ESSE – Page 594 – Dielli

LOT MBI RRUDHA ARVANITE…

February 22, 2014 by dgreca

Nga cikli “Takim me arvanitët”/

Nga Abdurahim Ashiku/

Kisha ardhur në Saranti, edhe pse për pushime, dhe nuk mund të rrija pa e takuar Lam Qefalarin, shkëmbin arvanitas që ecën serbes drejt shekullit. Ecën më këmbë me kërrabën e çobanit herë në njërën e herë në tjetrën dorë. Kështu të paktën e kisha fiksuar në kujtesë dhe në fotografi pranverën e vitit të shkuar kur u ndamë, ai me delet përpara dhe unë në kabinën e kamjoçinës së të birit. Maqi shkonte në Dobrenjë për të marrë misër për blegtorinë kurse unë e Shpëtimi për të kapur autobusin e linjës drejt Thivës e më tej drejt Athinës.Më thanë se fshati ku banonte Lami është lart në male, diku tek të tetëqind metrat mbi nivelin e detit. Ngrija kokën lart dhe mbaja kapelën me dorë që të mos më binte. Kaq e thepisur është ngjitja nga Saranti në ato male të larta.

Unë i dua malet. I dua se me ta dhe mbi ta jam rritur. Nuk e di në se ka majë të “Nëntë Maleve të Dibrës” që nuk jam ngjitur. Korabit, me thënë të drejtën i kam shkuar deri në prehër, në atë prehër që vendasit e quajnë “Bjeshka e Panairit” e që është perlë në guaskën e moluskut për nga bukuria dhe begatia, shumë pranë majës, por në majë nuk jam ngjitur, thjeshtë sepse ngjitja do shokë e unë nuk i kisha.

Kur po bënim planin e udhëtimit me Eqremin i thashë edhe djalit të vinte. Me thënë të drejtën me rezervë sepse i trembesha pak atij mali të panjohur, i trembesha, jo për vete por për djalin, rrugës në këmbë. Ai u tregua i gatshëm, madje shumë kërshëri për tu ngjitur.

Eqremi kishte një makinë të mirë. E kishte marrë me kilometrazh zero dhe e mbante si kukull. Është punëtor Eqremi, nuk e ka shokun. Herët, shumë herët në mëngjes ai niset për peshkim, për tu kthyer në mesditë. Më pas kap kosoren motorike dhe korr barë e ferra duke pastruar kopshtet. Mbrëmjeve, veçanërisht verës, e gjen duke punuar në ndonjë tavernë. Edhe e shoqja, Linda është punëtore që nuk ia gjen shoqen. Por edhe fëmijëve, ndonëse ende të vegjël e shoh se u punon dora dhe mendja. Dhe, në një familje të tillë të punës, një makinë e re është pjesë e jetës, “anëtarë i familjes”.

Kur u ngjitëm në pikën më të lartë ku Saranti dukej sikur ishte futur në një fole zogjsh të natyrës po kërkoja rrugën majtas, andej nga ma kishin bërë me gisht për katundin e Lamit. Morëm djathtas. Kaluam Hortjen dhe para se të binim në Dovrenjë morëm majtas. Rruga ishte e mirë, me dy kalime, e asfaltuar dhe e vizuar si të gjitha rrugët e tjera. Ngjiteshim e ngjiteshim mbi gjarprin e rrugës. Eqremi herë pas here luante rolin e ciceronit.

– Këtu, tha në një moment, disa vite më parë, dhjetë vjet më duket, ra një zjarr i madh që dogji tërë pyllin e pishave. I shihni ato tri pishat poshtë rrugës ? Kështu, me pisha shekullore ka qenë tërë mali. U dogjën të gjitha por dora e njeriut i ripërtëriu. E shihni si është rrethuar i tërë mali me tela me gjemba ? E shihni si po rriten filizat e rinj ? E shihni si i prenë skeletet e pishave të djegura dhe formuan brezare që filizat e mbjellë të rriten ? Ndryshe ndodhi me malin përkarshi, atë malin e lartë të zhveshur lakuriq nga gjelbërimi. Atë thonë se u dogj fill mbas Luftës së Dytë Botërore. Njeriu nuk vuri dorë. Edhe natyra nuk qe në gjendja ta gjelbërojë përsëri…

Kështu ngjiteshim e ngjiteshim, herë duke parë malet me bashkën e gjelbër mbi shpinë e herë duke ndjekur gjarprin e kaltër të kanalit të Monrosë që duke përshkuar afro dyqind kilometra rrugë sjell ujë të bollshëm të pijshëm në çezmat e athinasve.

