Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Medet, s’ke një shtatore Mithat Bej Frasheri!

by

Ne 65 vjetorin e ndarjes nga jeta/
Nga Reshat Kripa/
3 tetor 1949. Në hotelin “Leksington” të New Yorkut, pushonte së rrahuri zemra juaj, i paharruari Mit’hat Bej Frashëri, Aposulli i shqiptarizmës. Në gjashtëdhjetepesë vjetorin e ndarjes tuaj nga jeta, unë kam një brengë. Do të kisha dashur që ky përvjetor të përkujtohej në atdheun tuaj, për të cilin sakrifikuat gjithçka, ashtu siç e meritonte figura juaj e shkëlqyer. Do të kisha dashur që zyrtarët shqiptarë të kishin ngritur një komision të posaçëm për ceremoninë e kësaj përkujtimoreje dhe jo ta ngrinin për shtatëdhjetë vjetorin e robërimit të atdheut. Do të kisha dashur që faqet e medias së shkruar dhe asaj vizive të ishin mbushur me shkrime dhe pamje të aktivitetit tuaj atdhetar, letrar dhe politik, por edhe këto janë të mbushura me hymnizimin e ditës së robërisë apo me intervista me shkaktarët e kësaj katastrofe që kaloi vendi ynë. Do të doja që akademikët dhe historianët të organizonin konferenca shkencore për ju dhe kontributin tuaj, por edhe këta i ka mbuluar heshtja. Mbi të gjitha do të doja që eshtrat tuaja të shenjta të preheshin në truallin ku keni lindur. Tre vjet më parë, me rastin e 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, u premtua se ato do të silleshin në atdhe por, çuditërisht, ky premtim mbeti vetëm në letër. Duket sikur politika shqiptare është e orientuar vetëm majtas. Përse? Askush nuk përgjigjet.
Në këtyo çaste më dalin parasysh vargjet e pavdekshme të xhaxhait tuaj, Naimit, dhe më duket sikur ato janë shkruar posaçërisht për ju:

Kur më shihni që jam tretur,
Mos pandehni se kam vdekur,
Jam i gjallë e jam në jetë,
Jam në dritë të vërtetë!

Ju nuk keni vdekur i madhi Mit’hat Frashëri, vigan i historisë shqiptare! Megjithëse një pjesë e politikës shqiptare vazhdon t’ju konsiderojë si “armik” apo “reaksionar” dhe një pjesë tjetër preferon t’ju kalojë në heshtje, ju, si një kollos i kësaj toke, jeni ngritur mbi të gjitha figurat e epokës në të cilën jetuat. Kjo vlen edhe për ditët tona. Ju jeni lartësuar si një Promete, ndërsa ata do të zhyten në llumin që kanë përgatitur vetë, sepse ju jeni fitimtari, sepse fituan idealet tuaja të larta dhe sot Shqipëria po mundohet të ndërtojë atë që ju ëndërruat.

Një popull nuk rron dot pa ideal, pa një shtytkë, pa një qëllim që e bën të eci, të punojë, të përpiqet dhe të përparojë, Pa një fuqi morale, pa një pikë drejt së cilës duhet të rendin së bashku, njerëzit dhe popujt vdiren dhe shuhen…”

Kështu shkruanit ju vite më parë. Shkruanit pasi kishit luftuar vetë për një ideal. Ne e ndjejmë ende zërin tënd të ngrohtë E kemi ndjerë shumë shpejt, vite më parë, në Kongresin e Manastirit, ku ishe kryetar i tij. E kemi ndjerë në vitet e shpalljes së pavarësisë si Ministër i Punëve Botore ku zëri yt ishte dominues mbi të tjerët dhe ku nuk pranoje të bëje kompromis me idealet., E kemi ndjerë gjatë qeverisjes së princ Vidit si Ministër i Postave dhe Punëve Botore, E kemi ndjerë si Ministër pa portofol në qeverinë e Durrësit të kryesuar nga Turhan Pasha (1919), E kemi ndjerë si përfaqësues i organizatës “Vatra” në Konferencën e Paqes në Paris më 1920 E kemi ndjerë në vitet e Republikës si ambassador i Shqipërisë në Athinë deri në vitin 1926 dhe mbretërisë shqiptare ku zëri yt ishte violina e parë e politikës. Por në një shkallë më të lartë e kemi ndjerë në vitet e pushtimit nazi-fashist, kur që në ditët e para të tij ishe ti dhe shokët e tu ata që do të hartonin programin e asaj lëvizje të madhe nacionaliste, që më vonë do të merrte emrin “Balli Kombëtar”. Ti ishe me të vërtetë Balli i këtij kombi. E kemi ndjerë gjithashtu në vitin 1949 kur themeloje në SHBA Komitetin Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, që do të luftonte për vite të tëra për rivendosjen e demokracisë në vendin tonë.
Por ajo që do të linte gjurmë në jetën tuaj, si në asnjë rast më parë ose më prapa, do të ishte testamenti që ju i linit trashëgiminë tuaj të çmuar atdheut të shtrenjtë. Më 4 mars 1929, pranë Gjykatës së Shkallës së Parë të Tiranës ju bëtë testamentin sipas të cilit:

“1. Çdo pasuri të tundshme dhe të patundshme, libra. mobilje. karta, plaçka e të tjera, i lë për krijimin e një “Instituti Albanologjik”që të jetë një qendër e studimeve shqiptare, të mbrojë, të zhvillojë, të qendërsojë dhe të udhëheqë studimet që i përkasin Shqipërisë dhe shqiptarëve.
2. Dua që nga biblioteka ime private të mos shkëputet asgjë. Të gjitha librat të rrinë bashkë.
3. Gjithë sa më kanë mbetur nga im atë dhe nga ungjërit dhe që sot formojnë muzeun tim
familjar, dëshëroj që të ruhen prapë në formë të një muzeu të vogël bnrenda në institute.”

Më poshtë vijojnë edhe nëntë pika të tjera. Ky është vetmohimi juaj, i nderuar Mit’hat Bej. Dhe nuk mund të ishte ndryshe. Ju vazhduat në vazhdën e atit tuaj të nderuar që, vite më parë kishte bërë të njejtën gjë. Dëgjoni si thotë kënga popullore për të:

“Abdyl prishe pasurinë, vajte në Berlin,
Hyre te Bismarku brenda për një bisedim.”

Çfarë i kërkoi ati yt Bismarkut? Këtë na e thotë kënga:

“ S’jemi grekër, as bullgarë. as nga Mali Zi,
Jemi vetëm shqipëtarë dhe duam liri.”

Lirinë e atrdheut kërkonte ati juaj që shkriu pasurinë e tij personale për të. Zhvillimin e këtij atdheu kërkonit ju me testamentin tuaj, duke dhuruar gjithë pasurinë tuaj.
Por a u plotësua amaneti juaj? Rreth 40.000 vepra të bibliotekës “Lumo Skëndo” sot ndodhen në bibliotekën kombëtare. A nuk do të ishte në nderin e saj që, për hir të vetëm kësaj, kjo të quhej “Biblioteka Lumo Skëndo”? Megjithatë një gjë e tillë nuk është realizuar. Ruhen veprat e dhuruara prej tij per emri i dhuruesit është lënë në harresë. A do të vijë vallë dita që kjo padrejtësi të zgjidhet/ Unë nuk e di.
Ja edhe një amanet tjetër juaji i parealizuar:

“Do të doja që varri im të jetë në një cep të kopshtit , në të majtë duke hyrë nga porta e rrugës. Mbi këtë varr dua një copë gur të madh dhe një qiparis. Më duket sikur do të jem ruajtësi i institutit, sikur do të marr edhe unë një pjesë pasjetore në gjallërimin e tij.”

