Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

EPOKA E SKENDERBEUT NE OPTIKEN E VIRGJIL KULES

by

NGA ILLO FOTO/ New York/
Gazetarin e formon me shume jeta se shkolla. Gazetari identifikohet me jeten . Ata kane dale nga fronti i luftes dhe i punes ,pa veshur uniformen e ushtarit dhe komnishet e puntorit . Shume personaliteve publike shqiptare , jane me origjine gazetare. Permendim Petro Markon , Nonda Bulka , Agim Shehun , Dritero Agollin , etj veprimtarine fillestare kane gazetarine . Mund te shkojme dhe me gjere. Ne vargun e gjate te nobelisteve , shndrisin emrat e gazetarve , Cherchill dhe Markez .
Kur njifesh me kete te kaluar te gazetarve , askush nuk dyshon ne se nje gazetar debuton si shkrimtar i shquar ose historian . Ne keto bujtina gazetari bujt sikur te jete ne shtepine e tij , sepse ashtu ndihet realisht . Besoj se shume si une nuk jane befasuar kur degjuan se gazetari Virgjil Kule botoi librin historik “Kryqtari i Fundit”,qe nuk eshte roman , por liber historik i mirfillte , kushtuar heroit tone kombetar .
Nuk besoj se gjendet nje nxenes europjan , qe eshte ulur ne bangot e shkolles dhe nuk ka njohuri , per kryqtarin Skenderbe , qe njihet edhe si kryqtar i fundit i kristianizmit . Edhe ata , qe nuk kane arsimin minimal , Heroin Skenderbe e njofin nepermjet legjendave , qe u kane mekuar nenat dhe gjyshet ; sepse Skenderbeu eshte hero mitologjik i shume krijimive popullore te shume vendeve ballkanike dhe europjane. Qofte si figure historike , apo mitologjike , Skenderbeu shqiptar eshte heroi , qe i dolli per zot vendlindjes se tij arbnore dhe Europes plake , duke e mbrojtur nga absorbimi otoman. Lexusit dhe adhurusit e shumte , perpara Shqiperise , kane njohur Skenderbeun. Kjo perben nje krenari mbarekombetare. Autori Kule shkruan ne faqe20 : “Gjergji nuk mund te luante rolin e skllavit te menddafshte” ( faqe 20 )
Letraret , historianet, shkencetaret shqiptare e kane trajtuar temen “Skenderbe “, ne te tera zhanrat e krijimtarise , qe nga kenget , tregimet popullore , tek poemat e Naimit dhe librat historike , te shume historianve vendes si dhe filmat kinematografike . Shtatore te tij gjen jo vetem ne trojet arbnore , por dhe jasht vendit te origjines . Tema “Skenderbe“ eshte gjithnje aktuale, pavaresisht kohes, kur trajtohet . Kjo tendence vjen e mbartur nga gjashte shekujt e fundit te kristanizmit .
Virgjil Kulen, si shumica e shqiptarve , e kam njohur si deklamus (recitus ) ne Tv. Mendoja se ishte gazetar , qe shkruante ne ecje e siper dhe bareste ne jete, duke e mbajtur per dore ndonje tutor i pa dukshem . Kisha mendim shume te gabuar , qe e ndryshova rrenjesisht , kur lexova vepren e tij historike , per te cilen po shkruaj kete persiatje modeste .Perpara lexusit te sotem , autori Kule ngrihet si gazetar madheshtor , qe njef ne pallce realititetin , per te cilin shkruan dhe i ngulur ne karigen e krijusit hiistorian , na ka dhene nje veper monumentale historike , me te cilen krenohemi si komb .
Virgjilin e njef opinioni publik edhe si tregimtar i talentuar , qe ben pjese ne eliten e gazetarve . Jo te gjithe gazetaret jane tregimtare , sepse arti i naracionit eshte talent . Historiani kerkon skrupulozitet, nuk ndryshon , as fantazon , por komenton . Nje historian edhe pa stazh duhet te nxjerri nga dora veper te persosur, per saktesi . Nuk duhet te ekzistoje shprehja historian i ri . Tek autori i librit , qe bejme fjale, eshte bashkuar gazetari me historianin dhe nepermjet ketij aliazhi , kemi librin historik “Gj.K. Skenderbeu –Kryqtari i fundit “ , botim i dyte nga “F.T. Albania “ -2012 . Permban 546 faqe.
Pasioni i gazetarit dhe i memmedhetarit , jane shtysat , qe e konvertuan autorin Kule , ne historian te mirfillte . Nisma i sherben nje rishikim te shkrimit objektiv te historise . Simbas mendimit te perparuar intelektual te kohes sone , gazetaret e tranzicionit , pa dyshim dhe shkrimtaret jane disa hapa perpara politikanve dhe historianve , qe i ka marre zvarre tranzicioni problematik .
Nuk kam pse te marr persiper klasifikimin e veprave historike , qe kane vershuar ne tregun e librit shqiptar , vitet e fundit , por do te shpreh mendimet e lexusit , per vepren e Virgjil Kules . Mendoj se eshte nje veper serioze historike , qe argumenton se Skenderbeu shqiptar , nuk eshte vetem nje trim kordhetar , zot i shpates dhe topuzit, por nje politikan dhe diplomat nga me te shquarit e kohes , i shkolluar ne nivele te larta , qe plotesohen me telantin si bashkepunus dhe lider ne beteja ndereuropjane , kunder osmanizimit te Europes .
Ne te tere kete portret te heroi tone kombetar , autori Kule ka cfrytezuar nen nje optike te rrepte analitike, shkrimet e historianve , arshivat e kohes te botuara , por dhe te pa botuara nga autore para ardhes . Kryqtari shqiptar , Skenderbe , na paraqitet si kollos i mendimit dhe veprimit kryengrites , i nacionalizmit te mekuar me europjanizem. Kule na paraqitet autor shume kerkus dhe per cdo eveniment historik u eshte referuar me shume se nje burimi . Tavolina e lodhur e punes , e ben autorin Kule te besushem , per lexusin .
Libri historik midis specifikave , qe ka si krijimtari , duhet te mos infektohet nga subjektivizmi , por ky realitet nuk duhet ta privoi autorin nga shprejet figurative , madje dhe nga fantazija, ne ndihme te tregimit interpreativ . Autori Kule e ka ruajtur kete baraspeshe te domosdoshme te te qenit historian . Po qe se historiani , do te jete i manget si tregimtar , lexusi arrin deri mos besushmeri te fakteve . Dashuria e autorit me heroin bie ne sy , qysh ne pershkimin e vegjelise dhe vijon , deri ne fund , duke mos cenuar aspak pa anesine e domosdoshme te historianit . Ja si na i jep Kule , heroin e librit , ne raport me oborrin e sofistikuar venecjan: ”Ne rrastin me te mire , me principaten e tij te vogel , nuk do te ishte me shume se nje feudal satelit , madje i ardhur me vonese ne oborrin venecjan “ ( faqe 172 ) .