Kur gjarpri i rrugës e uli kokën një tjetër pamje na i mori jo vetëm sytë por edhe mendjen. Mbi kreshtat majëmaleve elika treshe si krahë ciklopikë, rrotulloheshin nga flladi i pragut të mbrëmjes. Tri ishin fare pranë, pesë të tjera larg e larg, tri (kaq më kap syri), shumë e shumë më larg. Grekët ia kanë marrë dorën vjeljes së frutave të natyrës. Erën majëmaleve e kthen në dritë. Edhe diellin, siç kam dëgjuar, në Kretë e shndërrojnë në dritë. Ne (nuk po i përmend sepse më lodhet shpirti) natyra na ka dhënë fruta si në asnjë vend tjetër. Na ka dhënë ujë me bollëk, erë të fortë në male por edhe në ultësira (Miloti, Tepelena…), diell treqind ditë në vit…Dhe kërkojmë…centrale atomike ( ?! )

Zbritja ishte e shkurtër. Kukurit, katundit që kërkonim, i kalonte rruga mes për mes, rrugë e cila më tej të çonte, majtas për në Livadhja, Arakova. Dhelfus (po të doni edhe në Janinë…) dhe djathtas për në Athinë…

…Nuk na u desh të pyesnim e të thërrisnim për të gjetur Lamin. Na priste në një kafene në qendër të fshatit. I veshur krrëk (Lami është qibar), me një buzëqeshje që i kishte rrënjët në shpirt, duke u mbajtur në kërlikun e çobanit, u ngrit dhe na përqafoi. Nuk ishte vetëm. Ishte me një bashkëmoshatar që edhe ai krrëk ishte veshur e buzëqeshja i këndonte në buzë.

– Jem soj me Lamin- na tha ai në një shqipe që më befasoi. – soj i largët, Jem rritur bashkë.

Me të do të zhvillonim më pas një bisedë të veçantë, bisedë për një tjetër radhë në udhëtimin maleve arvanitase.

…Lamit ia kisha një “borxh”, e kisha futur fjalën e tij arvanitase në librin “Rilindësit e kohës sonë” dhe doja t’ia dhuroja.

E nxora librin nga zarfi ku e kisha futur dhe ia dhashë në dorë duke e hapur tek faqja ku ishte fotografia dhe biseda me të. E mori duke iu dridhur duart nga emocioni, E pa me vëmendje (ai nuk mban syza për afër ndonëse është “njëqind pa tre vjet” siç thotë) dhe na tha.

– Po unë nuk di të lexoj…

…Dhe një pikë loti shpërtheu liqenin dhe bëri rrjedhë mbi brazdat e jetës…

Unë harrova se ai nuk di të lexojë. Harrova se arvanitasit gjuhën e të parëve të ardhur në këto male pesë-gjashtë shekuj më parë e kanë mësuar dhe trashëguar gojë më gojë, vesh më vesh e shpirt pas shpirti. Atyre nuk iu dha kurrë e drejta që të mësonin gjuhën e nënës me të shkruar e me të lexuar…

…E kaluam momentin duke pirë kafe e duke kërkuar fjalën arvanitase, që është një me një me fjalën shqipe, në objektet rreth e rrotull, nga kumbulla frutakuqe përballë e deri tek bredhi në mal.

Më pas u ngritëm. Lami donte të na tregonte shtëpitë e tij, të vetën, të pleqërisë atje lart në shkëmb por edhe të bijve të tij.

– Këtu, tha sapo morëm kthesën, kanë lindur, janë rritur e janë martuar e trashëguar të gjithë fëmijët. Këtu tani banon djali i madh Luka…

– Kjo, tha, pasi bëmë një copë rrugë në ngjitje, është shtëpia e Maqit. E ka bërë të re. Ka çarë shkëmbin për ta bërë. E shihni këtë shkëmbin këtu. Ia hëngri zemrën për të bërë gropën e ujërave të zeza…

Ngjitemi lart në ballkonin e shtëpisë së re të Maqit, shtëpi që siç na tha një ditë më parë do të ishte foleja e pleqërimit. Bëjmë fotografi me Lamin të gjithë me radhë: Eqremi, Indriti, unë…

Lami e kishte strehën e pleqërisë së tij “dhjetë shkallë” më lart. Nuk na la të ngjitemi. Na tha se do të merrte diçka dhe do të zbrisnim poshtë.

