ESSE – Page 536 – Dielli

Kur kujtojmë profesorin e rinisë Filip Ndocaj

October 2, 2014 by dgreca

Me rastin e 100-vjetorit të lindjes së shkrimtarit dhe mësuesit, poetit dhe gazetarit të talentuar/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Përfytyroni një burrë të dalluar për energjinë e tij fizike dhe mendore, se si mund të jetojë, i paralizuar prej gjashtë vjetësh, mes vuajtjeve fizike dhe shpirtërore!…
Ai ngrihej në këmbë vetëm kur i vinte ndonjë shok. Një ditë, aty nga fundi i shtatorit 1983, e befasoi mikun e tij të vjetër, shkrimtarin Agim Cerga: “Më vjen keq o Gim, si nuk u shërova , vetëm për ca ditë; sa të shkoja edhe një herë në Pukë!… ”
Pas dy javësh, profesori, poeti, shkrimtari, gazetari, përkthyesi e kritiku letrar, do të mbyllte sytë në moshën 68-vjeçare.

“Bëmë baba të të ngjaj!”

Ai u lind në Gjakovë me 2 tetor 1914 nga prindër shkodranë. I ati, Engjëlli, ishte mësues në shkollën e këtij qyteti. Në vitin 1919, familja Ndocaj transferohet në Shkup dhe pas gjashtë vjetësh, kthehet përfundimisht në Shkodër. Pas mbarimit të gjimnazit të shtetit , djaloshi Filip ka dëshirë të shkojë në Universitet, por nuk i akordohet bursë studimi. Atë vit, nis profesionin e të atit, si mësues i shkollës fillore në Krumë të Hasit. Më 1935 mësuesit të ri, i takon të hapë të parën shkollë në fshatin Dardhë të Pukës. Për dy vjet drejtori dhe kolegu i tij do të jetë Gjergj Millosh Nikolla, por… dhe i pari njeri që e orientoi drejt letërsisë dhe i dha kurajon për të shkruar. Migjenin ai nuk do ta harronte kurrë.
Universiteti, ajo ëndrra e vjetër e tij, u bë realitet në sajë të kursimeve të bacës Lush dhe nanës Domenikë që ngrysej dhe gdhihej me gjergjef në dorë. Pas dy viteve me korrespondencë, 23-vjecari Filip, është student i rregullt në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë në Firence. Ishin kohë të vështira por në gjirin e studentëve, shqiptarë dhe italianë, pati djem e vajza që shikonin përpara. Shqipëria kish nevojë për djem të tillë, ndaj Filip Ndocaj, Gaspër Pali e shumë të tjerë, mbi ëndrrat e moshës dhe joshjet e realitetit, vunë atdheun. Nuk mund të gënjeheshin nga propaganda e një shteti qe trumbetonte lumturinë përmes kulmeve të fashizmit. Ja pse, në festën ndërkombëtare të studentëve, Filip Ndocaj parakalon duke mbajtur me krenari flamurin shqiptar dhe po i tillë
kthehet në Shkodër më 1939. Sapo kish mbaruar studimet e larta në Universitetin Shtetëror të qytetit- simbol të artit e kulturës europiane.
Një jetë e re, e cila do të vihej tërësisht në shërbim të brezave të rinj. Një pjesë e maturës së vitit 1940 rrëmbeu armët me idealin e lirisë. Më 1941, mësuesi i ri jep lëndën e letërsisë në Gjimnazin e Prishtinës. Çlirimi e gjen përsëri në Shkodër. Në dhjetor 1945, profesori dhe regjisori Filip Ndocaj krijon trupën e parë teatrale të qytetit me nxënësit e tij të Gjimnazit të Shtetit. Elementët e zbuluar nga ai, do të përbënin bërthamën e trupës profesioniste të teatrit “Migjeni”, aktorë që më pas shkëlqyen në skenë dhe në ekran. Po intelektualët e vërtetë të djepit të kulturës sonë kombëtare, nuk do ta kishin të gjatë.
1948. Profesor Ndocaj duhet të vuajë një dëbim për mendimet e tija që s’përputheshin me politikën e kohës. E dërgojnë në pedagogjiken e Beratit. Po ish-nxënësit shkodranë nuk mund ta pranonin izolimin e profesorit. Tish Daija, Vehbi Canga, Ndrek Luca e të tjerë, kurrë nuk ia ndanë letrat plot dashuri dhe respekt. Qetësia dhe nervat e tendosura nuk e tradhtuan kurrë.
Një ditë ai u vendos përfundimisht në Tiranë. Ia dinin vlerat paçka se nuk e donin. Që nga viti 1951 ai dha lëndën e letërsisë në shkollat e mesme, në Universitet dhe në Institutin e Lartë të Arteve, pa harruar se ishte nga të paktët pedagogë që dhanë lëndën e italishtes në shkollat tona të larta. E kështu, deri sa doli në pension në vitin 1971.
Sot, ish-nxënësit dhe studentët e tij, e kujtojnë atë profesorin që u rrinte gjithmonë pranë, i qeshur e plot humor, por i rreptë në klasa e auditorë… Ata mburren me mikun e rinisë së tyre që i drejtoi në jetë, me ato që u dha gjatë e pas mësimit. Dhe të gjithë provuan se profesor Filipi nuk kish gabuar në ato që u serviri, nganjëherë me guxim të tepruar. Po! I tillë ishte ai. Edhe 50-vjetorin e lindjes, e festoi me nxënësit e tij të gjimnazit “Çajupi” të Tiranës, një pjesë e të cilëve sot janë ndër njerëzit më të nderuar të shkencës dhe kulturës sonë. Të gjithë ia dinë për nder edhe profesorit të letërsisë.

