukur vermlandeze, me liqene,
lugina dhe male të larta me pyje të dendura, merreshin me slalom sikur në
malet e Brezovicës….
Bashkimi midis popujve ka shumë faqe, dihet, dhe me këtë kumtesë jam
përpjekur të ju tregoj se si letërsia shqipe ka dhënë një kontribut të
vlefshëm për të mirën e miqësisë suedezo-shqiptare. Dhe kjo, më në fund,
është edhe një detyrë në duart e kritikut letrar: Në lidhje me përkthime
me material jetik letrar nga një vend, kritiku mund të analizojë nëse
libri në shqyrtim ka vlerë për ti dhënë lexuesit mbresa, gjykime dhe
pikëpamje nga mjedisi i përshkruar.
Kjo natyrisht duhet të bëhet nën kontekstin e egos letrare të veprës.
Për kontributin e shkrimtarëve të shqyrtuar në këtë studim për të
transmetuar një element pozitiv suedez në botën letrare shqiptare kam
pasur një kënaqësi të veçantë të informoj lexuesit suedezë në librin tim
dokumentar “Mera hjältemod än vete” – Më shumë heroizma se grurë – që
gjendet në shtyp.
Ullmar Qvick
NORRKÖPING, SUEDI NË GUSHT V.2004
Stokolm ,e merkure 17 korrik, 1996
Dita e fundit qe na ka mbetur.Dalim neper qytet per te pare e per te
blere.Mevlani, fisnik si gjithemone ,nxiton te na bej ca foto,qe na
mbeten kujtimet e vendeve me te bukura te Stokolmit , nga kendveshtrimi i
nje kineasti te talentuar si ai.
Stokolmi eshte edhe nordik edhe teper europjan.Na beri shume pershtypje
muzeu i aktores Greta Garbo.Roli i saj i Ana Karenines,eshte i pa
arritshem,Felini,Teatri mbreteror.
.Shkojme edhe ne muzeun e mbretit ne Drottningholm Palac,shtepia e
familjes mbreterore deri ne vitin 1981,qe u be Muze.
Shetisim edhe ne Parkun e mahnitshem ne mes te bukurive te natyres dhe
bukurive te krijuara nga dora e njeriut.
Mevlani nxiton te marre fotot e lara dhe na dhuron sejciles nga nje
Album.Percollem Tinken dhe Rajnen per ne aeroport,meqenese une vendosa te
qendroj ca dite me shume, per te mbaruar aktivitetin e Natashes ne
Norvegji.
Natasha eshte bere shume e njohur ne keto ane.Ullmar Qvick ka shkruar
keshtu per Natashen:
“Një fakt disi çuditës është mungesa e elementit suedez në veprat e
shqiptarëve të cilët kanë jetuar dhe jetojnë si mërgimtar në Suedi. Si
duket dëshira e tyre për të shkruar ka qenë e lidhur me mallin për
atdheun e humbur, përkohësisht ose përgjithmonë… Shumica e mërgimtarëve
shqiptarë erdhën në Suedi nga Kosova si pasojë e ngjarjeve në fillim të
viteve ’90.
Një pozitë tjetër ka pasur Natasha Lako, poeteshë nga Shqipëria, e cila
kaloi disa vite në Ambasadën e Shqipërisë në Stokholm. Në vëllimin poetik
“Thesi me pëllumba” (Tiranë, 1995) gjejmë katër poezi me motive nga
Suedia. Vjershat e Natasha Lakos janë të njohura edhe për publikun
suedez, të botuara në përkthimin tim në katër antologji të poezisë. –
++++++
Po ate pasdite dolem me Natashen neper udhet e Lidingos ,qe eshte nje
qytet i bukur solid si i gjithe Stokolmi,konturet e te cili ravijezohen
ne kujtese..Pime nje kafe buze liqenit dhe rosat qe notojne aty me
kujtojne vjershen, ROSAT E LIDINGOS,nga vellimi i fundit me poezi i
Natashes
Zgjasin qafen rosat e Lidingos dhe presin
Me shohin mua po s’e dine qe prej kohesh
Eshte shfaqur edhe bota e mendimeve
Presin,pa ditur se vetem nje e treta e vjeshtes eshte e tyre
Nje e treta e vjeshtes eshte e njeriut
Dhe nje e treta e vjeshtes eshte e vjeshtes
Dhe nje e treta e detit eshte e tyre
Dhe nje treta e detit eshte e njeriut
Dhe nje treta e detit eshte e detit
Keshtu eshte ndare dhe edhe shpresa,por ato s’e dijne
Dhe nje e treta e shpreses eshte e imja
Dhe nje e treta e shpreses eshte e shpreses
Do te nisin fluturimin rosat e Lidingos,do te ikin
Se bashku me pjesen e tyre te shpreses
Se bashku me pjesen e tyre te detit
Se bashku me pjesen e tyre te mendimeve,
Qendrojne edhe pak,
Zgjasin qafen dhe presin,zgjasin qafen dhe presin
Po me shohin vetem mua.