…Shkallëve iu ngjit si djalë i ri, pa u mbajtur në parmakë, filiz drejt përpjetë. Të gjithëve na bëri përshtypje shkathtësia dhe forca lëvizëse e tij. Unë dhe Eqremi nuk e shprehëm vetëm kënaqëm sytë dhe shpirtin. Indriti, me habinë e të riut, e shprehu: “Si djalë i ri ecën !” – tha duke e shikuar me dashuri.

…Mbrëmja po binte mbi katund. Lami na zuri rrugën dhe tha se nuk mund të iknim pa e pirë një gotë me verë.

E ndjemë thellë këmbënguljen e tij. Ishte këmbëngulje tipike shqiptare, tipike malësore. Nuk kishte asgjë të përbashkët me atë ftesën e thatë greke kur ndodhesh në shtëpinë e tyre.

Zumë një cep të një lokali në qendër të katundit, një lokal i bukur dhe i pastër por mbi të gjitha me një shërbim që të sillte ngrohtësi shpirtërore.

Nuk vonoi dhe shoqërisë sonë iu shtua edhe djali i madh i Lamit, Luka…

Bëmë muhabet siç bëhet në odën shqiptare, shqip. Nuk ngopeshim së biseduari me ata njerëz që kur e nxirrnin fjalën shqipe nga goja dukeshin sikur rilindnin, sikur nxirrnin shpirtin e tyre e ta venin në tavolinë…

…Ra muzgu e ne duhet të ngriheshim. Qemë të detyruar sepse kush vinte, sa e merrte vesh që jemi shqiptarë, pasi na thoshin “Ç’ë bënë?” nuk vononte që kamerieri të na vinte përpara kanën prej alumini të mbushur me verë të kuqe…

Duhej që të ngriheshim e të ecnim mbi këmbët tona e jo të na ngrinin.

… Ajo mbrëmje, në një katund arvanitas, Kukuri, do të më mbetet në kujtesë për tërë jetën.

…Do ti mbetet edhe djalit, Indritit, i cili, kur po largoheshim, nuk ndej pa e shprehur përjetimin e asaj dite: “ Sa pleq të mirë ! “ –tha duke i përmbledhë të gjitha emocionit në tri fjalë. Bëra mirë që e mora djalin me vete, bëra shumë mirë!(Kukuri, korrik 2009)

PYETJE RETORIKE

February 21, 2014 by dgreca

– për t’u arratisur nga e kaluara me Visar Zhitin përballë… /

Nga Eugjen MERLIKA/

Para pak muajsh, duke lexuar në të përjavëshmen MAPO që boton përgjigjet e pyetësorit të Prustit, nga personazhe të ndryshëm të jetës kulturore të Vendit, ishte rradha e shkrimtarit dhe poetit Visar Zhiti dhe më bëri shumë përshtypje një përgjigje e tij. Pyetjes se çfarë i kishte mbetur peng në jetë, ai iu përgjigj me një fjalë të prerë : “arratisja”.Termi në vetvete më ktheu shumë mbrapa në kohë , në vitet “e ndritura” të regjimit komunist kur shumë shqiptarë rrezikonin jetën e lirinë e tyre dhe të familjeve të tyre, për të braktisur “parajsën” socialiste e për të kërkuar një tjetër jetë në “botën e kapitalit”. Me këtë koncept lidheshin edhe dhjetra fytyra bashkëvuajtësish, që ishin dënuar herë herë me 15 apo 20 vjet burg, qoftë vetëm për “bisedë arratisje”.

Nuk e di nëse i sillte nëpër mend fytyrat e tyre shkrimtari më prodhues e më cilësor i Panteonit të nëndheshëm, kur ka dhënë atë përgjigje, mbasi mendimi i tij atë çast nuk lidhej me atë kohë, por me një të mëvonëshme, atë të tjetërsimit të sistemit. Në këta më shumë se njëzet vite të pluralizmit demokratik, Visar Zhiti, në sajë të talentit e të punës së tij ngulmuese në fushën e krijimit, u bë shkrimtari më përfaqësues i letërsisë shqiptare mbas diktatoriale, duke dhënë vepra të nivelit shumë të lartë artistik e, njëkohësisht, dëshmitë më besnike, krahas veprës së At Zef Pllumbit, të një realiteti të zi që njëjtësohej me një periudhë gati gjysëm shekullore të historisë sonë, me një vështrim disi të përqëndruar në dy dhjetëvjeçarët e fundit të saj.