Poeti, shkrimtari, studiuesi …

Filip Ndocaj është ndër anëtarët e parë të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ai kish botuar në shtypin e kohës qysh në vitet 30-40 të shekullit të kaluar, krahas firmave të njohura si Migjeni, Koliqi, Kokona etj. Kish vazhduar të shkruajë drama, novela e tregime, duke patur edhe një rol aktiv në kritikën letrare të viteve në vazhdim. Vëllimin e tij të parë poetik “Në sytë e rinisë”, ia kushton brezit që po edukonte. Në vazhdim, boton monografinë e Hil Mosit me titull “Zani i Atdheut” si dhe përgatit për botim së bashku me kolegun Nasho Jorgaqi, vëllimin “Hyjt mbi greminë” si një homazh për mikun e tij te rinise, poetin Gaspër Pali, që pati fatin e Migjenit. Filip Ndocaj bëhet i njohur si shkrimtar me novelat “Dashuri dhe Urrejtje” e në vazhdim janë dy romanet “Vlaga e Dheut” dhe “Diell nën Kreshta” që i kushtohen jetës dhe traditave të banorëve të Pukës. Kjo krahinë ishte një kapitull më vete në jetën e tij të ngarkuar. Po përse?
Atje filloi të hedhë vargjet e para e mendimet për jetën, atje u bë mik me Migjenin, atje njohu malësinë dhe njerëzit e saj të dlirët si bora maleve dhe të paepur si pyjet shekullore. Edhe lejet krijuese atje i kalonte … Një pjesë të dorëshkrimeve që ruhen ende, janë frymëzime nga kjo zonë. Po ç’është tërë kjo dashuri për Pukën dhe ashpërsinë e saj gjeografike? Kjo shpjegohet vetëm me botën e madhe shpirtërore të artistit të vërtetë ku zunë vend malësori e intelektuali, shoferi e mjeku, mësuesi e minatori etj, etj. Ai ka arritur t’i paraqesë me tërë kompleksitetin shpirtëror, ndonëse i dinte mirë kufizimet që ia impononte ideologjia e kohës.
Ishte ndër të paktët që përkrahu talentet e reja qe po lindnin në letërsi në fillimin e viteve 70-të. I lexonte veprat e tyre me laps në dorë, u fliste me pasion dhe bëhej baba i rreptë kur e meritonin. Shokët e tij të vjetër mbajnë mend ende sot diskutimet e tij të guximshme në të gjitha veprimtaritë që zhvilloheshin në Lidhjen e Shkrimtarëve, jo vetëm për letërsinë por edhe për muzikën, pikturën, teatrin, filmin, televizionin etj.
Studiuesi Filip Ndocaj është ndër kritikët më aktivë në gazetën “Drita” dhe revistën “Nëntori”. Ai nuk nguron të kontribuojë edhe në fushën e arsimit duke përgatitur për nxënësit e shkollave të mesme veprën e njohur “Zemra” të pajisur me shënime, po kështu “Makbethin”, paralelisht përkthen romanin “Familja e Malavolajve të shkrimtarit italian Xhovani Verga… Kolegët e mbanin ndër njohësit më të mirë të veprës së Fishtës dhe Dante Aligierit, të letërsisë antike dhe të historisë së teatrit botëror. Në çdo kohë, i vuri ato në shërbim të rinisë me kurajon e intelektualit rebel.
Në vitin 1973, do të botonte novelën “Duke kërkuar lumturinë”, i cili u prit shumë mirë nga lexuesi. Në qendër të tij është përsëri malësori pukjan po këtë radhë një mjek i ri, që e ka nisur jetën në kryeqytet si student. Filipi kishte në dorë pjesën e tretë të ciklit të romaneve për Pukën me titull “Në zemër të maleve”; kishte përfunduar romanin “Kur ishim të rinj”, një homazh për brezin e tij, një monografi për Bajram Currin, për të cilin ndjente një detyrim të veçantë. Plaku i Maleve dhe miku i të atit kishte qenë kumbara i djalit të zotni Lushit në Gjakovë. Po Filipi nuk arriti ta përfundonte …

Pas 30 vjetësh

Në një shtëpi të vjetër, pranë shkollës së Kuqe në Tiranë, ruhet ende sot, ai këndi i thjeshtë i krijuesit. Aty ka mbetur makina e tij e shkrimit, prodhim gjerman i vitit 1937, mijëra faqe dorëshkrime të sistemuara nëpër dosje, ditarët e mësuesit, ku mund të lexosh emrat e qindra ish-nxënësve e studentëve që rriti e edukoi, e mes tyre edhe fletë të tëra të zverdhura. Janë krijimet e tij të para: poezi, drama, përkthime të kolosëve të letërsisë italiane si dhe plot dokumente e foto me vlerë… Dhe si një dekor klasik i atij këndi, qëndron ende një bibliotekë e vjetër me rreth 1500 volume në shqip dhe mbi 800 të tjera në italisht, frëngjisht e rusisht, mes të cilave edhe kryevepra të letërsisë botërore. Eh, sa herë dolën ato libra nga kjo bibliotekë për t’u lexuar nga të rinjtë që edukoi! Nganjëherë, edhe libra që regjimi i kish ndaluar. Po ata që i lexuan e që sot janë dikushi në kulturë, art, shkencë e politikë, nuk e harrojnë. Mes nostalgjisë për rininë e tyre dhe respektit për profesorin, lartësohet mirënjohja për prindin e dytë.
Po t’i pyesësh dy djemtë e tij për babain, të flasin shkurt: “Ai ishte shumë serioz me ne. Kurrë nuk na ndenji mbi kokë!… Mësoni vetë, siç kam bërë edhe unë! – na thoshte. Ashtu bëmë! Mësuam të ecim vetë në jetë!”
Një ditë, kur sëmundja e kish rënduar shumë, u tha: “Kurrë mos e harroni mirënjohjen! Ajo është një borxh moral që e shoqëron njeriun gjatë gjithë jetës. Të gjithë kemi nevojë për pak mirënjohje, sidomos në shoqërinë tonë!”
Profesori u shua më 23 tetor 1983, gati i harruar, por kontributin 38-vjeçar në arsim e kulturë dhe veprën letrare s’mund t’ia mohojë askush. Vlerësimin më të madh ia kanë dhënë brezat, për të cilët shkriu tërë energjitë e tij: ishte “Profesori i Rinisë”

