Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

JONUFRA-OSE REQUEM PËR AKSIONET E RINISË

by

Nga Gëzim Llojdia/

Kohët e perënduara  kur rinia shqiptare gjendej nëpër tarracime  të njohura si :”kohë aksionesh”, sot njohin kuptime të ndryshme. Për ata, që i kanë njohur sot ajo kohë është si të kujtosh trëndafilat  e drurëve të harruar .Për një pjesë tjetër kujtimet ,janë mugulluar. Kohët  e aksioneve të rinisë janë kryer  në këto vise për shumë vite si dhe të në të gjitha stinët që ka viti,  në zheg e  nëpër akullime.Një ndër aksionet më të mëdha të rinisë  në jug kryesisht në bregdetin e Vlorës është Jonufra.Kujtimi i saj sot gjendet nëpër filma të vjetërsuara të ish-kinostudios shqiptare.

2.Jonufra sot nuk ka ruajtur asgjë nga kohet e shkuara. Dëshmitë janë si shiritat e filmave të prerë,të gjymtuar,ose gjysmë tarracime ,gjysmë kodrash të prera e të harkuara.Brezarët që ndërtoi, rinia  puna këtu filloi në vitin 1969, kanë humbur kuptimin e tyre. Nëse nuk je në dijeni se këtu tokat u shpyllëzuan nga rinia dhe aksionet vullnetare të saj atëherë ishin kuptimplotë ,atëherë do të vresh një bukuri që ka vendi i sajdisur, dikur por i shkatërruar nga ndërtimet sot. Ata që i kanë parë brezarët e rinisë tregojnë se nëse entuziazmi i rinisë ,zgjimi herët,ngrënia e mëngjesit dhe kënga që shoqëronte aksionistët ishte një lloj  energjie që vërshonte  nga agu deri në zbritje e  në përskuqje të diellit.Sot thua c’paskan hequr e lodhur,për një sakrificë të kotë.

Këto vise edhe këtu në Jonufër të veshur në bar e në lule edhe në gjethe,në fletë, sepse siç thotë Naimi, bukuri e Perëndisë ka dal’ e duket në jetë….Sëpata, që u ra përsipër drurëve të mbjellur në këtë këto masive të gjelbra ishte pikë së pari si të vreje : Qarje drurësh. Rënkime lëndësh. Rruzuj  lotësh. Të përhershme ngjarje me qarje  kolektive. Elipse rrathësh,agojnë shenja fjalësh.E gjithë kjo ndërmarrje masive gjelbërore u kosit ndonëse sakrifica e mijërave të rinjve thuajse shkoi dëm. Tronditja e parë është se pemët e mbjellur aso kohe janë zhdukur nga sëpata. Duhmës së urrejtjes  do ti përshtatej fraza:të mbetej pema dhe të zihej me gurë sistemi zuzar.

3.Kapanonet e aksionistëve të dikurshëm sot kanë mbetur fjalë në erë. Sinori i saj ,pra kufiri ku zinte fill dhe ku ndërpritej e zhdukej nuk gjendet.Është i kuptueshëm sot ndërtimi i strukturave hotelieri e restorante plazhesh të cilat nga udha që zbret të lënë përshtypjen e një fshati  që gjithçka e ka në gjysmë. Gjysmë hotele,restorantesh,përzierje që se merre vesh :”qeni të zonë”  ku është streha e pushuesit,restoranti i gatimit se përtej dihet që është deti i kristalt.Ca vite më parë kisha dëshirë të shikoja Safa Ymerin  e filmit :Malet me blerim mbuluar”,që në të vërtetë e quaja emër të krijuar ,por në fakt ishte personazh real, por që filmi kishte marrë vetëm emrin e tij. Dhe për dreq nuk shkova. Ndonëse djali i tij pronari i një hoteli  në Jonufër më dërgonte shpesh turistë në Orik. Jonufra e dikurshme që gjelbëronte nga agrumet aktualisht është e mbipopulluar:poshtë te plazhi nga hotelet dhe restorantet   dhe sipër godinat që po mbijnë si kërpudhat pas shiut.

4.Është një vend që i ka mbetur emrtimi:”Aksionistja”.Aksionistja nuk është gjë tjetër,përvecse një kodër ku ende sot pa e dikur kush lapidari i aksionistes.Pavarësiht qëllimit ,është një vepër e realizuar bukur me mozaik.Masivi i betonit tregon   një aksioniste fytyrëbukur  që ka në qafë shallin e aksionit dhe në krahë mbanë një kazmë kështë i kuptueshëm politizimi veprës për kohën e ndërtimit dhe motivin e saj. Megjithatë kjo vepër e bukur realizuar ne mozaik i përket artistit vlonjate, Agron Dine .Punimi është mbresëlënës aq sa edhe sot ajo është ruajtur ndonëse degradimi  nga faktorët natyror bie shpejt në sy.

Rreth ndërtimit të kësaj vepre duhet ti thërrasim kujtesës gjë që s’bindet kështu që në ndihme vjenë shtypi i kohës.Më 23 marsit 1977 këtu ka ardhur E.Hoxha dhe sikundër në Lukovë edhe këtu në pikën dominonte ngrihej një përmendore për të përjetësuar punën e rinisë. 1300 ishin punëtorët  të inkuadruar në sektorin e Jonufrës NB Rinia Vlorë. Në vitin 1969  u mbollën agrumet. Në këtë aksion kombëtar siç quhej ahere kanë punuar me mijëra të rinj dhe të reja vullnetarisht  të cilët shkonin me detyrim për një muaj.Në fakt puna e tyre  në aksionet kombëtare nuk paguhej.

-Po vepra  që shkroi rinia e aso kohe ku është ?

-Mos pyet mik,gjithkund  duhej  të ishte, në të vërtetë asgjëkund. Kodrinat kanë mbetur ca rrafshina me ferra e bimësi.Është vetëm ky lapidar në kushtim të aksionistëve,shqiptarë.Rinisë,që për kohën dhe momentet ishin heroike,ndërsa sot përcaktimi bëhet ndryshe.Sidoqoftë djersa e shkuar lumë le të mbetej e materializuar sepse vendet të këtilla me agrume ka gjithkund në vendet fqinje. Kjo djersë  e rinisë ,pra të djemve dhe nënave shqiptare dhe ky monument i blertë i agrumeve do tu shërbente breznive shqiptare .

5.Disa të dhëna historike: Dr Moikom Zeqo , arkeolog,historian i mirëfilltë i kësaj sfere për këtë rast duke analizuar vend-ardhjen e piktorit  Onufër shkruan:”Në masivin kodrinor të bregdetit në jug të Vlorës si dhe emër i një monumenti kulti në Kaninë. Në Gjirin e Vlorës shkruan ai, është qyteti arkeologjik i Orikumit themeluar sipas mitit nga princër eubeas pas rënies së Trojës..më e pabesueshme është se në kohën mesjetare të kryqëzatave,Orikumi quhet me emrin e qytetit biblik Jerikos( muret e këtij qyteti i rrëzuan me tingujt e burive).Ky vendbanim mund të ketë qenë edhe ndonjë skelë detare,ngase të dhënat flasin se në këtë gji detar prej kohëve të lashta deri më sot gjenden mbi 13 anije të mbytura .Dhe një numër prej  tyre mund të kenë qenë të vendasve, që kanë jetuar në këtë territor…”

Onufri, ndërtoi dy kisha në Jonufër, në njërën prej të cilave ai  grumbulloi 9 piktorë të vegjël, të cilët, si nxënës të tij prodhonin ikona  dhe mësonin në fushën e  pikturës murale.

 

THIMI MITKO E SHPËTIM SALA, DY KORÇARË RILINDËS QË I JAPIN VLERA KOHËS E NJËRI-TJETRIT

by

Nga Ramiz LUSHAJ/

 1.Fjalori i rrallë dorëshkrimor i Thimi Mitkos, me 326 faqe e 30 shënime jashtë tekstit, i hedhun tok me libra të vjetër për shitje ambulante në trotuar para QNK në Tiranë, fatmirësisht më 25 qershor 2011 bie në dorë të koleksionistit e historianit Shpëtim Sala. Vepra nuk mbante ballinë të trashë (të jashtme) e të brendshme (frontespic). Ishte pa shënimet e duhuna identifikuese për autorin, titullin, vendin dhe vitin e botimit. Fashikujt të palidhun me qepje. I keqmbështjellë me letër të zverdhun ambalazhi. Letra dorëshkrimore industriale (nga celuloza e drurit) ishte në gjendje fizike të mirë: me dëmtime të vogla si ndonjë grisje, disa njolla myku, pak përthyerje fletësh në cepe e anësore, etj.