Por veprimtaria e tij, në këta njëzet vjet kalese, nuk qe vetëm ajo e shkrimtarit e poetit të “rrugëve të ferrit” enverian për të e për shumë të tjerë. Ai qe deputet në Kuvendin e Shqipërisë dhe lajmëtari kulturor i Shqipërisë në rradhët e diplomacisë. Si ministër këshilltar në Romë dha një ndihmesë të çmuar në shpalosjen e vlerave të kulturës shqiptare në Vendin fqinjë. 15 vjet të shkuara, më 4 korrik 1999, një juri italiane ku bënin pjesë personalitete të kulturës italiane si Dacia Maraini, Gian Paolo Cresci, Elisabetta Granzotto apo Enzo Biagi i dha poetit Visar Zhiti çmimin ndërkombëtar “Kultura e detit” për poezi për triptikun e tij “Vetëvrasja e Atdheut”. Ishte njëri nga episodet e vlerësimit ndërkombëtar të poetit në të cilin pata fatin të marr pjesë. Shkrimin që botova n’atë rast e titullova “Krenari dhe dhimbje”. Krenaria ishte e vetvetishme si bashkëqytetar e bashkëvuajtës i poetit që vlerësohej në Vendin simbol të poezisë e dhimbja shkaktohej nga fakti se ai, me urdhër të qeverisë socialiste që kishte fituar zgjedhjet, nuk do të ishte më përfaqësues i kulturës shqiptare në Romë.

Mbas pesëmbëdhjetë vitesh të atij trasferimi, Visar Zhiti, që në fund të qeverisjes demokratike, mbas largimit të LSI-së nga bashkëpunimi me Berishën, u emërua për pak muaj ministër i kulturës, sot përballohet me papunësinë. Do ta quaja një lluks të pashëmbullt të një shoqërie faktin që mund të lerë pa punë një njeri me një vlerë e një ndihmesë aq të madhe në jetën kulturore të kombit të tij. Burokracia e politika shqiptare mund të ndihen shumë të përkëdhelura nga fati që mund t’i lejojnë vetes vendime që nuk do të guxonte t’i merrte asnjë administratë në çdo Vend të botës.

Kur kompromisi i pushtetit PD – LSI, si pasojë e llogarive të së majtës u shkërmoq, nevoja për imazh politik e njerëzor e PD-së bëri që Visar Zhiti të emërohej Ministër i Kulturës. Zgjedhjet e 23 qershorit e arkivuan qeverisjen e demokratëve, bashkë me shkarkimin e përfaqësuesit më në zë të kulturës shqiptare në territorin e republikës. Logjika do të donte që ai të vazhdonte të bënte pjesë në organigramën e përherëshme të PD-së, si i vetmi ish i burgosur politik në nomenklaturën e saj të zyrtarëve të lartë. Për gabim llogarie apo për një projekt të sofistikuar llogaritës ish Ministri i Kulturës u caktua i trembëdhjeti në listën e mbyllur të PD-së për Tiranën. Udhëheqja e saj parapëlqeu të siguronte vëndet në Kuvend për deputetët e PS-së, që nuk ishin në një mëndje me kryetarin e tyre, se sa të kishte n’ata vende shkrimtarin e mirënjohur. Përfundimi është ai i ditëve tona, kur Visar Zhiti është një i papunë i thjeshtë, i lënë mënjanë nga Shteti shqiptar, të cilin ai e kishte përfaqësuar me dinjitet në shumë salla të botës, n’atë fushë të veprimtarisë që është më e mangëta në historinë e në shoqërinë tonë, n’atë të kulturës.