Per hapjen e një shkolle femërore në qytetin e Korçës, e përshëndeti Rilindësi i shquar Naim Frashëri që asistoi në ceremoninë e diplomimit të saj dhe tha: “Motër, punë më të mirë’ e më të vyer nuk mund të bësh për Shqipërinë e mjerë sesa keni vendosur të bëni për emancipimin e grave të vendit tonë të shkretë, arsimi është arma që zhduk errësirën”. Pas përfundimit të ceremonisë, Sevastia me të vëllanë siguruan lejen perandorake’ e në 15 tetor 1891,çelën shkollën e parë për vasha në qytetin e Korçës. Megjithë presionet nga kleri ortodoks dhe autoritetet osmane, shkolla u frekuentua nga një numër i madh vashash, nga të gjitha krahinat e vendit e nga të tria besimet, duke kontribuar kështu në bashkimin kombëtar. Krahas Sevastis, në shkollën e vashave, jepte mësime Fanka Ethimi ardhur nga Manastiri. U diplomuan mësuese Polikseni Dhespoti, Efigjeni Pandavinji e Helidhona Falli Më 21 janar 1909,intelektualet Parashqevi e Sevasti Qiriazi, të frymëzuara nga idetë iluministe të Rilindësve tanë, vëllezërit Frashëri, Andon Z. Çajupi, Asdreni, e të tjerë dhe nga idetë e “Lëvizjes Femërore Europiane”, formuan shoqërinë e parë të grave në qytetin e Korçës me emrin “Ylli i Mëngjesit”. Në 27 gusht 1917 në Worçest Mass të SHBA, u krijua Partia Politike Kombëtare Shqiptare, me kryetare Sevasti Qirjako (Dako).
Në janar të vitit 1919, shpërthyen protestat e grave shqiptare
Në janar të vitit 1919, shpërthyen protestat e grave shqiptare, në mbrojtje të territoreve shqiptare nga copëtimi, plane të vëna në tryezën e diplomacisë europiane në “Konferencën e Paqes” në Paris. Gratë e Gjirokastrës përpiluan një letër për Presidentin amerikan Willson e zonjën e tij. Të njëjtën iniciativë morën edhe motrat Qiriazi, që i shkruanin presidentit Willson e “Fuqive të Mëdha”, ku theksonin: “Do luftojmë kundër pretendimit të ç’do fuqie për protektorat mbi Shqipërinë. Nuk do lejojmë askënd të cenojë sado pak tërësinë tokësore të shtetit shqiptar. T ë anulohen vendimet e Konferencës së Londrës për Kosovën, Çamërinë e toka të tjera shqiptare dhe ato t’i kthehen përsëri Shqipërisë. Për mbrojtjen e kësaj platforme, midis delegatëve shqiptarë në Konferencën e Paqes në Paris ishte edhe Rilindësja Shqiptare, Parashqevi Qiriazi.
Ishte gdhirë data 23 prill 2014 dhe Shqipja pothuajse kishte mbaruar pastrimin e lokalit. Albani e vështronte’ e duke buzëqeshur i thotë: -Ju gratë duhet të mburreni me heroinat shqiptare që bënë histori dhe lanë gjurmë të thella në tokën arbënore. Ato janë shumë. Unë do veçoj luftëtaren e “Lëvizjes Kombëtare Shqiptare”, heroinën Shote Galica, aktivistet e “Rilindjes Kombëtare”, intelektualet Sevasti e Parshqevi Qiriazi, gruan e flamurit Marigo Pozio, pa harruar heroinën e “Luftës Nacionalçlirimtare” dëshmoren Zonja Curre. Në klubin “Rilindja” e Alban Bamirit, dritat u shuan dhe të dy pronarët, burrë e grua e kaluan me nxitim një copë të shkurtër rruge. Qielli ishte vrenjtur. Sa kaptuan pragun e shtëpisë, filloi përsëri një rrebesh shumë i madh. Albani e ndoqi shiun nga dritarja dhe para se të shtrihej për të fjetur tha: -Tashmë le të bjerë dhe të shpëlajë për tan’ natën të gjitha fëlliqësirat e qytetit.