Kush do ta realizojë amanetin e këtij dishepulli? Natyrisht që, në një shtet normal, kjo do të ishte detyra e shtetit shqiptar për të cilin ai sakrifikoi gjithçka, deri në fund të jetës së tij. Por, siç e kam theksuar edhe më lart, një pjesë e shtetit shqiptar e ka shpallur armik, ndërsa pjesa tjetër kërkon ta kalojë në harresë. A duhen lënë të prehen në dhe të huaj eshtrat tuaja? Megjithse ai shtet ju mirëpriti dhe ju dha një vend të merituar për t’u prehur, eshtrat tuaja ende nuk e kanë gjetur prehjen. Ato duan të pushojnë në atdheun mëmë.
Sot në Shqipëri ekzistojnë dy parti politike që e quajnë veten pasardhëse të organizatës nacionaliste të krijuar nga ju. Çfarë bëjnë ato për sjelljen e eshtrave tuaja në atdhe? Partia “Lëvizja e Legalitetit”, një parti tjetër nacionaliste, ia arriti të sillte në Shqipëri eshtrat e liderit ta saj, naltmadhnisë Zogu i Parë, madje të ngrinte edhe një shtatore të tij në kryeqytet dhe bëri shumë mire. Nderoi Mbretin por nderoi edhe veten e saj. Po ju, si ka mundësi që nuk keni mundur të realizoni këtë detyrë të shenjtë? Të njejtën pyetje do të doja t’i bëja edhe shoqatës që mban emrin “Lumo Skëndo”. Po mundët përgjigjuni.
Mos vallë ju pengojnë mjetet finaciare? Ky do të ishte arsyetimi më i papranueshëm. Bëjuni thirrje biznesmenëve të djathtë, bëjini thirrje diasporës shqiptare, bëjuni thirrje qytetarëve të djathhtë dhe do të shihni se si do t’iu përgjigjen. Para dy vjetësh, një miku im, ish i burgosur politikë, ngriti problemin e rikthimit të eshtrave të udhëheqësit të nacionalizmit shqiptar në atdhe. Ai premtoi se shpenzimet mund t’i garantonte vetë. Nuk u realizua pasi, për fat të keq, shpresonim se një gjë të tillë do ta realizonte shteti.
Do të doja të ishit në çdo qytet të Shqipërisë. Do të doja t’ju shikoja nëpër libra dhe
gazeta, nëpër radio dhe televizione Do të doja që emrin tuaj ta mbanin institucionet më të rëndësishme të vendit. Do të doja ta shikoja emrin tënd në shkollat, në bulevardet dhe sheshet e qyteteve. Do të doja ta shikoja përmendoren tuaj në sheshin kryesor të kryeqytetit. Por këto janë vetëm dëshira të miat. A do të realizohen vallë?
Sillini eshtrat e Prometeut të Shqipërisë në atdhe! Vendosini ato në kopshtin e Institutit të Albanologjisë, ashtu siç e ka lënë amanet, ose pranë eshtrave të atit dhe xhaxhait të tij, në kodrat e liqenit artificial. Në rast se Bashkia e kryeqytetit do t’iu pengojë, gjë që unë nuk e besoj, atëherë vendisini brenda varrit ku prehen eshtrat e të atit. Le të prehen së bashku eshtrat e dy burrave të shquar të kombit shqiptar.
Para syve më dalin tre vargje nga soneti i shkëlqyer që miku im dhe adhuruesi juaj, Uran Kostreci jua ka kushtuar juve, i nderuari Mit’hat:
I Ajkës Kombit, prijs, o Lumo, o burrë,
Që nga të kuqtë u shave, t’hodhën gurë,
Ti, ngel profet, medet, s’ke një shtatore!

BOJKOT

by

Nga Ilir Levonja/Florida/
Në shumë webe sociale ka një sondazh për kthimin apo jo të opozitës në Kuvendin e Shqipërisë. Pra a duhet ta vazhdojë, apo ta ndërpresë bojkotin Pd. Të gjitha janë në favor të ndërprerjes. Dhe kjo është më se normale në frymën e kohës. Nga opinionet dhe statute të ndryshëm, këtu kam parasysh edhe personat brenda në Pd, prapë ka avantazh objektiviteti. Kthimi në Kuvend.
Mirëpo një rreth fare I vogël, rreth kryetarit të Pd duket se nuk kanë ndërmend të t’i binden kësaj …fryme. Kjo është një çështje që nëse do marri akoma kohë, ka për ta rrudhur akoma opozitën.
Gjithsesi, opsioni bojkot në politikën shqiptare tham se mori fund me rekordmenin Rama. Sot Kryeministri I Shqipërisë. Nuk e di, por nëse partia demkratike mendon se mund të fitojë në zgjedhjet e afërta locale, me strategjinë e bojkotit, së pari dhe së fundi I duhet thënë popullit shqiptar që tashmë ka ardhur koha të ndërronin formën e votimit. Kjo në kuptimin që u mërzitët me atë që është në pushtet, t’ia japim kësaj radhe opozitës. Kjo për një argument të thjesht, lëreni bojkotuesin në shënjetërinë e tij. Eshte njesoj si të paguash një person që nuk shkon në punë. Unë nëse nuk shkoj sot në punë, nuk marr rrogën. Ka vend edhe për këtë banalizim të thjeshtë. Në fund të fundit, me çfarë na shohin sytë, Kuvendi, nuk qënka vendi I shenjtërisë së rreme. Nga viti 2009 e deri qershorin e kaluar, Rama nuk bëri asgjë tjetër bojkotoi, dhe ju e sollët në pushtet. Prisheni këtë rit në zgjedhjet e ardhshme, sepse gjatë gjithë këtij numri ditësh record të liderit të bojkotit, Ramës, ne kalemxhinjtë çfarë nuk shkruajtëm! Rrënuam fjalorë, enciklopedi, histori të ngjajshme nga vendet e botës, nxorrën të metat dhe përfundimin se modeli I më dale boje në politikën bashkëkohore qe, bojkoti. Megjithatë Rama fitoi. Edhe pse nuk deshi ai, deshët ju. Ndofta kështu mendon edhe Basha, që Pd të dali fituese. Kjo ka domethënien e riciklimit të pavlerave, jo vlerës.
Jashtë këtyre fjalorëve, në atë shqiptarin, fjala bojkot ka kuptimin si vijon :
– kush nuk shkon në punë, merr rrogë të plotë,
– kush nuk shkon në zgjedhje, bëhet Kryeministër në zgjedhjet e ardhshme,
– kush rrihet me policët, bëhet shefi I tyre,
– kush ulet në rrugë, bëhet Minister I komunikacionit,
– kush nuk shkon në punë dhe shan vendin e tij kafeneve të Europës, bëhet Minister I jashtëm.
– kush tallet me gjuhën, traditën, dialektet, bëhet Minister për Kulturë, Arsim dhe Shkencë,
– kush tallet me malet, nëntokën, pyjet, lumenjt, bëhet Minister Mbrojtje,
– kush tallet me emigrantët, bëhet Ministër i Ekonomisë
– etj.
Hiqeni bojkotin nga e përditshmja!