Shpëtim Sala i hyni punës misionare të historianit atdhetar. Pati konsultime të hapura, konkrete e të frytshme me gjuhëtarë, historianë, ekspertë zyrtar, krijues, koleksionistë, arkivistë. Shfletoi gjithë fondin e fjalorëve e fjalësit botuar kryesisht në shek. XIX, etj. Në 15 faqe të vëllimit të dytë Sala na jep përshkrimin numerik e tematik të fondit arkivor të Mitkos në AQSH, Institutin e Kulturës Popullore, etj., të cilat i ka shfrytëzue në mbi dy vite pune kërkimore shkencore. Një vëmendje të veçantë i kushtoi letërkëmbimit të Mitkos me albanologët Gustav Majer, Jan U. Jarnik, Francesko Krispi, si dhe me rilindasit shqiptarë: Jeronim De Rada, Dora D’Istria, Konstadin Kristoforidhi, Abdyl Frashëri, Dhimitër Kamarda, etj. Në dosje të AQSH gjeti të tjera dorëshkrime origjinale të Mitkos, të cilat i krahasoi me ekspertizë shkencore me Fjalorin e tij dorëshkrimor.

Në përfundim të këtyre hulumtimeve të shumta studimore shkencore, pa asnjë mëdyshje, saktësoi dy fakte: autori i Fjalorit është rilindasi Thimi Mitko, ndërsa përmbyllja e tij si dorëshkrim daton në vitet 1887-1888.

Rasti e solli që te dy: Thimi Mitko, rilindasi i Rilindjes Kombëtare Shqiptare,  në shek. XIX dhe studiuesi i tij, Shpëtim Sala, rilindas i ri  i shek. XXI, të ishin nga i njëjti vend trojenik – nga Korça e kulturës e arsimit kombëtar shqiptar.

2.Rilindasi Thimi Mitko (1820-1890) në gjallje të vet pati përpjekje për botimin e Fjalorit në ndonjë institucion shkencor ndërkombëtar si në Austri, etj. Në një nga 33 letrat e tij dërgue albanologut austriak Gustav Majer (1850-1900), në atë të 30 korrikut 1884, shkruan për veprën në proces: “Unë nuk pretendoj asnjë përfitim, veçse të më dërgohen pesëdhjetë kopje (ekzemplarë) prej tyre, që t’ua jap si dhuratë miqve, qoftë edhe në sasi më të vogël” (Sh. Sala, Fjalori …”. Vëll. II, fq. 15).

Fjalori tregjuhësh, fryt i një pune rreth 30-vjeçare, u fletëmbyll i gatshëm për botim qyshse në vitet 1887-‘88, por mbi dy vjet ma vonë atdhetari i penës, Thimi Mitko i mbylli sytë. Vepra i mbeti në dorëshkrim, sikurse shumë fjalorë e fjalës të tjerë të shek. XIX, si ai i Konstandin Kritoforidhit, etj.

Ky Fjalor i Thimi Mitkos mendohet të ketë ardhë në fonde shtetërore të Tiranës në kohën e Zogut, ndoshta në vitin festiv të 25 vjetorit të Pavarësisë. E, prej atëherit, gjithato duar e kanë prit e përcjell këtë vepër të çmuar, disa studiues mendohet të kenë vjelë e mjelë nga kjo vepër “e fshehur”, derisa në shek. XXI përfundoi hedhtas e haptaz në tezgat e rrugës. Sa tragjike e komike! Si shumë fate e fatalitete shqiptare.

Përballë këtij krimi ndaj veprës të Thimi Mitkos vjen një ditë e bekuar e lartngrihet mirësia e njeriut të mirë, historianit Shpëtim Sala, kryetar i Shoqatës Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë, i cili kreu një shenjtëri të ditës: Në të tretin shekull kalendarik (1888-2013) e botoi këtë vepër me interes historik e shkencor. Në dy vite punë hulumtuese, përgaditore e botuese investoi mbi 10.000 USD nga kursimet shtërngestare nga të ardhurave e tij vetjake e familjare.

3.Vepra “Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos” përmblidhet në dy vëllime me 634 faqe. Është kontribut i shumëfishtë i kombëtarit të formatit të madh, veprimtarit të shquar të shoqërisë civile, koleksionistit ndriçues, historianit ngulmues e botuesit sakrifikues Shpëtim Sala.

Vëllimi i parë, i përgaditur nga Shpëtim Sala, është puna studimore origjinale e Thimi Mitkos, është fjalori dorëshkrimor origjinal tregjuhësh i tij i ndarë në tre kolona greqisht-italisht-shqip me tekstin e plotë anastatik në dy pjesë: atë tematik (108 faqe) dhe atë bisedimor (214 faqe).

Vëllimi i dytë është vepër shkencore mirëfilli e studiuesit Shpëtim Sala me 298 faqe gjithsej. I ndarë në dy pjesë: Transliterimi i pjesës shqip të Fjalorit të Thimi Mitkos, i cili përbahet nga dy blej: fjalori tematik (fq. 97-128) dhe fjalori bisedimor (fq. 129-182) si dhe Fjalësi Shqip (fq. 183-290). Në kit’ vëllim (fq. 79-96) zenë vend edhe aparati shkencor i veprës: Përvoja në transliterimin e veprës së Th. Mitkos. Tabela me shkronjat e alfabetit grek të përdorura nga Mitko dhe atyre të shqipes së sotme me të cilat është realizuar transliterimi. Alfabeti i përdorur nga Th. Mitko. Shënjat e pikësimit, shenjat konvencionale dhe simbolet e përdorura nga Thimi Mitko në dorëshkrimin e fjalorit. Shkurtesat. Në përmbyllje të krejt veprës dyvëllimshme (fq. 293-296) studiuesi Shpëtim Sala paraqet shkronjat e Fjalësit dhe numrin e fjalëve sipas shkronjave, ku shenjohen 5.093 fjalë të dorëshkrimit të Thimi Mitkos. Gjithashtu është edhe bibliografia me burimet arkivore të shfrytëzuara e veprat e konsultuara nga vet koleksionisti e studiuesi Shpëtim Sala.

Në veprën e dytë historiani i njohur Shpëtim Sala paraqet (fq. 5-78) një studim plotor “Vështrim monografik mbi jetën dhe veprën e Thimi Mitkos”, i cili rri krejt mirë në këmbë edhe si një monografi meritore më vete.

4.

Rilindasi korçar Thimi Mitko në auditoret e shkencës e shkollave shqiptare tashma nuk do të njihet vetëm si “babai e krijuesi i folklorit shqiptar” me veprën e tij “Bleta Shqiptare” botuar një muaj para Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878), por edhe si leksikograf i shquar i shqipes me veprën “Fjalori…”(2013) botuar nga koleksionisti e historiani korçar Shpëtim Sala.

Në veprimtarinë e Mitkos duket se ma shumë kohë e mundime se sa për  grumbullimin e folklorit shqiptar në Shqipëri e mërgim (Greqi, Bullgari, Austri, Egjypt) i ka marrë puna studimore për Fjalorët, bile nuk u tërhoq as pas vitit 1880 kur një sëmundje kronike e syve po ia dobësonte shikimin. Edhe tek kryevepra e tij e botuar “Bleta Shqiptare” kemi një Fjalës “Shqip-Greqisht”, po ka edhe dorëshkrime të tij si Fjalor Greqisht-Shqip apo Shqip-Greqisht, veçse Fjalori tregjuhësh i vitit 1887-‘88 është më i ploti, më i madhi, ma i randësishmi, i gjithëkohshëm.

Fjalori i shek. XIX i rilindasit dijetar e pasanik Thimi Mitko për nga sasia e  fjalëve (mbi pesë mijë) të leksikut të shqipes renditet mbas fjalorëve të J.G. Hanit, F. Rosit, G. Jungut e G. Majerit.

Fjalori i Mitkos, sikurse edhe ai i Pulevskit, janë të vetmit fjalorë të shek. XIX me orientim tematik, të cilët përmbajnë edhe shprehje dhe përshendetje, urime, etj. që përdoren në ligjerimin e shqipes.

Kjo vepër e Mitkos e shek. XIX nuk ishte e panjohur nga albanologët e kohës dhe as nga disa rilindas shqiptar, e cila dëshmohet edhe nga gurra arkivore të letërkëmbimeve të folkloristit e leksikografit Thimi Mitkos.

Ky Fjalor tregjuhësh, që pasqyron gjendjen e Shqipes në gjysmën e dytë të shek. XIX,  ka leksik mjaft të pasur nga trevat e Veriut dhe të Jugut të Shqipërisë, përmban fjalë të reja (neologjizma), synon pastrimin e Shqipes nga gjuhët e tjera të Ballkanit e Mesdheut, etj.Vepra e randësishme leksikografike e Thimi Mitkos, fjalori tregjuhësh i tij, është pjesë e veprimtarisë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare të shek. XIX të vëllezërve Frashëri, Kristoforidhit, De Radës, D. Kamarda, J. Vreto, D. Boriçi, G. Benusi, etj. që dhanë kontribute edhe në gjuhësinë shqiptare. Njëherash, ky Fjalor është një nga ato kontributet e mëdha e të shumta të rilindasit Thimi Mitko krahas atyre si mbledhës e përhapës i folklorit shqiptar; autor i dhjetra artikujve në shtypin e kohës për problematika të Kombit Shqiptar; nismëtar e pjesmarrës në shoqëri patriotike shqiptare në mërgim; shtypshkrimin e shpërndarjen e librave e gazetave shqipe në vise të Shqipërisë Natyrale; botimi i disa poezive; nisma për arsimin e kulturën shqiptare, etj.