Diskurset e fotografisë së luftës së Kosovës në spektrin filozofik të një libri

October 2, 2014 by dgreca

Shkruan: Dr Fatmir Terziu/Londer/
Libri më i suksesshëm i pas luftës së Kosovës, ndoshta më i veçanti i këtij lloji, “Terrori i Serbisë pushtuese mbi shqiptarët 1844-1999” i autorit Pr. Dr. Nusret Pllana, ka dhe një arsye tjetër të jetë më i ndjeshmi. Është i tillë, jo thjesht si dokumentim, as edhe si një memorje e trishtë, por si një ftesë globale në këtë dimension logjik për diskursin e luftës. Ka një histori të luftërave që bëhet më pas një histori kujtese. Dhe kjo ndodh në tërë dimensionin diskursiv që mbart arsyen e përcjelljes mes mbishkrimeve në rreth shtatë gjuhë të ndryshme, edhe pse gjuha e fotografisë ka vlerën e saj më të madhe. Në këtë shkrim shqyrtimi i retorikës vizuale të këtij libri dhe një tjetri me temë akademike “Nato dhe intervenimi në Kosovë” kanë një kapërcim mediatik dhe ndjehen të arsyeshëm në mjedisin e një diskutimi logjik, ku përfqësimi dhe imazhet në cilësimin e fjalëve kanë më shumë se sa një mesazh. Të dy tregojnë për atë rezistencë dhe për atë mbijetesë. Fotografitë kanë gjuhën e tyre, po aq sa edhe të thënat e të pathënat, me syrin mjeshtëror të Profesor Pllanës. Por në planin transmetues pyetjet janë në kalibrin tjetër. Çfarë tregojnë fotografitë? Çfarë bëjnë këto fotografi të sugjerojnë në lidhje me legjitimitetin e veprimeve të pushtuesve dhe atyre që bënë ato masakra?
Për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve mjafton të shfletosh me durimin dhe guximin më të madh mbi gjashtëqind fletët e një formati të madh e të rëndë të librit “Terrori i Serbisë pushtuese mbi shqiptarët 1844-1999”. Për mbledhjen e të dhënave ka qenë vetë aktiviteti i përkushtuar i luftëtarit Pllana, por edhe arsyeja e tij akademike për të bërë globale një memorje që s’duhet të shuhet. Periudha që pasoi dhe që pason atë periudhë është edhe një kronologji akademike në të dy librat. Rrënjët janë kudo dhe memorja flet.
Para se të diskutojmë për imazhet fotogazetarske të realizuar nga vetë autori në më të shumtën e rasteve, por edhe të mbledhura nga një ekip që drejtohej dhe ideohej prej tij, duhet të flasim në lidhje me vlerën e lajmeve dhe mesazheve të tyre.
Disa prej fotografive në korpusin tonë janë ato imazhe të rralla dhe tronditëse të momenteve ekstreme. Ato janë zakonisht të ndjeshme, të kualitetit të dobët në disa raste, framuar në mënyrë të keqe e të fokusuara si në terren lufte e në viktima, të vështira për tu parë nga të gjitha moshat. Mjaft janë si vetë kohë lufta dhe realizimi me kamera vëzhgimi. Por ato janë jo thjesht mes faqeve të librit, janë duke lëvizur kudo ku ai krim u bë dhe ngado nga ato duar u zgjatën e bënë krimin.
Jo më kot para publikut londinez, Profesori James Pettifer, historiani i dalluar britanik dhe njohësi i mirë i Ballkanit, theksoi rëndësinë e dokumentimit të krimeve në funksion të prezantimit të së vërtetës. Kjo e vërtetë që vjen nga diskursi i fotografisë së luftës. Kështu promovimi në Londër i kësaj vepre madhore publicistike dokumentare: “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999” dhe filmit dokumentar: “Rrugëtimi i një libri nëpër botë” të autorit Prof. Dr. Nusret Pllana, solli arsyen diskursive në një mjedis të ndjeshëm akademik, ku ishin mjaft personalitete akademike si Stephanie Schaëandner-Slevers dhe James Pettifer etj. Diskursi fotografik i këtij libri i cili dokumenton krimet e kryera ndaj shqiptarëve nga regjime të ndryshme serbe përgjatë historisë u bë në ambientet e Regent’s University. Promovimi u organizua nga Ambasada e Kosovës në Londër në bashkëpunim me Bashkësinë Shqiptare ‘Faik Konica’ në Britani të Madhe.
Ambasadori Greiçevci e vlerësoi punën e palodhshme të autorit në evidentimin e të kaluarës së hidhur dhe tragjike të kombit tonë. “Dokumentimi dhe hulumtimi i krimeve të luftës nuk duhet të mbetet vetëm përpjekje akademike, por edhe obligim për të gjithë ne për të mirën e gjeneratave që do të vijnë. Siç thotë një thënie e urtë, ata të cilët nuk mësojnë nga e kaluara, e kaluara u përsëritet”, pohoi ambasadori Greiçevci. Të pranishmëve u folën edhe Ambasadori i Shqipërisë në Mbretëri të Bashkuar, Mal Berisha, dhe Talat Pllana, kryesues i Bashkësisë Shqiptare ‘Faik Konica’ në Britani të Madhe.
Në fjalimin e tij enkas për librin që për herë të parë po shpalosej para publikut londinez, historiani i dalluar britanik dhe njohësi i mirë i Ballkanit, James Pettifer, theksoi rëndësinë e dokumentimit të krimeve në funksion të prezantimit të së vërtetës. Puna të cilën z. Pllana e ka bërë, tha Pettifer, është mënyra më efikase për t’iu kundërvënë përpjekjeve për rishkrim të historisë. Të pranishmit patën rastin ta shohin edhe një dokumentar që paraqiste rrugëtimin e këtij libri nëpër kryeqendra të ndryshme të botës. Në fund të promovimit, autori foli për rolin dhe rëndësinë e dëshmive dhe të dhënave të përfshira në librin e tij, si dhe paraqitjen para audiencës ndërkombëtare. Në këtë kontekst, ai falënderoi organizatorët e këtij promovimi, si dhe të gjithë pjesëmarrësit.
Të dy librat e autorit, dokumentari dhe fjalët e këtj evenimenti sollën në skenë me të madhe një arsye të rëndësishme për orët e historisë shqiptare të Kosovës. Orët e historisë shqiptare të Kosovës mes këtij diskursi folën me një gjuhë globale, atë të respektit dhe kujtesës ndaj asaj që ka ndodhur për të mos u rikhtyer e për të mos harruar.