Mbaruam kafene dhe sodisim kete bukuri shlodhese,prane Hotelit dhe
muzeut te Carl Milles.(1875-1955)U futemi ne Milles-garden,qe eshte
vertet shokuese.Qysh nga viti 1906,Carl Milles ka banuar ne Lidingo,me
te shoqen Olgen. Skulptura DORA E ZOTIT, eshte nje nga kryeveprat e tij.
Nje njeri i vockel qendron mbi nje dore te stermadhe .Ai sheh drejt
qiiellit,me nje qendrim te tensionuar ne lakuriqesine e vet.
Balancohet qe te mos rrezohet midis gishtit te madh dhe pellembes se
dores,e gjitha kjo eshte shume e veshtire,po qendrimi e tij duket se do
qe terheqe vemendjen e dikujt lart ne qiell,sikur kerkon te marre nje
mesazh te vecante,ose te krijoje mundesine e nje diallogu. Carl Milles
punoi per DOREN E ZOTIT,ne vitet 1949-1953 dhe perfundoi krejtesisht para
vdekjes, ne 1955.
Mua me tronditi jashte mase kjo Skulpture apo me qarte mesazhi i saj!
Kur dolem nga Muzeu i Milles,heshtem nje cope here.
Me vone hyme ne hotel- keshtjellen ,nga ballkoni i te cilit pame dy
ballona ,qe fluturonin qetesisht ne qiellin gri te Stokolmit.
Stokolm,Oslo,e shtune,20 Korrik,1996
Nisemi me Volven e Mevlanit,ne oren 7.30 A.M
.Si gjithenje pjesen me te madhe te rruges e bej me sy mbyllyr,qe te
shpetoj nga zenia e makines.Rruga eshte e gjate 500 km,Ne oren dy jemi ne
Oslo.
Vijme rrotull dy ore te tjera sa takohemi me Fatmirin dhe Jonuzin,qe na
presin ne lokalin e VIKINGEVE.Pasi pime nje leng frutash Viking,nisemi
me botin e Jonuzit neper fjordet e Oslos.Eshte dite e bukur me diell pa
ere.
Pastaj kalojme ne VIGELAND PARK.Ky park i jashtezakonshem eshte
kryeveper e gjalle e Skulptorit Norvegjes GustavVigeland (1869-1943) me
nje teme madhore fillozofike,CIKLI I JETES.
Eshte nje nderthurje unike midis gjelberimit,luleve,pyllit dhe skulptures
te punuara me bronx,hekur,qe marrin ngjyra te pabesueshme gjate
dites,midis diellit,shiut,ngricave dhe bores
Arti i Vigelandit eshte nje hymn per jeten.Aty ndeshet njeriu ne te
gjitha fazat e jetes e cdo lloj emocioni.Kur sheh skulpturat te duket se
po lexon e sheh pervojen e vete jetes tende .Afro 200 skulpturat jane
te punuara nga e njejta dore e Gustav Vigelandit.
Kjo furri e rralle artistike eshte e vecante jo vetem per Norvegjine,po
ne te gjithe boten nuk i a gjen shoqen.
Jonuzi na shpie ne restorant”BOLETINI”‘e per te fjetur na merr ne
shtepine e tij me qenese gruan dhe femijet i ka me pushime ne
vendlindje.
OSLO,e diele,21 korrik 1996
Ngrihemi ne oren 9 A. M.