ALEX SELIMAJ – I VËRTETI

by

Po tashti Alex u rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në qytetin e Gucisë dhe po e ringren aty moderne kullen e të parëve të vet. Ka ble truall për gjallnim oxhaku e tradite skej rrugës së madhe të Nokshiqit.Po e pasuron fototekën e tij me albume të reja nga vise të vendlindjes.Po e (bashk)ideon mundësinë e hapjes të një bar-restoranti edhe me galeri të pasur me foto historike e të ditës Ka hap një kurs për mësimin e karatesë fëmijëve në qytetin e Plavës. Etj., etj./
Nga Ramiz Lushaj/
1.Mjeshtri i fotografisë artistike, i nokshiqasi Alex Selimaj, banor i qytetit ilir të Gucisë, njëherash edhe shqiptaro-amerikan njujorkez, i përket të tretës epokë të udhës të fotografisë shqiptare që sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar fillton prej nga viti 1991.
Alex Selimaj është njeri i thjeshtë e pikërisht në atë thjeshtësi i rrinë madhështia e emrit dhe e veprës në lartësi e rekorde të fotografisë mbarëkombëtare shqiptare.
Sivjet, 175 vjet nga liçensimi prej Akademisë së Shkencave të Francës (1839) i shpikjes fillestare e plotore të fotografisë nga dy francezët Niepce-Daguerre, përndryshe, edhe 155 vjet pas çeljes ma të pares studio fotografike shqiptare ”Marubi” në Shkodër, shenjojmë se Alex Selimaj, është një ndër “100 mjeshtrit e fotografisë shqiptare të shek. XXI”.
Unë, me bindje të plotë do të thoja se disa nga fotot e tij artistike nga Plavë-Gucia me rrethina, nga Manhatani i Nju Jorkut, etj. më përngjasojnë me pikturat e Rembrandtit, Da Vinçit, Kolë Idromenos etj.,
Në koft se flasim për mjeshtër të fotografisë në trojet etnike shqiptare nën Malin e Zi atëherit për Alex Selimaj nuk vjen në pyetje as vendi i tretë e as i dyti, po vetëm i pari. Ai është tashma në krye të vendit e të rendit, aq sa meritor edhe përkushtimor.
Sigurisht, në dy shekujt e fundit, pas mjeshtërve shqiptaro-amerikanë të fotografisë si Gjon Mili (1904-1984) Dhimitër Mborja, K. Sotiri e Fadil Berisha, hyn në pesëshen medalioniane Alex Selimaj, një emër që ban historinë e tij në lartësim përditësor në enciklopedinë e fotografisë shqiptare, që kontribuon pa cak si artist atdhetar në lidhjet kulturore shqiptaro-amerikane në dy anët e Atlantikut, që ia rrit vlerat visore vendlindjes e kombit të vet amë.
2.Mjeshtri i fotografisë artistike Alex Selimaj me fotot e tij nga albumet e reja të viteve të fundit apo fototeka e pasur e dixhitalizuar deri edhe me uebsajte në internet dhe nga disa ekspozitat të tij na japin një imazh real për të qesh sytë e rrit shpirtin tonë, nji imazh jetësor të realiteteve pamore deri në shfaqje të (pa)dukshme të tyre. Sigurisht, është i Vërteti me fotot e tij. Këndi i shikimit është mjaft i gjetur për syrin e tij e objektin e tij fokusues. Në çdo rast është i ndryshëm si në kohë fizike e në pozicion gjeografik.
Thellësia e pamjes në fotot e Alex Selimajt është deri në kufij të pazakontë, tue na zdrit përballë edhe psikologjinë e karakterin e personazheve të galerisë së tij fotografike. Fotot e tij kanë temperament, mbajnë temperaturën e autorit, mjedisit, tematikës, kohës.
Alex Selimaj i ka pothuaj të gjitha fotot të ndjeshme. Pikturë e gjallë. Flakadojnë frymëzim edhe për poetët, edhe për çobanin. Japin emocione. Mbartin kënaqësi të shumëfishtë. Sjellin çlodhje të qetë. Krijojnë atmosferë të mirë.
I përkushtuari mjeshtër, Alex Selimaj, e kap foton në ecje, në lartësi, në largësi, tue mat me sy profesionisti e pasion shpirtëror. Në të gjitha format e mënyrat, në çdo stinë të vitit, në çdo orë të ditës e natës kur shkrep aparatin fotografik artno’ foto të mira, të rralla, të pazakonta, të pastra, me dritë.
3.Artisti talent rrallë i fotografisë Alex Selimaj është një emër që i bën nder kohës, një emër që i nderon rremagenin e Selimajt të Nokshiqit të historisë, krahinën e vet etno-historike-turistike të Plavë-Gucisë, krejt Shqiptarinë kombëtare në Ballkan e kudo në botë.
Alex Selimaj ka botue gjithato foto në gazeta e revista amerikane si “In Toch Magazine”, “New York Daily News”, “Teen Magazine”, “Sky Magazine”, “Travel Magazine”, etj. dhe në media të tilla në shtete, treva e diaspora shqiptare si në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Amerikë, Londër, Zvicër, Kanada, etj. Në disa libra të kohëve të fundit gjen gjithato foto dokumentare ilustruese të fototekës së tij.
Alex Selimaj ka hapur pesë ekspozita fotografike në Nju Jork (SHBA). Ma e fundit ishte ajo e shkurtit 2013 në mjedise të Ambasadës të Republikës së Kosovës në Nju Jork me foto të tij nga dita historike e Shpalljes së Pavarësisë të Kosovës më 17 shkurt 2008, pasi ishte i vetmi fotoreporter nga Nju Jorku pjesmarrës në këto festë të madhe në Prishtinë.
Alex Selimaj, ky mjeshtër i fotografisë artistike, talent e fenomen artistik i heshtur, me sa di, ka një ide me ecuri mbi dyvjeçare për me e botue nji album me pamjet e jashtëzakonshme nga luginat e Gucisë, e Plavës, e Jasenicës, e Gërbajës, e Komoranit, nga Alpet Shqiptare, nga Bjeshkët e Bekuara. Aty, në faqe të tij, njëmendësisht, mund të hyjnë edhe ngjarje e figura historike të Plavë-Gucisë, tue nistue me gjurmë e gjetje arkeologjike të antikitetit ilir e të mesjetës së vonë, me Luftën e Nokshiqit, Masakrën e Previsë, etj.
Çdo kush mund të kqyrin fototekën e tij të madhe, me galeri të fotove të tij plot art’ e dritë, si tek ëebsajtet e tij alexselimaj.com, etj., në facebook “Plavë Guci”, etj. Aty ka ba publike një pjesë nga thesari i tij vetjak e kombëtar.
Thënia amerikane “Një foto vlen sa një mijë fjalë” në krijimtarinë e mjeshtrit të madh të fotografisë artistike nokshiqasit, Alex Selimaj, merr kuptim plotor e lartnim përditësor, ka vlerë risore e visarore, gjen vertikalitet e horizontalitet, flet për kontributet e atributet e tij (ndër)kombëtare.
4.E gjithë krijimtaria e mjeshtrit të fotografisë artistike Alex Selimaj ka një hark triumfi nga Plavë-Gucia në Nju Jork, krejt dritë, plot rrezatim. Edhe vet jeta e Alex Selimaj prej artisti emblematik, veprimtari kombëtar e qytetari dinjitar është e ndame më dysh në segmente kohore motmotesh pothuaj të njëjtë në mes vendlindjes e mërgimit. Po tashti është rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në trevën e vet etnike.