TRIPTIKU I DASHURISË

October 1, 2014 by dgreca

Trilogjia romanore e Amedeo Baçit/
Nga Prof. dr. KLARA KODRA/
Një studiuese bashkëkohore Kristianë Montko, në artikullin e vet “Emergjenca e një “romani të zi” në Shqipëri” pohon se: palitra e romanit nuk ofron veçse dy ngjyra, rozën dhe të zezën që shfaqen si evidente, kur i krahason me çiftin shpresë/dëshpërim.
Në historinë bashkëkohore shqiptare mbizotëron e zeza, dramatizmi në caqet e tragjizmit dhe një lloj pesimizmi ekzistencial që shprehin krizën e sotme të vlerave njerëzore. Një shembull tipik për këtë janë romanet e Fatos Kongolit, por mund të përmendim edhe romane ta Virion Graçit, Ridvan Dibrës, Agron Tufës, Roland Gjozës, etj.
Te trilogjia e romaneve të Amedeo Baçit “Mes dhimbjes dhe dashurisë”, “Peng i dashurisë”, “Dashuri dhe dëshpërim”, vepër e një autori që shfaqet në mënyrë befasuese në horizontin e letërsisë, do të thoshnim se, megjithëse s’i mungon dramatizmi, ekziston një zonë rozë e cila mëshirohet nëpërmjet leitmotivit të dashurisë si ndjenjë e madhe njerëzore. Ky leitmotiv shfaqet që në titujt e romaneve që përbëjnë një triptik me një fjalë-çelës, “dashuri”.
Kjo trilogji romanore shkon “kundër rrymës”, në kuptimin që nuk përfshihet në prirjet moderniste dhe pasmoderniste të romanit bashkëkohor, por i kthehet realizmit, duke e pasuruar me një lloj “energjie romantike” e trashëguar nga drejtimi letrar i romantizmit, i cili i përket tashmë historisë.
Në këtë trilogji ndërthuren disa zhanre: romani dokumet ose dëshmi, ku realja mbizotëron mbi “fiction”, romani autobiografik, “romani i formimit” (meqënëse ndjek hap pas hapi procesin e formimit të personalitetit të protagonistit, Paridit, që nga fëmijëria në pjekuri). Por, në këtë trilogji nuk gjejmë dy llojet klasike me të cilat përfundon ky lloj romani në letërsinë europiane: fundi i lumtur, zakonisht me martesë, në të cilin përmbylleshin romanet e shekullit të tetëmbëdhjetë, të karakterizuar nga optimizmi iluminist dhe “fundi tragjik” me vrasjen a vetëvrasjen e heroit ose me “vdekjen shpirtërore” të tij, që ka qenë karakteristikë për shekullin romantik të 19-të. Autori anon më tepër nga një finale “e hapur”.
Amedeo Baçi ka shfaqur guxim duke u rikthyer tek romani tradicional me subjekt të përcaktuar, ndjekje të vijës kronologjike, personazhe të përcaktuar qartë, madje me një protagonist që lufton për disa vlera, në vend që të përplaset andej-këndej nga era e jetës. Në fakt, në letërsinë bashkëkohore mbizotërojnë “njerëzit pa cilësi” që i kundërvihen “heroit pozitv” famëkeq të realizmit socialist. Krijimi i këtyre figurave shpreh humbjen e besimit te njeriu që dallon shkrimtarët e sotëm, pra, është fjala për një skajshmëri të krahut të kundërt.
Paridi i Amedeo Baçit, përkundrazi, ndonëse është larg së qëni i përsosur dhe mishëron një njeri të thjeshtë në virtyte, po edhe në të meta të zakonshme njerëzore, beson te disa vlera, si dituria, puna, dashuria në kuptimin e ngushtë dhe të gjerë të fjalës, dhe familja. Nuk është një personazh që kalon në një proces degradimi dhe as një personazh që përjeton ndonjë “ndriçim” moral. Autori e piketon atë duke i qëndruar larg, si idealizimit, ashtu edhe skematizmit. Duke qenë fjala për një roman autobiografik, shkrimtari identifikohet pothuajse deri në shkrije me protagonistin.
Figura e rrëfimtarit në roman nuk rikthehet te rrëfimtari i dikurshëm i “gjithëdijshëm”, por është një rrëfimtar që di po aq sa personazhet, madje në ndonjë rast më pak. Zhvillimi i ngjarjeve dhe karakteret shihen përmes optikës së rrëfimtarit/hero që e njohim fëmijë, adoleshent dhe të pjekur. Tërë trilogjinë e përshkruajnë konfliktet midis individit dhe shoqërisë, idealit dhe realitetit, të kaluarës dhe të ardhmes, e cila shihet me sytë e zemrës dhe në të cilën, me gjithë zhgënjimet, protagonisti beson.
Autori ka ditur të pikturojë në pjesën e parë të trilogjisë poezinë naive, spontane dhe të çiltër të botës fëmijërore, duke na dhënë në mënyrë të besueshme protagonistin fëmijë. Aty spikasin disa episode të këndshme që përshkohen nga humori, si biseda e vogëlushit më nënën e vajzës për të cilën ndien dashurinë e parë në fëmijëri dhe dëshirën e tij “për të ngrënë shtatë furrë me bukë brenda një kohe sa më të shkurtër” veç të arrijë dëshirën fëmijërore për ta pasur të vetën shoqen e vogëlisë ose mospranimi i lëvizjes së tokës në dialogun me të motrën .
Dashuria e pafajshme fëmijërore për Janën, shoqen e tij të vogël, zë mjaft vend në pjesën e trilogjisë që i kushtohet fëmijërisë së protagonistit. Autori përshkruan me kujdes mikrokozmosin që rrethon Paridin fëmijë, duke vizatuar tablo të peisazhit të vendlindjes së tij dhe portrete fizike e morale të njerëzve që e rrethojnë, midis të cilëve spikatin figurat e Hetit dhe të Xhekit, babait dhe nënës së tij.
Xheki, e ëma, karakterizohet përmes një detaji kuptimplotë që shpesh optimizon dhe vitalitetin e karakterit të saj, “të qeshurën karakteristike që kur i dilte nga kraharori, ngjante me një buçimë ushtuese që dëgjohej deri te komshinjtë dhe madje tek fqinjët e tjerë përreth” dhe që “linte përshtypjen se bënte të dridheshin edhe xhamat e dritareve, dhe se pas gjithë atij gazi të pafund do të binte përdhe pa frymë”. Autori nënvizon edhe bukurinë e saj fizike, duke e përshkruar përmes imtësive konkrete. “Nëna kishte një fytyrë të bardhë në dimër dhe ngjyrë mjalti të ëmbël në verë. Sytë e saj ishin të bukur, në ngjyrën e gështenjës, ndërsa flokët e zeza e të drejta, të cilave, herë pas here u jepte forma të ndryshme, duke i dredhur e përdredhur sipas dëshirës”.
Autori e karakterizon këtë personazh edhe nëpërmjet qëndrimit në një moment të vështirë të jetës, kur rrezikon të humbasë fëmijën e vet dhe mendon për vetëvrasje. Ngjan se këtu ka një kontradiktë midis karakterit të saj të gëzueshëm dhe një dëshpërimi të tillë të skajshëm, por në të vërtetë këto dy aspekte shprehin një karakter të pasionuar që e përjeton thellë edhe gëzimin edhe dhimbjen, duke qenë i aftë për një dashuri tepër të thellë amësore.