             5.

Vepra “Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos” (2013) në dy vëllime mirëfilli shkencore është, si të thuash, një temë doktorature e historianit korçar Shpëtim Sala me banim në Tiranë, e cila para çdo komisioni do të merrte vlerësimin ma të lartë.

Në koft se flasim edhe për botime të tjera të historianit Shpëtim Sala si  monografia “Një perandor në Prizren” (Botime Françeskane, Shkodër, 2008), “Letra të panjohura të Fan Nolit, 1906-1913” (Letërkëmbime të Nolit me personalitete. Pajisë edhe me aparat shkencor. Botime Françeskane. Shkodër. 2008), “Akti i Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare” (Tiranë, 2006, 2011), Maximilian Lambertz “Raport mbi studimet e mia linguistike në Shqipëri nga mesi i majit deri në fund të gushtit 1916” (Përkthimi nga gjermanishtja, si dhe parathania e shpjegimet nga Sh. Sala); përmbledhja folklorike “Këngë popullore qytetare të Shqipërisë së Mesme”, etj. meriton akordimin e një titulli të lartë “Profesor”, pasi të këtilla janë kontributet e tij.

Në koft se flasim edhe për veprat dorëshkrimore të historianit Shpëtim Sala, për gjashtë monografitë e tij si ato për shoqëritë patriotike, Orkestrat frymore, shtypin, fjalorët e fjalësit, etj. si dhe referate apo kumtesa të mbajtura në konferenca, simpoziume e konferenca shkencore në Tiranë, Shkodër, Korçë, Prishtinë, Strugë, Ulqin, etj. apo ligjërata si në Universitëtin Ndërkombëtar të Strugës, etj. atëherë e meriton titullin “Akademik” i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë apo të Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës.

Shpëtim Sala, ky rilindas i ri, është nderuar nga Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës me Çmimin “Frang Bardhi” (2008) ka një pasuri të madhe e të rrallë në shtëpinë e tij: Koleksionon mbi 3.000 libra në gjuhën shqipe. Mbi 20.000 fotografi e kartpostale me tematikë shqiptare. Mbi 1.000 dokumente që kanë zanafillë nga pushtimi otoman. Ka një koleksion pothuaj plotor filatelinë shqiptare. Gjithato heraldika shqiptare, monedha e kartmonedha shqiptare, objekte etnografike druri, etj., Ky fond i madh koleksionesh shtron kërkesën para Ministrisë së Kulturës e Qeverisë së Shqipërisë për hapjen e një “muzeu” me këto vlera kombëtare shqiptare për të sotmen e të nesërmen. Historiani e koleksionisti Shpëtim Sala duhet thënë se me koleksionet e tij ka hapur ekspozita të shumta e të shpeshta dhe me frymë e shtrirje panshqiptare në Tiranë, Prishtinë, Vlorë, Budapest (Hungari), Prizren, Korçë, Strugë (Maqedoni), etj., në të cilat kanë paraqitë vlera të rralla  dhe janë ndjek me interes nga mijëra vizitorë shqiptarë e të huaj.

Nisur nga të gjitha këto veprimtari botuese, studimore, koleksionuese, kulturore, etj. të historianit e koleksionistit Shpëtim Sala mendoj se ka ardhë koha që t’i akordohet nga Qeveria e Shqipërisë një pension shtetëror për merita të veçanta.

 6.

“Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos” (2013) është një punë shkencore “e përbashkët” e Thimi Mitkos e Shpëtim Salës, është vazhdim plotësor i veprës së njëri-tjetrit, ku këta dy  rilindës të shquar në kohë të ndryshme, këta dy emra të njohur në letrat shqipe, në arsimin e kulturën shqiptare, e ndajnë lavdinë ndërveti. Rilindasit Thimi Mitko e Shpëtim Sala janë dy emra që i bajnë nder kohës e njëri-tjetrit.

ZBULIMI I NJË “SEKRETI”…

by

Nga: MURAT GECAJ/

Siç është e kuptueshme, jeta e çdo çifti ka të veçantat e saj. Nga ky rregull i pashkruar nuk kemi bërë përjashtim as unë, me bashkëshorten, Katrinën. Kur u njohëm së pari, sigurisht, nuk u kushtuam ndonjë rëndësi datëlindjeve tona. Por, më vonë, kur nisëm t’i festonin me modesati ato, ndjemë kënaqësi për përputhshërinë, pra se të dy kishim lindur në muajin mars dhe ishim “marsianë”. Kështu, ndërsa ajo kishte lindur me 17 mars, unë datëlindjen e kam më 23 mars (shënuar, gabimisht, në dokumetet zyrtare,  29 mars), pra vetëm 5-6 ditë më pas. Për ta thjeshtuar festimin e ditëlindjeve tona, nisëm të ndiqnim një praktikë, me të cilën u përshtatën edhe tre fëmijët tanë. Pra, ceremonitë tona modeste, sipas kushteve e mundësive tona, i bënim gjithnjë në mesin e këtyre datave, pra në çdo 20 mars.

Nuk dua të zgjatem e ta lodhi lexuesin e këtyre radhëve, me këto fakte vetjake, gjë për të cilën ju kërkoj ndjesë. Por ishte një suprizë e këndshme dhe e pa përjetuar kurrë më parë, që më bëri të shprehm sot. Nuk kanë kaluar vetëm pak orë, kur në derën e banesës sonë ra zilja, por pak e zgjatur. Zakonisht, kështu veprojnë postjerët dhe mendova se, si zakonisht, më vinte ndonjë revistë nga kolegu e miku im, në Boras të Suedisë, Sokol Demaku. Ndërsa, kur unë e bashkëshortja u ndodhëm përballë personit të panjohur, përjetuam çaste habie dhe emocione, njëkohësisht. “E keni këtë buqetë me lule nga Italia,-na tha ai.-Ja, lexojni se çfarë shkruhet në kartolinën shoqëruese…”.Të them të vërtetën, më parë nuk e kishim provuar një praktikë të tillë.

Pasi e falënderuam postierin, i cili vinte nga një dyqan lulesh të kryeqytetit dhe na tregoi se porosinë e kishin marrë direkt nga Italia, u kthjelluam e u qetësuam, duke ndjerë dhe kënaqësi të patreguar shpirtërore. Buqetën stërmadhe të luleve, me fjalët në kartolinën e saj, na e dërgonte djali ynë i vogël (tashmë, mbi 42 vjeç), Altini dhe shoqja e tij, Lorena, me djalin Marcello. U morëm erë atyre luleve, sikur të kishim pranë ngrohtësinë dhe erën e mirë të atyre shumë  të dashurve tanë. Pastaj, pak nxitimthi, lexuam fjalët e dërguara në mesazhin e tyre, pikërisht sot, më 20 mars 2014, në vazhdim të traditës shumëvjeçare, për festimin e ditëlinjeve tona.

Pra, ja çfarë na shkruanin ata, nga qyteti Asti, në Italinë veriore: “Për Murat dhe Katrinë Gecaj: Nga larg, ne ju dërgojmë një tufë me lule të freskëta që t’u kujtojmë, me mall e dashuri dhe që t’u sjellë sa më shumë gëzime e lumturi. Jemi larg e s’shihemi dot, po me këto lule ju përqafojmë fort, fort! Urimi ynë i zemrës është: U bëfshi edhe 100 vjet tjera dhe ju çojmë nga një puthje, veç e veç. Me shumë mall e dashuri-Tini, Lori e Marçi”.

Mendoj se, çdo koment tjetër, është i tepërt dhe kërkoj mirëkuptimin tuaj. Faleminderit!

Tiranë, 20 mars 2014

 

BABA REXHEPI-NJË JETË E JETUAR PËR FE DHE ATDHE

by

  „ KUR  TË  VDES, NUK  DUA  CEREMONI  MORTORE./AMANET, ATE  RASËN  E  GURIT QË  KAM MARRË  NGA GJIROKASTRA,TË  MA  VENDONSI TEK KOKA”/

Shkruan:Eugen SHEHU/

Lindi në gushtin e vitit 1901 në qytetin e gurtë të shtetit amë,Gjirokastrës.U rrethua që në vitet e para të jetës,me legjendën e famshme të kështjellës që mbante emrin e Argjiro dhe që u lëshua si erë nga bedenat e kalasë,vetëm e vetëm për mos ti ranë nën sundimin e të tjerëve.U rrethua prej tregimeve mbi trimëritë e pashallarëve të Gjirokastrës,fama e të cilëve arrinte deri në Athinë.Por pati edhe një fat të madh që do t’i paraprinte rrugëve të së ardhmes së vet.Ishte nipi i parë,i të mrekullushmit Baba Selim,i teqesë së Zallit në Gjirokastër.Rexhepi i vogël,shkonte të mësonte në shkollën fillore të Gjirokastrës,në vitin 1907.Gjuha e përdorur aty ishte turqishtja por fati i madh e çonte vogëlushin çdo ditë në Teqenë e Zallit,tek daja i tij ( vëllai i nënës) i cili i mësonte në odën e madhe,gjuhën e bukur shqipe.Dhe tok me gjuhën e bukur tonën,Baba Selim ushqente në shpirtin e nipit të vet, dashurinë e madhe për Shqipërinë.Dihet tanimë se në vitet 1906-1909,Teqeja e Zallit në Gjirokastër ka qenë shëndrruar në çerdhe të madhe të shqiptarizmës.Shahin Kolonja e Sulejman Delvina,Cerçiz e Bajo Topulli,Mihail Grameno dhe Qemal Panariti,shkonin shpesh në dhomën e kësaj teqeje dhe në biseda me Baba Selimin ideonin kryengritjen e përgjithshme shqiptare për pavarsi kombëtare.