Qeveria e majtë, në shkulmin revolucionar të ndërrimit t’administratës, nuk duhet ta trajtojë Visar Zhitin si një nëpunës të thjeshtë, pa marrë parasysh një detyrim ligjor, se me të drejtë atij i takon, së paku, të kthehet n’atë vend pune që kishte para se të thirrej për të marrë detyrën e Ministrit të Kulturës. Shembujt e Çuk Hagelit apo Bernard Kushnerit, përkatësisht ministra te mbrojtjes e të punëve të jashtëme të SHBA-ës e të Francës, në kabinete kundërshtarësh politikë, duket se nuk i thonë asgjë politikës së majtë shqiptare. Mbase “oshëtima e të parëve” mbetet ende një ngasje e fuqishme.. Kështu, si “për çudi”, Zhiti mbetet i vetmi ministër i qeverisë së fundit, në gjëndje papunësie.

“Demokratura” i bën të paguajë faktin se ai “i theu” rregullat e kodit deontologjik të klasës drejtuese të Ramiz Alisë, që porosiste prerë se asnjë “ish armik” nuk duhet të kishte poste drejtuese n’administratën demokratike të Shqipërisë “evropiane” e antare të NATO-s. Visar Zhiti është një nga shëmbujt e shumtë të zallamahisë shoqërore që kalon sot Shqipëria, ndoshta më emblematiku, sepse bëhet fjalë për një njeri, të cilit shoqëria, shteti, kultura kombëtare i detyrohen shumë për dobinë që kanë patur nga penda e tij. Ja sepse fjala “arratisje”, në pyetësorin e Prustit, merr nuanca e përmasa dramatike, jo vetëm për personin, por edhe për shoqërinë shqiptare. Ajo përkon me një dështim të asaj shoqërie në rrugën e përparimit, mbasi segmentë të fuqishëm të saj i kuptojnë ndryshimet ende me mendësinë e viteve 80-të, kur “reformat” mjaftoheshin me “tufëzat e arëzat” e kujtesës ramiziane e me caktimin e kandidaturave “pluraliste” nga organizatat që, zyrtarisht, quheshin leva të partisë.

Problemi i vendosjes së rregullave e i zbatimit të tyre mbetet i hapur edhe mbas njëqind vjetësh të shtetit të pavarur, edhe mbas një çerek shekulli të rrëzimit të “Murit të Berlinit”. Këto rregulla duhet të përcaktojnë prerë se administrata shtetërore mund të jetë funksion i ndryshueshëm i përfundimeve zgjedhore dhe i vullnetit të “sovranit” në nivele nga kryetarë degash në ministritë e lart. Për të tjerët, që janë shumica dërmuese e nëpunësve shtetërorë, asnjë qeveri nuk duhet të ketë kompetenca largimesh nga puna apo zëvendësimesh pa kriteret që përcaktohen me ligj e që duhet të jenë ata të meritës e të shtatit moral e juridik. Kështu krijohet shtylla kurrizore e shtetit, që duhet të jetë apolitike dhe e aftë nga ana profesionale, me njerëz të pregatitur e të ndershëm, e jo interpretues të interesave të partive politike e puthadorë të shefave të tyre. Në këtë mënyrë politika nuk është e plotfuqishme kundrejt jetëve të qytetarëve dhe këta të fundit nuk do të jetonin me ankthin e mbijetesës sa herë bëhen zgjedhjet politike. Ky është parimi themelor i ndërtimit të shtetit demokratik që, për fat të keq, ne akoma nuk e kemi përvetësuar sepse mbetemi bij shpirtërorë të komunizmit.

Një shoqëri që nuk është në gjëndje të vlerësojë pjestarët e saj e një shtet që nuk ka vullnetin t’i besojë meritës funksionet e tij, janë të paracaktuar të mbeten gjithmonë të fundit në garën për mbijetesë në botën e soçme. Një administratë që largon nga rradhët e saj njerëzit e pregatitur e të ndershëm, për t’i zëvendësuar me besnikët e partive që kanë pushtetin, nuk mund të ketë besueshmërinë dhe as rendimentin e duhur në punën e saj. Kjo praktikë, e cila është kthyer në metodë pune e të gjithë jetës politike e administrative të Shqipërisë paskomuniste, është treguesi më negativ, që së bashku me korrupsionin, paragjykojnë ashpërsisht t’ardhmen e saj. Ku mund t’i varim shpresat se këto metoda të trashëguara, nuk do të jenë bashkudhëtare të përherëshme të rrugës sonë, kur edhe brezi i ri i t’ashtuquajturve politikanë, nuk bën tjetër veçse t’i përsosë ?Deri kur shqiptarët do t’evokojnë termin “arratisje” për të projektuar jetën e tyre e të fëmijëve të tyre ?

