Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NUK HARROJME

by

Nga Nebil Çika/
Nëse toka shqiptare ka shenjat, piramidat dhe karakollët e saj të kufijve etnikë, Borshi është pa dyshim një karakoll nga më të lavdishmit. Në 30 korrik, përkujtohet në Borsh të Sarandës 100-vjetori i masakrës greke, ndaj fshatit që ka sakrifikuar më shumë se kushdo në jug të vendit për lirinë tonë kombëtare. I shtrirë në bregdetin e Jonit, Borshi nuk është vetëm fshati më piktoresk i rivierës sonë, por edhe më i lavdishmi për sa i përket historisë. I njohur e i përmendur si vendbanim i lashtë, ai shtrihet në grykëderdhjen e lumit me të njëjtin emër, në një shtrirje dhjetëra km në bregdetin e detin Jon. Zoti i ka rezervuar një natyrë hyjnore, por edhe njerëz që kanë lënë shenja në historinë e tij dhe të krejt vendit. Borshi i vjetër, ai që u dogj nga grekët në vitin 1914, ndodhet pak më lart se ky i riu mbas kalasë së Sopotit dhe është konsideruar në histori si porta detare e Kurveleshit dhe e Labërisë. Sigurisht që janë lebër dhe, në ndryshim me një pjesë të fqinjëve, krenohen për këtë. I begatë, me prona të shumta dhe me mundësi të mëdha ekonomike, ai ka dominuar zhvillimet në zonë për mijëra vjet në histori. Kultura e trashëguar, por edhe ajo e kultivuar për shkak të emigracionit të vazhdueshëm dhe sidomos shkollimit në vendet më të zhvilluara të kohës, e kishin transformuar Borshin në fund të shekullit të 19-të dhe fillim të shekullit të 20-të, në fshatin me ndikim të madh në zhvillimet politike e shoqërore në rang krahinor e kombëtarë. Me rreth 500 shtëpi dhe me më shumë se 5 mijë banorë në vitin 1914, e me shpatulla të mbështetura fort në Kurvelesh e Labëri, ai përbënte edhe një forcë të madhe ushtarake për kohën, gjë që përbënte një problem për fqinjët shovinistë dhe planet e tyre. Shumë borshiotë, intelektualë, politikanë e ushtarakë të njohur në histori, ishin angazhuar me të gjitha mënyrat në lëvizjen kombëtare dhe, falë mërgatës së konsiderueshme në Stamboll e lidhjeve të gjakut me arbëreshët në Itali (një pjesë e Borshit u largua në Itali pas pushtimit otoman, “Borshi San Marsano”, por ruajtën lidhje të vazhdueshme me pjesën e ngelur në atdhe, lidhje që në një farë mënyre vazhdojnë edhe sot), ata ishin shumë të informuar e shumë aktivë me lëvizjen kombëtare shqiptare, gjë që i bëri të jenë jo vetëm të përgatitur mendërisht dhe shpirtërisht, por edhe aktivë në lëvizjen kombëtare që çoi në shpalljen e pavarësisë më 1912. Por njëherazi ata ishin të informuar e të përgatitur për rrezikun që i kanosej vendit nga Greqia dhe të ndërgjegjshëm për sakrificën që duhej të bënin për ta mbrojtur atë. Përpjekjet e grekëve dhe bashkëpunëtorëve të tyre vendas për aneksimin e jugut të Shqipërisë kishin filluar shumë para shpalljes së pavarësisë dhe arritën kullmin dy vjet pas saj. Duke shfrytëzuar fenë ortodokse të fshatrave të tjera të Bregut, pararojat greke me priftërinj e andartë kishin filluar të infiltronin e të hidhnin helmin e tyre në këtë zone ende të lakmuar prej tyre. Fakti që Borshi ishte i besimit mysliman, kryesisht bektashi, dhe pasuria e madhe e banorëve të tij nuk krijonte premisa për “greqizim” të butë me anë të fesë apo korruptimit me para, dhe siç rezultoi më vonë, lufta, mbeti e vetmja alternativë e Greqisë për ta thyer atë. Duhet thënë se jo vetëm Borshi, por e gjithë Labëria u angazhua me heroizëm e sakrificë për mbrojtjen e kufijve të vitit 1913, ndërkohë që lufta me andartët grekë kishte filluar shumë më herët. Shkatërrimi nga themelet, me bombardim nga deti me anije i Lëkurësit në Sarandë dhe lufta heroike që borshiotët organizuan për mbrojtjen e tij, ishte edhe shenja e parë e asaj masakre që do të vinte më vonë. Për shkak të kushteve e cilësive specifike, Borshi ishte fshati që u sillte e vazhdon t’u sjellë pengesa grekëve në planet e tyre për Shqipërinë e jugut. Në këto kushte, Borshi ishte si të thuash edhe qëndresa e fundit ndaj pushtimit grek të vitit 1914 të Shqipërisë së jugut. Sipas të dhënave historike, por edhe dëshmive të dëshmitarëve okularë, qëndresa e Borshit ndaj forcave greke, të komanduara nga Spiro Milo nga Himara, vazhdoi me heroizëm të paparë për gjashtë muaj rresht, ndërkohë që pjesa tjetër e bregdetit ishte pushtuar, siç dëshmon edhe kjo foto e vitit 1913 në Nivicë Bubar. Pozicioni strategjik me dy kalatë, Sopoti dhe Badhrra, që kontrollonin hyrjen nga toka dhe deti në Borsh dhe falë drejtimit profesionist te luftës nga djem ish- oficerë të ushtrisë otomane apo mercenarë në ushtritë evropiane, kryesisht në Itali, arritën të përballojnë për një kohë relativisht të gjatë një ushtri të organizuar e të armatosur rëndë. Dëshmitë e kohës thonë se bombardimi me artileri të rëndë me anije nga deti dhe mbarimi i municioneve, bënë që fronti të tërhiqej drejt Vlorës, duke braktisur fshatin, i cili u dogj e u rrafshua plotësisht. Inati dhe barbaria greke me Borshin ishte aq e madhe, sa ata u munduan të zhdukin çdo gjurmë e dëshmi jete në këtë fshat. Këngët e elegjitë popullore janë dëshmitë më të mira të asaj që ndodhi:
Spiro Milo një i marrë,
erdhi Borshit i vu zjarrë.
Spiro Milo evgjiti,
grekë nga Gjiriti ngriti,
Borshit, erdhi ia vërviti
na dogji e na zhuriti
……..
… Pyet qyqja-bilbilë:
Zjarr është a vetëtimë?
– Borshi është në përcëllimë!
Masakra ishte e tmerrshme: gjithçka e shkatërruar dhe djegur. Një fshat i madh me 500 shtëpi ishte zhdukur nga faqja e dheut. Luftëtarët gjithsesi mundën të mbronin në tërheqje popullsinë civile dhe të vrarët ishin vetëm nga radhët e atyre që luftonin. E keqja më e madhe do të vinte më vonë. Qindra fëmijë e pleq, të ngelur pa asnjë të ardhur, vdiqën nga uria dhe sëmundjet në ullishtën e Vlorës, ku ishte strehuar pothuaj gjithë jugu i Shqipërisë, nga Korça në Sarandë. Por nuk mbaron këtu; shkatërrimi me themel i Borshit vazhdoni për muaj të tërë. Mijëra rrënjë ullinj u shkulën e u mbollën, në fshatrat ortodoksë që nuk u prekën nga ushtria greke. Edhe sot janë atje, si dëshmi të gjenocidit dhe spastrimit etnik grek, në Borsh dhe krejt jugun e vendit. Ja si e përshkruan poeti popullor këtë situatë:
Fshati i Borshit si Teqe
Fusha e Borshit si Misiri
Nga rrënja shkulet ulliri
Hani a mos ua paftë syri.
Por grekët dhe bashkëpunëtorët e tyre i kishin bërë llogaritë pa hanxhinë. Ata përdorën politikën e spastrimit etnik dhe tokës së djegur, duke synuar ta zhduknin Borshin nga harta, duke menduar se Borshi nuk do kthehej më. Por borshiotët u kthyen: shumica e tyre i rindërtoi shtëpinë dhe fshatin sërish të ri e të bukuar, duke i kthyer lavdinë e begatinë e dikurshme. Mbollën ullinj të rinj, portokalle, limona, qitro, të gjitha pemët e pemët e Perëndisë, madje edhe banane, dhe rindërtuan parajsën që u ka falë Zoti e që e shohin e shijojnë të gjithë. Borshi është si feniksi. Rilind nga hiri sa herë armiqtë e tij mendojnë se e zhdukin. Borshiotët janë njerëz fisnikë e paqësorë. Në emër të pajtimit kombëtar, nuk u hakmorën me bashkëpunëtorët e grekëve në djegien e Borshit. Nuk i morën mbrapa as ullinjtë, megjithëse i gjetën në bahçet e gjitonëve të tyre ortodoksë, e dinë kush ua ka marrë. Grekët tentuan ta digjnin sërish në 1941, gjatë Luftës Italo-Greke, por pa sukses. Por megjithëse falën, të parët tanë nuk harruan. As ne nuk harrojmë! Shpresoj të mos harrojnë as fëmijët tanë. Ne kujtohemi për Borshin dhe masakrën greke ndaj tij, sa herë që sorrat politike në Tiranë e Athinë apo Himarë çirren për Vorio-Epirin e Megalloidhenë. Sa herë, si atëherë 100 vjet më parë, dëgjojmë një Venizelos, një Milo, një Dhimë, me apo pa Kokë, apo dikë tjetër që ka ende mendjen e 1914-ës! Por edhe ata e dinë dhe duhet ta dinë që Borshi ka qenë e është atje përjetësisht. Feniks i ngjallur nga hiri i shqiptarisë, një karakoll i gjallë i gatshëm të sakrifikohet sa herë të jetë nevoja. Si në poezinë e famshme të Kutelit:
Jam këtu e këtu do jem
Denbabaden
Gjer sa mali të bëhet hi
E hiri mal përsëri!