Mjaftojne keto o dy fjali koncize , per te krijuar idene e nje partneri burror , sic ishte Skenderbeu , perballe sqimes se rreme venecjane , qe jetonte jasht realitetit te forces , qe lypte koha , per jete a vdekje , ne mbrojtje te kristjanizmit . Eshte thene gjithcka edhe per dhelperine venetikase dhe per kryelartesine trimerore te Skenderbeut. Keto ballafaqime dhe ballanca gjenden ne qindra pershkrime , ne vepren e Kules , duke i paraqitur dhe zgjidhur me mjeshterine e fjales .
Nuk mjaftojne vetem fjelite morfollogjikisht te shendeteshme . Ajo qe e bashkon vepren me lexusin eshte fryma letrare . Natyrisht une e kam pare me tendence librin dhe kam gjetur rraste shume te rralla te fjalive parazitare , qe do t’i ekspozoj ne kete shkrim , por shumica dermuse e zgjidhjeve , i ngjan faktit , qe citova me lart . Do te thoshja pak , ne se do te shkruaja : Virgjili di te shkruaj histori . Kjo shprehje mediokre mund te thuhet per nje tregimtar fillestar . Duhet thene me ze te larte : Virgjili e perdor fjalen artistikisht , brenda konteksit historik. Duhet te mbajme parasysh, ate c’ka thekson me force autori , simbas te cilit “Per c’do fenomen , institucioni i memories kolektive , regjistron me shume pasojat se sa shkaqet “ ( Faqe 175 )
Jetojme ne nje periudhe , kur ne historine e Skenderbeut ka hyre brutalisht teoria “Shmid “ dhe pas saj kane gjeneruar versione te ndryshmne ballkanike , qe u interesojne nacionalizmit dhe politikave te ngushta shoviniste , qe kane vegjetuar ne Ballkan dhe me gjere .Per sejcilen veper skenderbejane , natyrshem , duhet zbardhur dilema : Si e vlereson autorin , ne kuadratin e Barletit , Nolit , Fran Bardhit , apo nen syzat e Shmidit e kompani ? Une jam me autorin e librit , qe analizova . Autori e distancon veten nga interpretimet “Shmid “, por pa polemike dhe xhelozi .
Si autor i ketij shkrimi modest , ju rekomandoj organeve te arsimit dhe shkences , qe librin e gazetarit-historian Kule, ta kene referance kryesore , ne shkallet e arsimit kombetar , qe perfshin Kosoven , Iliriden , shqiptaret e Presheves , te Malit te zi . Pse e bej kete rekomandim ? Sepse Virgjili , ka interpretim objektiv te dokumentave arshivore , te vjetra dhe te zbuluara nga vete ai dhe e ka veshur heroin me kostumin historik , qe i rri sipas shtatit . Te njejten gje do te beja edhe per nje botim te mundshem , te se arthmes, ne se ruan linjen realiste te historise .
Historia , si shkence , zhvillohet e shendetshme , por jasht politikes dhe interesave meskine te fitimtarve . Historiani nuk formohet ne shkolle . Historian, shkrimtar dhe publicist te ben pasioni .Njifet fakti , qe akademiku Kristo Frasheri eshte i arsimuar per ekonomist. Ja si na e paraqet Kule permblethtas , shume permblethtas dhe realisht ngritjen ne kembe te shtatit patriotik dhe europjan te Heroit legjendar , qe i ka detyrar partneret kapricoze ta njofin si zot te luftes dhe te paqes . “As mbret , as duke , as Pape , vec nje zoteri i ardhur nepermjet nje superaksioni te shkelqyer ne radhet e Perandorise osmane , drejt e ne krye te nje partenizmi arbnor.. Ishte i afte te nxirrte fitoren nga dheu “ ( Kule “Gj. Kastrioti Skenderbeu .. “ faqe 162/63 )
Autori Kule , e ka hedhur ne qarkullim vepren ne kohen e duhur dhe duke perdorur te tera referancat e besushme . Kur nuk mjaftojne depertimet e Barletit, autori citon : Nolin , Dhimiter Frangun , Plasarin , ne disa rraste dhe Shmidin , per tja bere te qarte lexusit , ate konkluzion analize , qe autori mendon se duhet te sqarohet ndryshe , sic eshte rrati i mardhenjeve te brendshme dhe tradhetite e krereve arbnore .
Osmanet e pushtuan Kostandinopojen me 29 maj 1453.Tronditja ishte e madhe ne boten e krishtere . Krishterimi u konsiderua i humbur , por Skenderbeu u angazhua me shume, ne aleanca politike , per te mos e konsideruar renien e Konstandinopojes si fundin e objektivave te kryqezates , por si sfide , per mbijetesen e kristjanizmit , ne kushte te reja . Autori Kule nuk na i paraqit te tera betejat ushtarake te Skenderbeut , me hollesite , qe kerkon nje veper historike , sic e kemi pare kete dukuri tek vepra e Barletit , Nolit , Sabri Godos, etj. Ne vepren e Kules spikat ana tjeter e epokes skenderbegiane . Eshte pershkruar aspekti politik , diplomatik dhe bashkepunimi strategjik i heroit . Keto aspekte , te marra bashke , krijuan premisen e suksesit ne betajat ushtarake . Roli i Skenderbeut si strateg , u duk ne projektin e Kryqezates te perpiluar nga Alfonsi i Napolit , i cili i shkruante Papes : “ Skenderbeu duhet te ndihmohet me 1000 kembesore dhe 200 kalores , qe fuqia e turkut te percahej ne shume sektore . “ (Faqe 219 ) .
Ne faqen 254 te librit , pershkruhet realizimi i nje projekti , per te ndaluar futjen e ujit te kripur ne keneten e Durrsit dhe ne vendet e Arberise . Puntoret duhet te siguroheshin nga venbanimet arbenore . Ky eveniment na sqaron se Skenderbeu ishte njeri me orizont te gjere te nje administratori kohor , qe mendimi i shkonte ne perspektiven e larget te treves , qe qeverriste . Ishte shtetar me staturre te plote .
Lidhur me kete vizion te heroit , autori nenvizon : “ me Skenderbeun , sikurse me fatin , nuk mund te luante kerkush “ ( Faqe 236 ) . Mjafton te permendim faktin , qe qysh ne vitin 1448 , senati kishte marre vendim , per ta vrare Skenderbeun me ndonje vrases me pagese , te njejten gje pati bere dhe ne 1456 , per Leke Dukagjinin , qe ishte bere problematik , per senatin .
Plani afatgjate i Skenderbeut ishte krijimi i nje dinastie mbreterore arbnore . Nuk e plotesonin titujt , qe i jenin partneret si “Kapiten i pergjithshem i njerzve tane te armatosur“, quhej nga Napoli . Venetiku e quante : “I madherishmi , G.jergj Kastrioti .” Marrja e kurores mbreterore ishte kryekeput ne dore te Papes” , prandaj e quante prioritare Kryqezaten papale ,duke bere te pa munduren , per te fituar perkrahjen e tij , thuhet ne f. 279 te librit te Kules. Jepen shume dokumenta dhe shkresa , qe e paraqesin Papen si Komandat ushtarak i Kryqezates dhe skenderbeun si “atlet i Perendise “ . Venetiku kishte kohe , qe “u kishte fryre qirinjve , per shuarjen e Kryqezates “ .