Qysh kur kaluam nga Fjordet me botin e Jonuzit,s’me ndahej nga shpirti
kenga e Solvengut, nje melodi fluide,tipike e kthjellet e paster,sic dhe
eshte Peer Gynt e Eduard Griegut.
Ne fakt kjo Norvegjia e larget,si te qe ne Hene, ishte bere pjese e
shpirtit tone , nepermjet dy korifejve te muzikes dhe
letersise,Ibsen-Grieg,ata ishin te paprekshem ,te pa ndalueshem, te
padjegshem neper tura drush,madje as ne sheshin Tjen An Men.
U veshem e dolem per te mos munguar asnje moment nga programi yne.Dita
ish e bukur me diell,te cilin nordiket e respektonin jashte mase
megjithese, Korriku dukej si muaji Mars tek ne.Po edhe ne e duam shume
kete muaj, qe na sjell pranveren.
Kishim dy mundesi te vizitonim shtepine muze te Ibsenit apo
Munch-Muze.Vendosem te shohim Munchin,meqenese Ibsenin e kishim ne te
gjitha bibliotekat tona mandje te perkthyer nga NOLI YNE I MADH.
, nnjnnnjNHenrik Ibsen died in njMay 1906, and in the autumn Munch made
the set designs Nje cicerone e qeshur na shpjegoi kryeveprat e Eduart
Munchut,piktorit me te rendesishem te Norvegjise nje nga pionieret e
ekspresionizmit.Muzeu u hap(1963) me rastin e 100 vjetorit te lindjes se
piktorit me nje koleksion prej 1000 pikturash.
U ndalem me gjate tek kryevepra e tij:THE SCREAM(KLITHMA),qe ajo e
shpjegoi, si frika e tjetersimt,po nje kritik arti ,e ka quajtur:” ikone
e artit modern,nje Mona Liza e kohes sone”
Ndersa vete piktori tregon castin e frymezimit per kete pikture:
“Po kaloja rruges me dy miq,ne perendim te diellit,kur pa pritur qielli u
kthye ne ngjyre gjaku.Pata nje ndjenje te fikti dhe u mbeshteta ne
parmakun e ures, ndersa zjarri ngjyre gjaku mbuloi fjordin e zi dhe
qytetin.Miqte e mi u larguan,une qendrova atje duke u drethur nga ankthi
dhe ndjenja e nje ulerime, qe pershkoi gjithe natyren .
Ciceronia vazhdoi te tregoje me zerin e embel,per seleksionimet e here
pas hereshme,vec ne s’po e ndiqnim me.
U larguam nga Muzeu,te tronditur nga forca e artit te vertete qe te
pasuron jeten e te fut ne mendime.
Nderkaq ora e takimit per promovimin e librit te Natashes,”Thesi me
pellumba” kish ardhur.
I gjitem vrap shkallet e nderteses tre kateshe, kur pame se ne dere mezi
po prisnin lexuesit dhe adhuruesit e poezise,u gezuam pa mase.
Nje nuse e re elegante hapi mbledhjen duke i a lene fjalen referueses qe
u perpoq te fliste pa leter:
POEZIA eshte kryefjala e jetes se Natasha Lakos.Poezia i gjalleron
shpirtin dhe i jep force ne kerkim te se vertetes,te bukures , sublimes.
“Sapo jam zgjuar nga nje enderr e keqe”,eshte titulli i nje
poezie,shkruar vite me pare.Une e mbaj mend shume mire kur u recitua kjo
vjeshe e pafajshme ne Teatrin Kombetar ne Tirane
Sapo jam zgjuar nga nje enderr e keqe
Ku kuajt nen nje qiell te qelqte,
Nuk dine te vrapojne,as nuk dine te ndalin,
As fluturojne,as nuk fluturojne
Zogjte pendebute mbi toke.
Thua ne kete bote cfare enderr,
Shohin kuajt e zogjte per mua
Dhe a e shohin dot.