FEJTON ME SHUFRA ARI

by

Pse u harrua ari i vjedhur i Thesarit të Shtetit? Po prokuroria çfarë ka bërë në kaq vjet, fle mbi dosje? Ja po i themi ca llafe për ta nakatosur problemin e vjedhjes së shekullit që shkoi, se kush e di na dëgjon Prokuroria dhe zgjohet nga gjumi i thellë letargjik, sepse i bën nani-nani edhe politika./
Shkruar nga Kolec TRABOINI/
Të nderuarit gjumashët tanë të Drejtësisë së Leshit e të Preshit- meqë nuk e kini vënë ujin në zjarr të kapni hajdutët e Arit të Thesarit të Shtetit, të paktën me ata te policisë se fshehtë( ca po na thonë se do kemi edhe FBI shqiptare) që keni de, që rrinë kot, të fshehur qofshin apo edhe hapur, shkoni e bisedoni me popullin, pyesni popullin se ai e di shumë mirë kush e ka vjedhur Arin në tunele sikur të vidhnin një thes me misër apo një gomar me shalqinj. Veç ato shkresurinat që keni sajuar atëbotë harrojini, dhe lërëni atë punën e fshatarit me gomar se nuk e ha njeri sapunin për djathë në Shqipëri. Por le ti vimë pakëz rrotull tuneleve me ca pyetje. Kush e ruante thesarin?! Kush i caktonte rojet. Kanë qënë të zgjedhur me konkurrim e zotësi apo miq tarafi e fisëri, si në këtë vjedhjen spektakolare të këtyre ditëve që ca po thonë kap shifrat 40 apo 60 milion e kusur valute europe. U fshin nga faqja e dheut nën hundën e guvernatorit Fullani që na mban edhe leksione mbi ca fitime e zhvillime financiare e ekonomike fantazore. A e keni lexuar se kush punon në Bankën e Shtetit ku ruhet paraja e popullit. Të mjerit popull thuaj. Të gjithë bij të politikës, fis i guvernorit, të këtij e atij e, asnjë njeri i vetëm i ardhur me zotësi dhe që nuk ka një mik a kushuri në politikën e lartë. Asnjë nga populli i thjeshtë. Gjithçka nga blloku i ri, nga byroja e re politike, nga Komiteti i ri Qëndror… A e doni listen e të punësuarve në Bankën ku guvernon një figurë e lartë e kupoles si Adrian Fullani, i cili si të ishte shejk apo faraon bën një jetë përrallore. Shkruajnë gazetat për mysebetet e tij por as qeveria e vjetër as kjo e reja nuk kanë vesh të dëgjojnë, kanë vetëm gojë për të ngrënë e gjuhë për të llapur. Ja ky më poshtë është ekipi i tarafeve e çokave të politikës në Bankën e Shtetit Shqiptar që drejtohet nga Adrian Fullani , botuar kjo në gazetën “Sot”:

