rreth librit – Dielli

FAIK KONICA: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë ”

August 14, 2018 by dgreca

LETRA DHE SHENIME TË FAIK KONICËS RRETH PËRPJEKJEVE PËR BOTIMIN E LIBRIT TË TIJ: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë ”/

NGA IDRIZ LAMAJ*/

Libri i Faik Konicës: “Shqipëria – Kposhti Shkëmbor i Evropës Juglindore”, botuar pas vdekjes së autorit nën kujdesjen e Qerim Panaritit, mbështetur në letrat e Konicës dhe të shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company”, mban titullin: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”.

Në parathënien e kësaj vepre, Panariti thotë se “titulli i librit nuk është i Konicës”, por është i tij. Ai citon edhe dy letra midis Konicës dhe shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company” të Njujorkut, ku bëhet fjalë për prejardhjen librit dhe vështirësit që ka ndeshur në përgatitjen e librit.

Për të shkruar pakë më gjersishtë se Panariti lidhur me zanafillën e këtij libri dhe planet për botimin e tij, shfletojmë një dosje me letra e shenime të Faik Konicës, të cilën ma dhuroi Petro Kolonja këtu e një çerek shekulli më parë. Këto letra e shenime të pa botuara deri tashi vëjnë në dukje përpjekjet e Konicës për botimin e librit dhe ofrojnë mundësi për analizimin e shkaqeve të mosbotimit të tij.

Në vazhdim sjell korrespondencën, ato pakë letra që kam në dorë, midis pronarit të shtëpisë botuese, “Robert Mc Bride & Company” dhe të Konicës.

* * *

Robert Mc. Bride i shkruan Konicës letrën e parë me 19 nëntor, 1935:

I dashur zotëri:

Me rekomandimin e z. Hito Sadik, Sekretar i Konsullatës në Boston, po ju shkruaj këtë letër lidhur me projektin e një botimi që do të ndërmarim.

Jemi shumë të interesuar për të siguruar dhe botuar një histori të sotme me karakter popullorë për Shqipërinë, që në veçanti do të vërë në dukje përparimin e bërë nga vendi në situatën e re, me të cilën ballafaqohet si pasoj e luftës.

E dijmë se vendi juaj asnjë herë nuk është treguar në literaturën angleze siç i takon dhe ato botime që janë për të anglisht, janë kryesisht të vjetruara.

Natyrisht, gjetja e një historiani është shumë e vështirë dhe sigurimi i shitjes së librit, pasi të shkruhet dhe të botohet, është një çështje me rëndësi të madhe për ne. Duke shpresuar se Ju jeni të interesuar të shihni botimin e një libri serioz, ju kërkoj me anë të kësaj letre të na rekomandoni një person të përshtatshëm për këtë punë dhe të na jepni mbështetjen tuaj për shitjen e librit, gjë e domosdoshme për sigurimin e shpenzimeve dhe nxjerrjen e fitimit ekonomik.

Përfitojmë nga çdo këshillë e juaja për këtë çështje.

Me nderime, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc. Bride, me 21 nëntor, 1935:

Zotëri:

Kam nderin t’ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 19 nëntor, 1935.

Projekti juaj për botimin e një “Historie Moderne Popullore të Shqipërisë” më intereson jashtëzakonisht dhe shpresoj të rializohet sa më parë. Jam i një mëndimi me ju për nevojën e një libri të tillë.

Kur z. Hito Sadik ju rekomandoi mua, ndoshta ai ka patur në mend se unë, për më tepër se gjysëm shekullit, kam mbledhur materail për një histori të Shqipërisë, dhe tani kam aritur në shkallën e klasifikimit të lëndës së mbledhur dhe paraqitjen e formës së librit. Sidoqoftë, libri im do të jetë një libër shkencor i cili kryesisht iu sherben studiuesëve të historisë si një studim udhëzimi e reference për gjurmim të mëtejshëm. Natyrisht, këtë mund t’a këthej shumë lehtë edhe në një botim të lezeçëm për rrethe më të gjëra lexuesish, duke lënë jashtë të gjitha shqyrtimet dhe pikat që mund t’i interesojnë një specialisti. Por, për të shkruar një libër të formës gazetare, i cili pak a shumë do të përfshinte paraqitjen e sotme të përparimit mekanik të Shqipërisë, mua nuk me intereson aspak. Nëse ju kuptoj mirë, ju keni në plan pak a shumë vepër të tillë, për shkrimin e të cilës unë iu rekomandoj z. Nelo Drizari, instruktor i shqipes në Univerisitetit Columbia, person i përgatitur në gazetari dhe i aftë për të shkruar një vepër të thjeshtë dhe të letë për t’u lexuar. Adresa e tij është: Z. Nelo Drizare – Philosophy Hall, Columbia University, New York City.

Këtu vëj në dukje, ju do të keni përkrahjen time morale për inkurajimin e shitjes së librit të z. Drizari dhe shpresoj se një vepër e tillë do të gjëjë blerës midis turistëve dhe njerëzve kurioz.

Nëse, nga ana tjetër, ju preferoni që unë t’a shkruaj librin, ashtu siç theksova në paragrafinë e mësipërm, jamë i bindur se libri do të gjëjë blerës në kolegje, biblioteka dhe studiuesë të historisë, dhe pastaj, me një ritëm më të ngadalshëm, besonjë se do të shitën një numër i konsideruar kopjesh. Tërë çështja është nëse ju dëshironi një vepër serioze që përmbanë lëndë origjinale, apo dëshironi një libër të mbështetur në shkrime të përsëritura dhe të botuara nëpër gazeta e revista. Nëse më dërgoni dy-tri libra mbi vendet tjera, si një shembull ose model që ju keni në mënd, do të jem në gjëndje më të mirë për t’iu këshilluar si duhet.

I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 26 nëntor 1935, Mc. Bride i shkruan Konicës përsëri:

I dashur zotëri:

Ju falenderoj përzemërsisht për mirësinë që patët t’na shkruani gjër e gjatë.

Ne nuk dëshirojmë një libër gazetarik, të përcipët, por një studim origjinal dhe serioz mbi të kaluarën dhe të tashmën e Shqipërisë, të shkruar me sa më shumë dramë njerëzore, me sa më pak të dhëna të parëndësishme, me detaje të specifikuara traktatesh, me fakte politike të brëndëshme, dhe me një theks të veçantë në vet historinë e popullit; pra, një studim të vërtet historik që trajtojnë shumica e historianëve. Thejshtë, ne dëshirojmë një vepër origjinale historike të shkruar për shtresën e lexuesëve të përgatitur dhe jo një libër të formës gazetarike.

Për të mos diskutuar më rreth kësaj çështjeje, ne dëshirojmë që librin t’a shkruani Ju dhe mos të kërkojmë gjetk.

Këtu shtrohet një pyetje të cilës duhet t’i gjëjmë përgjigjen para se të fillojmë punën. Duket se fillimisht libri do të ketë një numër të vogël shitjeje që nuk i mbulon shpenzimet e botimit. A do të ishte praktike për Qeverinë Shqiptare të siguronte kopje të mjaftueshme për konsullatat e veta në vendet që flitet anglishtja, për të na ndihmuar kalimin e vështirësive të botimit ?

Unë do të thoja se një libër relativisht i përmbledhët në vëllim, mund të shitet dy dollarë kopja. Sikur Qeveria të blente tre-katërqind kopje, me çmim tregu $1.20 cent, do të na garantonte mundësinë e fillimit të punës. Ju e dini se ana ekonomike është vëndimtare për sigurimin e shpenzimeve të botimit.

Sinqerisht i juaj, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc Bride me 30 nëntor, 1935:

Zotëri:

Ju njoftoj se mora letrën t’uaj të 26 nëntorit 1935, për të cilën ju falenderoj.

Jam i sigurt se Qeveria Shqiptare do të blejë dy-treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do të realizojnë atë që nuk realizon Qeveria. Unë mendoj ashtu, sidoqoftë, kjo nuk bëhet para botimit të librit, por dy-tre javë pasi libri të dali në qarkullim.

Libri, ashtu si e përfytyroj unë, do të shtrohet në këtë mënyrë: Do të jetë një parathënje e shkurtë, një ose dy faqe. Pastaj, një kapitull hyrës në të cilin gjuha, raca, kostumet dhe veçoritë e popullit Shqiptar, si dhe klima e karakteristikat fizike të vendit, do të përshkruhen shkurti- misht; ky kapitull zënë nja 20 faqe. Mbas kësaj do të jenë nja 200 faqe mbi historinë, ngjarjet, përpjekjet dhe luftat e popullit Shqiptar nga kohët më të lashta deri më sot. Një kapitull i shkurtë i fundit do të përmbledh gjëndjen e sotme. Në fund të librit, – në një farë mënyre të shkëputur prej tij, që do t’ju sherbej vetëm studiuesëve serioz, janë nja 20 faqe shenime, të cilat, spjegojnë me referenca të sakta, disa pika kontestuese historike, për të cilat bëhet fjalë në zemrën e librit. Në vazhdim do të jenë dy faqe bibliografi dhe 10 faqe treguesi sipas rendit të alfabetit.