Në portretizimin e personazhit të të atit të protagonistit mbizotëron aspekti moral: ai jepet skajshmërisht i drejtë dhe i ndërgjegjshëm siç zbulohet në episodin kur orvaten ta korruptojnë me dhurata dhe ai i qëndron besnik bindjeve të veta. Ai jepet edhe me mendime relativisht të përparuara për kohën, gjersa nuk i ndërhyn të shoqes në mënyrën e veshjes dhe të zbukurimit.
E shoqja, Xheki, ndonëse është mishërim virtytesh të larta prej gruaje, nënë dhe bashkëshorte, jepet edhe me dobësitë e veta njerëzore, një naivitet që i rrjedh nga natyra e saj e sinqertë dhe një farë patriarkalizmi të imponuar nga mjedisi që e bën të ndërhyjë në të drejtat e fëmijëve për të zgjedhur shokun e jetës. Autori sheh te prindërit e vet mishërimin e virtyteve tradicionale të kombit shqiptar që rrezikojnë të zhduken në kohën e sotme, po edhe kushtëzimin nga një shoqëri patriarkale… Një vëmendje e veçantë i kushtohet personazhit të Verës, motrës besnike, mishërim i dashurisë për vëllanë dhe shpirtit të sakrificës, udhëheqëse shpirtërore e vëllait të vogël në fazat më delikate të jetës.
Në roman spikasin gjithashtu figurat e vajzave dhe grave që hyjnë e dalin nga jeta e protagonistit: Jana, dashuria e fëmijërisë, Zana, dashuria e adoleshencës, Viktoria dhe Esmeralda të dashurat e rinisë, dhe Eleona Bushati, dashuria e gjithë jetës, e parealizuar për një kohë të gjatë. Dy të parat janë rrethuar me një aureolë romantike, po prapëseprapë reale me çiltërsinë e tyre, naivitetin dhe aftësinë, ndonëse në moshë tepër të njomë për të dashuruar thellë. Linja e dashurisë me Zanën hedh dritë të veçantë në vetëdijen dhe nënvetëdijen e protagonistit, duke paraqitur konfliktin shpirtëror të tij mes dashurisë dhe vetëdijes se kjo dashuri është e lidhur pashmangësisht me dhimbjen, një konflikt mes altruizmit dhe egoizmit. Esmeralda dhe Eleona Bushati janë më të ndërlikuara si karaktere, të dyzuara midis dashurisë dhe ndikimit nga mjedisi, Viktoria është e dyzuar midis dashurisë dhe karrierës, një personazh i afërt me figura grashë të realitetit aktual shqiptar, ndonëse i përket të kaluarës.
Mandej vjen figura e Violës, gruaja me të cilin protagonisti lidhet pa dashuri, një vajzë e zakonshme që për shkak të egoizmit të tepëruar përjeton një evolucion negativ dhe bëhet shkak për prishjen e martesës. Të gjitha këto figura i shohim nëpërmjet optikës së protagonistit. Ato janë paraqitur nëpërmjet dialogjeve dhe veprimeve, pra, së jashtmi. Nuk kemi mundësi t’i shohim tërësisht nga brenda për shkak të vetë strukturës së romanit, ku rrëfimtari është edhe personazh. Pra këto personazhe, nga një anë, në dritën subjektive të ndjenjave të dashurisë apo mërisë të protagonistit/rrëfimtar ndaj tyre, nga tjetra, siç thamë, në dritën relativisht objektive të fjalëve dhe veprimeve, veçanërisht të këtyre të fundit, meqënëse fjala mund të shërbejë për të fshehur mendimin, por thelbi i njeriut shfaqet përmes veprimit.
Një fill i kuq që përshkon tërë trilogjinë është dashuria. Dashuria në kuptimin specifik të erosit që mishërohet në kërkimet e vazhdueshme të heroit për të gjetur shoqen e jetës dhe që u kundërvihet nga një anë tabuve të shoqërisë patriarkale, nga ana tjetër puritanizmit hipokrit të diktaturës, e cila pretendon se mbron dashurinë dhe familjen, po ia nënshtron politikës; dashuria në kuptimin e gjerë, dashuri për prindërit, motrën, vëllain, shokët dhe shoqet e shkollës, mësuesit dhe diturinë. Në dhënien e tablove erotike, autori, ndonëse jep disa detaje, i shmanget erotizmit banal me skena të rënduara sensuale që i dallon disa romancierë të sotëm.
Një nga tiparet tërheqëse të protagonistit është dashuria ndaj librit, e kultivuar që në moshë tepër të njomë (episodi i leximit të librave fshehurazi) dhe që i shërben atij për krijimin e një bote virtuale, më të bukur dhe më të thellë se realiteti që përjeton. Protagonisti nuk jepet si i ndërgjegjësuar për çfarë përfaqëson në thelb diktatura, por instinktivisht e ndjen se ky lloj regjimi politik shtyp individin.
Një meritë e veprës është të dhënit e realitetit të kohës jo të ngjyrosur veç me bojë të zezë, siç është një prirje e përgjithshme në veprat letrare që e rikrijojnë atë kohë, po në kompleksitetin e saj, ku përzihen ngjyra të ndryshme. Kështu me realizëm jepet tabloja e jetës së shkollës dhe jeta dinamike kulturore-sportive e Bushatit, vendlindjes së autorit, kur vlerësohet puna fisnike e mësuesve.
Në këtë trilogji romanesh realiteti i jetës përzihet me “fiction”, ku autori i qëndron besnik fakteve reale dhe paraqet tipa realë, por natyrisht i përzgjedh dhe i filtron nëpërmjet fantazisë. Saktësia e kronikanit ndërthuret me imagjinatën e shkrimtarit. Trilogjia e Amedeo Baçit ka diçka nga romani-dokument i Truman Kapotit dhe diçka nga realizmi klasik i Dikensit ose Balzakut, që shkrimtari përpiqet ta ringjallë.
Triptiku romanor nuk është një kronikë e thjeshtë që mund të kalonte lehtësisht dhe të bëhej i mërzitshëm për lexuesit. Shkrimtari di ta mbaj të tendosur vëmendjen e lexuesit me befasira të papritura. Ai i kushton vëmendje intrigës që jepet në mënyrë të dallgëzuar me ngjitje dhe zbritje. Ana më e mirë e romaneve qëndron në çiltërsinë e protagonistit, në gërshëtimin e përshkrimit të jetës së zakonshme me ngjarjet tronditëse dhe të pazakonshme.
Autori synon të komunikojë me një publik sa më të gjerë, prandaj i është shmangur thërmimit të subjektit dhe copëzimit të personazheve që janë karakteristike për romanin modernist dhe pasmodernist. Madje i është shmangur edhe relativizmit të kohës dhe hapësirës, që e bën të veçantë këtë roman. Siç thamë, ai ka treguar guxim në rikthimin e traditës dhe, për të mos rënë në anakronizëm, ai është mbështetur në ngrohtësinë komunikuese që e dallon romanin në vetë të parë dhe në rëndësinë që ka personazhi si karakter në këtë zhanër.