1. Miranda Rama,(kunata e Sali Berishës) Këshilltare e Guvernatorit.
2. Adela Bode, (vajza e Ridvan Bodes) Departamenti i Stabilimentit Financiar.
3. Megi Topalli, (vajza e Jozefina Topallit) Departamenti i Kërkimeve
4. Odeta Nishani, (gruaja e Bujar Nishanit) Departamenti i Administrimit.
5. Helga Strazimiri, (motra e Genti Strazimirit) Departamenti i Mbikëqyrjes.
6. Blerta Kruja, (motra e Keltis Krujës) Departamenti i Administrimit.
7. Anila Muçka, (kunata e Adriatik Llallës) Departamenti i Burimeve Njerëzore.
8. Evis Çeli, (kunata e Arben Imamit) Departamenti i Sistemeve të Pagesave.
9. Gejsi Çeku, (djali i Robert Çekut) Departamenti i Kontabilitetit.
10. Anjeza Harizaj, (vajza e kryetarit të PD-së Kavajë, nusja e djalit të Fatos Bejës)
11. Kristi Kromidha Nano, (vëllai i Xhoana Nanos) Departamenti Juridik.
12. Eduart Roku, (nipi i Guvernator Fullanit) Departamenti i Burimeve Njerëzore.
13. Elsa Zhulali, (vajza e Safet Zhulalit, kunata e Aldo Bumçit) Departamenti i Marrëdhënieve me Jashtë.
14. Onos Topi, (djali i tezes së Blendi Fevziut) Departamenti i Statistikës.
15. Besnik Dedja, (daja i gruas së Samir Mane TEG-ut) Arshiva Elektronike
16. Lorna Tabaku, (motra e Jorida Tabakut) Departamenti i Mbikëqyrjes
17. Lavdie Memiaj, (kunata e Shaban Memisë) Departamenti i Pagesave
18. Ledia Bregu, (kushërira e parë e Majlinda Bregut) Departamenti i Kontrollit
19. Juna Bozdo, (motra e Eno Bozdos) Departamenti i Mbikëqyrjes
20. Eduard Sinani, Drejtor i Sigurimit, vëllai i Dëshira Subashit (ish- anëtare e Komisionit Qendror te Zgjedhjeve).
21. Arben Beja, (djali i Fatos Bejës) Agjencia e Sigurimit të Depozitave.
22. Marilda Shkurti, (vajza e dajës se Guvernator Fullanit) Agjencia e Sigurimit të Depozitave.

Çeshtja shtrohet mos vallë ashtu siç ndodhi me vjedhjen e shufrave të arit, edhe kësaj radhe i kishin vënë ujkut mëlçinë në qafë për ti ruajtur. Ka mundësi. Se ashtu bëri Fullani, vuri hajdutin për të ruajtur paratë. Ose vihen ca policë matrahulë që edhe ata flejnë gjumë e nuk ruajnë asgjë. Por problemi është se mirë u vodhën, po ku shkuan shufrat e arit se ato nuk ishin gjëlpëra që të humbisnin në mullarë. Është e thjeshtë. Kush shkelqeu dhe u bë bos i madh në Shqipëri, pra nga asgjëja na doli gjëja? Por që të flasim pak më shkoqur është mëse bindëse ajo që thuhet se i vodhi politika. Cili do thoni ju. Cili nga këta të politikës e ngjeu gishtin në mjaltin e Thesarit, të Arit të Shtetit? Kjo është pyetja që bëjnë të gjithë, madje edhe njerëzit që nuk dinë por edhe ata që e kanë vjedhur vetë po kështu pyesin. Edhe ju që i lexoni këto radhë pyesni. Po ju edhe pse e dini mjaftueshem te verteten, pyesni e bëni kinse. Çudi….sa të zgjuar janë shqiptarët…. As hetuesit nuk pyesin kështu. Madje ata as nuk pyesin fare. Pse, paratë e babait i kanë që të interesohen për to? Populli për atë punë është për tu rjepur e për tu vjedhur, por ndonjëherë edhe për tu vrarë. Nuk e dini se Gërdeci bashkë me 21 janarin u harruan ani pse së bashku kanë 30 varre duke përfshire edhe gra e fëmijë, nuk po zemë në gojë ata viktimat e politikës e mafias shqiptare që ikin një e nga një se ata janë aq shumë sa duhet të shkojmë në shekullin tjetër pa le se mos mbërthejmë ndonje fajtor pasi të ketë shkuar në botën tjetër.
Kështu punët në Shqipëri. Vritet, vidhet, dhe askush nga qeverisësit e pushtetarët nuk flasin. Keni parë ju se edhe opozita hesht se Qeveria nuk di çfarë të bejë më parë se e se i ka KLD dhe sejmenët e Drejtësisë kundra e akoma nën komandën e Qoftëlargut. Presidenti po ashtu i heshtur sikur të mos ketë ndodhur gjë këtu tek ne, tek populli i vet, po në Republikën e Zulullandit, nëse ekziston ende ky emërtim konician. Kryeprokurori ngec-ngec. Asnjë fjalë. Kap policia e lësho drejtësia si në lojë të kungulleshkës a si macja me miun. Populli qesh, e ç’të bejë tjetër populli. Kush e pjerdh popullin në Shqipëri. Gjykatat kanë halle se nuk po dinë ku ti fshehin rushfetet, shtëpitë, pasuritë, se frika sa një mal, se sidokudo ka nisur rruspi. Gjin Gjoni nuk di ku ka kokën. Po sa Gjin Gjona ka Shqipëria. Madje ky Gjini i shkretë mund të jetë vrima e fundit e kavallit. Më e pakta se ky riosh u ekspozua shume tek po i gëzohet zbukurimoreve e sendeve të çmuara, me varëse të mëdha ari e me unaza me kalorës, sigurisht dhe makina lluksoze si çdo fshatar që zbret nga provinca dhe me një kurs tremujor (shkolla e Sudes politike), u bë Maliq-Kadi.
E he, janë ca punë të thella vërtetë, por, po të duan, gjëndet fare lehtë se kush e vodhi thesarin, kush e vodhi shtetin, kush e bëri qametin në Shqipëri. Aq më tepër se Thesari, me shufra qofte a me letra, nisi vërtetë si në një legjendë persiane “Sazan hapu!”, me një fshatar me gomar ( Ali Baba), por ama atë çast e përkëtej vidhet për çdo ditë që ka falur Zoti dhe e manipulon robi.
Por, që të mos i zgjasim llafet tërkuzë, a e doni të vërtetën lakuriq siç e thotë populli? Po…- thonë të gjithe, – të vërtetën e duam! Po ku ka të vërtetë që tua bëj qejfin të gjithëve?! Me të vjedhur e me hajdutë, me viktima e me vrasës. Po ka një pistë që të çon tek e vërteta. Këta që kanë patur apo vazhdojnë ti kenë kyçet e shtetit e që heshtin e kanë vjedhur, sepse po të mos e kishin vjedhur vetë, do ti kapnin jo vetëm hajdutët e thesarit por edhe vrasësin e Santos, sepse edhe ajo punë parash ishte. Dhe paratë janë aty në bankë. Ku ka para ka gjurmë gjaku, aty fshihet krimi. Dhe enigma e çdo sekreti bashkë me paratë janë. Kot kërkohet nëpër qymeze fshati për të gjetur vrases të paguar. Edhe po ti kapni nuk dinë asgjë. Mafia punon me duar të pastra, me doreza të bardha me bisturi të mprehta e të holla. Madje a nuk i patë policët se si bënin sehir, ndërkohë që vrasësi me nge paloste të mjerin bankier. Madje pa harruar edhe një plumb të fundit në kokë që të përfundonte me sukses të plotë biznesi i vrasjeve të porositura nga lart, por jo nga larg. Dhe ishte bankieri më i madh i Shqipërisë. Investitor marramëndes. (Please! Mos pyesni si u bënë kaq shumë para në një vend kaq të varfër se u del kallaji të gjithëve sikur ti gervishni fare pak. Madje, edhe atyre të huajve që na mësojnë si luftohet korrupsioni dhe si bëhet shtet. Buzët me mjaltë dhe ata). Por le të vazhdojmë për ti dhënë fund këtij fejtoni tragji-komik: Polici me revole në brez shihte skenën jo më shumë se pese metra larg. Pastaj vrapoi me bisht ndër shalë. Kështu ruhen bankat dhe njerëzit në Shqipëri. Kështu punon edhe drejtësia, edhe politika, edhe shteti. Peshorja e drejtësisë shkon gjithnjë andej nga del leku. Rri e vras mendjen, ani pse e di që kot e kam që grindem me vete, po si more nuk u vete mendja këtyre që kanë shtetin e pushtetin, që kanë gjithçka e nuk bëjnë asgjë, që për të paktën 5 vjet të sjellin prokurorë e gjyqtarë nga Amerika dhe Europa, ti venë të punojnë për së mbari, tu bien korrupsionit me top, të shohim pastaj kush ishte hajduti e kush kopuku, që ti e vë roje e ai të vjedh shtëpinë me kuç e me maç.
Po jo more jo, nuk sjell njeri prokurorë e gjykatës nga jashtë, as nga Europa e as nga Amerika, nuk e bën atë gabim politika, as shteti, as leshi e as preshi, Nuk janë aq budallej këta rrufjanët tanë sa të sharrojnë traun ku kanë vënë këmbët, a të thyejnë qypin ku përditë e fusin gishtin në mjaltë. Kurrë!