U zgurdulluan syte e vigjilenteve te revolucionit,ndoshta edhe u prehen
edhe shume maja shpatash kaleme,plot helm te helmuar,po nuk ndodhi
asnjera. se qe pikerisht casti yne,kur sapo u zgjuam te gjithe nga nje
enderr e keqe.(eshte shume pak ta quash si L.Pogradeci,nga nje llaftar i
llaftarisur)
E ja ku jemi perseri:
Mbi nje llampe te rruges bie bore,bie bore
Eshte aq konkrete dhe aq abstrake kjo poezi!Vetmia e llampes,bora qe bie
e ftohte,qe mbetet te shkrihet,po a ka aq nxehtesi ajo llampe e vogel te
shkrije”me vetmi te shuar”?Sepse as eshte e zonja te iki e as te rrije
aty ne vetmine e dhimbjes,dhimbjes se shuar!
Ndersa tek vjersha:”Pejsazh me zjarre te vegjel”autorja ben thirrje,te
mbetemi te thjeshte ,njerezore,te mos humbasin vehten ne cdo rrethane,se
per lumturine duhet shume pak,nje flake e vogel e vogel”ne rrugen e gjate
,ku njeriu ecen duke u maturuar dhe duke zbuluar e kuptuar te vertetat e
thjeshta dhe te ngateruara,per t’u ndergjesuar duke rikrijuar vetveten.
Kendi i veshtrimit te botes, qe mbetet vetem sodites,eshte ai njeriu i
pranuar,dhe gjithecka e pranuar,rrugica e pranuar,eshte sidoqofte nje
sarkazme e pranimit,si ai profilii njeriut ne gazete pra i stamposur ne
kornizen e tij,ku njerezit e tjere fshijne kembet paq e paq,para se te
kalojne pragun e ketij stampimi te ri.
Kete diskutimin tim per librin:”Thesi me pellumba “kam deshire ta mbaroj
me nje poezi qe me ka pelqyer shume, te cilen po e recitoj:
Ne mos qofte nje dere e verber
eshte nje vesh i shurdher
i mbyllyr
Nje dere e ngritur gjithenje ne kembe,
qe can gjithenje nje salle teatri
te mbushur,ose te zbrazet
Ne mos qofte nje vesh i shurther,
eshte nje dere e verber
Dikush eshte zgjatur te veje atje
nje shigjeteze te vogel
memece
Njerezit jane bere te ngateruar
per te gjetur shenjen
e hyrjes dhe daljes.
Njerezit, qe ecin si fjalet
qe vijne si fjalet
fjalet, qe zevendesojne lumenjte
lumenjte, qe zevendesojne njerezit.
Rrjedha te krijuara njera pas tjetres
njerezit,fjalet,lumenjte
dhe ky teater i zbrazet
me nje shigjete te ndezur
Ca e dine,ca nuk e dine
ca e shohin,ca nuk e shohin
ne mos qofte nje dere e mbyllur
eshte nje vesh i hapur.
A thua keshtu do te jete gjithmone?
Kjo eshte pyetja hamletiane e autores!
Ne e pergezojme se vargjet e saj jane shembelltyre e vertetsise
intelektuale. “perfundoi fjalen referuesja nepermjet duartrokitjeve
U kthyem menjehere, drejt Stokolmit, sapo mbaruam pershendetjet dhe
autografet e librit.
Ora ishte 6 P.M.
Une isha me te vertet e gezuar per respektin dhe dashurine e miqve te
POEZISE shqipe.Pasuri e paluajteshme e shpirtit te popullit tim.
Sado furtuna te egra, te ashpera ,qe e kane plakosur, shpirtin nuk i a
kane thyer,as gjuhen nuk i a kane zhdukur.
Edhe une po kthehem me e pasur ne Atdhe!Me bindjen absolute se cdo njeri
ka mundesine e zgjedhjes ne udhen e shkurter qe ben ne kete bote,te behet
njeri e me njeri cdo dite.
I falenderoj megjithe zemer,nordiket qe na blatuan gjithe fisnikeri me
,Doren e Zotit” te Carl Millesit ,”Kengen e Solvengut ‘te Griegut,
“Ciklin e jetes” se Vigelandit,dhc “Klithmen” e Munchut, qe as ne enderr
nuk i kisha pare.
PËR NDER TË FJALËS!