Me duket shume e arrire pershkrimi i figures se Hamza Kastriotit , realizuar nga autori Kule . “ Hamzai nuk mund te ishte nje agjent i zakonshem , ne duart e osmanve , shprehet Autori , po te ishte i tille , ata do te kishin guxuar t’i kerkonin edhe t’i bente atentat Skenderbeut , me qe ishte aq afer tij , por Hamzai ishte kalores …duhej te perballej edhe me opinionin e brendshem “ . ( f. 285) Ne c’do liber , per Skenderbeun , eshte trajtuar figura e Hamzait , por Kule , ne menyren me koncize, ka dhene edhe portretin , edhe mjedisin , ku vepronte nipi gjeneral ushtarak dhe tradhetar. Eshte karakteristike e librit , autori perqendrohet ne analizen e veprimeve dhe me pak ne personazhet , qe i stigmatizon lakonikisht .
Mbeshtetur tek Barleti , autori Kule , analizon nje ane specifike te Skenderbeut, ate te preokupimit urban te tij . Eshte ndricuar ana e sovranit , qe investon per ndertimin e vendit . Ai ishte i dhene ndaj ndertimeve civile , sa here kishte fonde . Perfitoi nga paqa provizore , per te bashkepunuar me Sinan beun dhe me te derguarin e Papes , qe merrej me riparimin e objekteve fetare dhe urave te shkaterruarra nga lufta . Barleti kumton se per ndertime publike dhe te trashegimise kulturore , jane shpenzuar fonde jo te vogla , krahasuar me mundesite e kufizuara ekonomike te kohes . ( Keto momente jane sqaruar ne f. 345 -346 ) . Se bashku me c’ka sqaruam , me lart , per keneten e Durrsit , Skenderbeu di te ndertoi planet e paqes , sa dhe ato te luftes .
Askush nga shtetet europjane , nuk ju pergjigj papes Piu II , per lufte te krishterimit , kunder islamit invadus .Spanja ishte e zene me kontradiktat iberike , Franca nuk po e merrte veten nga lufta 100 vjecare dhe Anglia ishte e preokupuar me luften e pergjakshme te “trandafilave “ . Europjanet e vleresonin me shume stabilitetin e brenshem , qe po u lekundej, se sa fati i krishterimit . Angazhimet e sukseshme te Skenderbeut ne Itali , ishte nje lehtesim i madh , per Papen dhe aleatet e tij . Ishte koha , qe qarkulloi energjikisht ideja e bashkimit te feve , qe besojne tek nje zot . Simbas saj , jane me te shumte gjerat , qe i bashkojne se ato , qe i ndajne fete monoteiste . E veme re se kjo alternitave , po vjen e pa ndryshuar edhe ne ditet e sotme. Moneteizmi , po shkon drejt unifikimit te dogmave .
Sikurse Papa dhe Venetiku bente perpjekje ta kishte Skenderbeun ne anen e tij . Pal Engjelli , arqipeshkev i Durrsit , bente perpjekje per kompaktesimin e institucjoneve katolike . “ Me 8 Nendor 1462 , ai organizoi nje mbledhje ne kishen e Trinise se Matit . Eshte mbledhja , ku midis ceshtjeve te shqyrtuara , ishte dhe promovimi i formules se pagezimit te Frang Bardhit , qe ka vlere monumentale , per historine tone kombetare . Pas kesaj kohe arbnoret katolike , do te pagezoheshin , me formulen ne gjuhen e tyre “ ( Faqe 400 )
Autori Kule ka zbuluar disa dokumenta origjinale , qe nuk jane njohur nga autoret paraardhes . Ne nje dokument te tille , autori na ben me dije se ne Muzeun kombetar te Danimarkes , ndodhet Vula e Skenderbeut , 6 cm . e gjate , prej tunxhi , shume autoritare , qe besohet te jete pergatitur per Skenderbeun si udheheqes eskluziv i kryqezates te Piut te II .
Po rendis disa vrejtje te mijat , per vepren e gazetarit Kule, me synim , per t’i pasur ne konsiderate ne nje ribotim te mundshem te vepres, gjithnje ne se autori do t’i vleresoi , sepse duhet theksuar , qe vepra qendron e plote edhe po qe se vrejtjet e mija nuk merren parasysh nga autori . Une gjykoj se perfshirja e vrejtjeve te mija modeste , ne nj ribotim te mundshem , do te benin vepren te hidhte hapa te tjere drejt persosmerise .
Rrefimi historik ka ndryshim nga rrefimi letrar . Ne te parin merr rendesi degjimi , me shume se leximi . Ne rrefimin historik referancat nuk pse te tregohen te tera ne ligjerate te drejte . Kjo ndodh ne botimin e Kules . Shumica dermuse e referancave eshte e vendosur ne thojza . Kjo e shton besushmerine e referances , por nuk eshte ne pajtim me rrefimin historik . Historiani tregon referancen dhe e komenton ate . Me sondazh, me rezulton se 18 % e fjalive , jane vendosur midis thojzave , pra jane citime te veprave te tjera , qe perfaqesojne afersisht 90 faqe gjithsej, gati nje liber tjeter . Lexusi vertet kerkon dokumentim te fakteve , por do mendime dhe analiza nga autori, te pakten keshtu mendoj une . Kam vene re se shume autore shkrimesh , kryesisht gazetare profesioniste , bejne citime te sa me shme autorve , mundesisht me shume grada. Eshte mode e te gjithe shkrimeve aktuale shqiptare, por nuk ka pse te jete metode e Kules .
Disa vogelsi te kompozimit . Ne faqen 133 shkruhet “kurba e kryqezates kishte filluar pikjaten , per poshte “.Lexusi pyet veten : A ka pikjate per lart ?
Ne faqen 163 , perdoret fjala “parterizimi” . Besoj se do te kishte nje fjale shume me shqip se kjo , per te njejtin funksion.
Ne faqen 180 , ekziston nje fjali e gabuar : “… mallrat , mjetet dhe fitimet CASH , qe perbenin te ashuquajturen placke lufte…“ Lexusi pyet c’eshte kjo fjale CASH dhe pse te ashtuquajtur placke lufte , kur eshte vetem placke lufte .
Ne faqen239 shkruhet : “Eksibilizmi ishte ne kulm .. “ Une pyes: Nuk gjendej nje fjale me pak e perdredhur se kjo ?
Faqe 346 shkruhet “.. per ta izoluar qytetin nga toka “. Nuk besoj se ka ndonje mjet , qe e izolon qytetin nga toka . Ekziston izolim nga deti ose nga komuniteti . Nga toka kurrsesi .
Faqe 453 , eshte shkruar kjo fjali : “ Barleti , si biograf , eshte i detajuar ne kete drejtim .” Natyrisht fjalia eshte shkruar besnikerisht si ne tekst . Pyetja eshte e thjeshte : Ka lexus , qe mund te gjeje ndonje alternative te kuptimit ne kete fjali ?
Kur flitet per Moisi Golemin , spiunazhin osman e quan “inteligjent servis osman “ . Me mire do te ishte te mos cilesohej keshtu .
Jane gabime , qe nuk influencojne ne permbajtjen historike , qe eshte detyra e vepres.
Sic e kam nenvizuar me lart , vepra e historike e Virgjil Kules eshte me e arrira ne botimet shqip , per epoken skenderbegiane , qe ishte percaketuse ne fatet e qyteterimit europjan , ne shekullin e 15 .
Illo Foto / Studjus . NY , Qershor 2014