Alex Selimaj me fotot e tij artistike nga Manhattani – “kryeqëndra e botës”, etj. si ato: Statuja e Lirisë me sfond yjet e natës, vjeshta me mozaikun gjethepërtokë apo dimri me fijatje bore në Central Park të Nju Jorkut, Ura e Brooklynit dhe e Manhatanit, etj. na e paraqet madhështinë e bukurinë e Amerikës, mike e madhe strategjike e jetike e shqiptarëve.
I veçanti, mjeshtri Alex Selimaj, si rrallëkush, me fotot e tij hyn pastër tek flatrimi i Flamurit Kombëtar Shqiptar në “Logu i Bjeshkëve” në Kelmend; tek guri i kullës malësore të Bruno Selimajt në Guci, etj.; tek gjethja e lisit në degë apo tokramje në lartësi të Ropojanit, tek lulja në ujët e liqenit të Plavës; tek lahuta e Januz Delajt në skenën “Alpet Shqiptare, Vuthaj, 2014”; tek pe-endja e xhubletës në ritmiken e valltares; tek dritërimi i Plavës natën; tek balluket e kalit të shalës në kullosë; tek damarët e gurtë të Majës së Vajzës, etj.
Sigurisht, fotot e tij artistike me bukuri të rralla natyrore nga Plavë-Gucia janë një ftesë e hapur për turistë shqiptarë e të huaj për të ardhë në kit’ trevë në çdo stinë të vitit. Duket se në kit’ shekullin e ri, veçmas kohët e fundit, mjeshtri Alex Selimaj është ndër të parët e nga të paktit që i promovon gjithanshmërisht e gjithkah bukuritë e magjishme turistike të vendlindjes së tij në sytë e botës.
5.Qytetari i Gucisë e i Nju Jorkut, mjeshtri i fotografisë artistike, Alex Selimaj, është një nga gjashtë vllaznit e familjes së madhe të fisme e të ndritshme shqiptaro-amerikane Selimaj. Secili ma i mirë se tjetri, të nderuar nga/për të gjithë si Bruno, Nino, Dino, Bali, Besimi, Alex-i. Të gjithë sëbashku shquhen si veprimtarë kombëtar. Biznesmeni kombëtar, Shaban Mehaj i Hotit të Plavës më thotë se djemtë e derës së Bajram Selimajt të Nokshiqit janë punëmirë, puna nuk iu ik duarsh, i rrijnë asaj në kambë në çdo situatë.
Alex Selimaj është djalosh e personalitet nokshiqas, i visit ligjendar ku u zhvillua Lufta legjendare e Nokshiqit (4 dhjetor 1879-11 janar 1880), e cila ishte ma e famshme se ajo antike e Termopileve, ku u luftue kundër 7 krajlive të kohës të cilat kërkonin t’ia jepnin Plavë-Gucinë principatës së Malit të Zi dhe, njëherash, kjo luftë legjendare e paraardhësve të tij ishte Parathania e Pavarësisë së Pambyllun të Vlorës të 1912-tës.
Alex Selimaj vjen nga visi nokshiqas i personaliteteve të shquara mbarëkombëtare shqiptare si: Akademiku Esad Mekuli (1916-1993) ish kryetari i parë i Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës dhe kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Fuqi tjetër e madhe intelektuale ishte prof. Hasan Mekuli (1929-2013), ish pedagog i Universitetit të Prishtinës, ish kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kryeredaktor i revistës “Jeta e Re”, studiues e kritik letrar, etj. i cili në Beograd, në një mbledhje zyrtare, kur ende pati kundërshti për çiljen e Universitetit të Prishtinës u ngrit e bani deklaratën e jehonshme: “Unë dij t’i mbathi opingat kaçake, ende i ruaj ato në tavane kullash…”. Poeti, prozatori, përkthyesi e studiuesi Qerim Ujnaki Selimaj ka hyrë edhe në antalogji të kohës e botës së sotme.
Alex Selimaj ka një pasion të kahershëm: kangën. I bie edhe çiftelisë. Shumkush më thotë se a kanë antar i parë i Shoqërisë Kulturore “Maja e Karafilit” në Plavë-Guci.
Alex Selimaj është djalosh kombëtar në gene e veprimtari të prejkohshme e të përditshme. Ashtu, disi të pabujshme e fort të dukshme. Ai, për dy vite mandatore (2011-2013), ishte kryetar i zgjedhur i Fondacionit Plavë-Guci me seli në Nju Jork, një institucion kombëtar, humanitar, kulturor, një nga ma aktivët e cilësorët në të gjithë historinë e shoqërisë civile mbarëshqiptare. Ai gjatë ushtrimit të kësaj detyre fisnike ishte punëdrejt e bajemirë. Si gjithnjë në hapa të jetës së tij.
Veprimtari kombëtar Alex Selimaj ecë me kohën, i prin asaj. Shembulli ma i plotë e krejt i qartë është pasioni e frytet e punës së tij informatike moderne. E ka dixhitalizue prej vitesh veprimtarinë e FPG duke e hap ëebsajtin tematik e funksional. Para një dekade, kah vitet 2000, e ka çil ndër të parët një ëebsajt krejt të veçantë: Kosovasovrane.com në të cilën ndër vite flet haptë e flaktë për historinë e kulturën e lashtë e të re shqiptare, e ilustron me harta të hershme e me foto, me dokumenta arkivore e publike, etj.. duke i dhanë ndihmesë të vyer e të pashlyer Kosovës, Çështjes Kombëtare Shqiptare në Ballkan e në Botë.
Mjeshtri i fotografisë artistike Alex Selimaj e ka stolisë me fotot e tij të formateve të mëdha krejt Manifestimin e madh Shqiptar të vitit 2013, përndryshe: Paradën Shqiptare në Nju Jork, organizatore e së cilës ishte Kisha Zoja e Shkodrës në Hartsdale N.Y. me mbështetjen e shoqërisë civile shqiptare në Amerikë, ndër të cilët edhe Fondacioni Plavë-Guci, etj. Makinat e markave e tonazheve të ndryshme ishin veshur me fotot e Alex Selimaj, në të cilat ekspozoheshin foto nga të gjitha trevat shqiptare, etj. Ishte një ekspozitë e hapur në natyrë, në kryeqëndren e botës, në Nju Jorkun që ka ma shumë shqiptarë se çdo shtet tjetër i Amerikës.
Po tashti Alex u rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në qytetin e Gucisë dhe po e ringren aty moderne kullen e të parëve të vet. Ka ble truall për gjallnim oxhaku e tradite skej rrugës së madhe të Nokshiqit.Po e pasuron fototekën e tij me albume të reja nga vise të vendlindjes.Po e (bashk)ideon mundësinë e hapjes të një bar-restoranti edhe me galeri të pasur me foto historike e të ditës Ka hap një kurs për mësimin e karatesë fëmijëve në qytetin e Plavës. Etj., etj. Ai gjen kohë për të gjitha këto tue i krye tetana në lartësitë e talentit të vet. Ai, kësisoj, me të tilla përkushtime, përjetime e realitetime ka pse me i prit’ mëngjeset, me iu gëzue diellnimit spektrues të ecunisë e lartësive të tij. Ai është kudo ku e thërret arti i fotografisë, veprimtaritë shoqërore-kulturore-sportive, ndërtimtaria, albumi me fotografi, kanga, interesat e kombit shqiptar. Ky personalitet ngado ecë në udhët e tij e të kohës është një dritë e pastër e kombit.