PO SHKRIHEN AKUJT NE LUGINEN E GUCISE

October 1, 2014 by dgreca

Nga Rexhep DEDUSHAJ/
Me ne fund edhe nga Plave – Gucia po vijne lajme shpresedhenese:
– Filloi ndertimi i rruges Decan – Plave
– Filloi zgjerimi i rruges lokale Guci – Vuthaj
– Po vazhdon ndertimi (?) i rruges Guci – Hani i Hotit
– U zgjodh udheheqesia e Komunes se Gucise etj.

Ishte emocionale per banoret e asaj krahine fillimi i ” lidhjes se shqiptareve te Kosoves me ata te Malit te Zi ” – sic u shpreh kryeministri H. Thaci ne trasene e posafilluar te ndertimit te rruges Decan – Plave.Per rendesine e saj kam shkruar disa here ,kane shkruar edhe shume te tjere autor,prandaj s’po e shoh te nevojshme te shkoj me gjate! Dhashte Zoti e s’ nderpritet por perfundon sa me shpejt ky aksion ne permasa kombetare…
Pothuajse pernjeheri u perhap lajmi edhe per fillimin e zgjerimit te rruges lokale GUCI – VUTHAJ , 6 km.e gjate.
Kete nuk e filloi shteti por nje VUTHJANE ,Dr.AHMET ISA ULAJ,.I lindur ketu dhe i rritur e i shkolluar ne Tirane .qe pas renjes se kufirit te mallkuar shqiptaro – shqiptar u kethye ne vendlindje dhe po bene mrukullira :Duke i ndertuar kullate e veta dhe duke i dhene impuls zhvillimit ekonomik te kesaj krahine.
Ahmeti me vellezer ,dhe prof.AVDYL SH. DEDUSHAJ – qe pas 50 vitesh u kethye dhe ndertoi nje kulle ne vendlindje ,jane shembulli me i mire se si duhet vendlindja.
Keto shembuj duhet ti nxisin edhe te larguarit tjere nga keto ane:Ti largojne muret e arave e ta lajojne zgjerimin e rruges se filluar.Dhe,pasi te kryhet rruga Guci- Vuthaj,duhet dikush prej ” parelive ” te shumte te New Yorkut ta ndertoi nje minihotel apo ca vicendica ( si rugovasit p.sh.)ne Vuthaj.Kur dihet se per dite e me shume ka vizitor te huaj e te krahinave tona perreth qe shkojne nga Gucia ne Theth e Tropoje dhe e kunderta.
Veren e kaluar e takova te xhamia e Vuthajve ambasadorin e Ekuadorit me nje zyrtar te vetin qe kishin ardhur nga B.Curri ,kishin fjetur ne Theth e kerkonin vend me u ushqyer e fjetur te ne.
I mora me kerr e i cova deri ne Guci.Sepse s’kishte vendqendrim ne Vuthaj?!!Gjate bisedes kerkoi te dinte se :A jane “Boshnjaket “e Gucise te njejte me ata te Bosnjes?Une ia sqarova se “Boshnjaket” e Gucise deri ne vitin 1948 ishin shqiptar pothuajse te gjithe…
Pra,sa s’eshte vone duhet te pregatitemi ti presim turistet e huaj dhe vendor para se te kryhet rruga DECAN – PLAVE – GUCI – SHKODER ( Dhashte Zoti e te kryhen sa me shpejte se jane vonuar teper!!)
Me ne fund pas ca ngerceve qe dijme tia siellim vetevehtes ne shqiptaret ( shih situaten ne Kosove f.v.)u zgjodh edhe udheheqsia e komunes se riformuar te Gucise:
Sic dihet Gucia ka qene qender administrative qe nga koha e Ilireve.Tanipertani nuk disponojme me shenime te shkruara se kush ishte themeluesi apo sundimtaret ne te sic ka f.v.per Plavenqe e ngriti Perandori Romak me origjine Ilire- PLAVIUSI ( Shih lib.E.Jasque “Shqiptaret nga origjine e gjer me sot” SHBA,)
Dihet se kah fundi i viteve 50-ta apo fillimi i vit.60-ta te shek XVII,veziri i Shkodres,Sylejman Pashe Bushati e dergoi sundimtar ne Guci dhendrrin e vet SHABAN AGEN nga Gruemira e Shkodres.I cili u shpall Kapedani i pare i keshtjelles se Gucise.Pas tij vijne:Ali Beg Shabanagaj,Mehmet Pasha ( i vellai i tij), Gjyl Begu,Hasan Begu Shabanagaj dhe ALI PASHE GUCIA.
Pas shkuarjes se Ali Pashes ne Peje ( 1881) ishte perseri edhe Prefekt i Nenprefektures se Gucise deri ne vrasjen e tij me 1885.
Ne kohen e sundimit te A>H.nje kohe te shkurter ishte kryetar ISMAIL NIKOCI e me vone ADEM OMERAGAJ.qe rrjedh nga fisi Shale Qe te parte e kishin pranuar fene islame ne Guci dhe ishin bere agallar.( E jo themeluase te Gucise sic po del koheve te fundit ne ca shkrime te ca “historianeve “sharllatan).
Pas vendosjes me hekur e zjarr te sundimit te Karagjorgjeviqeve,ne keto ane.populli i Gucise e vendosen kryetar te saj djalin e HASAN BAJRIT NIKOCAJ ( qe i pat thene Avro Cemoviqit:LARGOU SHKJA GEJAT JE AFRUA..Percka e pati derguar ne ” strelishten “e Qafprevise!!) SALI NIKOCIN.i cili sundoi deri ne vitin 1944.Dhe mbahet mend si sundimtari me popullor i te gjitha koherave.
Ne Kohen e Shqipnise (1941-1944) Sali e kishte caktuar sekretar te komunes se Gucise nje kelmendas nga Martinajt:ISUF SYLEN BALIDEMAJ.Ashtu sic u zgjodhe keto dite edhe nje kelmendas tjeter nga Vuthaj :ENVER A. DEDUSHAJ.
Enveri eshte i nje familje Vuthjane,me nje histori te paster,atdhetare qe cdohere kane qene ne balle te lufterave per liri …Njeri i duhur,ne vend dhe kohe te duhur
Udheheqesia e re e komunes se Gucise duhet ti siguroi kufijte e komunes,Ata kufije qe i kishte kjo komune ne kohen e Sal Nikocit.
Duhet ti perciell dhe ti nxis punimet ne ndertimin e rrugeve te lartepermendura. dhe te bjer ne kontakt ( nepermes te nje komisioni te posacem e permanent)me biznismenete e shumte e te pasur ,me origjine nga keto ane per ti joshur ata t’investojne ne kete komune duke ua siguruar kushtet e nevojshme,kuptohet..