VATERLOJA POLITIKE E TIRANËS

by

– Bosat e shtetit/
nga KOLEC TRABOINI/
Jemi kësisoj si në kohën e triumviratit të Jul Çezarit me një pushtet që shfaqet si një kurorë mbajtur në tre gozhda e ku gozhda e Saliut nuk ka gjasa të zhgulet në të gjallë të tij. Veç Zoti mund ta ndryshojë këtë raport. Por Zotit nuk i intereson politika e shqiptarëve dhe i lë gjërat të rrjedhin siç duan njerëzit. Përfundimisht mund të themi se shteti shqiptar është i përqendruar në tre shtylla Rama, Meta dhe Berisha (presidenti është inekzistent ndoshta jo plotësisht për fajin e tij), ku Meta qëndron në mes dhe është forca ekuilibruese e triumviratit të ri shqiptar prej të cilit kurrnjë të mirë nuk pret ky popull.
Kalkulimi për goditjen e Lazaratit është bërë në marrveshje të plotë me emisarët e BE dhe të Ambasadorit Arvizu. Sado të përpiqen ta mohojnë maja e aisbergut duket dhe pjesa e nënujshme fare lehtë përftyrohet. Dhjetë ditë më pare se të ndodhte ndërhyrja e shumëpërfolur, ministri i brëndshëm kishte një platformë tjetër, të një zgjidhje europiane, gjithëpërfshirëse, si është e mundur pra që po ky ministër bën një zgjidhje të një goditje rrufe që më shumë se stil europian të jep përshtypjen e një inkursioni hollivudian stil Rambo. Pra hezitimit të gjatë të qeverisë shqiptare për të ndërhyrë me trupa speciale, ju gjëndën pranë ndërkombëtarët për dy arsye. Arsyeja e parë ka të bëjë me fasadën, që të krijohet përshtypja se Qeveria shqiptare e ka gjëndjen nën kontroll dhe ësht ë në rrugë të mbarë. Pra një show për të kënaqur europianët të cilët e dinë mirë se Shqipëria nuk plotëson asnjë kusht të vërtetë për të qënë pjesë e integrimit europian, dhe përgjegjësia është së pari e politikës. Natyrisht politika duhej ndihmuar, duhej shpëtuar sepse refuzimi i tretë do ti të varroste politikën shqiptare përfundimisht dhe nuk mbetej veç të shiheshin aleanca lindore në segmentin Turqi Kinë, mirëpo kjo nuk u interesonte të dërguarve europianë. A nuk e shihni çfarë bën Europa për të tërhequr Sërbinë nga prëhëri rus? Tani në Beograd shkon dhe Toni Bler. Anipse Lazarati nuk ishte në asnjë nga 12 pikat e kushteve, papritur shqiptarët e politikës dhe emisarët e huaj e vunë si pikë të parë krejt e paqënë. Sepse ishte i vetmi kusht që mund ta realizonin dhe atë gjithësesi me vështirësi sepse u vunë 1000 policë kundër 15 antarëve të një bande të armatosur nga të cilët u arrestuan vetëm kush u dorëzua, të tjerët ikën në drejtim të paditur. Si ti përpinte dheu. Kjo tani shitet si sukses kur kurrfarë suksesi nuk është sepse kjo mund të bëhej pa patur nevojë të pushtohej ushtarakisht Lazarati dhe të turpërohej policia, megjithëse propoganda po e shet disfaten si lavdi.
Arsyeja e dytë ka të bëjë me Ambasadorin Arvizu i cili tashmë nuk e honeps Berishën, dhe me të drejtë sepse është brënda konceptit amerikan, kur je në pushtet je gjithçka, kur zbret nga pushteti je një qytetar i thjeshtë. Kështu do të thjeshtëzohet edhe Arvizu në Amerikë kur të lëshoj postin për një tjetër. Por Arvizu nuk mund të puqet me mendimin se ndërsa ai do të shkojë e do të thjeshtëzohet në SHBA, Berisha do të vazhdojë të jetë faktor dhe i përnatshëm në qëndër të vëmëndjen në Shqipëri. Por përtej ndjesive personale ndaj atij që e quajti “burrë shteti”, ka edhe pasigurinë se socialistët nuk do të dijnë të mbajnë pushtetin përballë një dinosauri politik si Berisha që manipulon gjithçka në këtë vend, ndaj jo më kot ia zgjatën mandatin që i ka skaduar si ambasador Aleksander Arvizut, për eleminimin politik përfundimtar të Berishës për ti lënë krah të lirë Lulzim Bashës. Për realizimin e kësaj ai mesaduket ka menduar për një sërë masash që duheshin marrë për ti dobësuar pushtetin politik Berishës. Ai e ka dëgjuar Ministrin e Brëndshëm Tahiri në intervistën televizive mbi zgjidhjen e problemit të Lazaratit në plan europian dhe ka mbetur i pakënaqur duke i sugjeruar zgjidhjen e problemit në stil amerikan. Dhe kështu të bindurit tanë e kanë pranuar goditjen me stil Rambo mbi Lazaratin. Por llogaritë nuk dolën siç u menduan me shkakun se ato 1000 policë shqiptarë, ca thonë edhe specialiste italianë ndërhyrjesh, nuk patën sukses me blicin e tyre sepse u frenuan nga 15 njerëz, kaçakë të armatosur, mercenarë fshatarë këta të bosave të droges, të cilët rezistuan në pesë ditë por nuk vranë njeri, ikën nga sytë këmbët në drejtim të paditur duke ua lëshuar fshatin policisë që hyri si triumfatore e lodhur e raskapitur deri në palcë. Ca thonë edhe e uritur. E për ti dhënë një gjallëri e publicitet aksionit nxorrën në foto dhe një vajzë të bukur, e dënjë për Mis Albania, me uniformën e policit dhe automatik në dorë. Tani në internet të rinjtë po çmënden pas kësaj fotografie që vërtetë është e admirueshme por gjithësesi policja e bukur nuk e përballon suksesin e betejës së pesë ditëve kuturisje, por propoganda është propogandë ajo do bëjë punën e saj sa të shuhet zhurmënaja e betejës e pjatave e pirunëve në Padam dhe beteja raskapitese në Lazarat.
Gjithësesi qëllimi politik u arrit, klanit të Berishës ju pre mbështetja financiare nga bastionet e Lazaratit dhe si e tillë ai tashmë financiarisht mbetët i dobët. Fakti se kryetari i fshatit Lazarat gjithnjë është gjëndur nëpër grevat e metingjet e PD tregon shumëçka për lidhjet e kësaj partie me republiken e kanabisit. Por megjithë se kjo zgjidhje me goditje të përqendruar policore është në interes të kryeministrit dhe të Ambasadorit që duan shmangjien e Sali Berishës nga skena politike, ose të paktën dobësimin e tij maksimal, kjo nuk i shkon për shtat politikës së LSI-s me Ilir Metën që e ka në shtrungë partinë e vet. Atij i intereson të vazhdojë aleancën me PS dhe Ramën por jo dhe aq sa këta të fundit të forcohen aq shumë sa të mos ja ndjejnë më nevojën LSI dhe Metës, aq më tepër ai nuk do që PS të jetë plotësisht e sigurtë se Metën tashmë e ka prapavijën e vet. Meta nuk është nga ata që rrin nga pas, ambicja e tij është të rrijë në krye. Meta gjithashtu dëshëron që aleati gjithmonë të jetë me frikën e ikjës së tij nga aleanca, ndaj nuk i intereson eleminimi i plotë e Berishës nga skena politika. Me Berishën e lidhin shumë gjëra që dihen e nuk kanë nevojë për koment. Berisha e shpëtoi Meten, gjyqi u kthye në një farsë dhe ja ku është edhe më lart në rolin kyç të politikës shqiptare, një nga tre burrat e shtetit me peshë më të madhe se vetë presidenti. Meta me mjeshtri gjeti rastin kur Berisha i nxehur përsëriti ato çfarë i kishin sjellë informatorët e vet nga darka që u hëngër ligsht në “Padam”, por që ishin mbajtur jashtë vëmëndjes së publikut. Pra përfitoi dhe e ndaloi Berishën në foltoren e Kuvendit, një sinjal ky besnikërie ndaj Ramës duke e siguruar se në kuvendin që drejtonte ai, Meta, nuk guxon njeri të prekë kryeministrin, por nga ana tjetër, Meta i frikësuar( nuk ka trima në politikë, ka vetëm dhelpra) se Berisha do ti priste të gjitha lidhjet me të e do ti përfliste gjyqin Meta-Prifti, deshi s’deshi bëri një deklaratë publike duke thënë se e kishte dobësi Saliun dhe do të kishte kënaqësi ta dëgjonte edhe më tej në kuvend. S’ka më bukur. Me një gur Meta vrau dy zogj, jep siguri tek Rama por jo siguri maksimale dhe kësisoj e zbut Berishën duke i dhënë të kuptojë se mirësinë që i ka bërë nuk ja harron e në ditë të vështira do ti gjëndej në krahë.
Jemi kësisoj si në kohën e triumviratit të Jul Çezarit me një pushtet që shfaqet si një kurorë mbajtur në tre gozhda e ku gozhda e Saliut nuk ka gjasa të zhgulet në të gjallë të tij. Veç Zoti mund ta ndryshojë këtë raport. Por Zotit nuk i intereson politika e shqiptarëve dhe i lë gjërat të rrjedhin siç duan njerëzit. Përfundimisht mund të themi se shteti shqiptar është i përqendruar në tre shtylla Rama, Meta dhe Berisha (presidenti është inekzistent ndoshta jo plotësisht për fajin e tij), ku Meta qëndron në mes dhe është forca ekuilibruese e triumviratit të ri shqiptar prej të cilit kurrnjë të mirë nuk pret ky popull. Pa daljen e Sali Berishës, Fatmir Mediut dhe grupimit ish qeveritar në gjyq dhe zvogëlimin e rolit të Metës në shkallët e pushtetit, nuk ka shpresë që Shqipëria të kthehet në normalitet. Por kjo mjerisht nuk ka asnjë gjasë të ndodhë me këto raporet e aleanca që janë krijuar, prandaj shqiptarët të mos jetojnë me iluzione kultesh por të kuptojnë se është koha për të nxjerrë në skenë forca e individ të një fryme të re e me energji pozitive në politikë që i tejkalojnë këto konspiracione që e kangrenzojnë shoqërinë shqiptare, që më shumë të kujtojnë klanet mafioze se sa politikën e shtetit të ligjit dhe të së drejtës.

23 qershor 2014

Shqipëria në lotët e një femre…”