Testamenti “i heshtjes” në vargëzimet e një poeti…

by

Persiatje meditative rreth Vëllimit poetik “Vesa mbi gurë” – Neki Lulaj/
Shkruan: Dr. Zejnepe Alili – REXHEPI/
Njohja me shumë krijues shqiptarë të Mërgatës, shkëmbimi i librave dhe shpalosja e botëkuptimit letrar e kombëtar, të bën të ndihesh e përgjegjshme, jo vetëm për atë që lexon në vepra, por edhe për nëntekstin e tyre, që si nën dritën e një llampadani, dalëngadalë rrezëllinë për të gërryer realitetin. Në atë realitet e gjen “palcën” e ëndrrës që ata kanë. Të këtillë e perceptova edhe veprën e Neki Lulajt, një nga poetët që, me qasje transparente, e sajon udhëtimin poetik nëpër sheshtinat e lodhura…, e me ilustrimet vargëzuese të shpie shekuj larg thesareve të Atdheut.
Një çast, kujtesa ime ndalon në takimin me poetin Neki Lulaj, në Koblenz (Gjermani), kur sapo mbaroi Kongresi – I i Krijuesve Shqiptarë të Mërgatës, më afrohet për të më uruar për fjalën time përshëndetëse në Kongres.
Fjalim i bukur…, duhet botuar në ndonjë gazetë me prestigj! Do ta dërgojmë në “Dielli”, më thotë, pas pak, z. Lulaj.
Gjithsesi e falënderova, nën entuziazmin e një ëndrre që bëhej realitet…! Ishte po ai “Dielli” i tandemit të çmuar të Letërsisë shqipe, Noli – Konica. Me pak fjalë, ky është poeti Neki Lulaj, atdhetari që e ndanë diellin e përbashkët me krijues të tjerë, përderisa vetë ai mbetet “rob” i diellit të Atdheut, me misionin e poetit që do t’i rrëfejë lashtësitë e lavdishme.
Të lexosh veprën “Vesa mbi gurë”, e ke kënaqësi, por ta kuptosh poezinë e tij, duhet të gjurmosh mbi mijëra vjet histori, meqë tek atëherë të hapen drita mëngjesesh të largëta, ngjarje krenarish kombëtare e padyshim edhe shumë kujtime të ajthme, që do të doje t’i zhbëje si ndonjë kujtim prej rëre. Të kuptosh tingullin e fjalës, në vargjet e Lulajt, duhet ndjerë atë varg që shkruhet nga thellësitë e shpirtit, përmes sprovave metafizike, të përshkosh thesare testamentesh të fshehura diku larg brigjeve të kësaj toke.
Të tëra këto janë klithma që zbulohen nga thellësitë, ku ndihet gëzimi i jetës, ritmet e ngarkesave të shpirtit dhe malli i mbetur pa diell: “…Me baladat e vjetra të shpendëve pa gojë, Të anatemuarit prangosur mbeten pa dëshmitarë/Bebëzat u drodhën nga thellësia e shpirtit që vlon” (“Gurgullimë”, 53). Parashikime këto që kuptohen, edhe kur nga pak bie heshtja “metaforike” mbi dashuritë e lashta ilire, atje ku shpesh ndalet për t’u prehur frymëmarrja e poetit.