Vlerat e Kombit, të hershme e të vona, nuk duhet të mbeten n’errësirë e kundërvlerat, të shkuara e të sotme, të vihen në piedistal e të kenë privilegjin e sundimit. Pse ndodh dhe kështu?

Janë vetëm disa prej pyetjeve që më vijnë ndërmënd, pa gjetur përgjigje, duke vrojtuar ngjarjet e përditëshme të Vendit tonë.

Shkurt 2014 Eugjen Merlika

Nderim për artistin e madh Gjosho Vasija, legjendën e humorit shqiptar

February 20, 2014 by dgreca

Nga Prof.dr. Eshref Ymeri/ Ka pak kohë (para Krishtlindjeve) që iku për në botën e përtejme artisti i shquar i skenës së humorit shqiptar, Gjosho Vasija. Diktatura e egër komuniste e shkoi nëpër vrimën e gjilpërës, por ai kurrë nuk u lig, kurrë nuk u dha. Ferri i kampeve të përqendrimit dhe i punëve të detyruara nuk arriti ta mposhtte dot shpirtin e tij prej artisti të lindur. Kitara e tij në botën e humorit shkodran bëri epokë. Natyra nuk është aq dorëlëshuar që artistë të kalibrit të Gjosho Vasisë të dalin shpesh në skenë. Arti i humorit të tij do të vazhdojë të jetojë gjatë në kujtesën e njerëzve, si melhem për plagët e shpirtrave të trazuar. Me energjinë që e karakterizonte dhe me shpërthimet e tij mitike përmes telave të kitarës tingujëmbëloshe, me të cilën publikut i përcillte gjëmimet e shpirtit qelibar, magjinë e fantazisë së tij të jashtëzakonshme, Gjosho Vasija më bën të shtegtoj drejt kohës kur isha student në Leningrad (1959-1961) dhe të sjell në kujtesë një artist të madh sovjetik, Arkadi Rajkinin (1911-1987), Artist i Popullit (1968), i cili edhe sot vazhdon të vlerësohet si një figurë e papërsëritshme e skenës së humorit në mbarë botën ruse. Prandaj më dridhërohet shpirti kur e kujtoj në skenë artistin e madh Gjosho Vasija që nuk e kemi më midis nesh:

Mungon në skenë Gjosho Vasija,

Humor’ i tij, mit i vërtetë,

Për të vajton mbar’ Shqipëria,

Ç’na bëre, plaç, moj vdekj’ e shkretë!

Dil prapë në skenë, Gjosho Vasija,

Pse s’dukesh? Ç’është kjo heshtj’e zezë?

Për ty loton mbar’ Arbëria

Që nga Tivari në Prevezë.

Këtu e dy vjet të shkuara, me artistin Gjosho Vasija patëm letërkëmbim përmes faqeve të internetit. Në ato letërkëmbime, i pata shprehur tërë entuziazmin tim për artin e humorit të tij gjëmimtar, të shoqëruar me vargje të magjishme poetike. Në njërin nga ato letërkëmbime, ai më dërgoi disa krijime fantastike, të cilat i ruaj si relike të shenjta në memorien e kompjuterit tim. Ato titullohen:

““Ndera” e madhe e Miladinit”, “Metamorfoza e djallit (rapsodi)”, “Dreqi i kuq”.

Meqense sot është data 20 shkurt që simbolizon rënien e diktaturës së egër komuniste në Shqipëri, përmes rrëzimit të shtatores së kriminelit Enver Hoxha, lexuesve të nderuar, në mbarë trojet tona etnike dhe në diasporë, dëshiroj t’u përcjell poemën satirike ““Ndera” e madhe e Miladinit”. Më 31 janar 2014 unë botova në faqet e internetit artikullin me titull “Enver Hoxha, varrmihës i nacionalizmit shqiptar”. Pikërisht varrosjen e nacionalizmit shqiptar, përmes bashkëpunimit kriminal të Enver Hoxhës me shovinizmin serbomadh, artisti i shquar Gjosho Vasija e ka përcjellë me mrekullinë e artit të tij poetik.

Gjosho Vasija

“Ndera” e madhe e Miladinit..?