Pas mbarimit të shkollës fillore,djali  i thatë dhe imcak,Rexhepi,nisi studimet në shkollën e mesme “Ruzhdije”.Ngase mësonte shumë dhe retulltatet i kishte mjaft të mëdha,me porosi të Baba Selimit,Rexhepi regjistrohet njëherazi në Medresenë e qytetit ku nis të futet kështu në udhën e shenjtë të misticizmës islame.Në shtëpinë e vet në Gjirokastër,nxënësi i dalluar i shkollave “Ruzhdije” dhe “Medrese”,Rexhepi do të ulej me ore të tëra pranë librave duke harruar krejt lodrat e moshës.Për më tej,me këmbënguljen e tij,ai do të shkonte rregullisht në Teqenë e Zallit,duke marrë prej dajës së vet,mësime për gjuhën persishte dhe osmanisht.Bashkëjetesa dajë-nip,pat lënë mbresa të pashlyeshme tek Rexhepi i vogël,i cili më pas,për dajën e vet do të shkruante pos të tjerave ; “Me të qendruar në Post,Baba Selimi e përhapi shumë bektashizmën,i shtoi së tepërmi radhët e antarëve shpirtërorë,jo vetëm me shqiptarë por edhe me të huaj që ishin në Gjirokastër si nënpunës.Fama e tij u përhap aq tepër,sa një major turk,i cili komandonte një garnizon ushtarak në Maqedoni,kur dëgjoi meritat e Baba Selimit erdhi në Gjirokastër për të marrë dorë tek ai dhe u dorëzua myhib… Në kohën e okupacionit italian,kur nisi lufta për çlirimin e atdheut,Baba Selimi përkrahu nxehtësisht nacionalizmin shqiptar.Thirri gjithë fshatarët me radhë dhe i këshilloi të gjithë,të bënin luftën e çlirimit me ngjyrë shqiptare,duke u larguar nga ideologjitë e huaja”. (Baba Rexhepi “Misticizma Islame dhe Bektashizma” Botimi i Detroitit, Amerikë 1967, faqe 261 ).

Duke përfituar nga trazirat e brendshme të shtetit shqiptar,nën Princ Vidin,në qershorin e vitit 1914, grekët të përkrahur nga formacionet e tyre të andartëve ndërmuarën nismën për të krijuar aty qeverinë greke,kinse kishin të bënin me tokat e Vorio Epirit.E vërteta është se shteti shqiptar nën Princ Vidin ishte tejet i kufizuar nga ana gjeografike dhe ai e la jugun në dorë të një batalioni të armatposur keq të Ushtrisë sonë Kombëtare.Ky batalion asesi nuk mund të vepronte përgjatë vijës kufitare rreth 200 kilometra ndaj edhe grekët e zunë lehtësisht Gjirokastrën,me ç’rast donin të internonin Baba Selimin së toku me besnikët e tjerë të tij.Me ndërhyrjen e disa ortodoksëve të Gjirokastrës,kjo nuk ndodhi dhe Baba Selimi shkoi të banojë në Gjirokastër,në shtëpinë e motrës së vet,tek dervish Rexhepi.Anipse nuk ishin në teqe,dajë e nip e kthyen shtëpinë e gurtë në fole të shqiptarizmës,çetat e trimave shqiptarë,merrnin porosi e letra prej Baba Selimit,nëpërmjet nipit të vet,dervish Rexhepit i cili nën uniformën bektashiane merrte e përcillte mesazhet e lirisë sidomos në bashkëpunim të ngushtë,dervish Rexhepi pat me Cerçiz Topullin të cilin e çmonte për besën e burrit dhe trimërinë e rrallë.Pas vitit 1919,kur teqeja u çel sërisht,dervish Rexhepi ishte i pari që ngarendi atje.Duart e tij të vogla e të buta bënin gjithfarlloj punësh,që nga ndërtimi i mureve të shkatëruarra e deri tek mbjellja e luleve apo pemëve të shumta frutore.Pas një shërbimi të gjatë në Teqenë e Zallit në Gjirokastër,dhe pas kalimit të shakllës së parë të karierës së bektashizmës,biri i urtë dhe i mençur  Gjirokastrit merr titullin Dervish.Në ceremoninë e marrjes së titullit,në fillim të viteve 30-të,shkuan në Teqenë Zallit në Gjirokastër dhjetra dervish e baballarë,nga Tepelena, Kolonja,Gjirokastra e Delvina.Krejt atyre u pat rënë në sy,jo vetëm mençuria e dervish Rexhepit por sidomos aftësitë e tij mistike për të komunikuar me njerëzit e thjeshtë përmes shikimeve të syve.Një rrezellëm të mbrendshëm njerzorë dhe depërtues,ata sy e ruajtën deri në fund,deri atëherë kur u mbyllën për në paqën e amshuar.

Pas pushtimit fashist të vendit në prillin e vitit 1939,Teqeja e Zallit në Gjirokastër,do të shndrohej në vatër të vërtetë atdhedashurie.Nacionalistët shqiptarë,të prirur pas bektashizmës,si një besim me kahje të përhershme nga dashuria e shenjtë për atdheun,do të kalonin ditë e netë të tëra në këto prehëtore të shpirtit duke nxitur organizimin e çetave të armatosura kundër pushtuesit.Emra të njohur të nacionalizmit shqiptar si Babameto,Omari,Këlcyra,Xhaferi etj,do të bashkëpunonin ngushtë me dervish Rexhepin fjala e të cilit ish pothuaj e shenjtë për krejt gjirokastritët.Jo pa qëllim,dervish Rexhepi,ftonte gjatë kësaj periudhe në Teqenë e Zallit,edhe personalitete të arësimit e atdhetarisë së Kosovës,siç ishte Rexhep Krasniqi i cili pat kumtuar pikërisht në ate faqe,mësimin e vyer së historisë se “Pa Shqipëri nuk ka Kosovë,por edhe pa Kosovë nuk mund të ketë  Shqipëri”. Në fillim të viteve 40,në mbarim të luftës italo-greke,atëherë kur qeveria dhe junta ushtarake greke,filloi genocidin e paparë ndaj Çamërisë,teqeja e Zallit dhe personalisht dervish Rexhepi,u bënë vatra e parë e këtyre shqiptarëve që linin me dhimbje viset e tyre dhe gjenin prehje në gjirin e shtetit amë.Në çdo rast,dervish Rexhepi  interesohej për fjetje e ushqime të këtyre familjeve dhe më pas i dërgonte nëpër shtëpitë e mëdha të nacionalistëve të Gjirokastrës, Delvinës, Përmetit, Tepelenës e Vlorës.Shqipëria etnike,përpara se të vlente si aspiratë,ishte një veprimtari e gjërë dhe konkrete e udhërrëfenjësit dervish Rexhepi.

Në janar të vitit 1943,në Gjirokastër e rrethina,patën nisur të organizohen këshillat e nacionalçlirimtarëve,me ç’rast filluan të bëjnë edhe propagandë antinacionaliste.Kjo propagandë e kish fillin e saj,në mendjet e komunistëve jugosllavë,të cilët  janë parë nga komunistët e shtetit amë sikur të ishin idhuj.Për më tej,pas ngjarjes së dhimbshme të Mukjes,gjithshka nisi të flasë për vëllavrasje.E vërteta është se komunistët e Qarkut të Gjirokastrës,përmes Bedri Spahiut( i cili në atë kohë pat marrë teqenë e Zallit dhe ish emëruar myhib),i bënte thirrje dervish Rexhepit që të bashkëpunonte me ta por përgjigjja e udhërrëfenjësit ka qenë tepër lakonike ; “Unë bashkëpunoj vetëm me ata që e duan Shqipërinë.Unë nuk besoj se Dushanët e duan vendin tonë më shumë se Mit’hat Frashëri,Bahri Omari e Ismail Golemi”.Por do të vinte edhe një moment tjetër kur dervish Rexhepi do ta bashkonte fjalën e tij me veprën.Kjo ka qenë data e 30 gushtit 1943,atëhrë kur nacionalçlirimtarët e udhëhequr prej Sotir Meros dhe Shemsi Totozanit u derdhën mbi Libohovën martire,kinse aty e kishte çerdhen e vet Balli Kombëtar.”Të nisur me gurët e zjarrit në dorë,urejtjen dhe pabesinë në shpirt,ata u sulën në lagjen Marine,drejt shtëpisë së Rustemajt,shtëpisë së shenjtë të shqiptarizmës dhe u lanë oborrin e shtëpisë me gjakun e Qazim Rustemit,nipit të Avniut… i cili duke patur mbështetjen e dervish Rexhepit dhe nacionalistëve të tjerë të Prefekturës së Gjirokastrës, organizoi formacionin e parë nacionalist antifashist dhe antikomunist në Libohovë”.(Gazeta “Balli i Kombit” 31 gusht 1995 ).