by

Nga Zaim Kuçi/
Nënë, motër, grua, bashkëshorte, vajzë, shoqe, të gjitha keni një emër gjinor: Femër – pak rëndësi ka statusi i juaj, po ju kujtoj një thënie që e meritoni vetëm ju, si një kërkesë e shoqërisë shqiptare e cila ka nevojë për të ndryshuar atë, që ne ndjehemi keq dhe ju e keni vajtuar në vite: « Zoti nuk mund të ishte kudo dhe për këtë ka krijuar nënën».
Brodha historinë e popullit tim në vite dhe them, më shumë se kudo në këtë rruzull tokësor, ju femrat shqiptare për nga gjerësia e vuajtjeve tuaja jeni hyjnesha, ju jeni paksa ndryshe nga femrat e tjera të botës, ky është këndvështrimi im për këtë emër të shtrenjtë.
Unë i kthehem historisë së shkuar dhe sot duke sjellë si fakt se, të dyja mpleksen dhe kanë shumë të përbashkëta që do desha t’i vektorizoja në një të vetme: dhimbje.
Vite më parë ishin ato nëna dhe gjyshe, të ulura si në këtë foto varfërie, që nisnin në kurbet me lot në sy ndoshta për herë të fundit të dashurit e tyre. Ato i përcillnin dhe nuk e dinin se ku shkonin, veçse meditonin dhe ëndërronin natë e ditë, të mirën dhe të keqen – duke thënë: ata shkuan larg, shumë larg, – ardhshi shëndoshë. Të ulur në këtë prag varfërie, ato shkruan me lotët e tyre kaq shumë histori dhe kaq shumë poezi të dhimbshme.
Dukej se ky prag ishte kthyer në një skenë drame, ku muajt e vitet rropasnin dhëmbshërisht zemrat e tyre nga pritjet e gjata që përfundonin, herë me gëzime dhe herë me hidhërime.
Sa shumë vargje u thurën nga zemrat e lënduara të pritjeve të gjata dhe sa shumë këngë u kënduan për kurbetin e flamosur. Ato janë dëshmitare të së kaluarës së keqe, janë kujtesa për t’u mos harruar më, janë kujtesa që e ardhmja të mos i ngjajë më së shkuarës. Por nuk ndodhi ashtu. Ne i harruam sepse nuk ndryshuam, ato u rrokullisën për të na sjellë të tjera vargje, të tjera ngarkesa dhe të tjera lodhje- mbetëm në mërgim- mbetëm në halle.
Vuajtjet e këtij populli nuk kanë kufi, nuk kanë kohë dhe epokë: ato kanë vijimësi të mirërregulluar nga vet ne, prandaj duken se janë të përjetshme. Edhe nënat në këngët e tyre vetëm i ndërruan emrin nga kurbet në emigracion, ndërsa dhimbjet u shtuan, mbetën po ato lotë akoma të njomë, që nuk u shteruan për ndarjet nga të dashurit e tyre si në atë kohë qameti, ato rrjedhin nga një mal hallesh të tjera të shoqërisë shqiptare.
Këngët dhe vargjet u shtuan aq sa poetët dhe muzikantët duket se gjetën treg pune në ekonomine e tregut shqiptar; ato morën lehtësisht rrugët e vendit tim që ecën nuk e di se ku, si një zog i plagosur, herë bie këtu e herë bie atje.
Vitet u rrokullisën por kohrat nuk ndryshuan, rituali çudi është për të gjithë i njëjtë: « bir po rri tek dera sa të mos shoh më nga sytë ».
Me dhimbje i përcollën dikur nga ky prag, duke i ndjekur me sy deri te fundi i rrugës që e ndante ai gardh i oborrit të shtëpisë. Kohrat ndryshuan vetëm në mënyrën moderne të përcjelljes, sot ato i ndjekin deri tek ai mjet modern, qoftë ai : veture, anije legale a ilegale, tek ngritja e zhurmës së avionit, deri sa të zhduken në horizont me një pikëllim pëshpëritës “bir i nënës, rruga t’u bëftë dritë, ik, ndoshta nuk më gjen më”. Prapë, udhëtarët e rrugëve të largëta kthenin kokën dhe me siguri nuk mendonin atë që të dashurit e tyre thoshnin me zemër të ngrirë.
Ata ktheheshin të harruar pas shumë e shumë vitesh. Ktheheshin me kujtimin e asaj dite përcjellje, por çfarë gjenin? ….vetëm dhimbje duke kërkuar vendin ku prehej një qeskë kockash me një emër të gdhëndur në gurin e përjetësisë dhe një mal kujtimesh që mbeteshin si brengë jete.
Edhe sot në kohën e qytetërimit, është po ai ritual përcjellje dhe ajo pritje; asgjë në këtë botë nuk ka qenë më e vuajtur, më e dhimbshme se sa zemra e një gruaje shqiptare shekuj më parë; sot, ndoshta jo për mot.
Sa dhimbje mban përjetësisht kjo foto e kësaj anije të turpshme, ngarkuar me njerëz si mizat e dheut. Sa jetë shqiptarësht ka përpirë ai det i mallkuar, sa herë komshinjtë kanë mbytur gomonet-varkë të mbushura me femijë, gra dhe burra….nuk dihen se ku, duke lënë gjithmonë tek të dashurit shpresën se një ditë do të kthehen; duke fantazuar me kohën që kalon lloj lloj portretesh e lloj lloj alibish…i lamë pa varr. Por, sa herë ne, shtetformuesit kemi analizuar këtë fenomen si një ligësi përbindëshe të vendit? Asnjëherë!
Mbetën zemra të ndrydhura, si dikur vite e vite më pare, duke pritur me orë, dite, muaj, vite të tëra tek pragu i derës së tyre. Erdhëm së fundmi në një “risi” të përbashkët, atë që çdo derë shqiptare zor se i ka shpëtuar të keqes për të mbijetuar, botës të së keqes dhe botës së largët të emigracionit.
Është shkruar nga shkrimtarë dhe nga zemra nënash se pritja është e dhimbshme, edhe kur pret një mal të mirash nga ai vend i huaj si mërgimtar, ajo prapë për një zemër nëne është dhimbje. Por dhimbjet e kësaj gjinie nuk ndalen këtu, ato kanë marrë dhe forma të tjera, në shumë raste të pabesueshme.
Edhe pse jemi futur në një shekull modern, tek ne, prapë lotët e qënies njerëzore – femër nuk gjejnë ndalesë, më keq se kaq lotëve u është shtuar një fenomen tjetër aq sa i turpshëm për t’u sjellë si ndodhi; u kemi ngarkuar sjelljen kafshërore të gjinisë tjetër, e cila sa vjen e rritet, herë me fjalë dhe herë me forcë, herë me thikë e herë me pushkë.