Ju do të shihni nga parashtrimi se libri, ashtu si e mendoj unë, do t’ju përgjigjet mirë kërkesave tuaja; i vetmi lëshim që kërkoj është të më jepet vend për shenimet dhe treguesit, përndryshe vepra do të ketë pamjen e një pune amatori, gjë së cilës dua t’i shmangem vendosmërisht.

Nëse më dërgoni vërejtjet tuaja lidhur me pikatë e mësipërme, do të shikoj për ndonjë modifikim të mundshëm të planit tim.

Sinqerisht i juaj, Faik Konitza

Me 18 dhjetor, 1935 z. Mc. Bride i shkruan Konicës:

I dashur z. Konitza:

Kërkoj ndjes për vonimin e përgjegjës time letrës t’uaj të 30 nëntorit. E kam shikuar si të domosdoshme nga ana financiare shitjen e një tirazhi sado të vogë të librit të kolegët tonë në Angli para se t’iu bëjë ofertën e sigurtë.

Sa të marrë përgjigje nga ata, do t’ju shkruaj në hollësi.

Sinqerisht i juaj, Mc. Bride

Me 6 shkurt, 1936, z. Mc. Bride i dërgon Konicës marrëve- shjen (kontratën) e nënshkruar nga ana e tij. Kontrata e Shtëpisë Botuese, dy faqe të formatit të madh, përmban detaje si çdo kontratë e zakonshme e firmave amerikane. Nga 11 pikatë e marrëveshjes dhe 7 shtojca, z. Mc. Bride vënë në dukje vetëm dy pika të cilave duhej t’iu përmbahej Konica; titullit të librit: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë” dhe të ardhurave nga shitja e librit. Sipas marrëveshjes, Konica do të paguhej 10 përqindë nga të ardhurat e librit nëse shtëpia botuse do të shiste një tirazh prej 2000 kopjesh dhe 15 përqind nëse ajo do të shiste 3000 kopje. Në dy shtojca të marrëveshjes, z. Mc Bride shenon edhe disa detaje të së drejtës rreth shitjes së librave nga ana e autorit.

Konica e nënshkruan marrëveshjen dhe e poston pas dy ditësh.

Më 17 shkurt ,1936, z Mc. Bride i shkruan Konicës:

I dashur z. Konica:

Më duket se kontrata e jonë është pak e pështjelluar në një shtojcë të rregullores së vet. Ajo që shenoni Ju në pikën tre, thjeshtë nuk përfshihen të drejtat e shitjes së librave jashtë shtetit. E drejta e shitjes së librave jashtë shtetit përfshihet në paragrafet e pikës së katërt dhe të pestë; në gjyshmën e faqës së dytë të kontratës.

Shpersoj se ajo sqaron shumë mirë pozitën e autorit.

I juaj sinqerisht, Robert Mc. Bride

Me 18 shkurt, 1936, Konica i përgjigjet edhe kësaj letre:

Zotëri:

Ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 17 shkurt, 1936. Ju falnderoj për spjegimet, këtu iu dërgoj kontratën e nënshkruar prej meje.

Lidhur me referimin për botimin e librit, besoj se dorëshkrimin do t’a përfundoj deri nga fundi i korrikut, pasi tërë lëndën e kam mbledhur me kohë, tani me mbetet vetëm t’i jap formën.

I juaj, Faik Konitza

Me 27 maj 1936, Konicës i shkruan z. Tom Davin editori i shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company”:

I dashur z. Konitza:

A mund t’na dërgoni brënda dy-tri ditësh kapitullin e parë të librit? Shitësit e botimeve tona fillojnë udhëtimet brënda dy javësh. Ata duhet të kenë me vete listat e botimeve të vjeshtës ku përfshihet edhe libri i juaj. Ne duhet të kemi një pjesë të materialit për të përgatitur reklamën e librit, të cilën ata duhet t’a ken me vete.

U jemi mirënjëhës gjithashtu pa na treguat se kur mund të na dërgon dorëshkrimin e plotë.

Me nderime, i juaj, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 28 maj, 1936:

Zotëri:

Këtu po ju dërgoj parathënien dhe kapitullin e parë të librit, sipas kërkesës t’uaj në letrën e 27 majit, 1936. Ju di për nderë nëse më dërgoni bocat e korrigjuara.

Dorëshkirmin e plotë të librit shpresoj se mund t’ju dërgoj nga fundi i korrikut.

I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 5 qershor 1936, z. Davin i shkruan Konicës:

I dashur zotëri:

Ju falenderoj për dërgimin e parathënies dhe kapitullit të parë të librit. Titulli i lirit është “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”, vazhdim i serisë së historive të shkurtëra që ne botojmë. Na nevojitën edhe dy informata nga zotëria juaj: 1). A mund të na dërgoni sa më shpejt titujtë e kapitujve të librit, kështuqë shitësit tonë mund të kenë një ide të përgjithëshme mbi përmbajtjen e librit? Me këtë, do t’ju dija për nderë sikur të na dërgoni një përshkrim nja 200 fjalësh mbi përmbajtjen e librit, në të cilin do të bazohet përpilimi i katalogut tonë. 2). Ju lutëm, a mund të na këshilloni se cila do të ishte harta më e përshtatshme e Shqipërisë për botim në librin tuaj. A duhet t’i vëjmë emrat e qyteteve sipas shqiptimit të gjuhës shqipe, italishte, apo ka ndonjë traditë të shqiptimit në gjuhën anglishte? Kjo varet plotësisht në dëshirin tuaj.

Këto të dhëna na nevojitën sa më parë, besoj se do të na i dërgoni deri të hënën, me 8 qershor.

I juaj sinqerisht, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 9 qershor, 1936:

Zotëri:

Letra e juaj e 5 qershorit me erdhi të nesërmen, me datën 6-të. Kërkoj ndjes që nuk mund t’u përgjigjsha menjëherë, të hënën, për arsye se në funksionin tim si diplomat kisha një angazhim që nuk mund t’i shmangesha letë.

Një fjali në parathënien time nuk i përgjigjet titullit të librit. Po ju dërgoj faqen e parë të korrektuar të parathënies; ju lutën grisnje faqen e parë që e keni dhe përdornje këtë që po iu dërgoj. Titulli është në rregull dhe i pëlqyeshëm nga ana ime.

Brënda dy ditësh do t’ju përgjigjem lidhur me pjesën tjetër të letrës t’uaj.

I juaj sinqerisht, Faik Konitza

Po me datën 9 qeshor, Konica merr këtë telegram nga shtëpia butuese:

“ Urgjentisht na nevojitet materiali i kërkuar në letrën e 5 qershorit. Ju lutëm na dërgoni ç’ keni të gatshëm. Ju falemnderit – Robert Mc. Bride & Company”.

Konica i përgjigjet telegramit me 12 qershor, 1936:

Zotëri:

Në zarf keni hartën e Shqipërisë me një shenim rreth shkrimit të emrave të qyteteve, gjysmën e lëndës së librit dhe përshkrimin 200 fjalësh të përmbajtjes. Së shpejti do t’iu dërgoj pjesën tjetër. Ju lutëm m’i ktheni bocat për shikim të fundit.

Me nderime, Faik Konitza

* * *

Për mue këtu zhdukën gjurmët e korrespondencës Mc. Bride & Konica rreth botimit të librit: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”. Sipas Qerim Panaritit, Konica i shkruan z. Mc. Bride edhe me 8 prill, 1939:

“Meqë Shqipëria, për shkak të rethanave të sotme tragjike, ka dalë në qendër të vemendjes, dëshiroj të di nëse do të miratoni një sugjerim nga ana ime”; domethënë botimin e librit, por “botuesi hodhi poshtë me mirësjellje sugjerimin e tij dhe dorëshkrimi mbeti mënjanë”. ( Shqipëria – Kopshti Shkëmbor i Evropës Juglindore, Boston, Mas., 1957).

Tani, para se të themi diçka për disa shenime të Konicës të cilat besoj se kanë të bëjnë me çështjen e librit, kthehemi edhe një herë të letra e parë e tij dërguar z. Mc. Bride. Këtë letër Konica e shkroi në dy vërsione; versioni i parë i letrës, që më vonë shëndrohet në pika mbështetëse për versionin e dytë, është tre paragrafe më e gjatë. Në një paragraf të shkurtë, Konica nuk pranon asnjë përgjegjësi financiare për shtyp duke i shpjeguar qartë arsyet e veta:

“Librin e shkruaj pa pretendim fitimi por duhet të keni parasysh, nuk marrë asnjë përgjegjësi shpenzimi për shtypin për arsye se jamë në gjëndje të hollë ekonomike. Unë rroj me një rogë të vogël të Qeverisë s’ime me të cilën mëmzi përballoj jetesën e përditëshme.”