KUJTOJMË ISH PREFEKTIN E VLORËS, XHEVAHIR N. REXHEPI – NJË JETË E GJELBËR E PRERË NË MES…
Shkruan: MSC. Albert R. HABAZAJ/
Nderojmë kujtimin dinjitoz të dritëruesit Xhevahir Namik Rexhepi, ish Prefekt i Qarkut të Vlorës (shtator 2007 – qershor 2008), jo vetëm si qeverisës e menaxher i mbarë i prefekturës, sa i zoti, aq i hapur, i Vlorës me emër, por, së pari, dhe si shembull atdhetar e model qytetar për të tre brezat vitalë të jetës njerëzore ndër ne. Xhevua ynë i paharruar u lind në Lepenicë të Vlorës më 13 maj 1961 dhe, vetëm 47 vjeç, atë të premte të zezë të 20 qershorit 2008, fatalisht fluturoi si pëllumb në qiell, u bë yll në yjësinë e Mirësisë dhe vjen në imazhin tonë si meteor i qeshur. Kaloj ndërmend fjalët e mira, mbushur me shpresë dhe dëshirat e njerëzve, ngarkuar me besim, sidomos të banorëve të krahinës së Mesaplikut e të Lumit të Vlorës, që, mund t’i përmbledh në këtë citim vlerësues të Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, Mjeshtër i Madh, i cili e quante karrierën politike vijuese të Xhevos: “fat për krahinën që në parlamentin e ri shqiptar do të zerë vend një intelektual i ndershëm dhe i përkushtuar, për t’u dhënë zgjidhje problemeve bashkëkohore të zonës”. Por brilanti Xhevahir nuk pati fat për vetë e ne nuk patëm fat për të. Prandaj më dhemb fjala e shpirtit, e trurit dhe e zemrës, kur shkruaj në një poezi: “Sa e bukur Vlorë e ligë,/ Sa e ligë Vlorë e bukur,/ Heroikisht e nëmur!…/Pse?/ Pse?/ Pse?/ E pafat për njëshat…/ Asnjë nuk gjergjëroi…” , botuar tek libri im më i ri poetik “Dhembin degët e shqyera”. Në ndërgjegjen time ruaj mbresa të pashlyeshme nga bisedat me babain e Xhevos, xha Namikun, Namik Hano Rexhepin…Më 1987, u emërova në Lepenicë. Lepenica bleron në brinjë të Lumit të Vlorës apo Shushicës, si i thonë sot asaj lugine, që dikur quhej Lumi i Bardhë apo Polianthes në antikitet. Lepenica në ngjan me një kutizë të zbukuruar në krahun e majtë të rrjedhës së Lumit, në prehër të malit Qyramëngë. Fshati është ndërtuar në një brez shkëmbor me shtëpi pranë njëra – tjetrës. Shtëpitë janë tipike dykatëshe të lidhura me dy rrugë që rrethojnë fshatin, të shtruar bukur me kalldrëm. Çdo shtëpi ka patur portën e saj me mermer e me rrugicë të rregullt. Nëpër shekuj lepenicioti, se kishte pak tokë, mërgonte. Siguronte bukën e gojës, po merrte dhe kulturë nëpër botë, sikundër dhe linte nga traditat dhe doket e tij më të mira, që pëlqeheshin nga të tjerët. Kjo traditë u trashëgua. Lepenica, vërtet është një fshat i vogël, por nga më të bukurit në Labëri, që më kujton një zambak në gjirin e ashpër të maleve në luginën e Mesaplikut me histori e këngë. Në Lepenicë njoha burra të nderuar e të respektuar në fshat e në krahinë si: Sadik Sinani, Imer Sheme, Safet Allushi, Nazif Shahini, Godo Trushaj, Mëno Hysi, Kujtim Veshi e Namik Hano. Njohja me ta më plotësoi më thellë kujtesën për ngjarje e bëma legjendare të Labërisë, më bëri më të mirë, më të dobishëm për punën, për Atdheun, për misionin fisnik, për shoqërinë. Respekti reciprok më krijoi hapësira për t’u ngacmuar atyre burrave kujtesën e historisë. I njoha nga afër dhe në thelb, kështu që kam patur fatin dhe nderin