Të mirët e këtij vendi do të shtonin pa hezitim të tjera akuza për ata që ndërtuan dhe prodhuan pandershmërinë, për ata që mbollën drogë e trafiqe të qënies njerëzore, që pluhurosën hartën e vendit, që bënë largimin e shumë e shumë bijave dhe bijve shqiptarë të ditëve të sotme për një jetë ndryshe, për të mbijetuar, nuk e di se ku, edhe në botën e punës skllave.
Jetojmë në një shoqëri dekadente, interesi dhe të pashpresë të udhëhequr nga ju politikanë, fatkeqësisht pjellë e këtyre nënave që ju i dhuruat këtë shoqëri të pashpresë. Përballë kësaj katastrofe të sajuar, sot edhe ne burrat jemi kthyer me zemër nënë, për ç’ka ndodh dhe për ata që vijnë dhe ikin nga diku larg.
Le të themi se ka një fillese shprese, ka një dritë e cila për të mos u shuar kërkon gjithpërfshirje, dhe forca e juaj do të jetë sulmi vendimtar për të fshirë pluhurin e zi të hedhur nga ne, të keqqeverisurit. Me forcën e një nëne ndryshimin kërkojeni tek familja e juaj, tek ata që na drejtojnë, qofshi në pushtet e pa pushtet, janë bijtë tuaj ata që prodhojnë atë që ju kurrë nuk e dëshironi.
Ju keni zemrën me medaljen altruizëm, armë që dominon burrat. Përtej detyrës, altruizëm dhe forcë tregoi dhe pilotja amerikane Nicole Malachowski e cila e hipur në avionin supersonik filloi gjunjëzimin e diktatorit serb dhe u bë heroina e luftës në krah të vëllezërve kosovarë.
Ju e dini mirë se Shteti fillon në familje dhe se ndryshimin e kërkuar e keni ju në dorë, ju që sillni jetë, dritë, bukuri, lumturi; ju që bëni gjithçka në këtë botë mizore; pa “lazarat” e pa prostitucion, me drejtësi dhe pa korrupsion, atë të kthimit në atdhe të atyre që na mungojnë përherë.
Shtetet ndërrojnë sisteme, ndërrojnë regjime, ndërrojnë qëndrime dhe pasurojnë shpirtra, ndërsa ne thurim, a na thurin fjalime me premtime të zellshme ata të kostumeve të bukura, ata që kanë privilegjin të na drejtojnë duke na zbrazur qënien dhe ftohur zemrat. Në demokracinë e shumëpritur, vrullshëm afruam përsëri largimin masiv të bijve tanë që nuk dihen se ku. Shumë shpejt krijuam misionin « njerëz të humbur » me plot histori që trembin dhe fëmijët në barkun e nënës.
Ne ndërruan emrin e kurbetit duke e modernizuar atë, e quajtën Emigracion legal dhe ilegal; pak e rëndësishme është statusi, e rëndësishme është që i larguam bijtë dhe bijat dhe prapë e dëshirueshmja mbetet, të largohemi sa më shumë nga ky vend, këtë e kërkon çdo shqiptar, i ndershëm dhe i pandershëm, këtë e kërkoj edhe unë që kam një dozë të fortë atdhetari. Këtë e kërkon varfëria.
Pranojmë se duam akoma dhe 10 vite që t’i afrohemi europës dhe 70 vite të tjera që të jemi si ata, po kush Ne, autoktonët e europës, ne që kemi hapësirën detare, ajrore e tokësore më të mirë se shtetet elite të europës.
Po përse? Përgjigjia ime do ti shkonte duke marrë pozicionin e kritikut (për t’ua hedhur të huajve) atyre që shkruan në kohë të ndryshme keq për vendin tim: strategut Albert Bushnell Hart në shkrimin “E ardhmja e Shqipërisë së pavarur”; Julian Amery, në librin e tij “Bijte e Shqipes” shkrimit te “The New York Times” në më shumë se 100 vite më parë (v.1911) ku etiketohemi me definicione të cuditshme që nuk do të dëshiroja t’i shkruaja në këtë artikull.
Për gjatë viteve nuk i vlerësuam këto definicione dashamirëse apo keqëdashëse, por, ne gjithmonë nga podiumet e injorancës brohorasim, le t’i quajmë, horrat në fushë betejën e tyre të vjedhjeve dhe shkatërrimeve; ata lozin me ne dhe ne heshtim…ky është rituali në vite i shqiptarëve. Udhëheqës të mirë dhe ju barbarë të vendit tim, a do ta shëroni nga këto epitete “disi të vërteta” vendin tonë? … edhe pse akuza për shkallën e pamjaftueshmërisë të qytetërimit të popullit tonë nuk mund të thuhet më?
Një vend i bukur dhe një popull i mrekullueshëm por pa nerv, me drejtues … dashakeqës të programuar në kohë e në vite, ata fillojnë nga Komandant Skuadre (mundësisht) e deri President Republike.
Shumë piktorë e shkrimtarë janë përpjekur të formonin portretin tend, moj nënë, por mijra e mijra portrete e vargje nuk mundën ta personalizonin atë. Nëna është quajtur diell, se pa lindjen e tij nuk ka jetë mbi tokë dhe pa lindjen e saj nuk nis jeta…! -Lule -, po cila lule nuk mban dhe ka emrin tend? Të gjithë, tek kjo lule çelim petalet, nis dhe zbukurohet jeta… por edhe ky emër i bukur nuk e plotësoka atë gjenialitet që të afron emri nënë, dhe kështu nuk gjetëm akoma definicionin tend moj nënë. Sa shumë e shumë vlerësime dhe histori vërtiten rreth jush, prandaj ju e keni levën e Arkimedit për të ndryshuar ritualin shqiptar- të atyre që na drejtojnë qofshin ne familjen tuaj apo rreth saj.
Atëherë, ne të gjinisë tjetër kemi çfarë të ndryshojmë (unë)…, dua dhe uroj një tjetër sjellje, ku në duar ne meshkujt të gjithë të mbajmë tufa me lule dhe të përulemi në gjunjë para kësaj mrekullie që na ka falur zoti apo natyra, me kusht që nëse ju mundeni të ndryshoni ata që na drejtojnë, të çfarëdolloj statusi qofshin.