Saga e vendlindjes

Një vorbullë ngjarjesh, ku përfshihen disa breza (si rrëfimi mbi Noan dhe bijtë e tij), rishfaq aktualitete edhe mbi historinë shqiptare. E tillë është historia jonë që ndër vite njohu përshkallëzime nga më të ndryshmet. Në një farë mënyre, është vetë kuptimi simbolik i brezit “të izoluar” dhe atij “të hapur” që ndërfuten te njëri-tjetri si një ngjizje katalogjizimesh të ngjarjeve historike.
Ëndrra e poetit Neki Lulaj që shtegëton mbi Kosovën e historive të trishta dhe malli i mërgimtarit që nuk shteron, në poezi, mbeten të freskëta si vesa mbi gurë. Vendlindja, në imazhin e poetit, merr gjithmonë tjetër pamje, për të sajohet “Dashuria engjëllore vargjeve u jep ngjyrë ylberi/Natën muzat shpirtërore mbi lumin e qetë thurin kurorë” (“Shtatë zanore”, 50). Mirëpo, jo gjithmonë, vendlindja shtrihet në avlëmendin ku thuren lumturitë për të…, me raste, ajo ndodhet para rreziqesh të mëdha. Me këtë sens, poeti shkruan: “Sulem në stolin e parkut të braktisur mbi gurin e shenjtë…/…Se nëna më iku dhe iku me tregimet e moçme shqiptare/E mbrëmjeve koburen e Shotës e fshihte/Në vetullën e kurorës së gardhit” (“Ka ikur”, 60).
Poeti, nuk e honeps faktin që vendi i tij qëndron me një këmbë në det, e tjetrën në tokë…, për këtë pasiguri ne vuajmë për të humburën dhe gjithmonë na ndjek një copë errësirë në formë zemre ngujuar në gjoks…, dhe shpresojmë në këtë Atdhedashuri. Përderisa beson se engjëjt jetojnë, ai vargëzon një ”Serenatë nate e rritur me frymëzimin në Lumbardh” për të vijuar në katrenën më pas: “Diku shoh perlat e fshehura në testament/Dikund thellë në arën pa vadë/Nëna ime e shtrenjtë nuk ke mbetur pa diell/Çamëri motra ime e dashur s’do të mbetesh pa ëndrra” Të kësaj tematike, përpos “Alienët” janë dhe ca poezi tjera: “Ecje vertikale”, “Ecëm”, “Natë e gjatë”, “Balada e heshtjes”, “Në prehrin e Lokes”, “Lindje – perëndim”…, e kështu, shqetësimet nuk kanë të sosur dhe të duket se “Bebëzat u drodhën nga thellësia e shpirtit që vlon” (“Gurgullimë”, 53). Herë-herë, në vargje ndesh copëza ëndrrash të liga, e do të doje të degdisje larg gjurmëve të tyre, sado që “E vërteta është e ëmbël dhe që sytë na kanë qejf ta shohim diellin” (“Kishtari”, përktheu: Lluka Qafoku). E ky është edhe dielli i ëndrrimit të poetit-mërgimtar, Neki Lulaj.

Miti i heroit

Mitet janë kujtimet e përherëshme mbi të kaluarën, janë si ato “kujtime të përtejme” që ngjiten flatrave të muzave e me hiret e tyre zbresin në ëndrrat e poetit. E poeti i jetëson ato si pentagrame, melodia e të cilave prek çdo ndjesi, rizgjon çdo kujtim. Aty diku ndeshet edhe pulsimi i kohës. Po ky “tik-taku i kohës” e sjell botën, i palos vitet që ikin e ikin për të mos u kthyer kurrë më te kulla stërgjyshore. Lulaj, gjen forcën krijuese dhe e laton penën e tij nga ca paradigma të vjetra, aty ku në heshtje rrënkojnë plagët e Atdheut…, aty ku u stolisën Nëntoret e bardha.
Koha nuk e ndaloi historinë shqiptare! As troku i kalit më të shpejtë s’e ndalon këtë hap kohe, gjersa diku këputen dallgët e kohës nga ato “me uniforma djalli” e trishtimi i reve të hirta e mbulon Kosovën, si të ishte një mallkim i qiellit. Një pëngjasmim ideor dhe formësor ky i shtjellimit të idesë me poetin Jean Follain…, “Shekujt” “Duke parë gjurmën e thundrës/së kalit të tij të përgjakur/kalorësi në atë gjurmë të harkuar/ku tashmë insektet përgatisnin kantierin e tyre/zbuloi shtypshkronjën e ardhshme/pastaj për ta pyetur për rrugën/iu afrua karpentierit/që pranë një trëndafili/duke u çlodhur sodiste luginën/e nuk lexonte kurrë libra”.
Libri “Vesa mbi gurë” është si ditar vargëzimesh. Në të, poeti ngre imazhin mbi mitin e lashtësive dhe kohëve tona, sepse miti bashkëjeton me ne, me poetin e të gjitha kohërave. Miti është bashhkëdyzim i historisë dhe përjetimit-aktualitetit…
Po heroi, si lind heroi?
Në kohë të trazuara, heronjtë janë shpëtimtarët e kohëve të skëterrshme! Janë copëza meteorësh që të tundin si “Gjumë i mërguar”, megjithëse poeti nuk lejon që edhe heroi i tij, të largohet nga kjo botë si shumë të tjerë: “pa një fjalë, pa një cak, pa epitaf/Pa një rrasë varri të shkretë…” (“Hiri”, 46). Heronjtë e poetit janë të shumtë, të ndryshëm, dhe jo vetëm ata të shpatësh e plumbit, por edhe eruditë që e udhëhoqën kombin drejt binarëve të jetës.
Atdheu i Neki Lulajt, nuk ka vetëm erë gjaku, por “Kjo tokë ka erë molle, ka erë trëndeline”, edhe atëherë kur për të derdh një gjerdan lotësh, plot krenari mbi gjurmët e të parëve tu, plot gurë, plot plisa… tokë që “Dremit mbi thesare e mbjellë me lapidarë” (56). Është e madhe dashuria e poetit për truallin e lashtë Dardan, tek shkruan: “Toka ime zbërthen ngjyrat e gjurmëve/Të ashtit që i falen dheut/E unë qofsha ideal Atdheu im është tokë e saj”. Një sërë poezish e trajtojnë këtë motiv, pikërisht mitin e heronjëve e “Pikojnë stërkala shiu mbi mermerin e bardhë të praruar”, e më pas: “…martirët e Dardanisë po ngjallen/duke dalë nga zemra e dheut…” (“Te pllaka”, 61).
Me këtë tis anatemimi, poeti identifikon shkaktarët e zisë së kësaj toke “Në kapakët e kafkave karpatiane do të gjunjëzohet sërish/me varre kuçedra sllave këtu do të mbesë…”, e koha do të ndrisë mbi lapidarët e: Maxhun Smajlit, Zenun Gjocajt, Bajram Bahtirit, Ahmet Krasniqit, Sali Çekut…, Baladën e Gocës së Kaçanikut, Ngjarjeve të Koshares, Loxhës, Prekazit e Gllogjanit…, e të tjera figura erudite si Migjeni, Ali Podrimja, që erdhën pikërisht kur “Zanoret i mbyti heshtja e ti në Rilindje qetësi nuk gjen” (39).