të kem qenë edhe mik në shtëpinë e secilit. Bëra pesë vjet atje, ditë për ditë me ta, saqë, Lepenicën e njoh po aq në thellësi, ndoshta sa vendlindjen time, Tërbaçin. Më kujtohet, ndër të tjera, një mbrëmje vjeshte e vitit 1987, kur isha i ftuar te xha Namiku. Më bëri përshtypje shtëpia e pastër si bora, e bukur si kukull, me kopësht të begatë, me pemë e gjelbërim. Më shëmbëllente me një vilë aristokrati të kulturuar ajo ndërtesë dykatëshe e veçantë për kohën, mbase në tërë Labërinë. – Mirëse na erdhe! – më ftoi buzagaz xha Namiku, ai plak i paplakur e i urtë, ai burrë i bardhë, ai punëtor që mundtë krahasohet me veten. Bujaria e tij, me darkën tradicionale e të pasur labe, më ka lënë mbresa, që edhe sot, pas gati 30 vjetësh, nuk mund t’i shlyej nga kujtesa. Bujaria shpirtërore qe ajo gjë, e cila më mrekulloi dhe më bën ta cilësoj xha Namikun monument kulturor në lëvizje. Rrëfimet e Namik Rexhepit buruan të qarta, të kthjellëta, të vërteta, të thjeshta, pa zbukurime: “Jam krenar, por ndjej shumë përgjgjësi që jam bir dëshmori. Mundohem, sa kam aftësi fizike e mendore, që ta justifikoj me shembull, me veprim” – më tha Xha Namiku. Pasi bëmë urimet sipas traditës me qelqet e rakisë, biseda u shtrua në shtratin e vet. Filloi mirësinë dhe nisi këngën e mikpritjes me burrat e këngës e të lezetit, që mbushnin odën e miqve. Edhe unë dija pak nga tradita, se bir i këngës jam, por aty mësova shumë, sepse, edhe i ri isha ende. Ngrita gotën, për t’i kthyer respektin të zotit të shtëpisë, mora një mirësi për të me një njeriun tim të afërt nga gjaku (lepeniciot, që ishte në atë darkë) dhe fillova këngën e nderimit, e cila i kushtohej dëshmorit të Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare Hano Rexhepi, i cili qe dhe babai i mikpritësit tim, Namik Hano. E mora me zë të shtruar, jo sipas melodisë së tyre, por sipas stilit tërbaçiot, që unë e zotëroja: “Përroi që rrjeth nga mali,/ Sirolaku,/ ku trimi Hano Rexhepi/ derdhi gjakun…”. Ma kthente këngën babë Sadiku e ia priste Kujtim Veledini; ia mbushnin burrat e këngës, që bënin iso. Më dukej se do çahej tavani i dhogtë, i zbukuruar me figura të ndryshme etnografike. Xhamat e dritareve dridheshin e djersinin. Sa u kënaq xha Namiku. Më puthi në ballë e një lot i qeshur i shkau faqeve burrit të lartë. Edhe të tjerëve sikur ua kisha gjetur zemrën me atë këngë. Erdhën edhe djemtë e xha Namikut e të bujares fisnike Tefta në këngë, kur u ndez labçe vënçe kënga, erdhën Sazani, Xhevdeti, Xhevahiri e Dritani, aq të mirësjellshëm, të edukuar, të thjeshtë e me dinjitet. Në atë shtëpi miku, rrodhi e ngrohtë e miqësore biseda. Unë doja imtësira të kulturës materiale, sidomos për arktitekturën e veçantë të këtij fshati, sa një kuti e bukur për nuse. E xha Namiku më tha: “Të parët e mi kanë lëvizur për një jetë më të mirë, kanë parë botë me sy, kanë punuar me ndershmëri, o bir, e me zotësi, nuk kanë fryrë sytë, se e dinin mirë, që s’bien petulla nga qielli. Në ato vise ku kanë punuar në megrim, kanë bërë emër e prokopi. Me ato lekë që vunë, bënë kapital, këtu në tokën e tyre, në pronën e tyre, në trojet, që i kishin trashëgim nga të parët. Atje ku punuan