Siç duket, Konica nuk e dërgoi këtë letër për arsye se ishte e gjatë, kishte bërë në të disa korrigjime me dorë dhe mund t’a shkurajonte pronarin e shtëpisë botuese, duke u shmangur që në fillim nga përgjegjësit financiare. Versioni i dytë i letrës, dërguar z. Mc. Bride, mbështetet në versionin e letrës së parë.

Thuhet se shumë njerëz të penës kur janë në tavolinë të punës të zhytur në mendime të thella rreth projekteve krjuese dhe halleve të jetës, ‘zhgaravitin’, shenojnë e ‘vizatojnë’ në ndonjë letër që kanë aty pranë. Kur ato letra i shpetojnë shportës është vështirë të konstatohet se ç’kishin në mend të thonin ata në ato raste të veçanta.

Ky ‘fenomen’ sigurisht duhet të ketë ndodhur edhe me Faik Konicën. Në dy fletë shkrimi të pastra gjëndën tri zhgaravitje të vogla me laps, një lule e vizatuar dhe disa shenime në anglisht. Pas mendimit t’im, bazuar në qartësinë e fjalive, Konica kishte në plan t’u shkruante për çështjën e librit dy miqëve të tij. Ai shkruan në një fjali: “Bënë mirë të folësh me Vasilin dhe Kriston, ndoshta mund të më ndihmojnë përkohësisht”. Në qoftë se qëndron ky mendim, atëherë ai kishte në plan t’i shkruante z. Hito Sadiku, Sekrtetar i Konsullatës së Shqipërisë në Boston. Vasili dhe Kristo duhet të jenë Vasil Pani e Kristo Thanas, të dytë në gjëndje të mirë ekonomike dhe miqë të tij. Edhe fjalia tjetër: “Lëre këtë punë, kur të vi atje shohim e bëjmë, … duhet të mendosh mirë,… më shkruaj…”, ka mundësi të bëj me këte çështje. Po aty, në ato fletë, plani për t’i shkruar Nelo Drizarit, prof. në universitetin Columbia në New York, është i qartë: “Të kam dërguar materialin e ardhë nga Shqipëria. Na gjëj katalogun me emrat e kolegjeve amerikane; të interesuara sipas mendimit tënd. Me datën ? (pikëpyetja është e Konicës – il.) do jem në New York, duhet të shoh vet ç’ bëhet atje. Nevojitën dy ditë pushim pune”. Dihet se Drizari ishte në dieni të projktit për botimin e veprës së Konicës; ai i kishte shkruar Petro Kolonjes për këtë çështje.

Tani bëhet pyetja, pse nuk u botua libri? Megjithëse mbeten vetëm spekulime, kam përshtypjen se z. Mc. Bride, pas analizave financiare, duhet të ketë ardhur në përfundim se libri jo vetëm që nuk ishte fitimprurës për firmën e tij por nuk i nxjerte as shpenzimet e shtypit. Nga ana tjetër, atë e brente edhe ndërgjegja morale ndaj Konicës, sepse vet i kishte propozuar atij për shkrimin dhe botimin e librit.

Po të lexohen me vemendje dy pika të kontratës së nënshkruar midis z. Mc Bride dhe Konicës, shihen hollësit e përgjegjësisë së autorit për mblulimin e shpenzimeve të shtypit nëse shtëpia botuese nuk siguronte në parapagim shitjen e një tirazhi 500 kopjesh për një libër 200 faqesh. Megjithëse z. Mc. Bride dhe Konica nuk bëjn fjalë në letrat e tyre për ato dy pika të kontratës, vetvetiu lënë të kuptohet se botimi i librit mund të pezullohej, për arsye se nuk ishte mbledhur asnjë para si parapagesë.

Ndërkaq, edhe zotimi i Konicës për sigurimin e një pjese të shpenzimeve me blerjen e librit nga ana e qeverisë shqiptare, duket i pa shpresë. Mjafton të izolojmë fjalinë e letrës së tij, “Jam i sigurtë se Qeveria Shqiptare do të blejë dy – treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do t’a realizojnë atë që nuk realizon qeveria.” Z. Mc. Bride, fjalia e thjeshtë midis paragrafit të mësipërm, “në qoftë se jo”, duhet t’i ketë tërhe- qur vrejtjen që në fillim. As mbështetja e autorit në “nja dy organizata Shqiptare” nuk duhet të ketë mjaftuar për të.

Largimi i Konicës ndaj përgjegjësis së financimit, lë të kuptohet, se, ai s’kishte kujt t’i drejtohej për ndihëm. Me qeverinë i kishte ftohur marrëdhëniet si pasoj e kritikave që i bënte Mbretit Zog me letra private. Me shokët më besnik të “Vatrës”, grupin e Refat Gurrazezit, ishte prish për arsye të afrimit të tij me Nolin dhe me vatranët e moderuar. Organi- zimi i një fushate për mbledhjen e të hollave ndoshta i dukej iluzion për arsye të krizës së thellë ekonomike që kishte përfshirë Amerikën. Megjithë këtë, nuk kemi të dhëna nëse Konica mori ndonjë hap konkret për sigurimin e shpenzimeve të botimit.

Shpesh është thënë: “Konica ishte dembel, nuk i shkonte punës në fund, nuk i përfundonte shkrimet e veta”. Në këtë rast pohimet e tilla nuk qëndrojnë. Vllimi i librit për të cilin bëhet fjalë, sipas kontratës, nuk duhej të kalonte 230 faqe. Ai i dërgoj shtëpisë botuese të paktën 120 faqe të gatshme për shtyp.

Ndërsa, puna e rënd dhe vështirësit e Panaritit për plotësimin e zbraztësive dhe përgatitjen e librit të Konicës, botuar 15 vjet pas vdekjes së tij, duhet të jenë reale. Jam i mendëmit se pjestë e gatshme të librit, të cilat Konica ia kishte dërguar shtëpisë botuese, kanë ngelur në shtypshkronj dhe më në fund janë hedhur në shprotë. Konica herë pas here i kërkon shtypshkronjës bocat, pjesët e përgatitura, për shikim të fundit, por nuk insistonte në kthimin e tyre, me shpresë se libri mund të botohej një ditë.

Përfundimisht, kalimi i këtyre letrave nga një dorë në tjetrën, udhëtimi i tyre i gjatë nga një qytet në tjetrin, gjumi i tyre i rënd, afër 70 vjet, nëpër dosje të grisura dhe të zvërdhuara nga pluhuri i kohës, lenë të kuptohet se shumë letra të Faik Konicës janë zhdukur pa gjurmë. Edhe këto letra të botuara më lartë nuk e ndriçojnë tamam planin e Konicës për botimin e librit të tij, “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”.* Marre nga Libri”Vatra dhe vatranet” i autorit Idriz Lamaj.

RRETH LIBRIT “ISUF LUZAJ – NJË SHTIZË DIELL MBI ATDHENË”