Menjëherë pas kësaj ngjarjeje,duke njohur shpirtin e butë dhe atdhetar të Qazim Rustemit,dervish Rexhepi bëri një lutje dhe një betim.Lutja ishte për shpirtin e të ndjerit Qazim,ndërsa betimi se nën rrobën e shenjtë të dervishit do të mbante kurdoherë armën për të luftuar komunistët shqiptaro-sllav. Tashmë ai vihet në krye të një çete nacionalistësh prej 30-40 burrash duke kryer disa luftime të sukseshme si kundër okupatorit fashist,ashtu edhe kundër forcave komuniste që donin të gënjenin popullin shqiptar,me parrullat e sheqerosura të vëllezërimit me sllavët.Në shumë prej këtyre luftimeve,sido që nacionalistët nuk e linin dervish Rexhepin në radhët e para,ata i habiste gjithmonë guximi i tij.Mandej në një prej luftimeve në rrethinat e fshatit Lazarat,në Gjirokastër ka luftuar në këmbë,përmes breshërisë së plumbave.Tashmë që dervish Rexhepi,pat dalë kundër pushtuesve dhe komunistëve duke mbledhur rreth vehtes ajkën e djalërisë gjirokastrite,ai u vështrua si armik permanent i nacionalçlirimtarëve.Sidoqoftë këta nacionalçlirimtarë,duke dashur të mos të konfrontohen me popullin e Gjirokastrës,Libohovës e Tepelenës (treva në të cilat personaliteti i dervish Rexhepit ishte i padiskutueshëm) menduan të vënë në përdorim taktikat e tyre dhelprake.Kështu,në një urdhër të Komandës së Qarkut të Parë Operativ Vlorë-Gjirokastër,thuhet pos të tjerave : “Është e nevojshme me u pa mundësia të eleminohet fizikisht dervish Rexhepi i teqes së Zallit sepse po bënë për vete popullin  e Gjirokastrës.Por këshillohet që vrasja të jetë e fshehtë dhe askush të mos deklarohet se e ka vrarë”.(Arkivi Qendror i Ushtrisë-Tiranë.Fondi Qarku Operativ Vlorë-Gjirokastër,urdhër dt.3 mars 1944 ).

Pa dashur të cek tiparet e vyera që kërkon të ringjallë bektashizmi ndër besimtarët e vet,them se besnikëria ka qenë dhe mbetet nder tiparet esenciale të frymëzuara.Ka qenë në skuadrën e nacionalçlirimtarëve të Gjirokastrës,një Myhib i cili me të marrë urdhërin për vrasjen  prapa shpine të dervish Rexhepit, e njofton ate në fshehtësi,dhe prej këtij momenti jeta e udhërrëfenjësit të bektashizmës,kalon në ilegalitet të plotë,përmes trazirash të mëdha,por edhe betejash të mëdha. Miqtë e tij më të mëdhenj,ishin besimtarët e teqeve në Lazarat,Nepravisht dhe Melan.Ata e pritën dhe e përcollën këtë dervish të urtë,gati shenjtor i cili ndonëse me trup të pakët,askurrë nuk e lëshoi pushkën nga dora.Për më tej,ai u lidh edhe me burra të tjerë të mëdhenj si Skender Muço,Mit’hat Frashëri,Ismail Golemi etj.Fjalëpak,i pjekur në arsyetime,ai do të ishte ndër të parët nacionalistë të Gjirokastrës i cili do të dënonte ballistin Nexho Bejleri i cili pat kryer disa krime në Libohovë.Në biseda me bashkëluftëtarët e vet dervish Rexhepi ka kumtuar kurdoherë se psuhka e një nacionalisti shkrep larg,kur ajo i drejtohet armiqve të Shqipërisë dhe jo shqiptarëve të pafajshëm të gënjyer nga ideologjia komuniste.Plot 8 muaj,dervish Rexhepi u end me pushkë në krah,në viset jugore të Shqipërisë,në krye të çetës nacionaliste të tij.Plot 8 muaj,jeta e tij kaloi përmes rreziqesh e brengash të mëdha.Por bashkëluftëtarët e tij,kujtojnë se drita e thellë brenda syve të tij,ajo dritë gati enigmatike,nuk u shua askurrë.Udhërrëfenjësi i shqiptarizmës,përpara çdo luftimi,gati si përshpërim, këndonte këngët e trimërisë,duke bekuar me radhë djemtë e labërisë që i vinin pas.Një ngjizje e çuditshme e atdheut dhe fesë ish farkëtuar në shpirtin e madh të tij.

Në dhjetorin e vitit 1944,atëhrë kur në Gjirokastër,nacionalçlirimtarët nisën të hedhin vallen e zisë së komunizmit,për të parën herë sytë e dervish Rexhepit u përlotën.Duke kapërcyer kufijtë e shtetit amë ai u ish drejtuar bashkëluftëtarëve të vet,duke i thënë se do të largohemi përkohësisht,të organizohemi për të luftuar deri në çastin e fundit,komunizmin.Duke kaluar për në tokat çame,sigurisht ndjen dhimbjen kur sheh teqetë e djegura por mban kurdoherë besim në frymën e shenjtë të lirisë që ka shpërndarë kudo në botë,Haxhi Bektashi,i pari udhërrëfenjës i bektashizmit. Ishte ende në kampet e refugjatëve në Greqi,kur i vjen lajmi se ishte shpallur në Tiranë si armik dhe qeveria komuniste e kërkonte tanimë si kriminel lufte.Ministri i Drejtësisë Manol Konomi,me cilësinë e tij si kryetar i komisionit Qendror për zbulimin e krimeve i dërgonte komisionit ndërkombëtar në Londër kërkesën për dorëzimin e dervish Rexhepit,me çrast mbi të “vendosnin” një mal me akuza.Ku pos të tjerave për këtë shenjtor thuhej ; “Dervish Rexhepi,organizator i parë i forcave të Ballit Kombëtar në Gjirokastër.Si fetar ka frymëzuar ndjenjat fetare të popullsisë së Gjirokastrës,sidomos në Libohovë,Rrezome,Kardhiq,Lazarat etj,për ti mobilizuar në radhët e Ballit Kombëtar e në bashkëpunim me italianët e gjermanë ka luftuar kundër ushtrisë nacionalçlirimtare”

( Gazeta “ Bashkimi “ më 6 mars 1945 ).Gjithashtu,në hetuesinë e tmershme që ishte bërë nacionalistit tjetër të madh Bahri Omarit,i është kërkuar llogari deri në një,mbi lidhjet e tij me dervish Rexhepin.Por ky burrë i Gjirokastrës,iu përgjegj hetuesve dhe gjykatësve ortodoks-komunist se dervish Rexhepi ish shenjtor dhe emri i tij nuk mund të ndyhej me akuza të tilla.Për më tej,në proces verbalin e gjyqit të Bahri Omarit,në kinema “Kosova” në Tiranë,në marsin e vitit 1945,lidhur me udhërrëfenjësin bektashi shkruhej tekstualisht ; “Qendra e Ballit Kombëtar ka qenë teqeja e Baba Selimit ku ishte shtabi i Bahri Omarit,ku ishte çerdhja e tradhëtisë.Atje dervish Rexhepi mblidhte popullin dhe Bahri Omari përhapte parrullat e tij”.(Gazeta”Bashkimi” 13 mars 1945”,seanca e dhjetë e gjyqit specila ndaj të pandehurit Bari Omari ).