30 korrik 2014

LUMENJTË E ËNDRRAVE TË ZEF MULAJT…

by

Nga LULZIM LOGU/
ASOKOHE:/
Asokohe, ndoshta përpara njëzetepesëvitesh, kur jemi njohur bashkë, ai ishte një djalosh përmbytur ëndrrash, që njësoj, si edhe për mua, tingëllonin naive, ndonjëherë edhe marri’ kur i shkëmbenim, ndërsa lexonim poezitë e njeri tjetrit…
Teksa bisedonim për zhvillimet e kohës, tek ai zbuloja papritur tikun e aventurës,lojën e rriskut për të tentuar kah një botë tjetër, nevojën për të provuar dhe prekur një terren ndryshe, ku ndoshta do të mundej të vendoste bazat e kerkimeve shkencore, fillesat e të cilave i diskutonim së bashku, unë si biolog, ai si farmacist, kryesisht për florën aq të pasur të alpeve tona, për bimët medicionale.
Kërkoi të më përfshijë edhe mua në ëndrrën e vet të largimit dhe kur zbuloi hezitimin tim, s’ma përmendi tjetër…
Dhe iku një ditë befas, shkoi larg, nga një rrugë që e zgjodhi me vetëdije, pikërisht duke besuar në forcën e ëndrrës së vet të parë dhe të madhe, për të jetuar mundësinë e gjetjes së jetësimit të interesave shkencore.Dhe ja arriti në krye të pak viteve, emri i tij filloi të figuronte në artikujt e botës shkencore italiane dhe më tej!
Më pas ju kushtua poezisë, duke shfaqur guxim në eksperimentime graduale, të cilat e afruan në rrjedha bashkëkohore të poezisë moderne, falë edhe leximeve dhe ballafaqimeve intensive letrare, shkroi romane dhe publicistikë, duke manifestuar inisiativë dhe përballje të lakmueshme, duke besuar aq fort’ në endrrën e madhe të dytë, në të qënit poet i lexuar dhe i sprovuar në hapësira shqiptare dhe jo vetëm.
Po kush është në fakt Zef Mulaj, për ata bashkëkohës që nuk kanë mundur ta ndjekin në udhetimin e tij jetësor, djalin e Nikaj Merturit?!