August 16, 2014 by dgreca

Kisha ditë që prisja telefonatën e zotit Shaban Xhyheri (studiuesi, historiani, autor i disa librave, ish anëtar i Ballit Kombëtar, i dënuar politik, personit që i dhurova të parit librin “Isuf Luzaj – Një Shtizë Diell mbi Atdhenë” për të më dhënë një opinion rreth tij, por heshtja më tmerroi…
Ashtu si çdo shkrimtar, edhe unë dëshiroj një opinion të sinqertë për çdo libër, sidomos për këtë libër që kishte një specifikë të veçantë, se zakonisht në Vlorë e japin opinionin pa e lexuar librin dhe për t’u çuditur trillojnë e trillojnë opinione, saqë po të jenë të kujdesshëm ata që i flasin e t’i shkruajnë, do të kishin fabrikuar një gjini të re të letërsisë poskomuniste, që mund të quhej “Rrëfime imagjinare për të diskredituar autorin”, art, të cilin e praktikonte komunizmi ndaj një vepre për të shkatërruar autorin, por sot as tek vepra nuk shkojnë, por merren me autorin, pra thjesh kanë ndërruar taktikat, strategjia është po ajo.
Përveç një gruaje, që e mori librin në panairin “Vlora 2014” e fill pas dy orësh, erdhi dhe më tha: “Faleminderit zonjë, më bërë të lexoj libra të autorëve shqiptarë… për dy orë lexova 50 faqe…Urime! Erdha vetëm për të uruar dhe për të falënderuar për dhuratën e çmuar që më dhatë! Faleminderit! Mbase do shihemi herë tjetër dhe do të flasim më gjerë…” Iku dhe as emrin nuk ia mora, vetëm më tha “Jam me origjinë nga Kanina”, nuk më ka folur njeri, mbase ishte fati për të mbetur anonim ajo grua që të merrja opinionet e para nga lexuesi im i parë, ndaj, sa herë që më binte rruga andej, doja të shkoja ta takoja, por kisha frikë…
Krijuesit e dinë sa të priten duart kur ta hedhin poshtë veprën që ke ndenjur muaj e vite duke e shkruar me një synim të vetëm: të pëlqehet nga lexuesi për të përcjellë ato mesazhe që ne i kemi menduar si të drejta e të vyera.
As sot nuk e kisha vendosur që do të shkoja ta takoja, por as vetë nuk e di, këmbët më dërguan tek lokali ku ai rri zakonisht. Ishte ulur në lulishte me një burrë tjetër dhe sa më pa, thirri me të madhe sikur kishte kohë që më priste.
– Shyqyr që erdhe, 100 herë i kemi ranë telefonit dhe përgjigjja ishte “Numuri nuk është i saktë”, mos ma keni dhënë gabim?
– Jo, por mbase keni ngatërruar ndonjë numur… – thashë duke e përqafuar.
Burri që ishte aty, nuk priti gjatë, u ngrit, na përshëndeti dhe u largua, ndërsa zotin Shaban nuk e mbante vendi nga gëzimi. E mora opinionin për librin, se asnjëherë nuk më kishte pritur kështu. Provuam numurin dhe ishte në rregull, si duket ishte shkruar gabim…
– Të thashë që do të jap i pari opinionet mbi librin dhe e kam mbajtur fjalën, por nuk jam lidhur dot me ju…
– I pari je, vetëm një zonjë më ka folur pak…
– Dua të jem i pari për një arësye, sepse të them, se je e para që merreni me këtë temë
dhe ata që do e lexojnë do pëlcasin nga inati, se nuk e bënë dot para tya. Sa e mora librin, kisha parasyshë që ti pret nga lexuesi vërejtjet, ndaj nxitova, se kam atje tek koka gjithë ato libra, kisha një libër tjetër të Eqerem Bardhit dhe kisha lexuar deri 50 faqe, kur më dhatë librin, e lashë atë dhe lexova librin tënd. Stili yt nuk të lodh, absolutisht nuk të lodh dhe keni një gjuhë të pastër. Ke disa gabime në shkrimin e disa emrave, apo mbiemrave, por nuk janë gabimet tua, por të burimeve nga janë marrë, por këto nuk e prishin bukurinë e librit, nuk e mërzisin lexuesin, por të tregoj një gjë, të jesh më e kujdesshme në gjetjen e emrave që plotësojnë figurën e Isufit dhe e dyta; ti je një intelektuale, po të mos ishe intelektuale, nuk do t’i hyje këtij studimi.
Puna ta do, kërkuesi futet kudo, por bazën ta kesh tek intelektualët, se intelektualët janë ata që çdo gjë që të jep, ta jep saktë, por një e keqe shumë e madhe është tek ne, egoizmi. Unë nuk quaj intelektual atë që mbaron universitetin, por atë që pasuron dijen e tij vazhdimisht, universiteti të çel rrugët, mund të mbarosh 10 universitete, po s’mund të jesh intelektual, se bën gjumë. Sa më shumë të lexosh, sikur dhe një çerek fjale të përfitosh i fituar je. Kur të thashë, se je intelektuale, nuk u bazova se çfarë shkolle ke bërë, shkolla të hap rrugën e thamë një herë atë, nuk të bën njeri, po se çfarë ke arritur të bëhesh, se po nuk pate talent, nuk mund ta fitosh atë, po nuk linde poet, nuk bëhesh poet.
Unë të përgëzoj e po të them me sinqeritetin më të madh, kam mbetur jo vetëm i kënaqur, por të them dhe i befasuar, se nuk ma merrte mendja, se dy takime kishim bërë me ju; në takimin e parë kur nise të shkruash librin “Sharrajt në Jetën e Kombit” dhe herën e dytë, në përurimin e tij, i kënaqur mbeta, por që të merresh me këtë temë, shumë më ndryshe nga ajo dhe që të trajtosh këtë temë, kërkon të kesh një bagazh të mirë intelektual, të kesh këmbëngulje, vullnet e të studiosh, prandaj nuk ma mori mendja, troç po ta them, por kur hyra brenda në libër pashë gjithë ato përpjekjet e tua këmbëngulëse për të rrëmuar sa më shumë në adresë të kësaj figure, për t’ua paraqitur lexuesve jo vetëm çfarë ka thënë i Madhi Isuf Luzaj, por bën edhe komentet e tua, ku përfundojnë me thirrjen brezave për ta lexuar e të mësojnë shumë nga Isufi.
Unë jam lexues, i rregullt kam qenë, s’jam studiues, s’kam pse them ato që nuk i kam (foli me modesti), kur lexova librin tuaj, mbeta shumë i kënaqur, mbeta i kënaqur unë, jo se u kënaqa unë, por kuptoj se duhet të kënaqen këta brezat që janë, se jemi shumë pas në analizë me njohjen e figurave Shqiptare dhe kombëtare. Më shumë se sa e ke përshkruar ti figurën e Isufit, nuk mund ta bëj unë, por përderisa mu mbush mbush mendja edhe mua që me të vërtetë është një ndër 7 filozofët e shekullit të kaluar, për këtë të përgëzoj shumë.
Thirrja jote është e hapët dhe e çiltër dhe kërkon opinionit, organet kupetente e shkon deri tek ministrat që të tunden e të shkunden e të merren sa më parë me botimin e veprave të Isufit, se kemi në Shqipëri, mbase nuk më lejot, por e kam nga mërzia, ca pseudointelektualë, pseudoshkrimtarë, pseudohistorianë, pseudostudiues, pseudoakademistë e nuk e kuptoj me çfarë merren këta, kur lënë në harresë një figurë të tillë, me çfarë mburren këta, moj motër, me çfarë mburren këta?
Ti shumë vetave ua preve rrugën, ua more inisiativën, që të merren me veprën e Isufit. Unë kam dëgjuar që flasin, por që të merret njeri me studimin e figurës së Isufit, nga sot të themi, nuk kam dëgjuar, mbase janë duke punuar, ajo është një punë tjetër, por tashi për tashi, stafetën e ke marrë ti.
Dua të shprehem edhe më shumë, kam shumë gjëra për të folur, se është një temë që më pëlqen, se kam një moshë të madhe dhe s’do të arrij të lexoj veprat e Isufit. Do ta rilexoj librin tënd dhe do të mbaj shënime. Pardje mora një nga librat e Isufit “Lamtumira e Yjeve” dhe fillon me një thënie shumë të madhe: “Nga të pesë artet, letërsia dhe nga të pesë degët e saj, poezia, nuk e pranojnë mediokritetin.” Që janë shumë domethënëse. Që të lexosh Isufin, e them me sinqeritetin më të madh, duhet të jesh dhe shpirtërisht i qetë dhe jo çdo njeri e kupton, pa pasur një intelek, pa qenë intelektual i mirë, nuk bisedon dot me Isufin, nuk mund ta kuptosh atë. Ai ka qenë intelektual i mirë, nuk bisedon dot me Isufin, unë kështu e shikoj, nuk bisedon dot me Isufin. Kam shumë gjëra nga ato që kam lexuar dhe nga ato që ke venë theksin ti, ndjej një lehtësi dhe kënaqësi shumë të madhe se kam dhe një moshë të tillë që e kam peng që nuk i shoh veprat e Isufit.
Përgëzoj Xhevat Beqaraj, megjithëse në një moshë të thyer për punën që ka bërë, ka një meritë të veçantë, siç ke thënë edhe ti, intelektualët e vërtetë duhet të skunden dhe duhet të merren me këtë figurë madhore.
Më bëhet qejfi shumë se doli një fëmër që të merret me studimin e ta paraqesë këtë figurë, se ti ke rrëmuar shumë, jo vetëm tek njerëzit e familjes së tij që ke këmbëngulur disa herë e ke marrë të dhëna, por unë lexova përshëndetjet që kanë bërë disa shkrimtarë mund të them nga Vlora, pse jo dhe studiues, se nuk dua të ofendoj njeri, jo të një shkalle kështu, mbeta e kënaqur që edhe ata kanë dhënë mendime dhe ti ke bërë shumë mirë që i ke paraqitur në libër.
Ti ke harxhuar kohë, lodhje mendore… takon personazhe me kulturë e pa kulturë të gjerë për ta bërë të plotë figurën e Isufit dhe ti ke nxjerrë disa të vërteta që edhe unë nuk i kisha ditur, siç ishte lidhja me familjen Ulqinaku, e cila paska jetuar në familjen e Isufit dhe të njëjtën qëndresë bëri dhe Isuifi në Vlorë, por asnjëherë nuk u përmend. Ti e nxjerr shkakun që pse nuk botohet vepra e Isuf Luzajt dhe shkaku është komunizmi. Për ta bërë më të besueshme, ju keni përsëritur fjalë të shumë personeve dhe keni bërë edhe refleksionet tua. Një gjë më ka mbetur në mendje që nuk e kam dëgjuar deri më sot, kur e cilëson luftën e klasave “mulliri i luftës së klasave”, është e para herë që e dëgjoj këtë shprehje kaq të goditur. Ka shumë gjëra me vlera në këtë libër, se ke një të mirë që bën edhe analizën.
Zonja Zyba, me sinqeritetin me të madh të përgëzoj dhe njëkohësisht të falënderoj që u more me këtë vepër dhe të jesh e bindur e do të ndëgjoç me kalimin e kohës edhe shumë falënderime, do marrësh dhe vërejtje, por për mua, ti je e para dhe duke qenë e para, u hape sytë të tjerëve. Besoj se do dalin edhe tjerë më vonë dhe sado që të shkruajnë e mund të bëjnë, tashti për tashti, vendin tënd nuk e zë njeri.
E falënderova dhe u ndamë për t’u takuar sërish, për të marrë kritikën e detajuar të tij, pasi ta rilexojë librin.(Z .H)