Miladini shkjà Serbije,
rritë gjithë jeten “kalë ushtrije”
tue ba punen veç “nen hije”,
gjysa dhelpen, gjysë hafije..
Kish nji krye ndà me kuadrate,
mbrenda tynë si nder kate
ndrynte intrigat, ndrynte hilet,
ktu trathtinë, atje zhumilet,
këtu thiken, atje vesin,
ndersa djalli kish nxanë mesin
që i rrinte kambturqisht,
tue lujtë sy e tue hjedhë bisht..

Nji ditë trimi kish ujdisë,
me i hypë kalit e m’ u nisë
n’kryeqytetin e Shqipnisë
te nji mik, diku n’atë vend,
sa me ndà me te kuvend…
Por ma s’parit po mendon,
shum mendon mos po gabon,
ç’farë peshqeshit meriton?

“- Nuk besoj se’i mjafton mikut
me’i çue sot nji pulë furrikut,
se me pula, gjela e pata,
biba, rosa e tjerë dhurata,
k’to per mikun janë të thata,
s’meriton kaq gjana t’vogla,
s’rrehet miku me do gogla…

Sot dhurohen dele o viça,
o ndoj kosh me krapuliqa,
un kam pà në Podgoricë
dy harusha te’i rrugicë. .
Çojnë der shqipe’ e fllanza mali,
e po gjete ndoj lloj kali,
por t’ndoj rrace kund arabe,
ose ujq të tokes labe ,
ato po – ,kanë shum vlersìna,
nga që janë dhe egersina…”-

N’sa po’ e lodhte koken trimi,
fap!, i shkoj me’jherë mendimi
te Stalini e të Lenini
edhe muer vendim pa tjeter:
“-Po i çoj k’tij mikut t’vjeter
nji piton të gjatë 8 meter …
Nji lloj gjarpni, falë miq’sisë,
kapë nder tundra t’Siberisë,
fund e krye mveshun me pulla,
sjellë ma ka “shoqja” Janudha,
nga kolkozi sovjetik,
ky po,asht dhuratë per mik…

Shaloi kalin,mori vrapin,
der n’Tiranë s’e ndaloi hapin,
pa harrue patllaken n’brez
as dhe gjarpnin mbrendë në thes,
e me hundë t’skuqun si speci,
n’Tiranë mbrrijti “pucaleci”…

Sa e pau “Tarasi” mikun
vuni n’zjarr me’j herë jebrikun,
po pijnë kafe e bisedojnë
shum per gjarpen diskutojnë-
Erdhen shokët prej “strehimit”

me’ i puthë doren Miladinit,
u mbush dhoma cep më cep
s’ke madje ku t’hjedhish grep.

Dy nga “shokët” shtye nga “vesi”
që me dijtë ç’kà mbrenda thesi,
u afruen e futen sy.
Aman Zot seç kjenë merthy
prej gjarpnushes, tip kulsheder,
asaj kafshes plot 8 meter ,
se sa futen t’shkretin sy
në sekond mbeten pa krye..
Ashtu cung ,rànë mbi dysheme
si dy denga me tanteme…

Shperthej britma’ e deri gazi,
por mbi t’gjithë u qesh Tarasi
kur s’ja pau koken asnjenit,
t’premë si’ i prehet bishti qenit,
e me gaz që’ i dha shemtimi,
fillë u suell nga Miladini
edhe nisi falnderimi
per kete nderë, që s’kish të larë,
“ndoshta’ e denjë kjo per shqiptarë”..

Madje ndera e Miladinit
hyni n’ gojen e Xhuglinit,
që dhe kjo nga ana e sajë
te ai thes po ka uzdajë,
se n’duet, kjo dhe Tarasi,
kanë me prë krena si prasi
kush t’kerkojë që t’i gergasi–
N’fund me puthje Miladinit
u mbush letra e Xhuglinit…

Shkuen vjetet dy e dy,….
Taras Beu në zyrë mberthy,
e tue pasë partinë mbi kry
nji vesvese i kishte hy,
-Mos t’na mbesë gjarpni pa ngranë,?
Tash e parë duhet me’i dhanë.
Miladini na dha nderë,
na e pruni deri n’derë,
na me e lanë me ngordhë urije,
tue pasë k’tu kujdes partije?

U hodh para shkoi mbi tryezë,
filloj t’shkruej me ftyrë permbys
t’parin emen mbi nji listë…
“- Ky per mue asht shum i pistë,
ndersa ky ka qenë fashist
e ky tjetri oportunist,
Ky krye-madhi asht dembel
n’origjinë dhe pse gabel
thonë se veshet gagarel.