NE VEND TE BIOGRAFISE:

Zef Mulaj u lind në Nikaj-Mërtur të Malësisë së Gjakovës, në fshatin Qeresh-Mulaj.
Ka shkruar poezi qysh në rininë e tij. Ka mbaruar studimet e larta në Fakultetin e Mjekësisë, Tiranë (Dega Farmaci). Ka punuar shumë vite në zonat e vendlindjes. Veç punës si farmacist, është marrë gjithnjë me kërkime shkencore në fushën e tij, sidomos në studimin e bimësisë mjeksore të alpeve të Shqipërisë.
Në vitin 1994 vendoset në mënyrë legale në Itali, me një bashkëpunim shkencor në fushën e tij. Në vitin 1998, mbaroi përsëri studimet e larta në universitetin Camerino të Italisë, ku mbrojti titullin Doktor në shkencat farmaceutike, pikërisht në studimin e bimësisë mjeksore të alpeve të Shqipërisë. Është Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistëve në qytetin ku jeton, në Itali. Antar i Liges Boterore të Poeteve Kontemporen (World Poets Society W.P.S.).
Antar i lidhjes së shkrimtarve të Kosovës. Merr pjesë vazhdimisht dhe në konkurset e organizuera në Itali në fushën e poezisë.
Specialist në tosikologjinë klinike e ambientale, në farmakovigjilence mjekesore, në kontrollin kimik të produkteve farmacutike e lëndën e parë. Espert në informatiken aplikative. Specializuar për ndërhyrjet e shpejta mjekesore për kryqin e kuq internacional. Punon dhe kërkon zbulimin e substancave të reja farmakologjike naturale. Antare i shoqates se Fito-Terapisë ne Repupliken e Italisë, me qender në Universitetin Sienes.

VEPRA TE BOTUARA:
Memory-Roman.Shtepia botuese Filara Tirane, tetor 2012
Altri occhi all’orizonte poezi, shtepia botues “Simple” Macerata Itali 2012
Lulet e shpirtit Poezi shtepia botuese “Filara” Tiran 2012
Merr per dore hijen time. Poezi,shtepia botuese Simple Macerata Itali , 2011
Imazh Roman,policesk shtepia botuese Weso Tiranë 2011
880 bimë mjeksore në alpet e Shqipërisë, Tiranë, 2009
Mjegullvarur mbi Ballkan, Tiranë, 2006 (Poezi)
Emri që lind diellin, Tiranë, 2004 (Poezi)
Pas botimit te librave me poezi dhe romaneve , vepra te cilat jan bërë jo vetëm për lexuesit shqiptar, por në mbarë Europë, për faktin se ne botimet e tij i gjejmë tashmë në katër gjuhë europiane.
LIBRI ME I RI I MULAJT:
Tash vjen me një libër tjetër poetik, pikerisht këto ditë doli nga shtepia botuese “SIMPLE” Macerata Itali me titull: “Pieni di sogni i fiumi”(Lumenj endrrash),një përmbledhje me poezi hajku ,me nje kapacitet të lartë për të inerpertuar tek lexuesit, duke e kthyer vargun e fundit të poezisë në një pyetje të thellë e të motivuar , për tu interpretuar nga lexuesi me fantazinë e tij , nje mendim mjaft aktiv, ku i drejtohet etikes dhe veprimit, duke kerkuar e trasmetuar lexuesit formen si duhet të jenë dhe si duhet te vlerësojm thellësisht vlerat njerzore.
( Novella Toreggiani)
Në parathënien e librit, nga Lino Palanka, lexojmë:
“Mulaj arrin të na rrëfejë vetveten dhe botën e vet me përdorimin e kujdesshëm të thjeshtësisë , nën sytë e lexuesit rrjedhin pritjet e zemrës dhe spekulimet e mendjes, udhëtimet e fantazisë, dashuria dhe thika e ftohtë e ndjenjës së zhdukur, entuziazmi dhe zhgënjimi; domethënë, ngjarjet e përditshme të rrjedhjes sonë të jetës, të mbyllur siç jemi aq shpesh brenda nesh, me frikë nga e panjohura, të pasur me keqardhje, të plagosur nga bota, në kërkim të vazhdueshëm të mënyrës për ta pajtuar absurditetin e saj ( të botës) dhe dëshirën tonë të pamposhtur për ta kuptuar. Mbase edhe kjo është një iluzion…

Kjo dashuri
E bukur si lule
Kaq e sigurt. ..

Mos lëviz
Kemi harruar
Dashurinë e largët…

Në pyllin
e kujtesës së lashtë
Shenjë jete…

PARFUM KOMPLEKS!…
Ky miku im i vjetër ka realizuar ëndrrën e vet të të qënit pranë shkencës dhe poezisë bashkëkohore, libri më i ri, një qasje profesionale e një poezie trevargëshe me traditë nga poezia jonë tradicionale, ngjyer në ekzotikën e pëlhurën si tis i hollë të frymës së hajkut japonez, e tregon më së miri këtë fakt.
Poezitë kanë ndjeshmëri të prekshme alpine, në tërësinë e tyre parfumojnë lulet dhe erërat e bjeshkëve të vendlindjes, ritmojnë në atmosferën intensive të vendit ku tashmë jeton, në gjuhën italiane zbutet paksa ashpersia e maleve dhe reve në kurorat e larta të tyre, në motive lehtësisht ka mjegull mëngjesi nga Nikaj Merturi dhe fllad i ëmbël nga riviera italiane, portretet e kaluara dhe aktuale njerëzore përshkruajnë rrugë të vjetra dhe të reja në kontinentin e vjetër dhe të ri, poeti e ndjen veten plotësisht një qytetar të botës…
Ai s’ka pranga frenuese provinciale, ai nuk mundohet nga paragjykimet, ambicioz dhe egoist për të treguar sa më gjerë dhe më thellë shpirtin dhe karakterin e vet, bëhet njësh me lexuesin e vëmëndshëm dhe të informuar dhe mund të mos kuptohet nga lexuesi i cekët, shkon dhe vjen në hullitë e veta dhe të botës, duke provuar të jetë dialogues me qytetërimin e tij.
Një parfum vendlindje sa dhe një parfum evropian dhe japonez përshfaqet në faqet e këtij libri të veçantë, që padyshim shënon një shkallë më tej në jetësimin e ënrrave të reja të Zef Mulajt, shkrirë në nuhatjen e zgjuar të shkencëtarit, në kujtimet fisnike të atdhetarit, në frymën e ngriohtë të familjarit si dhe në detajet delicate të një poeti fin, por dhe solid!