Rreth librit “Himni Kombëtar” i etnomuzikologut Prof. Vasil Tole

May 15, 2014 by dgreca

Nga Aristotel Mici/
Meditim/
Qe një lumturi dhe një gëzim mbarëkombëtar, që ngritja e Flamurit tonë, më 28 Nëntor 1912, u shoqërua me Himnin e tij. Po, ku e gjetën dhe si e gjetën përfaqesuesit e gjithe trevave të Shqipërisë këtë Himn për ta shoqeruar ngritjen e Flamurit Kombëtar?
Përgjigjen më të mirë për këtë pyetje dhe mendimin me të plotë për zanafillen e Himnit të Flamurit e jep Prof.Vasil Tole, kompozitor dhe ekspert i etnomuzikologjisë, me librin e tij titulluar Himni Kombëtar , të botuar pak kohë më parë në Tiranë, që është redaktuar nga akademiku Jorgo Bulo dhe Prof. Fatmir Hysi. Në këtë vepër studimore, unikale për llojin e saj, autori ka mbledhur shumë dokumente letrare dhe muzikore, po në mënyrë të veçantë është mbështetur tek një studimi i lirikut të madh të poezisë shqiptare, Lasgush Poradeci, i cili, tok me poezinë e vet na la trashëgim edhe një studim monografik me titull “Himni i Flamurit dhe Gjeneza e Tij” . Gjurmimet e para të Prof. V. Toles drejt këtij libri studimor “Himni Kombëtar” i gjejme qysh në nëntorin e vitit 2003, kur ai do të botonte në gazetën “Illyria” artikullin “Asdreni është autori i tekstit të Himnit të Flamurit”. Mendimet e L.Poradecit për gjenezën e Himnit të Flamurit, Prof. Tole, do t’i vinte, jo vetëm në qendër të artikullit, po edhe të veprës se fundit, që po flasim “Himni Kombëtar” . Sipas L. Poradecit, Himi është i lidhur ngushtë me krijimin e grupit të këngëtarëve shqiptarë të mërgimit në Bukuresht. “Prej gjirit të këtij grupi mori lindjen Himni Kombëtar i shqiptarëve.- Ky himn, shkruante poeti,- doli ashtu vetiu, aq spontane është gjeneza e tij, sa i natyrëshëm dhe krejt i vetëkuptimshëm ishte malli për atdhe, që bëri të mundur krijimin e korit, që u themelua në Bukuresht nga fundi i vitit 1907”