Në përmbyllje të këtij motivi i rivendos dy strofat e poezisë “Atdheu im”, që vijnë si antiteza metaforike:

“Atdheu im është tokë me eshtra të pa tretura
Atdheu im është fushë me kufoma të pagjetura
Atdheu im është tokë dëshmorësh me shekuj
Atdheu im është tokë e bekuar që ka vetëm engjëj.

Atdheu im është tokë me trima e heroina
Atdheu im është tokë e mbushur me legjenda
Atdheu im është tokë me beteja ku ecën lavdia/
Atdheu im është tokë e kullë ku flet rezistenca.

Atdheu im është feniks…

Të gjitha këto, nuk janë thjesht vargëzime, por janë kangjela që bëjnë vend në shpirtin shqiptar, pikërisht “Për ata që nuk vdesin”…, sepse jetojnë në Parajsën e Pavarësisë. Në syrin e përmalluar të mërgimtarit pasqyrohet Feniksi, që ngihet dhe nga hiri për të dëshmuar madhështinë e dashurisë. “Atdheu im është feniks”, shkruan poeti, e mesazhet e poetëve janë jetike, janë gravura që e gërvishtin monotoninë e njëtrajtshmërisë së kullës së Babilonit, sepse Atdheu shqiptar kundërmon erë të përhershme gjaku, por ka erë të këndshme trëndelinash e lulkuqesh!

KUJTIME NGA KOMUNITETI I BOSTONIT

by

Nga ROZI THEOHARI/
1. STEFANIA/
Sa herë afrohen pashkët dhe vezët e kuqe, kujtoj Stefaninë, shoqen time të kursit të poezisë në kolegj. Stefi (e thërrisnim shkurt), një poete me origjinë greke, dallohej për dy cilesi: poezitë e saj i shkruante vetëm me 2-3 vargje dhe… ishte një vajzë shumë e bukur. Cipa e fytyrës tejet e bardhë, profili grek, sytë e mëdhenj jeshilë dhe flokët e zes, të rënde e të ndritshëm, e hijeshonin jashte mase. E vetëdijshme
për bukurinë e saj, ishte mjaft kryelartë dhe e paafruar me të tjerët. Çdo student e quante privilegj nëse ajo denjonte ndonjëherë t’i falte një përshëndetje. Siç dukej, poetja magjepsëse filloi të miqësohej pak nga pak me mua falë fqinjësisë së dy vendeve tona, besimit tone te njejte fetar dhe mbiemrit tim që ajo pohonte se ishte grek, ndaj i shtonte një “s” në fund.
“Zonja Theoharis,” më thotë ajo një ditë, “kam dëshirë t’ju ftoj me gjithë zemër të vizitojmë Katedralen greke të Bostonit në darkën e pashkës. Eshtë një kishë madhështore dhe ka për të të pëlqyer me siguri!” Nuk ia prish dhe, të shtunën e pashkës në orën dhjetë të natës, ngjitëm shkallët e Katedrales së mermertë. Stefi përshëndetet me të afërmit e saj, ndërsa unë ndalem te ballkoni i katit të dytë nga ku duket salla e madhe festive e katit të parë. Kolonat e larta të mermerit dhe gjithë mjedisi janë stolisur me lule të bardha natyrale, fjongo të bardha mëndafshi dhe qirinj të mëdhenj, gjithashtu në ngjyrë
të bardhë. Të vriten sytë nga mitra (kapela) e dhespotit, zbukuruar me gurë shumëngjyrësh të shkëlqyeshem dhe nga pelerina e tij e qëndisur me ar. Tok me shikimet depërtuese të shenjtorëve nga afresket e mureve e të tavanit dhe tymit dalldisës të qirinjve e të temjanit, të ngjallet pa dashur ndjesia
se me të vërtetë ekziston një Zot dhe ne duhet t’i falemi atij me përkushtim, përulje e përdëllim.
Tashmë janë zënë të gjitha karriget nga qindra besimtarë greqishtfolës; gjithsecili duke mbajtur nga një qiri të ndezur në dorë. Stefi, veshur me një fustan bojë qielli të hapur, e ndriçuar në fytyrë nga rrezet kurorë të qiririt, i shembëllen një Shën Marie të vërtetë. Befas, kridhem e gjitha në kujtimet e paharruara të fëmijerisë kur festonim pashkët në kishën tonë të fshatit Dardhë. Kostumet e bukura të grave dardhare, qirinjtë e llambadhet, tufat me lule agulice dhe manushaqe të mbledhura me mundim bregut të lumit ose rrezë përrenjve, sigurisht i errësojnë mjaft ndriçimet e kësaj Katedraleje. Po
ashtu, zëri i ëmbël e kumbues i priftit të fshatit, Papa Kristos…
Ndiej Stefin të më tërheqë për krahu: “Krishti u ngjall!”- më thotë ajo,- “E dëgjon këngën e dhespotit?”
Ora ka shënuar 12. Sallat e kishës oshëtijnë nga zërat e grekëve. Atë çast po, më kujtohet edhe mua kënga:
“Krishti u ngjall së vdekuri,
Me vdekje vdekjen shkeli
Edhe të varrosurve
U fali jetën…”
Pra, filloj të këndoj dhe ta ngre zërin lart e më lart sipas melodisë, e mrekulluar nga jehona e tingujve të fjalëve shqip që përplasen në kubetë e mermerta të ndërtesës…
Ndiej një pëshpëritje dhe lëvizje kokash në drejtimin tim. Një xhaxha me mustaqe e syze ulur para meje, lëviz kokën paksa majtas dhe mban vesh fjalët e këngës sime. Pastaj kthehet i gjithi nga unë dhe flet disi i papërmbajtur: “Zonjë, si duket…keni ardhur gabimisht në kishën tonë..” Zbres nga qielli në tokë. E kuptoj se mund të ndodhë një situatë e pakëndshme.
Megjithatë, vazhdoj të këndoj dhe, kur mbarojnë të gjithë, ia kthej me një buzëqeshje: “ Kjo është edhe kisha ime!” Në mënyrë demonstrative unë vendos gishtat në ballë e bëj kryqin.
“Atëherë, – thotë ai,- këndo greqisht…Ja…fillo kështu “Kristos anesti…” “Unë e di këngën, zotëri!”- i them qetësisht. Plakushi skuqet edhe më në fytyrë dhe në sytë e tij dalloj shkëndija kërcënimi. Vë re se edhe Stefi, pas një ngurrimi, mundohet të më bindë se duhet të këndoj në gjuhën e tyre. “Dëgjo sa bukur
tingëllon”,- thotë ajo dhe më zgjat tekstin e këngëve. Unë i zgjas dorën e i uroj natën e mirë. E shoh se lëndohet. Ndoshta u nxitova ca, po ashtu ma tha zemra. Tek e fundit, shkak u bë këmbëngulja e plakut, jo ajo.
Duke zbritur shkallët, qëndroj për disa minuta pa lëvizur, duke soditur në mur pikturën e Shen Gjergjit i cili, nuk e di pse, më shëmbëllen me Marko Boçarin mbi kalë…
2. LE TE FLASIM SHQIP
E gjithë biseda u zhvillua në telefon. Vetëm pak, shumë pak e njoha Varvarën nga qyteti i Swampscott-it. Në fillim më foli në anglisht pastaj, pas një pauze, dëgjova: “Unë e di shqipçen” -”Jeni shqiptare?”- e pyeta. Ajo qeshi sepse e priste këtë pyetje nga unë. “Jam greke,”- tha. “Kam ardhur nga Greqia më 1940 e jam martuar me një amerikan. Burri im kishte biznes dhe shoqëri të ngushtë me një shqiptar që quhej Spiro.
Nuk mund të gjendej njeri më i nderçëm, më nikoqir dhe më i dashur se ky shqiptari. Me ndihmën e tij biznesi na shkoi mbarë.
Por, i gjori Spiro, mendjen e kish te Shqipëria, te gruaja e dy fëmijët. Kur psherëtinte ai, neve na këputej zemra. Burri im dhe unë provuam të mësojmë shqipçen nga Spiroja. Veçse kështu ai do të zbavitej e nuk do te mërzitej. Dhe e mësuam shqipçen nga Spiroja dhe miqtë e tij shqiptarë që na vizitonin ngaherë. Dhe Spiros i qeshte nuri kur ne i flisnim fjalët e gjuhës së tij. Por ka vjet që miku ynë me emër të mirë, zoti Spiro, u kthye përgjithnjë në Gjirokastër dhe ne me burrin e ndiemë shumë mungesën e tij. “Kishit letërkëmbim?” e pyeta unë. “Posi, letrat e dhuratat nuk sosnin deri sa vdiq. Por ajo që do të të
rrëfej e që ngjan ca e çuditshme, është se burri dhe unë vazhdonim të flisnim shqipçe. Kështu na voliste më mirë nga se na kujtohej edhe Spiroja. Veç…, kur me vdiq burri para dy vjetësh…, unë mbeta tamam jetime. Jo se jam pa njeri…Kam, të më rrojnë, djem e çupa, po unë humba burrin dhe shqipçen
së bashku. Kam dy vjet, moj çupë, që s’e flas me njeri shqipçen.
Më dëgjon? Flas çkoqur? “ “Flet shumë mirë” -ia ktheva.
“Ndofta ti s’më beson, por më hipi në kokë: ja të gjej një “shqipçe njeri,” ja s’ka! Mora vesh se kanë kapërcyer Atlantikun shqiptarë të rinj. Pyeta kishë më kishë në njihnin ndonjë rob.
Dhe ja…të gjeta ty!” “Jam e lumtur që të dëgjoj zërin,” i thashë.
“Oh…, e lumtura jam unë,”- psherëtiu ajo,- “që tani nuk jam
e vetme. A mundem, sometimes, të të kall e të llafosemi prapë
në tellofon?”- “Sa herë të dëshironi”- iu përgjegja dhe i tregova
se në çfarë ore mund të më gjente në shtëpi.
Kështu, Varvara u bë gati si pjesëtare e familjes sonë, sepse
telefononte çdo javë; tregonte si i kalonte fundjavet dhe
pushimet me fëmijët e saj, çfarë gjellësh gatuante dhe çfarë
këngësh shqiptare kishte dëgjuar nga kasetat e Spiros.
Planifikuam disa here të takoheshim, por ajo ishte e sëmurë e
nuk pati mundësi. Kohët e fundit thoshte se qëndronte
vazhdimisht brenda. Kaluan muaj dhe gjendja e saj u rëndua.
Tani në një moshë të shtyrë mbi 90 vjeç. Edhe bisedat telefonike
u rralluan. Kur më fliste, jo vetëm që i shqiptonte fjalët me zor,
por nganjëherë i ngatërronte me anglishten. I kisha premtuar
se do t’i vija një javë para pashkëve, të takoheshim, dhe me
këtë rast, do t’ia skuqja vezët e pashkës. I numëronte ditët.
Kur… më lajmëruan nga kisha se kishte vdekur para një
jave. Përveç keqardhjes që ndjeva, më mbeten peng dy gjëra. E
para, që nuk e takova e ta përgëzoja për dëshirën e vullnetin e
saj për të mësuar gjuhën shqipe, pa mësues e pa libra. E dyta,
duhej t’ia kisha regjistruar zërin…Ia vlente që shumëkush ta
dëgjonte atë shqiptim…