Ruhet dhimbja
E një kohe të kaluar
Shih përpara…

TROPOJE, KORRIK 2014

KOSOVA DHE UNIVERSI LIRIK I VARGUT TË KRISTALTË

by

(Gentiana H. Muhaxhiri, Heshtje e trazuar, Amanda Edit, Bukuresht 2014)/
Shkruan nga Bukureshti:Baki Ymeri/
Ja edhe një vepër e re e një autori nga Kosova që e sheh dritën e botimit në Bukureshtin e rilindësve tanë! Sipas autorit të parathënies (Daniel Marian), metafora e poemave të Gentianës është e interpretuar si një rrugë e ekzistencës apo e artit, një rrugë simbolike e përshkuar ndërmjet realitetit dhe poezisë. Duke cituar eseisten Carmen Firan lidhur me Fuqinë e fjalëve, konstatojmë se fjala e përshtatshme në momentin e përshtatshëm, përfaqëson provokimin që e propozon krijuesi, duke i dhënë prioritet funksioneve të gjuhës poetike, artit të komunikimit dhe shpëtimit shpirtëror përmes përforcimit të forcës së fjalës, e aftë të na influencojë fatin dhe të na optimizojë ekzistencën.
Një mendim i tillë shkon edhe në adresë të Gentianës. Si mund ta shfrytëzojmë metaforën për të tejkaluar përkufizimet, për t’u çliruar nga tmerret e jetës dhe për t’u pajtuar shpirtërisht me vetveten? Cili është roli i metaforës shëruese në jetën e përditshme dhe si mund ta bëjmë atë aleate? Andrei Codrescu nga SHBA, thekson se në momentet kur një botë e vjetër shpartallohet dhe një tjetër e re ngrihet mbi themelet e saj, fenomene të çuditshme e shndrisin qiellin. Kështu ngjet edhe me Kosovën. Është koha kur shkrimtarët e bekuar me dhuntinë e kundrimit dhe me shansin e përkushtimit, e zbusin penën në materien stelare duke konfiguruar ardhmërinë.
Gentiana Muhaxhiri ka edhe talentin, edhe ndjenjën e kohës. Dëgjon në poezinë e saj se si kthehet rrota e kohës, e sheh se si ndryshojnë gjendjet, përjetimet, provokimet. Ndjen përpjekjen e dhembshme të njerëzve për të shpëtuar nga tirania e historisë, duke e gjetur shpëtimin në krahët e dashurisë. Ajo e boton librin e saj, i dyti apo i treti sipas radhës, në moshën më të bukur të jetës. Vargu i saj ta përkujton pasditen e një engjëlli, heshtjen e trazuar, shkrumbin e një kohe të perënduar, iluzionet e një parajse të re. Pse? Sepse, sipas saj: „Hapave të vargut të kristaltë/ E tashmja më flakëzon pranë vetes/ Jam ëndrra, jam hiri, jam bija e saj”.

Tejtamatë vetvetes kur dielli i ri e sjell qetësinë time

Nga një diskurs i zgjedhur deri në përshkimin e fjalëve sipas prejardhjes së koncentruar të ekzistencës, dhe në të njëjtën kohë e ndërgjegjësuar, e matur, me një nivel të lartë linguistik, lind poezia e qartë. Rrugët janë të shumta, por të gjitha duke patur për qëllim të përbashkët shkreptimën e atyre ideve të transponuara mbi faqen e paprekur kurrë më parë nga nënhija e penës. Libri i Gentiana Muhaxhirit përfaqëson një univers lirik të magjepsur, absolutisht mahnitës, ku jeta, vdekja, pasioni, vuajtja dhe koha, janë të përshkruara definitivisht nga një vetëdije poetike e denjë për ta admiruar.
Nëse nuk dimë nga ta kapim të paparashikueshmen, nganjëherë madje të pamundshmen, kurse në një moment të dhënë edhe infinitin, atëherë me siguri duhet të kërkojmë „Përtej vetvetes”: “Copëzohem shkrumbeve të së kaluarës/ Hapave të vargut të kristaltë/ E tashmja më flakëzon pranë vetes/ Jam ëndrra, jam hiri, jam bija e saj”. Ja pra, një poezi që zhvillon përreth bërthamës së saj një atmosferë të ritualit dhe magjisë, një përvojë milenare të një shpirti të ri e të frymëzuar.
E ardhur me dëshirën për të përcaktuar gjërat dhe për t’i shpënë ato nga ngjyra e përhirtë drejt universales, jo medoemos të definuara, por me siguri në pragun e definimit, Gentiana rimemoron rrënjët drejt një kërcelli të tërë, një trung i famshëm që të magjeps me kalimin e kohërave. „Heshtja e zgjuar” mund të kundrohet dhe kuptohet si një fakt, si një rifabrifikim i të pathënave, i shmangieve, i përpjekjeve të rënda për hulumtim, i interseksioneve të shkëputura dhe të dëshmuara të jetës. Mu për këtë duhej të ekzistojë „Dielli i ri”. Thjeshtë dhe natyrshmërisht, ashtu siç duhet të jetë sublimja: „Kërkoj një flakë/ Kalldrëmeve të qytetit tim/ Një flake/ Dhe ta flak tutje çdo trishtim/ E nesër/ Një tjetër diell le të lindë/ Të ma kthejë sërish/ Flakën e shpirtit tim”. Prej këtu fillon aspekti i një bote ku çdo gjest të shpie në kotarin e një kuptimi simbolik.
Pa patur asnjë gjurmë konfuzioni, zemërimi vazhdon gjithsesi i pazbutur. Del në pah nevoja kategorike për një qetësi magjike: “Mes rrugësh të krisura/ Që s’çajnë kokën për ne/ Mes qiejsh që zemërimin/ Hedhin me rrufe/ Të gjeta ty/ Qetësi e grisur e shpirtit tim.” (Qetësia ime). Është qetësia e poetes, e pahomologuar në kalendarët e shpirtit, madje as në muzeumet e memories. Është qetësia e kundruar nga një këndvështrim i shpirtit absolut. Shqetësimi i Gentiana Muhaxhirit përfaqëson vokacionin poetik për të gjetur motive të reja të vuajtjes, për zbutjen e tyre. Është një urë e shëndetit për purifikimin e mundimit.
Mrekullia e kalimit nëpër shtresat e jetës ndahet ndërmjet emancipimit të pa fshehur, i përforcuar me barrën e përditshmërisë, duke arritur deri te zhgënjimet e natyrës: “Mos ma hesht fjalën qyteti im/ Të përgjërohem/ Në agimet e panumërta/ Që pritëm të dy// Fjalën mos ma hesht/ Se më rrënohen kështjellat e durimit/ Se rrënohemi vetë/ E s’i ik dot zhgënjimit” (Mos ma hesht fjalën), – dhe ja më në fund kundërshtimi i kristalizuar, kur „Mbi heshtje vara dhimbjen/ Dhimbja heshti/ Heshti dhe cicërima përtej/ E diku larg kënga ndali fjalën/ Melodi e zbrazët si nata/ Tha diçka/ Diçka tha…/ Por qyteti i mbylli dyert e fjalës”. (Pa fjalë). Autorja sjell kështusoj një qetësi të trazuar e të përbujshme, e denjë për të lindur pyetje e përgjigje, kujtime nga paraekzistenca e heshtjes, të gjitha në një amallgamë përfytyrimesh dhe gjendjesh ekstraordinare (të jashtëzakonshme).
Ajo “Melodi” nuk do të mbarojë kurrë. Mbetet si një jehonë në drejtim të kuptimit, gjithnjë e më i mbushur me kuptime: „Melodi kjo natë/ Melodi// Një notë e re lind/ Lind një varg i ri// Përjetësi kjo natë”. Kurse diku, në një moment të caktuar, vjen edhe hipostaza e konkluzivitetit, sidomos atëherë kur me çdo kusht duhet „Të vazhdojmë”: „Le të ecim sonte/ Po erdhi lodhja/ Le të vijë/ Ne të lodhur jemi edhe kështu// Le të heshtim sonte/ Më mirë pa fjalë/ Edhe ashtu nuk themi gjë// Le të vazhdojmë…”. Kështusoj, del në pah një anë e veçantë e poezisë shqipe në Kosovë, nëpërmjet lirizmit që manifestohet si rezultat i një gjendjeje të përjetuar. Poezia e Gentianës që vjen në gjuhën rumune falë përkthimit besnik të poetit Baki Ymeri, na sugjeron një shpirt të ri me një tension lirik të vetëpërmbajtur.
Nuk shoh se çka mund të jetë më e lartë se poezia. Autores i duket se transmetimi i idesë perpetuum mobile zhvillohet tani dhe këtu. Ja rezultati i disa sintagmave të jashtëzakonshme përmes të cilave reflektohet arti poetik dhe përlindja e universit: Përtej yllit të fatit, Flaka e shpirtit tim, Kështjellat e durimit, Qetësi e shkëputur e shpirtit tim, Loti i fjalës sime, apo: Qyteti i mbyllte dyert e fjalës, pas perdeve të heshtjes. (Daniel Marian)