Rreth kësaj ngjarjeje , po aty, poeti L.Poradeci na informon se në një nga ditët pas themelimit të Korit të Kolonisë Shqiptarë të Bukureshtit, u paraqit midis këngëtarëve Asdreni, i cili kishtë sjellë me vete poezinë për himnin me titull: ”Betimi mbi Flamur”. “Nuk përshkruhet dot hovi i zjarrshëm i zemrave, me të cilat u prit ky lajm i bukur “ . Në faqet librit “Himni Kombëtar” dëshmohet gjithashtu se në vjeshtën e vitit 1908 në gjirin e Kolonisë së Bukureshtit ndodhej edhe poeti shkodran Hilë Mosi, i cili u ngarkua nga kolonia për ta shpënë Himnin në Shqipëri. Dërgimi i Himnit në Atdhe me anë të Hilë Mosit qe një ngjarje fatmire për çështjen kombëtare, pasi ai kish talent muzikor dhe aftësinë për të fituar simpathinë e njerzëve që do ta përhapnin.
Dhe fjalët e Himnit Hilë Mosi i pëlqente tërësisht, shkruan Lasgushi: “Asdreni atyre u ka dhënë mjaftë shkëndija nga shpirti kryengritës “- thoshtë ai. Kështu Himni, duke filluar nga Korça, u përhap në të gjithë Shqipërinë.
Për mësimin dhe përhapjen e Himnit Kombëtar rol të veçantë ka luajtur, duke filluar që nga viti 1908, “Banda e Lirisë e themeluar në Korçë më 1 tetor po të këtij viti. ”Banda e Lirise, në ato vite ishte i vetmi formacion i përshtatshëm atdhetar-muzikor e profesional, për përhapjen e kësaj kënge dhe të muzikës sonë patriotike në përgjithësi” Dhe pastaj autori rithekson punën e palodhur të këtij formacioni muzikor dhe shkruan se “Njihet kontributi i “Bandës së Lirisë “për shpërndarjen e melodisë dhe të tekstit të “Himnit Kombëtar” dhe të këngëve të tjera patriotike në të gjithë qytetet kryesore të Sjhqipërisë, e deri në SHBA përmes anëtarëve trë saj: Hil Mosi- në Manastir, Tiranë , Shkodër; Mihal Grameno- në Vlorë, dhe Durrës; Spiridon Ilo në SHBA; Thanas Floqi në Vlorë dhë Elbasan .
Autori i librit, Prof. V. Tole, thekson qartë në vepër se gjeneza e Himnit të Flamurit daton me vitin 1908. Ai citon për këtë rast edhe këto fjalë të L.Poradecit: “Hilë Mosi dhe Tashko Ilo kanë sjellë tok me ndihmën për shkollat shqipe të Korçës…edhe muzikën e Himnit, rreth muajit nëntor ,1908, partitura e “Betimit mi flamur” kishte mbrritur në duart e muzikëtarëve të “Bandës së Lirisë”, pak përpara mbajtjes së “Kongresit të Manastirit, i zhvilluar nga 14-22 nëntor 1908, në të cilin Hilë Mosi mori pjesë si delegat i Shkodrës. Kështu “Hil Mosi dhe Tashko Ilo,- janë quajtur në libër,-sjellësit dhe përhapësit në atdhe të kryekëngës sonë kombëtare. Këtë pohim studjuesi V.Tole e ka marrë si fakt bazë për të dhënë zanafillën e “Himnit Kombëtar”. Jo pa arsye ai e ka nënvizuar këtë datë dy herë në faqen 157 të veprës, ku shkruan: “1908: Krijohet dhe interpretohet kënga “Betimi mi flamur” nga kori kishtar i shqiptarëve të Bukureshtit, Rumani.
1908: Kënga “Betimi mi flamur” vjen në Shqipëri dhe dhe interpretohet nga banda muzikore “Liria” në Korçë .
Po ky vit, viti 1908, pranohet në librin e studiuesit V.Tole si zanafille e Himnit edhe nga mendimtari i ndritur i Rilindjes, Faik Konica , i cili, kur komentonte për vlerën e simboleve kombëtare, pohonte se “Një ndër kryepunët kulturore që duhej ndrequr ishte edhe nevoja për krijimin e një simboli të ri kombëtar, krahas flamurit. Ky simbol i ri ishte një këngë e thjeshtë me mesazh të madh, që populli dhe nacionalizmi shqiptar e lindi në emigracion, në Europën e lirë në vitin 1908 dhe më pas, po vetë e përzgjodhi që të ishte himni kombëtar, në atdhe, vetëm 4 vjet pas krijimit të tij.”
Dhe, më pastaj, duke treguar bashkëlidhjen midis simboleve tona mbarëkombëtare, Flamurit dhe Himnit të tij, i ndrituri Faik Konica, vazhdon arsyetimin rreth Himnit, i cili “si simboli i ri i shqiptarëve vijoi rrugën e nderit të paraprirë nga flamuri ynë, i cili mbart kujtimet e kombit tonë, të cilat nuk janë kujtime lakmirash dhe rrëmbimesh, por janë kujtime vetëmbrojtjeje me mundime të palodhura. Nga kjo pikëpamje mund të mburremi se Flamuri ynë, siç është nga më të vjetrit e botës ,është edhe nga më të drejtët”.
Nga kjo bashkëvajtje e dy simboleve tona mbarëkombëtare e shikojmë me shumë vend mendimin e shprehur se ”në asnjë vend të botës nuk gjejmë një himn kombëtar,. i cili t’i kushtohet po një simboli kombëtar siç është flamuri ynë, dhe që të dy së bashku t’i kushtohen atdheut.”
Dhe kështu, që nga viti 1908 e këtej, në shumë veprimtari patriotike, kulturore, sportive e shkollore, sa herë ngrihej Flamuri, shoqërohej me këngën e tij, me Himnin Kombëtar. Janë mbushur një qind e gjashtë vjet qysh kur shqiptarët, brenda e jashtë Atdheut, këndojnë me veneracion këtë Këngë të shënjtë “Rreth Flamurit të Përbashkuar”,dhe e kanë bërë ashtu pjesë të ndërgjegjes së tyre. Në këtë mënyrë, kënga e Himnit të Flamurit, prej disa gjeneratash, u kthye në simbol mbarëkombëtar, për gjithë shqiptarët kudo që janë.
Detajet e shumta dhe faktet që sjell autori me anë të këtij libri kanë një vlerë të posaçme për gjenëzën e Himnit të Flamurit si edhe rolin e këtij himni për të mbajtur gjallë ndjenjën e shqiptarizmës.Duke shkruar për himnin, autori citon Lasgushin që konfirmonte në studimin e tij realist se me këtë himn “luftuan çetat e kryengritjes , që ishin nëpër gjithë viset e Atdheut, dhe vdiqën dëshmorët e lirisë. Me të u ngrit flamuri në Vlorë”. Me pak fjalë, ngritja e Flamurit nën tingujt dhe fjalët e “Betimit mbi Flamur” ishin vetëm një akt zyrtar nga ana e Ismail Bej Qemalit për ta njohur këtë këngë tash e tutje, si këngën tonë kombëtare.
Qysh në vargun e parë të Himnit Asdreni jep kushtrimin për bashkimin kombëtar rreth Flamurit, simbolit të unitetit, para të cilit të betohemi dhe të japim besën për shpëtimin e Atdheut dhe të kombit. Kjo parullë do të ishte aq aktuale për gjithë një shekull edhe për sot. Kjo thirrje patetike e poetit ishte vazhdim i jehonës së Rilindjes:
Rreth flamurit të përbashkuar
Me një dëshir` e një qëllim,
Të gjithë atij duke iu betuar
Të lidhim besën për shpëtim.
Në librin e tij, studjuesi Vasil Tole sjell edhe hollësi, që tregojnë për gjallërinë që i dha jetës politike dhe gjithë veprimtarive kulturore këndimi në mënyrë korale i Himnit Kombëtar. Në ceremoninë e shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1912, në qytëtin e Vlorës, Himni Kombëtar u këndua nga të gjithë delegatët. “Firmëtarët u ngritën në këmbë solemisht, – rrëfen autori, sipas kujtimeve të Dh. Zografit, dhe- Kënga “Betimi mbi flamur” nisi të këndohej prej tyre. I pari ishte delegati i Tiranës, Murat Bej Toptani,dhe, pas tij delegatët e shoqërisë shqiptare të Bukureshtit, Dhimitër Zografi, Dhimitër Mborja, Dhimitër Berati; delegatët e Korçës, Thanas Floqi, Spiridon Iloja dhe P. Mborja-. Dhe autori vazhdon të tregoj:- Duke marrë drejtqendrim, melodisë iu bashkua nën zë edhe Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi. Të dy e kishin kënduar atë këngë për të parën herë në Bukuresht në datën 5 nëntor 1912, së bashku me shqiptarët e atjeshëm, dhe kishin provuar emocionet e forta që të shkaktonte këndimi i saj në grup përpara Flamurit Kuq e Zi. Po ashtu buçiti zëri i delegatit të Lushnjes, Ferit Vokopola, si dhe zëri i thellë prej meshtari i Dom Nikollë Kaçorrit, që dinte t’i binte edhe pjanos dhe fizarmonikës; pas tyre i gjithë kori i delegatëve i ndoqi ata njeri pas tjetrit, ashtu thjesht siç këndonin edhe këngët popullore; në ato çaste askush nuk e bëri rolin e dirigjentit.”
Në përvjetorin e parë të shpalljes së pavarësisë, më 28 Nëntor 1913, mbërrin në qytetin e Vlorës orkestra frymore e qytetit të Shkodrës “Daulla” e drejtuar nga Frano Ndoja. Ndër të tjera koncerti në publik interpretoi Himnin e Flamurit. Në shkurt të vitit 1919, tingujt e Himnit të Flamurit përcjellin për në varrezat e Kaninës, Ismail Qemalin, plakun e shenjtë të Vlorës, i cili me aktin e shpalljes së pavarësisë, u bë edhe bekuesi i këngës sonë kombëtare. Në Luftën e Vlorës të vitit 1920, festa e fitimtarëve u kremtua nën tingujt e Himnit të Flamurit dhe këngës Vlora-Vlora me poezi të Ali Asllanit dhe muzikë të Th.Nashit”.
Ndër kohë, gjatë këtyre një qind e gjashtë vjetëve ka pasur edhe zëra, të cilët nuk e kanë mbështetur Himnin Kombëtar “Rreth Flamurit të Përbashkuar”me arsyetime të ndryshme. Një nga motivet e mospranimit vinte nga shkaku se autori i muzikës është një kompozitor i huaj dhe kështu sipas kësaj pikëpamjeje prekej origjinaliteti shqiptar. Megjithatë, këto zëra qenë shuar si flakë kashte dhe Himni jetoi përmes ngjarjeve historike, duke u kënduar deri në ditët tona.
Po një dukuri e tillë huazimi në fushën e himneve kombëtare nuk ka ndodhur vetëm në Shqipëri. Studjues të muzikës, midis të cilëve edhe autori i këtij libri,që po diskutojmë, Prof.Vasil Tole, tregojnë se ka raste himnesh kombëtare të disa vendeve të botës me autorë të huaj, për shëmbull, “himni zyrtar i Spanjës ka qenë i kompozuar nga një autor anonim gjerman, himnin e SHBA e ka kompozuar një autor anglez, himni i Bolivise është kompozuar me 1845 nga italiani Benet Vincenti, himni kombëtar portugez shtjellohet porsi ariet e vjetra italianë” . Kështu, pra ka edhe shumë shembuj të tjerë himnesh me muzikë të huajtur, dhe me gjithatë, kombet e ketyre vendeve nuk ndruhen nga huazimi. Ata i ruajnë, ashtu, hymnet e tyre, si simbole kombëtare.