Sfidat e jetës janë ndër më të vështirat dhe më të papriturat dhe përballë tyre shpesh herë ndjehemi të lodhur dhe të pashpresë sa një forcë kapitulluese dominon dhe të bën të tërhiqesh. Në fakt edhe tërheqja është e vështirë përballë gjendjes së padëshirueshme, të së shkuarës dhe të sotmes, e cila të bëhet pjesë emocionale e pandashme dhe të hyn lirshëm në ditën tënde, kjo është arsye edhe pse ndoshta ne nuk jemi të aftë aq sa duhet për ta rregulluar atë, ndërgjegjësisht nuk heqim dorë prej saj…
Qershor 2014

Mësues, gazetar, luftëtar, i burgosur politik

by

Tri dekada në shërbim të arsimit e edukimit të brezave të rinj.-Në ditët e para të organizimit të luftës në Rekën e Keqe, Jahë Sadria ishte në grupin e parë që solli arme nga Shqipëria Amë.- U arrestua dhe u burgos nga policia serbe dhe përkundër një terrori të paparë që u shkarkua mbi trupin e këtij personaliteti të pendës e të pushkës ai nuk u thye për asnjë moment/
Nga XHAVIT ÇITAKU/
Vdekja është e ftohtë. Po aq e ftohtë sa edhe dheu që pamëshirshëm mbulon kufomën. Vdekja është e frikshme, e tmerrshme, e dhimbshme… E dhimbshme, shumë e dhimbshme ishte edhe vdekja e këtoditëshme e Jahë Sadriut nga Ponosheci i Gjakovës. Lajmi për vdekjen e këtij njeriu në moshën 57 vjeçare jehoj pikëllueshem në zemrat e gjithë popullatës se Rekës së Keqe, Komunës së Gjakovës dhe të të gjithë atyre që e njohën në shumë pjesë të Republikës së Kosovës, por edhe në Shqipërinë nënë. Se sa shumë ishte i vlerësuar dhe sa shumë kishin lënë gjurmë veprat e tij, dëshmoi pjesëmarrja e mijëra qytetarëve në varrimin e këtij personaliteti. Fshati Ponoshec ishte tërësisht i bllokuar nga ato turma të mëdha që kishin ardhë në këtë fshat për t’ia dhënë lamtumirën e fundit Jahë Sadriut. Dhe me të drejtë kishte pyetur një kalimtar i rastit që kishte ardhur për të kryer një punë në këtë fshat se mos ndoshta paska vdekur “ Presidenti”. Po kush ishte në të vërtetë Jahë Sadriu?
Arsimi i gjeneratave të reja prioritet i prioriteteve
Jahë Sadriu lindi në vitin 1957 në Fshatin Ponoshec të Gjakovës. Shkollën fillore e kreu në fshat, gjimnazin në Gjakovë, ndërsa Fakultetin- Degën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Prishtinë. Duke ndier nevojën për kuadro të reja e kualitative, Jahë Sadriu pa i përfunduar provimet e fundit të fakultetit nisi punën në shkollën e fshatit duke dhënë një kontribut të madh në edukimin e fëmijëve jo vetëm të këtij Ponoshecit por edhe të fshatrave përreth. Duke u shquar për një organizim të mirë në procesin mësimor ai arrin që të bëhet edhe drejtor i kësaj shkolle, në mandatin e të cilit u korrën suksese të jashtëzakonshme jo vetëm në mësimdhënie, por edhe në aktivitete tjera të lira shkollore. Një kohë të gjatë këtë arsimdashës e brengoste dhe e shqetësonte shumë mos vazhdimi i shkollimit të mesëm të vajzave të kësaj pjese të Komunës së Gjakovës për shkak të kushteve të vështira ekonomike, por edhe për shkak të largësisë për të udhëtuar deri në qendrën komunale. Shi për këtë, ai mori iniciativën për të hapur paralelet e gjimnazit në Ponoshec, iniciativë kjo që u realizua shumë shpejt. Këtë fazë të shkollimit në Rekë të Keqe e udhëhoqi me sukses deri sa u pensionua para kohe për shkak të gjendjes jo të mirë shëndetësore. Tri dekada me ditar në dorë përhapi dituri, edukoi e arsimoi aq shumë gjenerata. Nxënësit e tij të dikurshëm, shumë sish, kanë arritur të fitojnë edhe grada të larta shkencore në shumë lëmi e të mos flasim për të tjerë që kanë diplomuar në fakultetin juridik, ekonomik, të mjekësisë, teknik, filozofik etj. Afërsia me nxënësit e kishte bërë që ai të jetë i dashur e i respektuar nga ata, por edhe nga kolegët, prindërit dhe nga të gjithë ata me të cilët takohej. Në çdo tubim, ndeje dhe takim me njerëz të ndryshëm linte një përshtypje të një njeriu të mençur, të një njeriu që fjala e tij kishte peshë, që fjala e tij dëgjohej me vëmendje. Puna aktiviteti dhe angazhimi i pashoq që bëri në fushën e arsimit është një shembull që pa dyshim duhet ta ndjekin edhe kolegët e tij të tashëm e të ardhshëm. Për punën e tij të dobishme që kishte dhënë në fushën e arsimit Jahë Sadriu u dekorua me mirënjohje e dekorata nga institucione shkollore.
.
Kushtrimit për çlirimin e tokës dardane iu përgjigjë në ditët e para të luftës
Zullumi serb mbi popullatën shqiptare sa vinte e shtohej. Aksionet e shpeshta ndëshkuese policore- ushtarake lënin pasoja të rënda në çdo familje shqiptare. Pos që torturonin njerëz të pafajshëm dhe arrestonin për ditë djem e vajza, falangat serbe filluan edhe të vrasin qytetarë të pafajshëm. Populli nuk kishte kah t’ia mbante. Ishte kjo tokë dardane stërgjyshore dhe këtë ose duhet mbrojtur ose duhet nënshtruar atij okupatori barbar. Jo kjo nuk do të lejohej asesi nga burrat e këtij trualli sepse ata mjaft duruan këta fashist, këtë farë të keqe që erdhi nga Karpatet dhe që po terrorizojnë çdo fshat e qytet. Kushtrimi për t’i dalë zot atdheut trokiste në ndërgjegjen e secilit shqiptar.
Dhe Jahë Sadriu ishte ndër të parët që iu bashkua celulave të para të fshatit, të cilat filluan mobilizimin e luftëtarëve si dhe armatosjen e të gjithë atyre që ishin përcaktuar për të çliruar Kosovën me pushkë në dorë. Gjashtëdhjetë automatikët e parë që arritën nga Shqipëria ishin vendosur në shtëpinë e Jahës. Se sa ishte i përcjellur qysh më herët ky njeri i brymosur me ideale patriotike, dëshmon fakti se vetëm fati e deshi që ato armë të largohen nga shtëpia vetëm një orë para se të vinin forca të mëdha policore dhe paramilitare serbe që e rrethuan këtë shtëpi e bastisen dhe pasi nuk gjetën asgjë pa një pa dy ia futën flakën dhe e dogjën me themel. Nisur nga fakti se dritarët e informacionit në Kosovë ishin të mbyllura për shqiptarët, shokët e luftës e lutën Jahë Sadriun që të filloi luftën me pendë në dorë, përkatësisht që të vazhdoi dërgimin e lajmeve për zërin e Amerikës. Edhe pse i rrezikuar në çdo hap se ai mund të arrestohet Jaha me shkrimet e tij kishte tmerruar armikun, i cili kishte aktivizuar aparatin e tij për ta zënë e arrestuar këtë njeri shumë të rrezikshëm për ta. Nuk kaloi kohë e gjatë dhe Jahë Sadriu u kap nga sigurimi serb vetëm pesë minuta pasi e kishte dërguar një informatë për Zërin e Amerikës ku bënte fjalë për tmerrin që po shkakton okupatori serb në fshatrat e Rekës së Keqe. Kjo ndodhi me 24 prill 1998. Nga kjo ditë e deri me lirimin e tij dy vjet pasi Kosova fitoi lirinë Jahë Sadriu kishte përjetuar tërë arsenalin e tmerreve të torturës që di t’i përdorë një regjim sikurse që ishte ai fashist serb. E kishin rrahur deri sa ishte alivanosur, pastaj i kanë hedhur ujë për të ardhur pak në vete dhe për të vazhduar sërish me goditjet e tyre të pamëshirshme me shqelma, grushta, shkopinjë druri e gome. As natën e as ditën nuk e kishin lënë që të bëj më shumë se dy orë gjumë, duke kërkuar nga ai që të tregoj se me cilët ushtarak të SHBA-ve ishte në kontakt deri në ditën e burgosjes. Këto maltretime e veprime çnjerëzore Jahë Sadriu i përjetoj një kohë në Gjakovë, pastaj në Prizren, Pejë si dhe në Burgun e Dubravës. Në Dubravë sikuse edhe të burgosurit tjerë shqiptarë përjetoj egërsinë e policëve serb pas bombardimit të NATO-së, që ia bëri pavioneve të këtij institucioni që në atë kohë ishte shndërruar në grumbullimin e shqiptarëve nga të gjitha anët e Kosovës për të shërbyer, në rend të parë, si mburojë e caqeve të Aleancës Veriatlantike e më pastaj për të shprazur tërë urrejtjen patologjike që kanë kundër shqiptarëve. I plagosur në bark, Jahë Sadriu kishte parë me sytë e tij kasaphanën që kishte krijuar policia serbe duke vrarë e plagosur qindra njerëz të robëruar. Punëtorët e sigurimit i kishin thënë se ai kurrë nuk do të lirohet nga burgu deri sa atyre t’iu mbushet mendja për ta vrarë. Dhuna e shfrenuar çetnike nuk mundën në asnjë moment të thejnë shpirtërisht këtë njeri me zemër të madhe.
Jahë Sadriu nga ne u nda vetëm fizikisht sepse vepra e tij e madhe do të mbetët e pranishme për jetë e mot.