BOX

Pasi botoi disa poezi nëpër gazetat e përditshme, Gentiana Muhaxhiri na vjen me përmbledhjen e poezive të cilën e titulloi “Ëndërrime”, ku janë përfshirë poezi të ndryshme. Ky vëllim lë përshtypjen se trajton një temë qendrore, që është tema e dashurisë dhe çështjet e ndërlikuara që dalin prej saj. Me aq sa na flasin poezitë e saj. Gentiana me anë të poezive bën përpjekje për të hyrë në jetën e vërtetë, por me një dozë frike. Ajo kërkon rrugë shpirtërore për t’i realizuar ëndrrat e veta. Të gjitha poezitë e këtij libri përbëjnë një poemë lirike, që flet për dashurinë si shpëtim, si zhgënjim, si fatbardhësi, si fatkeqësi, si mashtrim, si tradhti, si besnikëri, si ëndërr, si frikë. Gjatë këtyre meditimeve, poetja vë në shënjestër të keqen, të ultën njerëzore, atë që ndjehet si pengesë kryesore gjatë realizimit të dëshirave të saj. Poetja na bind me krijimet e veta se dashuria e vërtetë e ka vështirë të jetësohet në mjedise, ku ka primitivizëm, mashtrime të ngjyrave të ndryshme, ku ka idiotizëm, egoizëm, smirë, xhelozi, fanatizëm. Megjithatë, poetja bën përpjekje me vjershat e veta për të gjetur një shteg që do ta shpjente në botën e idealeve të saj, përkundër gjithçkaje që i del përpara si pengesë. (Cituar nga Din Mehmeti, Ëndërrime, 2008)

BIO-BIBLIOGRAFI

Gentiana H. Muhaxhiri u lind në Gjakovë më 25 tetor 1984. Magjistroi në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, dega Letërsi Shqipe. Aktualisht është doktorante në Universitetin e Tiranës, Fakulteti Histori–Filologji, Departamenti i Letërsisë. Vepra letrare: Ëndërrime (vëllim poetik, Gjakovë, 2008); Kush jam unë (Panoramë e poeteshave të Gjakovës, Gjakovë, 2004); Antologji e poetëve të Malësisë së Gjakovës (antologji, Gjakovë, 2013); Korsi e hapur (antologji); Jam pjesë e qiellit tënd (antologji, Bukuresht 2014); Heshtje e trazuar (vëllim bilingv, Bukuresht 2014). Laureate e një serë çmimesh letrare, pjesëmarrëse në seminare dhe konferenca të ndryshme, redaktore e disa revistave shkollore, anëtare e Klubit Letrar “Gjon Nikollë Kazazi” në Gjakovë, pjesëmarrëse në Mitingun e Poezisë (2008, 2013, 2014). Që nga viti 2009 është ligjëruese në Universitetin e Prishtinës.