Duke marre shkas nga citimi i mësipërm do të ishte mirë të shkruanim sado pak ca fjalë lidhur me historinë e Himnit Amerikan.. Siç tregon në librin e saj Deborah Kent: “Me 13 shtator 1814 flota britanike nisi nga Atlantiku sulmin me artileri të dendur drejt portit Fort McHenry në Gjirin Chesapik. Rreth 1800 bomba flakërinë për gjithë natën mbi atë qytezë. Francis Scott Key e përjetoi me ankth atë natë heroike me gjemimin e pandërprerë të bombave. Me padurim priste të gdhinte dita. Në agim, kur po vegonte pak dritë, nisi të vërente me tejqyrë. Ai u lumturua, kur arriti të shikonte se Flamuri Amerikan qendronte lartë në fortesë dhe valvitej i vezulluar nga yjet. Atë moment ai ndjeu një gezim të papërmbajtur dhe një frymëzim i buroi nga zemra dhe shkroi pozinë :The Star-Spangled Banner (Ylli Vezulloi Flamurin). Tek shkruante atë poezi, Frencis Scott Key-in e pushtoi deshira qe edhe ta kendonte. Po ku ta gjente në zjarrin e betejes muzikën a po kompozitorin?… Ashtu, vetiu i lindi ideja ta shoqërontë me një melodi të njohur të këngës “To Anacreon in Heaven ”(Për Anakreonin në Parajsë), e kompozuar nga një muzikant anglez John Stafford Smith. Kjo këngë qe bërë popullore si në Angli dhe në Amerikë. Poezia e F.S. Key-it e shoqëruar me melodinë angleze u gjet shumë e pëlqyer nga publiku Amerikan. Gojë më gojë ajo u përhap në të gjithe SHBA. Në menyre të vetvetishme ajo u këndua nga populli amerikan prej vitit 1814 e deri më 1931. Atë kohë Presidenti Herbert Hoover (Huver), më 3 Mars-1931, firmosi ligjin që kënga “The Star- Spangled Banner” të bëhej Himni kombëtar i SHBA.”(sipas Deborah Kent “The Star- Spangled the Banner”, Chicago, 1955, f. 22).
E sollëm para lexuesit këtë episod nga libri i studjueses amerikane për të pohuar se fakti qe melodia e Himnit Amerikan është bërë nga një autor i huaj është i vertërtë. Po aq sa është e vërtetë qe amerikanët nuk ankohen për huazim lidhur me melodinë e Himnit të tyre, sepse ata nuk vuajnë nga psikologjia e nacionalizmit të ngushtë. Për me tepër, kjo ide e tolerancës amerikane duket te Statuja e Lirisë, e cila ngrihet madhështore në ishullin Ellis si një hyjneshë e mrekullisë para New Yorkut marramendës. ”Për shumë njërëz në të gjithë botën Statuja e Lirisë është një simbol i lirisë dhe i Shteteve të Bashkuar . Por ideja për këtë Statuje të Lirisë nuk ka lindur në Shtëtët e Bashkuara” ( nga Anne Hemstead ”The Statue of Liberty,Chicago, 2006,” f.5). Skulptori qe e ka ideuar dhe krijuar këtë statuje është francezi Frederik August Bartholdi. Duke qenë se statuja do të kishte përmasa gjigante autori i saj bashkëpunoi me inxhinierin e famshëm francez, arkitektin Aleksander Gustav Eifel. Pra kemi dy autorë të huaj që realizojnë një skulpturë gjigante, simbolin e lirisë dhe demokracisë amerikane, dhe, asnjë amerikan nuk ka thënë që “sedra jonë kombëtare kërkon që të mos përfaqesohemi me një krijim të huazuar”, ashtu si është shkruar nga ndonjë komentues për këtë specifik të Himnit tonë.
Dhe, kur shikon një praktikë të tillë në botën e ideve përparimtare, kemi të drejtë të pyesim: pse ndodh që disa shqiptarë sot, pas një qind e sa vjetësh, duan të bëjnë të kundërtën me Himnin? Pse përpiqen ta zbehin Himnin Kombëtar, kur etërit, gjyshërit edhe stërgjyshërit e tyre e kanë kënduar gatitur me nderim.. Duket qartë se ambicja e tyre nuk është pozitive.
Në të kaluaren, para Luftës së Dytë Botërore, sapo shfaqej ndonjë mendim për ta ndryshuar Himnin e Flamurit, shtypi patriot përparimtar reagontë në mënyrë kunndërshtuese. Kur u duk një iniciativë e tille aty nga fundi i vitëve `30 të shekullit të kaluar, revista “Përpjekja Shqiptare”, shkruante: ”Himni i Flamurit nuk mund të ndryshohet, sepse Hymni i Flamurit ashtu siç është sot, u be pronë e kombit; iu fut në gjak”. Me një fjalë Himni i Flamurit Kombëtar ka marre pagëzimin historik me vete. Ai u këndua në mënyrë masive para se të bëhej fakt zyrtar në Kuvendin historik të Vlorës më 28 Nëntor 1912. Një himn tjetër i ri nuk do t`i kishtë ato efekte emocionale dhe atë frymë patriotike që kërkonte ideja e bashkimit kombëtar. Për këtë arsye gazeta “Java” në gusht të vitit 1937, theksonte: ”Një herë bëhet himni. Prandaj ne jemit të mendimit të mos ndryshohet, se historia nuk ndryshohet” .Po kjo gazetë, dy numra me vonë, do të mbrontë përseri idenë e mosndryshimit të këtij himni ”sepse ai ka rrenjë të thelle në zemrat shqiptare dhe keto zemra do të ndjejnë dhimbjen me të madhe kur të lëndohen e të shkulen ato rrenjë.”
Po në muajin gusht 1937 dhe “Gazeta Korça”, me numrin e saj 23, do t`i diltë në mbrojtje Himnit Kombëtar të Flamurit: ”Hymni ynë i vjetër i flamurit duhet të mbetet si kujtim historik edhe si simbol i luftrave për liri. Asnjë himn tjetër nuk mund ta zerë vendin e tij, duke hyrë në shpirtin e popullit, si ka hyre marshi “Rreth flamurit”.
Gjat kohës së mbretërimit të Ahmet Zogut, me gjithë diskutimet e zhvilluara për këtë çështje, mbi Himnin e Flamurit nuk u vu dorë, nuk guxoi ta prekte kush. Po ai u cenua në vitet e diktaturës komuniste. Administrata moniste, e prirur nga sllogani i Enver Hoxhës se “në ideollogji nuk mund t`i bëjmë lëshime vargut dhe fese”, fshiu nga Himni strofën, që ka fjalën “Zot”. Lidhur me këtë dhunim të Himnit Kombëtar, me të drejtë poeti Agim Shehu reagon, kur shkruan: “Himni i Asdrenit pohon, po me frymë perëndie, të vertetën e historisë dhënë si fat përjetësie për Shqipërinë: Se Zoti vetë e tha me gojë/ qe kombe shuhen përmbi dhe/ po Shqipëria do të rroje… Shteti komunist që nuk e pëlqente këtë profetësi hyjnore e fshiu këtë strofe nga sytë e shqipetareve”.( ILLYRIA- 28 Nëntor-2003). Lidhur me mënjanimin e kësaj strofe nga interpretimi koral “, Prof. V.Tole deklaron në librin “Himni Kombëtar” se “nuk na rezulton që të ketë patur vendim të posaçëm për këtë censurë, pasi ashtu thjesht, kjo strofë u hoq dhe që nga kjo kohë, Himni vijoi të interpretohej më së shumti në variantin e tij orkestral, pa fjalë.
Në të vërtetë gjatë kohës së diktatirës komuniste nuk pati vendime për ta ndryshuar Himnin Kombëtar, po ideja për ta zëvendësuar atë mbahej gjallë përmes konkurseve të posaçme. Megjithatë, Himni Kombëtar i Asdrenit doli fitimtar e nuk u mposht dot. Dhe, kështu, duke komentuar rreth konkursit të organizuar për himnin me rastin e 10-vjetorit të çlirimit, Prof. V.Tole, duke parë mossuksesin e këtij konkursi, do të shkruaj në këtë libër: “Himni Kombëtar” duket se i mbijetoi përfundimisht këtij “sulmi të radhës”, pa u zëvendësuar me një himn internacional komunist!”
Po ashtu edhe konkursi tjetër për Himnin, ai i vitit 1970, nuk rezultoi pozitiv. Lumturisht asnjë konkurs, i kujtdo qeverije, që kishte arritur të organizohej për gjatë një shekulli, nuk doli fitimtar mbi Himnin Kombëtar. Për këtë qendresë të Himnit Kombëtar , Prof.V.Tole do të shprehet në vepër se “kësisoj himni ynë kombëtar konsiderohet si ndër të vetmit himne kombëtare të ish-diktaturave komuniste të Europës Lindore, i cili nuk u hoq, nuk u ndryshua ose zëvendësua nga ana e regjimit komunist në Shqipëri” .
Është për të ardhur keq që, pikërisht, në vitin e 100 vjetorit të Pavarësisë, u ndjenë zëra për ndryshimin e Himnit Kombëtar. Kjo gjë qe një stonaturë e vërtetë në lëmin e atdhetarisë aq më tepër në vigjilje të 100 vjetorit të Pavarësisë. Dhe, për këto komente të vitit 2012 rreth Himnit, Prof. V.Tole, në mënyrë objektive arsyeton se “Brenda pak muajve, duke parë se “Teza e zhburrërimit të himnit kombëtar nuk gjeti mbështetje, si nga specialistët ashtu edhe nga publiku i gjërë, për faktin e thjeshtë se teksti i “Himnit Kombëtar” nuk përmbante diskriminim:…pasi leximi i Himnit Kombëtar në rrafsh semiotik s’ lë asnjë shteg për ngarkesa seksiste dhe, ç’ është më e rëndësishme, të bind se s’ia vlen barra qiranë të ndërhysh në kode semiologjike për imnteresa politike të ditës” .
Himni Kombëtar , sot e përgjithmonë, në horizontin e shqiptarizmës është si një lis i moçëm hijerëndë, që ka zënë rrënjë në ndërgjegjen kombëtare dhe nuk besoj se ka për t’u shkulur nga zemrat shqiptare.
. Si përfundim, themi se libri “Himni Kombëtar” i studjuesit Vasil Tole, është një arritje e re, që hedh dritë më shumë, për të njohur përmes faktesh gjenezën e Himnit Kombëtar dhe udhëtimin triumfuese të këtij Himni midis konkurseve qeveritare dhe atyre “sulmeve të radhës” gjatë një kohe prej më shumë se një shekull. Nuk duhet të harrojmë gjithashtu se duke shoqëruar ngritjen e Flamurit me 28 Nëntor 1912, Himni i Flamurit është bërë qysh në atë kohë një fakt historik, një simbol mbarëkombëtar. Asnjë hymn tjetër, sa do i përsosur të jetë nuk mund ta zëvendësojë atë.