RIKTHIM TEK”PRILLI I THYER” I KADARES

by

“Mysafiri i paftuar”,(1985) film i Kujtim Çashkut, sipas skenarit të Ismail Kadaresë (prodhuar nga kinostudioja “Shqipëria e re”), dhe “ Abril Despedaçado” (Behind the sun) (2001) , film brazilian, në regji të Ualter Salles (Walter Salles), producent Artur Kohen (Arthur Cohn)./
Nga Gani MEHMETAJ/
Ismail Kadare ka dy romane të cilat janë ekranizuar tri herë: “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, dhe “Prilli i thyer”. Adaptimi i parë i romanit “Prilli i thyer” është bërë nga Kujtim Çashku me titull “Të paftuarit”(1985). Adaptimi i dytë është realizuar nga regjisorja franceze me prejardhje shqiptare Liri Begeja, “Avril Brise, (1987), me skenar të Olivier Assayas dhe Liri Begesë, xhiruar në Korsikë, fitues i Grand prix të publikut në Festivalin Ndërkombëtar të Lokarnos (1987). Ekranizimi i tretë është ai i regjisorit Ualter Salles, “Abril despedaçado”, i shfaqur në Festivalin e Venecias me 2001, i distribuuar nga studioja e Holivudit me titull “Behind dhe sun” (Prapa diellit) me disa çmime prestigjioze ndërkombëtare. Secili nga këta filma ka qasje të veçantë, përshtatje të ndryshme dhe frymën e vet artistike.
Derisa dy filmat e parë “Mysafiri i paftuar” i Çashkut, (ku skenarin e shkroi Kadare) dhe “Prilli i thyer” i Begesë, përpiqen ta ruajnë ngjyrimin lokal, por edhe gjeografinë e veprimit, kohën, personazhet, fabulën, filmi i Salles ka shmangie të mëdha nga teksti i frymëzuar. “Behind the sun” është film që meriton të analizohet për disa arsye, pavarësisht shmangieve, pavarësisht ndryshimeve e ndërhyrjeve, ai diku në brendësi megjithatë e ka rrymimin e romanit, por nga një kënd “autokton’ brazilian. Hijet e alpeve shqiptare zëvendësohen me djerrinat braziliane, Gjorgu i dëgjueshëm, të cilit asnjëherë nuk i shkon nëpër mend ta kundërshtoj Kanunin, Tonho i Salesit rebelohet kundër hakmarrjes.
Përderisa ngjarja e romanit “Prilli i thyer” zhvillohet në veriun e Shqipërisë londineze, në mes të dy luftërave botërore, në filmin brazilian ngjarja e filmit shtjellohet në një krahinë të humbur të Brazilit. Dy filmat evropianë e kanë respektuar linjën dramaturgjike, e kanë respektuar edhe zhvillimin e personazheve, ndërkaq, filmi latino amerikan vetëm motivet i merr nga “Prilli i thyer”, sepse koha, hapësira, personazhet, situatat, mënyra e shtjellimit, ashtu sikurse edhe vijat karakteristike të personazheve ndryshojnë.
Të tre filmat të përbashkët e kanë dimensionin e dhimbjes, vetminë, pafuqinë që t’i kundërvihen ritualit të marrjes e dhënies së gjakut, pastaj fundin tragjikë, frikën e personazheve, e cila të regjisori shqiptarë ndrydhet ndjeshëm, ndërsa të regjisori brazilian shpërthen më intensitet të madh. Janë skenat e dendësisë së fuqishme emocionale të ikjes në panik të vrasësit nëpër kallamishte, me frikën që shpërthen në fushat a kallamit, pamje që rrallë shihet në ekran.
Por ajo që e bënë ndryshe filmin brazilian janë ngjyrat- pikturë, është e arta që mbizotëron, krahas ngjyrës së argjend hënore, në një ambient gjysmë tropikal, gjysmë hënor. Pra, krahas zbërthimit psikologjik që e bartë pjesën më të madhe të dramës, janë peizazhet herë-herë syreale ato që e bëjnë filmin të veçantë e të pazakonshëm. Adaptimi brazilian ka shmangie të dukshme në kohë e hapësirë, mirëpo secili shikues, i cili e ka lexuar romanin do ta hetojë se aty është fryma e romanit, mbase ndonjëherë e vënë në pah me rubin e zi rreth dorës, që bëhet fatalë për njërin nga personazhet kryesor, apo nga këmisha e përgjakur e të vrarit, ndërsa me zvetënimin e ngjyrës jepet shenj se hakmarrja po vonon.
Sidomos është e përbashkët hija e vdekjes ajo që e ndjekë familjen braziliane dhe familjen shqiptare. E para nuk e përballon dot këtë barrë të madhe, prandaj shpërthejnë konfliktet në mes të anëtarëve të familjes. Ndërkaq, babai i Gjorgut, është gjakftohtë, më dinjitoz, më i përmbajtur. Ai vdekjen e pranon si diçka të pashmangshme. Ai bashkëjeton më të birin, e kupton dhe i dhimbset, por prapë kanuni është më i fortë. Filmi i Çashkut e ka peizazhin ambiental të realizuar me mjeshtri, ashtu sikurse i portretizon bindshëm personazhet “të mirët dhe të këqijtë ”.
Mark Ukaçjerra është ndër personazhet me të realizuar e më karakteristik të filmit e të romanit, gjë që këtë figurë filmi brazilian nuk e ka fare.
Të romani i Kadaresë, Gjorg Berisha, personazhi kryesor, i cili është figurë tragjike, pranon të bëhet vrasës nga presioni i kanunit; në filmin brazilian, Tonho, figura qendrore ka karakter tjetër, ai e pranon nënshtrimin ndaj babai diktator, jo pse e respekton këtë ritual, por sepse s’ka si bën ndryshe. Çashku e ve heroin tragjik-Gjorgun nën zgjedhën e kanunit. Personazhi i Sallesit për dallim nga Gjorgu rebelohet, e braktis vendlindjen. Gjorgut të Çashkut nuk i shkon nëpër mend një mendim i tillë, e vetmja dëshirë intime e tij është ta takoj edhe një herë gruan e bukur që përfton nëpër Rrafsh. Vijat e karaktereve janë krejtësisht të ndryshme.
Në filmin “Mysafiri i paftuar” Çashku protagonist e ka shkrimtarin Besian Vorpsi, me gruan e bukur-Diana, që ngjiten në Malësi në muajin e mjaltit. Përmes shkrimtarit shpaloset drama e malësorëve dhe e Gjorgut, figurë tragjike që shkëlqen si meteorit për t’u shuar në një udhëkryq po aq shpejt, pa dramë, pa ofshama. Në filmin e Çashkut dalin edhe probleme të tjera: politike, sociale, intriga lokale dhe zemërimi i ngulfatur që pret të shpërthejë…
Shmangja nga romani hetohet edhe këtu. Në mes të Ismail Kadaresë skenarist dhe Kadaresë shkrimtar, regjisori më shumë e pranon të parin. Në këtë segment “Mysafiri i paftuar” i afrohet herë-herë filmit italian “ Krishti u ndal në Eboli” të Françesko Rosit.
Ndërkaq, filmi i Sallesit “ Behind the sun”, qëndron më afër filmit “ Padre, padrone” të vëllezërve Taviani si me vijëzimin e personazheve, babait diktator e hakmarrjes braziliane e cila është më afër hakmarrjes mesdhetare të Sardenjës, ku zhvillohet filmi “Padre, padrone” se sa frymës së romanit apo hakmarrjes shqiptare mjaftë e veçantë nga hakmarrjet e pellgut të Mesdheut.
Salles ka një qasje të veçantë ndaj Pakos, vëllait të vogël, i cili përfundon tragjikisht, sepse me vetëdije flijohet për vëllanë e madh, i cili derisa gjakësi është në kërkim të tij, bënë dashuri me vajzën e cirkut shëtitës. Çashku ka qasje të ngrohtë ndaj të motrës së Gjorgut, por ajo është personazh episodike. Nuk është personazh kryesor as Gjorgu. Filmi nis me rrugëtimin e Besian Vorpsit, kurse romani me pritën e Gjorgut. Romani e portretizon më shumë dhe më ngjyra të larmishme Gjorgun, kurse filmi përqendrohet në portretin e shkrimtarit Vorpsi, duke rrëshqitur në disa momente sociale e politike, me elemente paksa të sforcuara të patriotizmi (të vjela nga një motiv i “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur”). Aeroplani që endet kërcënueshëm në qiell është segment tjetër që s’ka përngjasime me romanin.
Dallimet në mes të Gjorgut të Kadaresë dhe Tonhos së Sallesit janë të dukshme. Gjorgu është më i qetë, nuk bënë asnjë përpjekje ta kundërshtoj, edhe më pak i shkon nëpër mend që të mos e zbatoj Kanunin, përderisa Tonho nuk pajtohet me ligjin e hakmarrjes, nuk pajtohet as më qëndrimin e ashpër të babait. Veprimet e brazilianit janë po aq të pavullnetshme sa edhe veprimet e Gjorgut, mirëpo përderisa ai vepron sepse nuk e përballon dot presionin e babait të egër, Gjorgu vepron sepse nuk i shkon nëpër mend se mund të bëjë ndryshe. Gjorgu është i vetmuar, Tonho ka një vëlla që bashkëjeton me fatkeqësinë e tij. Gjorgu heshtazi i kryen veprimet në mënyrë të pavullnetshme, por me përpikëri, ai nuk e përjeton mujshar as babanë, as mjedisin. Ashtu e thotë kanuni, ashtu duhet vepruar. Dhe kjo është punë e kryer për ç’gjë ai nuk e lodh kokën, as nuk mendon më gjatë.
Subjekti i filmit ‘Bihand dhe sun” në pjesën më të madhe ta kujton filmin “Padre, padrone” të Tavianit, ta kujtoin jetesën në ishullin e Sardenjës, ashtu sikurse ta kujton hakmarrjen mesdhetare, por paksa të zvetënuar me skenat natyraliste në moçalet e Brazilit. ‘Prilli i thyer’, është vetëm motivi, fryma, por jo romani, sepse pos shmangieve të dukshme dramaturgjike, ndryshimit të ambientit, gjeografisë e të kohës se veprimit të ngjarjes, ka edhe degëzime të tjera, të cilat janë ndryshe nga frymëzimi bazë- romani i Kadaresë.
Megjithatë disa nga veprimet paralele sikur të zgjojnë asociacione me romanin: personazhi kryesor takohet me një grua akrobate cirku, në të cilën dashurohet, Gjorgu dashurohet në shikim të parë në Dianen, vetëm në përftim, mirëpo ai përftim bëhet fatkeqësia e tij, sepse ai nis kërkimin e saj nëpër të gjitha rrugët e Rrafshit. Kështu, përfundon në një rrugë të madhe, mu si viktima e tij një muaj më parë.
Fundi i filmit ‘Bihand… ‘ është ndryshe nga romani. Djaloshi i rebeluar me t’u vrarë gabimisht vëllai i vogël në vend të tij, e braktisë familjen. As fundi i filmit ‘Mysafiri i paftuar” nuk është i njëjtë më romanin.
*
Sipas Eriona Vyshkes nga filmi “ Mysafiri i paftuar” janë hequr disa skena me peshë, të cilat janë ri xhiruar, sidomos nga ajo që e përshkruan në punimin e saj sekuenca e shkëputjes së shpirtit nga trupi i Gjorgut, sikur të lihej do ta fuqizonte filmin, duke i dhënë imazhe që nuk ishin parë deri me atëherë në filmin shqiptar. Janë edhe disa sekuenca të tjera që janë censuruar. Në praktikën e Holivudit, Çashku do ta bënte remiksin, duke futur skena që janë hequr nga censura. Këtë e ka bërë Frensis Ford Kopla në filmin ‘Apokalipsa tash”. Njëzetë e ca vjet më vonë ai fut 45 minuta sekuenca të censuruara. Fatkeqësisht sekuencat e censuruara të filmit të Çashkut, nuk janë ruajtur, janë djegur, kështu që nuk mund të bëhet si në praktikën e Holivudit.
Sidoqoftë filmi është adaptim, ri lexim interesant i romanit të Kadaresë, pavarësisht shtrëngesave të kohës.