Në vitet 1945-1952,dervish Rexhepi pasi  le Greqinë dhe Italinë,shkon për disa kohë në Siri e mandej në Egjypt.Tashmë ai do ti virej plotësisht studimeve fetare të misticizmës islame e pas gjuhëve të osmanishtes e persishtes të mësuar prej Baba Selimit,përvetsonte edhe ato italaine e arabe.I heshtur nga natyra,studioz ai do të përpiqej gjatë kësaj kohe të përvetsonte në thelb,filozofinë e bektashizmës duke studiuar sidomos rrugën fizike dhe shpirtërore të dishepujve të këtij besimi.Mbas disa kërkesave të herpashershme prej Egjyptit,emigron në Amerikë,toka e “premtimeve të mëdha” për mijëra shqiptarë.Aty do të pritet me dashuri të madhe prej dhjetra familjeve shqiptare të cilat patën emigruar vite më parë,Xhevat Kallajxhiu e Hysen Butka,Syrja Frashëri dhe Daver Agaj,Qani Prespa dhe Hivzi Husi,Haki Omari dhe Agim Karagjozi,do të ishin miqtë e parë që hapën dyert e zemrave dhe të shtëpive të tyre për shenjtorin e rrallë.Por dervish Rexhepi nuk donte të jetonte askurrë mes luksit.Duke parë se shqiptarët aty,ndodheshin të përçarë në parti e ide,i bindur në fuqinë e madhe të msitikës bekstashiane,në vitin 1953,ai ndërmerr nismën për të çelur në Detroit,shteti i Miçiganit,teqenë e parë shqiptare në krejt botën perëndimore.Vite më vonë,në kujtimet e veta për çeljen e teqesë do të shkruante pos të tjerave ; “ Kur erdha në Amerikë,unë dëshiroja të bisedoja me hirësinë e tij Fan Noli.I kërkova një audiencë.Në takimin që bëmë i thashë se dy miqtë tuaj,më këshillojnë që të hap një teqe këtu në Amerikë.Unë u thashë se nuk bëjë asnjë veprim pa pyetur hirësinë tuaj.Fan Noli ndenji-ndenji dhe më tha : Edhe unë,të isha si ju,ashtu do bëja… Në këtë moment,njëri nga ata,Jahçja,më thotë :”Baba, a behen bektashinj të krishterët”.Dëgjo këtu,i thashë zotit Jahçe,ne i duam që të gjithë,të krishterë dhe bektashinj,sepse në radhë të parë janë shqiptarë.Kur ka dashur interesi i kombit,të krishterët jo vetëm i kemi konsideruar vëllezër shqiptarë,por i kemi bërë edhe dervishë”.(Baba Rexhepi,”Atdhetar dhe Klerik i nderuar” gazeta “ Për mëmëdhenë” më 13 shtator 1995 ).

Kështu ka marrë udhë ndërtimi i teqesë në Detroit,të Miçiganit,me ndihmat bujare të mjaft shqiptarëve atje,është ble toka dhe filloi ndërtimi i teqesë.Baba Rexhepi ( tashmë këtë gradë e pat marrë në Egjypt) ngase kish njohuri të plota dhe kish vizituar qindra teqe,u rrinte mbi kokë ndërtuesve.Ajo çka të bind për aftësitë shpirtërore të tij,është fakti që për ndërtimin e teqesë në Detroit,kontribuan shqiptarë të gjdo feje e besimi.Madje vetë Fan Noli ka qenë ndër të parët.Me kohë kjo teqe u shëndrrua në një vatër kurdoherë të çelur të bektashizmës dhe shqiptarizmës,ndërsa Baba Rexhepi e vlersonte së tepërmi këtë bashkëjetesë të besimit shpirtërorë me dashurinë për atdheun.Madje jo vetëm shqiptarë por në këtë prehtore të shpirtit,gjenin ngushëllim me qindra amerikanë të cilët i tërhiqte personaliteti dhe njenjtëria e Baba Rexhepit.Një prej këtyre qytetarëve amerikanë,të mahnitur pas shpirtit të Baba Rexhepit,është sigurisht,studjuesja në Universitetin e Miçiganit,Francez Trix, e cila në librin e saj posaçërisht për historikun dhe zhvillimin e bektashizmës,shprehet ; “Baba Rexhepi, e them me plot gojën,është një shenjtor,përsa i përket anës shpirtërore,ndërsa përsa i përket erudicionit të tij,si edhe aftësive pedagogjike,është i niveleve maksimale të pedagogëve të Universiteeve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”.( Francez Trix, “Spiritual Discourse” faqe 18 ).

Pikërisht në vitin 1967,atëherë kur në shtetin amë në Shqipëri,komunistët e tiranës,urdhëruan prishjen e kishave,xhamive apo teqeve,Baba Rexhepi,ky shenjtor i madh,nxitoi të nxirrte në dritë veprën e tij voluminoze,të titulluar “Misticizma Islame dhe Bektashizma”.Ai nxitoi ta nxjerë në dritë këtë vepër,për tu kujtuar shqiptarëve se,së paku teqetë patën qenë dhe mbeten çerdhe të shqiptarizmës dhe duke u rrafshuar ato,komunistët donin të shkatërronin me dhunë këtë ndjenjë kaq madhore,për ta zavendësuar ate me kancerin komunist.Vepra në fjalë,është fundi i një punë studimore në disa decenie.Baba Rexhepi,ngase zotëronte gjuhët orientale,se pati të vështirë të përkthente pos mesazheve mistike e historike,edhe mijëra vargje të shkruara prej baballarëve apo dervishlerëve,në formën e nefezeve.Përkthimet e tij janë mjaft të lemuar dhe duket se brenda tyre rreth zemra e vet Baba Rexhepit.Ai vizaton me një dashuri të pashembullt figurat e ndritura të bektashizmës,të cilat predikuan veç tolerancë midis besimeve të tjera,duke respektuar së pari,dahsurinë për vendin që të ka rritur.Jo pa qëllim në faqen e parë të këtij libri,Baba Rexhepi ka vendosur një dedikim personal.Ky dedikim është plotësisht kombëtar ngase vetëm një shpirt i madh si ai i Baba Rexhepit mund të kumtonte ; “Klerikëve të të gjitha feve në Shqipëri,që u bënë fli për lirinë dhe pavarsinë e saj,si edhe klerikëve që u torturuan dhe humbën jetën nën terrorin komunist,sepse nuk pranuan të mohojnë idealet e tyre fetare e kombëtare,autori ua kushton këtë vepër me nderm të thellë “.Veprimtaria studiuese dhe krijuese e Baba Rexhepit është tepër e gjërë.Ajo përmbledh mijëra faqe studime,përkthime,traktate të besimit fetar apo kujtime që ende sot nuk po ndriçohen sa duhet,çdo fjalë e përkthyer prej tij,gjen vendin e vet,nën koloritet e gjuhës së pasur shqipe.Në teqe,mes bashkëkombasve të vet,ai donte të kuvendojë kurdoherë shqip dhe ligështohej kur ndonjë djalë apo vajzë e vogël mezi fliste gjuhën shqipe.Por edhe kur me sy të qortonte,ai dukej se të falte gjdo gabim.Mendoj se është me vend të mbyll këto shënime,me ate entuziazmëm të një natyre të dukshme,të baba Rexhepit,kur shihte se si po rrëzohej diktatura komuniste në Shqipëri.Ai ndiqte me vëmendje çdo lajm nga Shqipëria dhe nuk nguronte,megjithë moshën e thyer,të thërriste në teqe miq të vetë amerikanë,t’u spjegonte mbi ngjarjet në Shqipëri e t’u kallzonte se bashkëkombasit e vet e kanë urryer për jetë komunizmin.Ai përshëndeti ndër të parët,krijimin e partisë “Balli Kombëtar” në Tiranë pas 55 vjetësh dhe i uroi me telegram ; “Lus zotin për ju dhe ju bekoj për rrugën ku jeni nisur.Ju do të dini të shkoni në gjurmët e shkëlqyera të nacionalistëve shqiptarë !”.

Në korrikun e vitit 1995,Baba Rexhepi u sëmur rëndë.Shpirti i tij prej shenjtori e kuptoi se po ecte drejt pavdeksisë shpirtërore,ishte plot 94 vjeç.Ka telefonuar në kryegjyshatën bektashiane në Tiranë duke kërkuar nga kryegjyshi botërorë Haxhi Dede Reshat Bardhit që të dërgojë sa ma parë një dervish i cili mund ta zavendësonte,ndërsa miqëve të vet,që i shërbenin,një ditë gushti u ka thënë ; “Kur të vdes,nuk dua ceremoni mortore.Amanet,ate rasën e gurit që kam marrë nga Gjirokastra,të ma vendosni tek koka”.Bashkëkombasit e plotësuan amanetin e shenjtorit të madh.Ata vendosën rrasën egurit të Gjirokastrës tek koka,por nuk mundin ta mbanin dot valët e lumit njerzor që shpërthyen në homazh të këtij apostulli të bektashizmës.Klerikë,besimtarë,ortodoks,muhamedanë, katolikë e bektashinj,pa pyetur për telegramet e protokolle,nga krejt viset e Amerikës dhe Kanadasë shkuan ti jepnin lamtumirën e fundit apostullit të tyre.Shkuan edhe nga Shqiperia,Zvicra por edhe nga Gjirokastra e tij e dashur.Një popull i tërë përulej më 14 gusht 1995,përpara birit të vet shenjtor.