Bibliografi
Gazeta “Java”, gusht 1937.
Gazeta e Korçës, gusht 1937.
Hemstead, A.: “The statue of Liberty”, Chicago, 2006, f.5
Kent, D. : “The Star – Spangled theBanner”, Chicago, 1955
Konica F. “Vepra 1” , Tiranë, 2001.
Mici, A.: “ Himni i Flamurit – Simbol Mbarëkombëtar”, Botimet “Dudaj”, 2012 .
Poradeci, L. : “Vepra Letrare”, Shtëpia Botuese “N. Frashëri”, Tiranë, 1990.
Silverman J : “Songs and Stories”, by Millbrook Press, Brookfield, 1994, f.29.
Shehu, A. :”Illyria”, 28 Nëntor, 2003
Tole V: “Illyria”, 28 Nëntor,2003.
Tole V. :“Himni Kombëtar”, Kristalina, Tiranë, 2013

FARI SHASKA KORRIGJON HISTORINË E BANKËS SË SHQIPËRI

March 4, 2014 by dgreca

Rreth librit Fari Shaska “160 vjet bankë në Shqipëri”, Vlorë 2011/

Nga Enver Lepenica, ekonomist/

Fari Shaska i njohur tashmë si publiçist e studjues i historisë, veçanërisht i asaj të krahinës së Vlorës, pas albumit dokument “Të quajtur armiq të popullit”, botuar në vitin 2010, shkon më tutje duke na dhënë një libër të vogël por me vlera të mëdha “160 vjet bankë në Shqipëri”, botuar në Vlorë në vitin 2011.Duke menduar se e njihja historinë e bankës, e çfletova broshurën me pak interes, por u emocionova dhe u habita njëkohësisht me zbulimin që publikonte Shaska se historia e bankës në Shqipëri fillon në vitin 1850, pikërisht në Vlorë dhe jo në vitin 1863, sikundër thuhet në “Historinë e Bankës Qëndrore në Shqipëti”, botim i vitit 2003. Kjo broshurë e vogël përbën një zbulim të madh, fak që ju ka shpëtuar edhe autoriteteve të njohura të historisë së ekonomisë.

* * *

Kultura e një vendi veç të tjerave dallohet edhe nga fakti se ka histori për çdo veprimtari ekonomiko shoqërore, si historin e arsimit, të naftës, të sportit, të tetartit, të burgjeve të bankave etj etj…

Historia e Bankës Qëndrore në Shqipëri, HBQSH, është shkruar dhe botuar për herë të parë në vitin 2003, nga vetë Banka Qëndrore e Shqipërisë prej autoriteteve më të shquara të vendit.

Parathënia e këtij libri është shkruar nga Prof. dr. Shkëlqim Cani në atë kohë guvernator i Bankës.

Kapitulli i parë i HBQSH përfshin vitet 1863 – 1924 dhe është shkruar nga Prof. dr. Iljaz Fishta. Ky autoritet i kulturës shqiptare e ka ndarë periudhën që studjon në tre etapa: etapa e parë fillon në gjysmën e dytë të shekullit XIX deri në vitin 1912 dhe sipas profesorit, banka e parë është krijuar më 4 shkurt 1863, Bankë e Perandorisë osmane nën kontrollin e kapitalit anglo- francez dhe që shtrinte veprimtarinë e vet edhe në fushën e kreditit edhe në Shqipëri, dhe kishte filjalet e veta në Shkodër, Janinë, Shkup dhe Manastir. Profesor Fishta vazhdon në vitin 1888, në vitin 1901, deri sa vijmë më 4 tetor 1913, kur formohet banka e parë e shtetit shqiptar nga qeveria e Ismail Qemalit. Kaq thotë profesor Fishta për këtë periudhe.

Edhe profesor doktorr Alqi Naqellari i njohur tashmë si ekonomist i talentuar si ligjërues në universitetet e vendit dhe jashtë shqipërisë dhe si botues i shumë teksteve me nivel ta lartë shkencor e fillon historinë e bankës në Shqipëri në vitin 1913, gjë që nuk është e vërtetë.

(Shih: Alqi Naqellari “Makroekonomia 1”, Tiranë 2007, f. 355)

Edhe Dr. Bujar Leskaj dhe dr. Adriatik Kotorri në një punim të tyre nuk e përmëndin Bankën Bezhani në Vlorë. Edhe në se ka mendime të ndryshme për këtë bankë ajo së paku duhej përmëndur, fakti se nuk është përmëndur në studimet dhe punimet e sipërcituara tregon se Banka Bezhani dhe “Almanaku i bankave”, botuar në një nga qëndrat e kulturës botërore nuk njihet prej tyre.

Mund t`iu referoheshim edhe autorëve të tjerë të cilët nuk e njohin bankën Bezhani në Vlorë themeluar në vitin 1850, por me kaq referime mjafton.

* * *

Fari Shaska në librin “160 vjet bankë në Shqipëri”, konfirmon se: “Banka e parë në Shqipëri u themelua në vitin 1850 në qytetin e Vlorës nga familja Bezhani”, pra jo në vitin 1863, sikundër thotë profesor Fishta.

Ai i referohet burimit anglez. Në Londër në vitin 1845, filloi të botohet “Almanaku i bankave” Fari Shaska i referohet botimit 91, botuar në vitet 1935-1936, një vllim prej 2400 faqesh. Almanaku jep të dhëna për të gjithë shtetet dhe bankat e të gjithë botës.

( “The Bankers` Almanac And Year Book”, For 1935 -36, The Ninety-First Year of Publication.)

Në faqen 716 të almanakut të cituar për Albania, shkruhet: “P.I. Bezhani, Valona Albania, themeluar fillimisht më 1850, partner Pandeli Bezhani, mbajtësi i prokurës Elefter Bezhani, telegramet “Bezhani, Valona”, kodet; A.B.C. botimi i 5; privatisht, agjent londinez – Bank of Athens, agjent Nju Jorkez – National City Bank of Neë York”.

Në këtë faqe të Almanakut prezantohen katër banka:

Banka private Bezhani 1850,

Banka private Philandelphia USA 1764,

Banka Rumune 1872,

Banka Birmingam USA 1887.

Pra siç shihet vetëm një bankë është më e vjetër se banka jonë shqiptare e ngritur në Vlorë.

Cilët ishin pronarët e bankës së parë shqiptare ende të pa njohur nga studjuesit tanë ?

“Mbiemri Bezhani, mbiemër i përhapur në Shqipëri, ka një degë në Vlorë, ardhur nga Lekli i Tepelenës në shekullin e XVIII…

Bezhanët e Vlorës sollën me vete mentalitetin e kapitalit të lëvizshëm, pasurimit nëpërmjet parasë e tregëtisë. Aty nga fillimi i shekillit të XIX ndërtuan në lagjen Muradie në rrugën “juston Godard”, një shtëpi tre katshe për banim, e cila është edhe sot pronë e tyre e banon një familje Bezhani.Po në këtë lagje kishin edhe një fabrikë sapuni. Në fasadën e kësaj godine ndodhet një pllakë bronxi ku shkruhet: “Assicurazione generali Trieste 1831”… Bezhanët e siguronin kapitalin e tyre në shtetet fqinje sikurse shihet edhe nga kjo pllakë… Marrëdhëniet tregëtare të kësaj familje me shtetet fqinj bënë që t`u lindë idea dhe dëshira për të hapur një bankë. Kjo u realizua kur reformat e Tanzimatit u dhanë më shumë hapsirë tregëtarëve. Pra në vitin 1850 u çel një bankë në Vlorë, Shqipëri…

Si gjithmonë janë të huajt ata që na ndihmojnë për historinë tonë, këtë radhë anglezët, nëpërmjet Almanakut… “ f. 8-9

Si e gjithë historia që shkruan komunistët edhe historinë e bankës e kanë falsifikuar. Në veprën zerioze të tyre: “Fjalori enciklopedik shqiptar”, botim i Akademisë së Shkencave të vitit 1985, f. 66,67, kapitulli banka, fillon me bankën bujqësore krijuar në vitin 1969, Banka e Shtetit Shqiptar kijuar në vitin 1945 dhe Banka Kombëtare e Shqipërisë krijuar më 2.9.1925! Kjo pra sipas komunistëve është historia e bankës shqiptare.

Në të vërtetë historia e Bankës në Shqipërisë fillon: Sipas Fari Shaskës në vitin 1850, ndërsa sipas prof. dr. Iljaz Fishtës më 4 shkurt 1863, vazhdon me radhë deri sa vijmë në themelimin e bankës së shtetit shqiptar më 4 tetor 1913. Filiale të bankave të huaja ka patur edhe gjatë Luftës së Parë Boterore 1914 – 1918, vazhdojmë me vitin 1920 deri sa vijmë më 6 mars 1925 ku krijohet banka shqiptare me 51 % kapital italian dhe 49 %, kapitali disa shteteve të tjera dhe 6 individë shqiptarë.

Të gjitha këto fakte reale të historisë së bankës dhe për rrejdhojë të historisë së Shqipërisë janë fshirë prej komunistëve, për ta çdo gjë filollonte më 8 nëntor 1941!

* * *

Prof. dr. Shkëlqim Cani në parathënien e HBQSH, thotë : “Shpresoj që në ardhmen, historianë e studjues të shkencës së ekonomisë e financës do të hulumtojnë më tej në traditën e sistemit bankar shqiptar” (f. 5) dhe këtë koregjim, që në fakt përbën një zbulim të historisë së bankës në Shqipëri e bëri Fari Shaska.

Broshura e vogël e Fari Shaskës duhet të tërheq vëmëndjen e studjuesve të historisë së ekonomisë dhe jo vetëm të atyre.