shikonin shtëpi të mira, të sistemuara, me planimetri, me të gjithë parametrat e duhur, si i thoni ju sot. Po ne pse s’i kemi kështu? Pse? Ç’na mungon? Ç’na duhet? Si duhet ta bëjmë, që të gëzojmë edhe ne? Të ndihemi njerëz. Dhe dhanë fjalën njëri – tjetrit, që kur të ktheheshin në Lepenicë, do të ndërtonin shtëpi me arkitekturë si andej. Dhe u kthyen…Stërgjyshi. Gjyshi. Edhe babai…Babai u kthye me lirinë shkruar në ballë, i bukur si liria, i qeshur si ajo. E mbajti fjalën babai në shkallën më sublime: dha jetën për lirinë e vatrës, Lepenicës, të Atdheut. Ne, të tjerët, të gjallët e pasmë vijuam stafetën e të parëve në kushtet e rrethanat e paraqitura, me të mirat e mundshme. Për nder të fjalës së të parëve tanë, ne po bëjmë këto që shikoni, që ju thoni se dallojnë. Veçse, një gjë duhet ta keni të qartë, o Berti, se je i ri, e do shoç e shijosh më shumë. Kjo arkitektura e shtëpisë, që thua ti, nis me arkitekturën e mendimit e pastaj vazhdon me arkitekturën e veprimit. Ja kështu quhet nderi i fjalës i plotësuar, përndryshe, ik, mëshihu, mo të sho’ njeri…”. Se kur u gdhi, s’e kuptova, por, pas kafesë me një teke në mëngjes, duhet të shkoja në punë. U përshëndeta me xha Namikun, që me mua i dha kuptimin e plotë shprehjes urimore: “Mirë se erdhe!”, po ashtu duke e mikpritur edhe unë: “Mirë se të vini në shtëpinë time, xha Namik!”. Ndër shumë mbresa të udhëtimit tim 27 vjeçar nëpër udhët e jetës, më ka ngelur në kujtesë thellë ajo mbrëmje vjeshte lepeniciote, e pashlyeshme, dhe shprehja e artë e atij njeriu vërtet fisnik, Namik Hano Rexhepit: Për Nder të Fjalës! Në pleqëri, fati e qëlloi keq xha Namikun, e lëndoi, e ligështoi për Xhevon, por nuk i uli kryet për nder të fjalës dhe për fjalë të nderit. Për t’ia lehtësuar sadopak dhembjen këtij burri perëndie, edhe unë, i vura supin në trarin e tij të dhembjes, me një këngë të përvajshme për të birin, për të mirin, si floririn, xhevahirin Xhevahir N. Rexhepin: “Lot nga syri i një ylli”:
“I – Palë – palë palosen shekujt
Pak me diell, shumë me llohë,
Dëshmorë, që bien për jetën
Labëria mbjell çdo kohë.
Mban mend shekull’ i kaluar
Vlorës – portretet me dritë;
S’ka se si për t’i harruar
Dy prefektë – burra fisnikë.
I pari, që mban mend Vlora
Është Osman Haxhi Nuri,
I dyti që shndrit si bora
Ësht’ Xhevo profil flamuri.
Dhe u mblodhën 100 vitet
Në kuvend, kokë më kokë,
Thanë që lavdia rritet
Për të dy burrat çdo mot.
II – Lum’ i Vlorës del nga shtrati
Rrufeja mbi male shkrepi,
Vlorë nuk i qeshi fati
Për drerin Xhevo Rexhepi.
Pse mor’ Xhevo xhevahiri
Erdhe bukurez’ e ike?
Pse, o Xhevahir floriri
Dritën e bukur e fike?
I Bukur i Dheut, pse
I le vetëm këto vënde?
Fluturon si zog mbi re,
Dhe çon historinë tënde…
Lis me rrëmba – xha Namiku.
Që në rrënjë merr mornica,
Lot e shi derdh Mesapliku,
Bubutin keq Lepenica.
Kërkon birin, Xhevahirin
Nëpër male, yje, hënë,
Çjerr faqet për më të mirin,
Edhe zogjtë kujen e zënë.
Shpatet, dielli, era, bora,
Fusha, brinjat, lumi, pylli,
Ligështohen, kur shikojnë
Lot nga syri i një ylli…
Vlorë, e shtunë, 28.03.2015, 08:41’
- « Previous Page
- 1
- …
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- …
- 607
- Next Page »