Bern-Zvicër

 

Nuk ka tokë që t’i pranojë krimet e komunizmit

by

*“E lajnë dot ujërat e mbitokës gjakun e të deklasuarëve që skuqi tokën amë për 50 vite?!/

*Ç’medikament duhet të shpikë shkenca që të shërojë plagët që shkaktoi diktatura komuniste të cilat ende rrjedhin?!/

*E kanë pyetur ndërgjegjen “rrëfimtarët apasioannt” të vuajtjeve se kundër kujt u bë lufta e klasave?!/

*Luani me jetën e cilitdo, shndrrohuni në klloun mesjetar, për t’i thurur elozhe që ta vini në piedestal historik çdo lloj krimineli apo xhelati, shkaktar të luftës së klasave, por mos i rivrisni viktimat!/

*Nuk gjendet baltë mbi globin tokësor që t’i pranojë si të drejta krimet e komunizmit…!”  /

*Nuk ka vend mbi tokë që t’i pranojë si të drejta krimet e komunizmit/

Nga Vilhelme Vranari Haxhiraj/

 

Si pikënisje e këtij shkrimi më shërbeu nxitja që bëjnë disa media vizive apo të shkruara, të cilat në dukje dënojnë krimet e komunizmit, por në fakt u thurin lavde, i bëjnë të pavdekshëm ata që u bënë vegla të Diktatorit, të atyre të pafeve e burracakëve që përçuan në këtë komb vital idetë komuniste të huajtura nga sllavët e Moskës dhe Beogradit, ide, që s’ kishin asgjë të përbashkët me shqiptarizmin. Në shumë raste disa fenomene tragjike të ndodhura në diktaturë i sfumojnë, kurse disa të tjera i zmadhojnë duke i marrë si etalon, apo si shembull i vuajtjes e dhembjes së shkaktuar atë kohë.

Jo vetëm mua, por gjithë atyre që gjykojnë me objektivitet, duke qenë realist, u ka rënë në sy dhe kanë konstatuar se disa media, apo analistë të cilët japin opinione të njëanshme lidhur me luftën e klasave, gabojnë rëndë.

Nuk di se ku e kanë qëllimin, ku synojnë të dalin këta “rrëfimtarë të apasionuar” të kolerës komuniste. Gati sa s’u bije zali, duke u shkumëzuar si epileptik, kur flasin për atë sistem kriminal që shkaktoi te gjysma e shqiptarëve vuajtjet e pashembullta antinjerëzore dhe solli armiqësinë mes tyre. Të jesh i njëanshëm me një pushtet që kishte mohuar atë shtresë ndaj së cilës u bë lufta e vërtetë e klasave, duke e zhytur në skamje, varfëri e mjerim të tejskajshëm, është krim. Për shtresën, së ciës diktatura komuniste i dhuroi me të tepërt vuajtje çnjerëzore dhe në të njëjtën kohë e mohoi, e vrau, e burgosi, e internoi, e zhveshi nga çdo lloj mjet jetese, duke i zhvatur mizorisht e kafshërisht pasurinë e tundshme dhe të patundshme, pa asnjë lloj norme humane, duhet thënë e vërteta. Si në asnjë vend tjetër të botës, madje as në Rumaninë e Çausheskut, që u dënua për krimet ndaj rumunëve, nuk ndodhi ajo padrejtësi sociale si në Shqipëri. Tek ne u zhduk prona private dhe u shpërdorua dinjiteti human, u bë një luftë e egër, që e gjeti shprehjen telufta antinjeri.Vetëm në vendin tonë të begatë, fisnikërisë i mohuan jetën, profesionin, të drejtën e arsimimit. E denigruan, e degdisën si një plaçkë pa vlerë dhe jo si njerëz, nëpër këneta, kanale e mes malesh, larg qytetërimit e megjithatë kjo shtresë i mbijetoi dhunës së diktaturës më të egër që ka njohur mbarë njerëzimi. Vetëm në Shqipëri u bë genocid brenda llojit të një race, të një gjaku e të një gjuhe. Natyrisht pa viktimat shteti policor e humbte fuqinë e tij, do të zbehte madhështinë e fanarit ndriçues. Pastaj do të dilnin të paaftë, të papunë kriminelët e dhomave të hetuesisë, ku torturat brenda tyre do të zilepsinin inkuizitorët e mesjetës.

Duke u paraqitur në ekran si Klloun Cirku, Bufonapo Lolo të Oborreve Mbretërore të Mesjetës,sharlatanët që i përshtaten çdo kohe, që ndërrojnë flamur sipas drejtimit të flugerit, e ngrehin në piedestal luftën që është zhvilluar brenda gjirit të Partisë së Punës, brenda administratës së lartë shtetërore, e cila nisi vonë në Shqipëri. Askush nuk e mohon, por…

E kanë pyetur ndërgjegjen”rrëfimtarët apasionant” të vujatjeve pafund e çnjerëzore se kundër kujt u bë lufta e klasave?!

Shpikja më e madhe e P. K. Shqiptare qysh në fillimet e saj, krahas luftës ndaj të huajit programoi dhe propagandoi Luftën e Klasave. Menjëherë pas çlirimit të vendit, synimi i saj ishte luftë pa kompromis kundër klasës fisnike, bejlerëve dhe agallarëve, kundër familjeve të pasura e të mesme, ku hynin çifligarët, tregtarët, borgjezia e vogël e qytetit dhe intelektualët e diplomuar në Universitet më në zë të Evropës. Për ata dhe fëmijët e tyre askund nuk dukej se kishte më dritë jeshile, por vetëm drita e kuqe si sinjali i semaforit(ndalim qarkullimi). Nga do që të hidhnin shikimin, me sy të shqyer lexonin “SOS“, pra koha e tyre kishte mbaruar. Tashmë e kishin mëse të qartë se risku i tyre ishte burgu, internimi apo kthetrat e vdekjes që i prisnin në qelitë e ftohta për t’i kallur më pas hendeqeve kufomat e tyre, si pa atdhe e pa familje, që shërbyen ushqim për korbat dhe insektet, apo kërma për hienat.

Edhe ajo copë tokë, nëse do të kishin mirësinë t’i varrosnin për humanizëm, ku ndoshta do të denjonin t’u shkruanin emrin e tyre, vetëm mendimin se ata treteshin aty, u kallte tmerrin idhtarëve të komunizmit. Idealistët e verbër ndërgjegjësisht e kishin mëse të qartë se, nëse nuk do të kishte viktima, atëherë kriminelët dhe xhelatët e kohës do të ngeleshin të papunë.

Si mund të jesh atdhetar i mirë e i besës, kur ti bën genocid shfarosës, brenda llojit të së njëjtës racë, që ka një gjak dhe një gjuhë me ty?!

Lufta e klasave u bë me etapa. Edhe pse e pashpallur, e padokumentuar si përparësi apo si program, u muarën masa për forcimin e Partisë mëmë. Lufta për përmbysjen e klasave, nisi qysh gjatë luftës, ku vriteshin pa gjyq apo pas krahëve bijtë dhe bijat e të pasurve apo intelektualët, si rrezik për pushtetin e ri popullor për të cilin po përgatitej terreni. Kurse vëllavrasja në masë filloi pas konferencës së Mukjes. Ende pa u çliruar vendi, nisën të pushkatojnë e të burgosin në emër të popullit me akuzë si kriminelë lufte,krime që kryheshin me urdhër të emisarëve të Beogradit.

Qysh gjatë luftës ,P.K Sh. futi përçarjen brenda familjeve të piketuara për shfarosje. Njërin vëlla e bëri Prokuror, Drejtor banke, Ministër, kurse vëllanë tjetër, arsimuar në Kembrixh, e pushkatoi. Çfarë shqiptari është ai që e gëlltit krimin, e pranon si të drejtë vrasjen e vëllait dhe më pas i qëndron besnik Partisë, dora vrastare e së cilës e la pa krahë?

Ishte ai sistem që ndau babanë nga djali,vëllanë nga vëllai, gruan nga burri…Atëherë ku qëndronte humanizmi i partisë- shtet, për të cilin njeriu ishte thesar i paçmuar? Nëse shkatërron familjen, shtetin e ka marrë lumi, sepse familja si qelizë e shoqërisë është pasqyra e shëndetit të një kombi. Duke qenë vegla të verbëra të të tjerëve, apo duar të tyre për të kapur kokën e gjarpërit, ata kishin harruar se shtresa e mesme dhe intelektualët ishin Palca dhe Truri Kombit. Kur zhduken këto, kombi ngelet në hapësirë boshe, pa themele, pa frymëmarrje dhe pa të ardhme.

Lind pyetja: “E lajnë dot vallë ujërat e mbitokës gjakun e të deklasuarëve të pafajshëm që skuqi tokën amë për 50 vite?!”

Është e drejta juaj të luani me jetën e cilitdo. Po të doni shndrrohuni në klloun mesjetar apo aktor skene, për t’i thurur elozhe që ta vini në piedestal historik çdo lloj krimineli apo xhelati, ose shkaktar të luftës së klasave, por mos i rivrisni viktimat! Kjo për arsyet që thamë më sipër e që po vijojnë…

Kur burgjet mbusheshin me bijtë e të deklasuarëve dhe me intelektualë, kurse kampet e internimit tejngopeshin me familjet e fisin e tyre, ndërkohë fëmijët e atyre që zbatonin luftën e egër të klasave shkuan me studime në B.S, në Poloni, Çekosllovaki, Hungari, Rumani, Bullgari, Kinë, pse jo dhe në Francë, Beograd etje… Fëmijëve që studjonin jashtë vendit, Partia dhe Sigurimi i Shtetit u dhanë udhëzime familjarizimi, përzjerje gjaku dhe race. Kështu lidhën krushqi Tirana me Moskën, Beogradin, Varshavën, Bukureshtin, Pragën, Sofjen e Budapestin. Natyrisht familjet dykombëshe më pas u vendosën në Shqipëri dhe u emëruan nëpër fole pëllumbash.