3. BORZILOKU I LEFTERISE
Dhembja dhe pendimi që më shkaktoi vdekja e Varvarës
më dha një mësim se duhet mbajtur premtimi qe u bejme
pleqve. “Plaku sot është, nesër s’është,” thotë populli. Hap
bllokun e shënimeve dhe lapsi qëndron tek emri i nënë Lefterisë,
një shqiptaro-amerikane e moshuar që banon diku, në periferi
të Lynn-it. E kisha takuar vetëm një herë në kishë para gjashtë
vjetesh.
Lë çdo punë dhe nisem…Qëndroj para gardhit të drunjtë
që rrethon shtëpinë e saj. Dëbora ka mbuluar kopshtin para e
mbrapa shtëpisë. Një drithërimë më pushton trupin kur
vështroj se rrugica deri te porta e saj e ka dëborën të pashkelur.
Zgjas dorën t’i bie ziles, por në vend të saj gjej një dorë hekuri
që shtrëngon në gishtërinj një top metalik. (Si dyert e korçarëve).
Kur e prek atë “dorë”, korrenti i kujtimeve të largëta më lëndon
zemrën. Në dritaren e katit të parë lëviz një perde me hoja
permes se ciles dalloj fytyrën e paqme të një plake të moçme,
aq shumë të ngjashme me fytyrën e një nënë korçare.
Kur takohem e i them se jam nga Korça, një ngjyrë e kuqe
mbulon fytyrën e saj të zbehtë, tërë rrudha e gropa. Pa folur,
ajo më merr për dore e më çon në dhomën e saj të thjeshtë me
dy krevate e një komo. Në murin nga ana e lindjes është varur
një kandile me vaj e cila ndriçon dy ikona. Ajo tregon me një
zë të dridhur: “Eshtë kora e Shen Pjetrit dhe e Shen Thomait,
janë kora të drunjta, të vjetra shumë, që i kam sjellë nga Korça.”
Pastaj, ngre dorën e thatë deri te balli e bën kryqin. Bëj edhe
unë kryqin. Ulemi në shtratin e saj të mbuluar me një kuvertë
rozë, punuar me mjeshtëri nga duart e saj.
“ U martuaçe me 1935. Afërnaj vinin djem të rinj pe Amerike,
kërkonin nuse, në Korçë. Une isha çupë e re, e bukur
doemos…Nëna më ushqente me reçel luleshtrydhesh të
mbledhura ne pyll. Po qëndisja në gjergjef ulur te pragu i portës,
kur e pashë djalin që u vlova. Nëna e babai nuk donin…, më
kishin bijë të vetme…Por unë isha e re…fiu-fiu…doja të vija në
Amerikë, si shoqet. Dhe erdha. Pa shtëpi, pa katandi. Burri kishte
punë të rëndë në fabrikën e lëkurëve. Atje u sëmur. Kur punonte,
kur s’punonte. U detyrova hyra vetë në punë, në fabrikën e
karameleve. Që pa gdhirë e gjer në të vonë të ditës…mbështill
sheqerka me duar.” Ajo zgjat dorën e djathtë dhe vërej se akoma
gishti i madh e ai tregues lëvizin automatikisht në ajër sikur
mbështjellin diçka. “E kam peshqesh nga fabrika”- nënqesh ajo.
Ia marr dorën që dridhet në dy duart e mia e ia puth.
“S’ma ka puthur njeri dorën gjer më sot,” -thotë ajo,- “bile,
as ime bijë!” “Keni një vajzë?” e pyes. “Kam një çupë të martuar,
po ç’e do ! U bë amerikankë, jo shqiptarkë.” Plakës i del një
“Oh…”, një rënkim nga shpirti. “Siç të thashë, burri u sëmur,
shtëpia desh blerë, çupa desh shkolluar. Të gjitha këto u bënë
me djersën time. Prandaj kjo shtëpi, që u ngrit nga duart e
mia, mbeti shtëpi korçare që nga themeli e deri te kulmi. Këtu
brenda nuk hyri Amerika kurrë. Nuk më ngjiti, dhe s’më ngjiti,
e s’më ngjit më ky vend. Me këto duar të shtrembëruara punova
në avlemend qilimat, rrugicat, perdet e kuvertat, siç i sheh, të
ka rehat shpirti!”
Nënë Lefteria më nxjerr një tabaka me reçel luleshtrydheje
e një gotë uje me akull. “Më kujtohet nëna,”- thotë, -”e nuk
resht kurrë nga likotë, që i bëj për merak.”
Mbi komo qëndrojnë disa fotografi me korniza të praruara.
“Ay që qesh atje, është i ndjeri, im shoq. Po nuk i shkoi jeta me
të qeshur. Vojti i gjori, goxha! Dhe vdiq i ri…Mbeçë qyqare…Më
vdiq nëna e babai në Shqipëri…atëherë mbeçë bonjake. Qaj
ditë e qaj natë, sa i rrezova krepallat e syve. Gabim që s’falej që
shkela Amerikën. Dhe zoti ma shpërbleu. Lashë nënën e babanë
t’i qajnë bota, që s’do të më tretë dheu kurrë!”
E prekur nga lotët e saj, mundohem të ndërroj bisedë. “Ti
nënë Lefteri je me famë për borzilokun tënd. Apo s’është
kështu?” Ajo më merr prapë për dore e më çon në verandën e
shtëpisë. Dhjetëra vazo të vogla e të mëdha gjelbërojnë nga
gjethet e borzilokut. Dora e dridhshme e plakës kalon me
përkëdhelje mbi degëzat delikate dhe një kundërmim erëmirë
përhapet rreth e rrotull. “Po,”- thotë ajo,- “jam me famë, se ky
është borzilok i rritur nga dora e nënës sime në Korçë. E kam
sjellë farën që me 1934 e që atëherë e mbjell cdo sene, në
prandverë. I sheh këto dy vazot e mëdha? Janë për varret e
nënës e të babait.” Unë s’po kuptoja gjë. “E di që do të çuditesh,-
thotë,- po unë kam ngritur dy varre në fund të kopshtit. E di
që s’janë pe vërteti, po ama kam vend ku të qaj e të shfrej mallin
për prindërit. I mbuloj varret me borzilok e qaj, e qaj me kuje e
me ligje. Ky është dhe sebepi që çupa më iku shpejt nga shtëpia.
“Po tani ku ndodhet ajo?”- e pyes duke ia puthur dorën përsëri.
“Eshtë martuar…,ka bërë edhe fëmijë, por rrallë më shikojnë”
“Po ti i ke tmerruar me ato ulërimat e tua dhe me varret!”- i
them unë me një ton qortues. “Ah…jam kjo që jam…s’ndreqem
më! Jam pleqëri, jam e sëmurë dhe e di që do te vdes së shpejti.
Por jam e gëzuar, se atë orën e fundit do të më shfaqet nëna e
babai e do të më marrin në prehër përgjithnjë…”
4. NENA E DHIMITRIT
Atë që nuk e bëri dot Lefteria me të bijën, e bëri nëna e
Dhimitrit me të birin. Dhimitrin e takova kur zhvillohej një
aktivitet me shqiptarët e Massachusettsit, në “Pier 4” në Boston.
Ai ka lindur në Worcester Mass nga prindër shqiptarë, që kanë
emigruar në Amerikë qysh me 1906. Dhimitri, një mesoburrë
me flokë të bardhe e fytyrë të qeshur, tregon: “Nëna e babai me
pagëzuan me emrin “Dhimitër”, emrin e gjyshit, dhe ata nuk
lejuan që të regjistrohesha në shkollë apo në dokumentet e tjera
me emrim Xhim. Kur isha
fëmijë dhe shokët me vinin ne shtëpi të me thërrisnin për të
luajtur, në qoftë se më thoshin emrin “Xhim”, nëna nuk më linte
të delja me ta. Kështu, unë i porositja shokët që në shkollë, të
mos harronin të më thërrisnin me emrin “Dhimitër”. Kjo u bë
shkak që shokët e klasës të më vinin nofka, duke ironizuar emrin
e gjyshit tim. Sigurisht, kthehesha në shtëpi nervoz dhe i
zemëruar, por nëna e babai mundoheshin të më bindnin se emri
im ishte më i bukuri nga të gjithë sepse ishte emër
shqiptar…Babai e nëna zbatonin një disiplinë të rreptë familjare,
sipas normave shqiptare. Vetëm një herë dola nga shtëpia për
të luajtur me fëmijët e tjerë, pa i marrë leje nënës dhe babai më
dënoi. Çdo ditë duhej të përktheja fragmente nga bibla anglisht
në gjuhën shqipe dhe në mbrëmje, kur babai kthehej nga puna,
duhej t’ia lexoja. Kjo vazhdoi gjatë gjithë pushimeve verore të
shkollës.” “Dinit të lexonit e të shkruanit shqip?” e pyes.- “Ishim
shumë nxënës shqiptarë që mësonim në shkollën e kishës sonë
shqiptare të Worcesterit. Babi im ishte arkëtar e sekretar në atë
kishë e shpesh më nxirrte në shërbesat kishtare të thoja
përmendsh pjesë nga ungjilli, në gjuhën shqipe…”
Deri në ditën e sotme, Dhimitri nuk eshte ndare asnjëherë
nga aktivitetet në dobi të çështjes shqiptare. Që në rini të hershme
merr pjesë në shoqërinë teatrale “Dora d’Istria” te Worcesterit,
më vonë bëhet bashkëpunëtor i gazetës “Liria” të Bostonit, dhe
deri tani, përgatit e transmeton vullnetarisht një orë emision në
radio, në gjuhën shqipe. Emisioni titullohet “Ora Shqiptare” dhe
jepet çdo të shtunë. Dhimitri është edhe anëtar i Organizatës
Amerikano-Shqiptare për Ndihmë Shqipërisë. “Deri tani,- thotë
ai,- kemi dërguar në atdhe shumë ndihma për spitalet, shkollat,
bibliotekat etj. Jam shqiptar,- vazhdon Dhimitri,- pa qenë asnjë
ditë në Shqipëri. Jam shqiptar nga emri im, nga gjuha ime shqipe
e folur dhe e shkruar, nga ruajtja e kultivimi i zakoneve dhe
traditave më të mira shqiptare”. “Dhe të gjitha këto së bashku
e kanë zanafillën tek nëna juaj!”- i them. “Po, – pohon ai,- emri
im i veçantë, për të cilin nëna këmbënguli aq shumë, më kujtonte
gjatë gjithë jetës se duhet të bëhem i vlefshëm për shoqërinë
shqiptare, qoftë këtu, qoftë në mëmëdhe.” “Po afrohen pashkët,-
i them,- çfarë keni vendosur të transmetoni në emisionin e radios
të shtunën e pashkës?” “Do të transmetojmë, thotë ai, meshën
që ka mbajtur Fan Noli për pashkë; e kemi të inçizuar së bashku
me shumë mesha të tjera të tij.”
Sa prekëse dhe emocionuese do të jenë ato minuta për
shqiptarët e Worcesterit, kur në eter do të kumbojë zëri i
dhespotit tonë të madh, Nolit të pavdekshëm, për të lajmëruar
edhe një herë, me gëzimin e ngadhënjimit, ngjalljen e Jezu
Krishtit.
Boston, 2004