Burrat e shtetit tim

October 1, 2014 by dgreca

Nga Ilir Levonja/Florida/
Në fakt janë djem të një province me emrin Tiranë. Më shau nga pas, më shau nga mamaja, më shau nga motra. Nga ana tjetër një bankë botërore akordon 150 million ndihmë në kredi. Dhe, çuditërisht, emetohet në krye të shumë gazetave, si një lajm I gëzueshëm. Që do të thotë borxh. Një lloj borxhi që kthehet I trefishuar. (E kemi konsumuar një herë këtë.) Madje një nga arsyet e shumta që I urrejnë çiftutët, është edhe fakti se ata shpikën biznesin e parasë. Pranverën e interesit. Kjo ishte dhe mbeti zotësia e tyre. Nga ana tjetër pavarsisht të mirave dhe të këqijave, vetë çifutët e thonë që mjerë kush lundron në Pranverën e interesit banker. Aty momentalisht po vozit edhe Shqipëria. Megjithatë burrat e shtetit tim, nuk I japin rëndësi faktit se kur, se qysh, se a do mundemi ta kthejmë mbrapa këtë borxh, në vlerën reale të interesit. Pa shitur, pa u shitur. Pa u blerë nga të huajt. Pa ripërjetuar Greqinë. Shto edhe kompontetët e tjerë, si taksa e kredisë, gjëra këto të një huamarrje. Më shau nga mamaja, më shau nga motra. Këtej, i nxjerrin mamatë në ceremoni papale. Mamaja është e shenjtë sa për tua thënë të tjerëve. Jo, se është e tillë. Motra është e shenjtë, sa për tu mburrur, jo se vërtet na dhimbset. Vëllai objekt muzeal, jo se na e do ënda. E vërteta, qëndron tek shihemi në gjyq. Megjithatë shown e kanë në dorë burrat e shtetit. Më shau nga mamaja, më shau nga motra, nga gruaja. Më shau prapa krahëve.
Sot Europa ngriu zgjerimin. Jemi disa vende. Dhe që të gjithë I përkasim Ballkanit Perëndimor të saj. Jemi një lloj prerje. Aq sa për pasojë, të tillë kemi dhe urrejtjen për njëri-tjetrin. Kjo ka domethënien, se të gjithë ne, ballkanasit perëndimorë, përfshi këtu edhe Greqinë një anëtare prej kohësh, e duam Europën për të përfituar, jo se ndihemi Europianë.
Krahas retorikës, Rama është rrugaç, kështu, ashtu; I tillë me ne, I tillë me ata të vetët…, që nuk ia vlen fare pasi shqiptarët e njohin Kryeministrin e tyre. Ia dine bëmat dhe batuat. Eshtë e udhës të shpjegohet pranvera e interesit të borxheve.
Kurse Ristani, nëse ka bërë burg dhe ka marrë pafajsi, ashtu si të tjerët, opozitarë e pozitarë, nuk ka asgjë të keqe. Nëse ndihet I pa fajshëm, nuk ka pse ankohet se më shau nga prapa, më shau nga mamaja. Bëjeni haptas, pranojeni . Ose pastroni partite, që të pastrohet Kuvendi, e kështu me radhë. Eshtë për të ardhur keq, që quani paudhësitë e njëri-tjetrit krime të rënda shoqërore, në një sistem demokratit…, kur janë harrur krimet e vërteta të një diktature.
Po kësi punë, duan burra shteti, jo nga ata që thonë, më shau nga mamaja, më shau nga prapa.