Civiliteti i shqiptarëve

by

Uk Lushi/New York/
Jeta në demokraci është një debat dhe cikël interaktiv që nuk përfundon kurrë. Në shoqëri, politikë dhe medie njerëz nga spektri i djathtë, majtë dhe i qendrës rrahin çështje të ndryshme dhe kështu ndihmojnë evoluimin dhe përparimin e një populli. Personat që vendosin të angazhohen dhe jenë të zëshëm në jetën publike duhet të jenë të ndershëm, të kenë mendime të pavarura dhe nuk duhet t’i bëjnë favore askujt apo kenë frikë nga askush. Armiqtë më të mëdhenj të atyre që hyjnë në arenën publike janë padituria, hipokrizia, padrejtësia dhe interesi vetjak i pafre; assesi personat që mund të jenë në opozitë apo mospajtim.
Krahasuar me kohën e thyerjeve të mëdha viteve të 90-ta të shekullit XX-të, populli shqiptar, sot, është në gjendje më të mirë gati në çdo pikëpamje. Pa asnjë dyshim baza e këtij progresi është liria jonë. Megjithatë liria nuk është postulat që lejon keqpërdorim dhe shfrytëzim. Liria është e drejtë të mendosh, shprehesh dhe veprosh sipas dëshirës, mirëpo pa e cenuar të drejtën e njëjtë për të tjerët. Fatkeqësisht kohëve të fundit hapësira publike shqiptare ka filluar të uzurpohet me agresivitet nga disa klika dhe individë të cilët kujtojnë që liria u takon vetëm atyre dhe në debate kanë të drejtë veç ata.
Grafomanë dhe llafazanë kanë nisur të përdorin fjalën dhe shprehjen e lirë si armë për të realizuar qëllime personale apo synime të padronëve që ua tërheqin penjtë tinëz nga prapa perdeve. Ngadalë, por sigurt, nëse nuk ndalen dhe zbohen nga ligjërimi dhe jeta publike, këta sherr-budallenj dhe të prapë mund të hedhin shoqëritë shqiptare përjashta orbitave të civilitetit dhe traditës shekullore të respektit dhe nderimit të tjetrit dhe kështu ndoshta të fusin popullin në rrethin vicioz të sharjeve dhe fyerjeve vulgare derisa eventualisht të arrihet në pikën ku mund të ndodh ndonjë konflikt qytetar.
Civiliteti është parimi themeltar i jetës publike. Pa të një popull gjallëron në “xhunglën hobesiane” ku secili është në luftë me secilin. Civiliteti apo njerëzia mbështeten në idenë që secili nga ne duhet të marrë parasysh interesat dhe aspiratat e tjerëve dhe të trajtojmë çdokënd sikur kemi dëshirë të trajtohemi ne vetë. Mirësjellja është shenjë e qytetërimit dhe refleksion i virtyteve dhe standardeve të vlerave. Civiliteti në politikë, biznes, medie dhe jetën e përditshme nuk do të thotë që konkurrenca, mospajtimi dhe argumentimi duhet të shuhen; përkundrazi, civiliteti do të thotë, që përkundër vështirësive dhe nxehtësisë që shkaktohen nga jeta, ne gjithmonë duhet të respektojmë dhe nderojmë të tjerët si qenie të barabarta njerëzore.
Më kujtohet, ka disa vite që kam lexuar, një fjalim mbi njerzillëkun të John Fletcher Moulton— shkollar, gjykatës dhe ministër i Anglisë para më shumë se 100 viteve. Në fjalimin e tij ai thotë që janë tri gjëra kryesore që përcaktojnë bashkëpunimin njerëzor.
E para është ligji, i cili na tregon se çfarë mund të bëjmë. Pjesëtarët e një populli të lirë duhet të zbatojnë ligjin pa kundërshtime. Nëse vërtetohet se nuk janë të mira dhe nëse u ka kaluar vakti, ligjet mund të zëvendësohen me më të mira dhe më të reja.
E dyta është zgjedhja e lirë, sipas të cilës ne mund të bëjmë çfarëdo që duam dhe të tjerët nuk duhet të na (para)gjykojnë për vendimet tona si duam të jetojmë.
Por, sipas Moultonit, mes këtyre dy gjërave është bota e manireve— gjegjësisht mirësjelljes— dhe është mu kjo gjë e ndërmjetme që e determinon suksesin e një kulture dhe një shoqërie.
Civiliteti është i vjetër sa jeta njerëzore në bashkësi. Konturat formale i mori që në kohën antike në Greqi dhe më vonë në Romë. P. sh. në Perandorinë Romake jo të gjithë banorët mund të ishin qytetarë. Nderi special i votimit u jepej vetëm atyre që angazhoheshin në diskursin publik dhe mund të influenconin shkrimin dhe miratimin e ligjeve. Familjet dhe individët që kualifikoheshin duhej të demonstronin histori aktive të civilitetit dhe kontributit për stabilitetin dhe përmirësimin e shoqërisë romake.
Në botën shqiptare sot ka individë që pa asnjë dëshmi e thonë apo shkruajnë që filan fisteku është spiun, e bile terrorist, dhe nuk ka asnjë konsekuencë morale, etike, profesionale apo juridike për akuza të tilla të rrejshme. Një politikan e quan tjetrin të sëmurë psikik dhe nuk ofron asnjë dokument mjekësor dhe askujt asgjë. Një gazetar hidhet si zagar mbi çdo kënd që ja prek interesat pronarëve të medies për të cilën punon duke përdorur gjuhë linçuese dhe shpifëse, për të cilën në një vend vërtetë demokratik dhe ligjor media dhe shkronjësit do të paguanin miliona kompensim financiar dhe redaktorët dhe pronarët do të shkonin në burg për vite të tëra, por, në vendet ku jetojnë shqiptarët, redaksitë në fjalë nuk mërziten të botojnë as reagimin e palës së dëmtuar. Zbritja më e madhe e tatëpjetës së civilitetit shqiptar mund të shihet në portalet dhe faqet tona në Internet ku persona të frustruar dhe pa edukatë nuk e kanë fare problem të shpallin secilën femër kurvë apo secilin burrë bandit ndërkaq që hingirizen pas maskës së anonimitetit.
Sidoqoftë, përkundër zymtësisë, ka shprese që situata do të ndryshohet dhe piramida e vlerave dhe civilitetit do të kthehet me maje përpjetë përsëri. Optimizmi bazohet në mospërfshirjen e pjesës më të madhe të publikut në lojën e shëmtuar të kastave dhe individëve të dobët të cilët me zhurmë e potere kujtojnë që do të zaptojnë hapësirat publike ndërkaq që publiku do të rrijë e shikoj seri. Këtë shpresë ma shtoi edhe një eksperiment i vogël që bëra në Facebook para ca ditësh ndërsa shtrova pyetjen publike për të gjithë miqtë dhe të njohurit e mi se për çfarë teme do të dëshironin që të shkruaja. Secili person që u përgjigj u deklarua që donte temë konkrete dhe konstruktive dhe askush nuk kërkoi sharje, përgojime ose diskreditime. Njëri nga ta, më duket që e përthekoi shumë mirë dhe punën e civilitetit ndër shqiptarë tek më shkroi: “Nuk është mirë të thuhet fjala e fundit e para, siç po bëjnë disa shqiptarë në publik sot. Kur fjala e fundit qitet e para aty nuk ka çfarë të thuhet më.”
Çfarë porosie antologjike për të gjithë jocivilistët, të cilët, herët a vonë, populli i civilizuar shqiptar do t’i ndalojë ose me mospërfillje ose me ligj.