Në të njëjtën kohë që këta të rinj të saporikthyer nga studimet, punonin në administratën e lartë shtetërore, fshatari i mesëm u damkos me titullin e Kulakut, që në kundërshtim me sqarimin e konceptit në fjalor( kulak=fshatar i pasur me shumë tokë), ai quhej kulak, kur kishte ngelur me gisht në gojë. Pa të ardhurat e mjaftueshme, e rënduan me taksat e jashtëzakonshme. Për gjendjen në të cilën ndodhej, ai nuk i përballonte dot. Përsëri e burgosën në emër të popullit si armik klase dhe familja internohej. Pa llogaritur gjithë vendin, vetëm Vlora ka pasur 40 000 të persekutuar.

Po flas si dëshmitare okulare.

Nuk ka ndodhur në kohë paqeje në asnjë vend të botës, që shteti të dënonte në një ditë të vetme 70 apo 80 burra njëherësh duke e quajtur “Gjyqi i kulakëve”.  

Nuk ka diskriminim racial më të madh se ai që u është bërë këtyre burrave në mars 1952. Para se t’i çonin në kinema” Ali Demi “Vlorë , ku do të bëhej gjyqi, i shëtitën nëpër qytet me këmbë dhe duar të prangosura si skllevër dhe në qafë u kishin varur dy tabela. Njëra në kraharor, ku shkruhej: “Këtë meriton armiku i klasës “dhe tjetra në shpinë, ku shkruhej: “Kriminelët në litar!”

Në viteve 1952-1955, ishte faza e dytë e luftës së klasave, e cila përfundoi me Konferencën e Tiranës, ku u burgësën e u internuan njerëzit e rrezikshëm për PPSH, natyrisht me prejardhje nga shtresat e pasura.

Ndërkohë nisën të acarohen marrëdhëniet me Rusinë dhe me kampin socialist. Prishja e miqësisë me BS dhe kthimi i studentëve në Shqipëri ende pa u diplomuar, solli rritjen e luftës së klasave, nga frika e rënies së pushtetit komunist . Një rrezik për pushtetin e pathemeltë ishte feja. Në vitet 1965-1967 lufta e klasave arriti kulmin. Vetëm në Vlorë më 16 gusht 1966 u pushuan 165 intelektualë të fushave të ndryshme që i përkisnin familjeve të deklasuara, pa asnjë motivacion.

U mbyllën të gjitha kultet fetare, muslimane, ortodokse dhe katolike. Lufta më e madhe u bë ndaj besimtarëve dhe priftërinjëve katolikë, meqë ishin direkt në vartësi të Vatikanit. U burgosën me dhjetëra priftërinjë të besimit katolik, që vdiqën burgjeve por kurrë nuk e humbën besimin te Zoti.

Më 1967 i përndoqën nga qyteti, barbarisht si pa atdhe, i interniuan të gjitha familjet e deklasuara. Nuk iu thanë se pse ishin të padëshirueshëm, por shkonte kamioni te dera dhe policët i hidhnin plaçkat sikur ishin plehra. I syrgjynosnin atje ku ata s’ kishin as shtëpi dhe as pronë. Një internim i ri, ku e rinisën jetën nga zero.

U strehuan në hangaret e duhanit, në kotecet e pulave të kooperativës apo në rrënojat e varreve të pashallarëve. Iu mohuan jetën, të drejtën e punës, iu mohuan profesionin, duke iu ofruar një të ardhme të zezë, pa të nesërme…

Jeton akoma një ish i dënuar politik i tetorit të vitit 1944, i cili u fejua në burg. Një vajzë e re , vetëm 16 vjeçe e priti të dashurin sa doli nga burgu. A nuk shërben si shembull besnikërie dhe qëndrese për mediat? Apo vetëm të huajat ishin të virtytshme?

Është gjallë një vajzë që e priti babanë në burgun e Bulqizës 28 orë që të dilte bashkë me shokët të ngelur brenda në minierën e shembur. Prisnin në ankth e nuk dinin nëse do të dilnin gjallë apo jo. Është ende dëshmitarja e një krimi makabër kur priste të takohej me të atin, në burgun e Bulqizës. Në të aguar skuadra e pushkatimit gajasej teksa kthehej nga ekzekutimi i 14 burrave, 14 bijë nënash.

Sa nëna, motra, gra jetojnë për të treguar se si i kanë kthyer për vendi, duke udhëtuar në shi e baltë, në diell e të ftohtë për t’u çuar ushqime burrave apo djemve të tyre dhe kanë ikur pa u takuar me ta, pa ua dhënë ushqimet. Sa ish të burgosur jetojnë për të treguar tmerret gjatë hetimit, biseda të llahtarshme me vdekjen në qelitë e izolimit, varja në një trung si Krishti i gozhduar, futja nën tendën e izoluar nën djellin e korrikut e gushtit, pa lenë t’i afrohet askush, pa ujë pa ushqim 24 orë. Ose varrosja për së gjalli në tokë nga mëngjesi në mbrëmje, duke u lënë vetëm kokën jashtë pa ujë, pa bukë në vapë apo dëborë… Kjo ka qenë taktika e burgut të Bedenit(Kavajë). Njoh edhe të burgosur të Bedenit që mund të tregojë se jo të gjithë u rezistonin torturave. Kishte edhe nga ata që prenë me briskë a me lugë, venat dhe barkun, duke u dhënë fund torturave. Ka dëshmitarë që në Kënetën e Maliqit Profesorin shkodran e varrosi polici të gjallë se nga pafuqia, jo vetëm s’bënte normën, por nuk rrinte dot në këmbë. I gjori profesor, u rrëzua dhe gjeti vdekjen nga shkelmimet e policit.

Nuk jam në kundërshtim që të tregohen të gjitha vuajtjet qofshin vendas apo burgosja e të huajave. Duhet pasur parasysh se lufta kundër tyre apo në gjirin e Partisë nisi kur të përndjekurve ua kishin prerë llampën e zërit dhe frymëmarrjen, i kishin katandisur në atë gjendje, sa që mendonin vetëm për bukën e gojës dhe për asgjë tjetër 30 vite para tyre.

Dhuna ngelet dhunë. Padrejtësia është e papranueshme për cilindo. Do të më pëlqente të kishte më tepër realitet nga media, historianët. Në media thirren gjithmonë ish pushtetarë të diktaturës apo fëmijët dhe nipat e tyre. Mos vallë vetëm ata i rezistuan vuajtjes? Në fund të fundit lufta ndaj tyre kishte karakter tjetër, jo klasor.

Lufta e klasave nisi me shtresat e pasura dhe të mesme, të cilat i kaluan 70 vjet që janë denigruar dhe vazhdojnë të mohohen. Kur filloi pastrimi në administratën e diktaturës komuniste, të deklasuarit ishin njerëz të vdekur . Lufta e klasave ndaj tyre vazhdoi edhe pas viteve 1970 dhe vazhdon edhe sot, kur ende fëmijët e tyre nuk e kanë gjetur veten.

Në vendin tonë historia nis e shkruhet nga “A”-ja pas çdo ndryshimi politik apo social, duke mbrojtur interesat e klasës apo Partisë politike në fuqi. Me këtë mënyrë kurrë nuk do të kemi një histori të vërtetë. Të deklasuarit do të ngelen ish pronar, ish të përndjekur, ish të burgosur… Është kjo arsyeja që nuk ka medikament të mjekojë plagët e të deklasuarve që ende vazhdojnë të rrjedhin edhe sot. Nuk ka ujë mjaftueshëm të lajë gjakun e tyre të pafajshëm që skuqi trojet arbërore.

Janë tre nga kushtet që duhen plotësuar për pranimin e Shqipërisë në BE: *Dëmshpërblimi i të përndjekurve, *Kthimi i pronës te pronari legjitim, e cila plotëson kushtin e tretë; *Integrimin e të përndjekurve politikë.

Media të nderuara, ka plot të përndjekur që ndihen të integruar, por për fat të keq nuk janë pjesë as e Sigurimit të Shtetit as e spiunazhiut të huaj dhe as nga ata të përkëdhelurit e diktaturës. Vetëm kur peshorja e realitetit nuk do të anojë nga asnjë anë, atëherë do të vendoset se ndaj kujt shtrese u bë lufta e klasave, një luftë e vërtetë antinjerëzore.

 Ndaj me të drejtë pohoj se, nuk ka tokë në rruzullin tokësor që t’i pranojë si të drejta krimet e komunizmit, ndaj plagët që kanë shkaktuar kanë ngelur të freskëta dhe dhembin si atëherë. Sepse janë aq të rënda ,sa nuk ka medikament që t’i shërojë.