K’to të Kishës janë trathtarë,
k’tu asnjeni s’asht shqiptarë,
por anmiq edhe me bisht
qyshë se shkruejnë të gjithë gegnisht.”-
Edhe fillë me dy lloj vulash
mbarë i mblodh si zogj pulash
dhe me nxitjen e Xhuglinit,
fillë te thesi i Miladinit….

Gjarpni hangri shum zyrtarë,
sa shkollarë e mendimtarë,
e të gjithë sa kjenë tregtarë.
Zhduku miq e shokë sa pat,
zhduku prift e zhduku frat,
sa kushrij e der kunat,
dhe me ndihmen e Xhuglinit
nji nga nji pa farë pendimit
hyjshin n’ thes të Miladinit..
dhe ashtu, të ndamë në copa,
sot askujt s’i dihet gropa.

Por nji ditë Tarasi vdiq……
Kishte mbetë pa shokë e miq
me e vajtue e me nderue,
se kish lanë aq shum anmiq
sa me rrena kje vorrue….
La nji popull lakuriq,
gjithkund plagë e vàj e gjak,
frigë e burg, uri çdo prak…

Edhe gjarpni ngordhi’ i ditë,
s’pat ushqim ma kush me’i qitë,
por per dreq e faqe t’zezë
në Shqipni ka lanë do vezë
që nuk dihet, me pak dillë
asht rrezik se çelin fillë..
Sepse sot Shqipnija mbarë
nuk ka vue asnji kandar
që me’u quejt drejtsi shqiptare,

K’tu drejtsija s’jeton fare
derisa shetitë Xhuglini,
Araniti e Muhedini,
ai Xhevdeti apo Edvini
e me qinda tjerë gjaksorë,
që kanë prap diçka në dorë.
E që munden madje fillë
me grabitë do rreze diellë
edhe vezve me i hapë sytë
me sjellë prap faren e ndytë…

Prandej duhet pasë kujdes
mos jetoni me krye n’ thes,
se po të hyni thesi n’kry
ti jo veç nuk sheh me sy,
por der trunin ta ka ndry,
e po mbete me tru n’terr
barazohesh me nji derr,
e po pate vlerë sa’i shtasë
ma mirë zhduku prej dyrnjasë

Le ta kujtojmë me ndjenjën e repektit të thellë legjendën e humorit të skenës Shqiptare, Mjeshtrin e Madh Gjosho Vasija, dhe sivëllain e tij Skënder Sallaku, Artist i Popullit, i cili u nda prej nesh para pak ditësh. Këta krijues të shquar të Shkollës së Humorit Shqiptar kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në skenat e artit tonë kombëtar. Sot, për fat të keq, krijimtaria humoristike ka ardhur duke u venitur. Ekranet e televizioneve i kanë pushtuar lloj-lloj analistësh “të gjithdijshëm”, të rreshtuar ose në njërin ose në tjetrin krah të politikës, të cilët, me diskutimet e tyre të nxehta, njerëzve vazhdojnë t’ua bëjnë trutë dhallë. Po ku është humori? A do të dalë më ai ndonjëherë në ekranet e televizioneve, si balsam për qetësimin e shpirtrave të tyre?

Santa Barbara, Kaliforni

20 shkurt 2014

Monolog dhimbjesh, dashurie, malli e proteste….

February 18, 2014 by dgreca

Esse-analizë e vëllimit me poezi, “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes” e Poetit e Publicistit -Vasil Tabaku)/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Poeti dhe publicisti i njohur, Vasil Tabaku i prezantohet audiencës së lexuesve dhe botës shqiptare, si një ndër autorët mjaft interesantë e mbreselënës i dhjetra vëllimeve në të treja gjinitë; poezi, prozë dhe publicistikë, ndërkohë është autor i mijra editorialeve gazetareske, esse, analiza dhe opinione social- ekonomike- politike e kulturore. Dhe kjo nuk erdhi krejt rastësisht, por as e papritur. Ato janë dëshmi e prirjeve të shpirtit letrar-artistik, psikikes e filozofikes, aftësisë dhe kredencialeve të identitetit krijues të tij. Në një nga ato ditët e nxehta të korrikut, 2013, isha në Tiranë, kur në celularin tim u shfaq numuri i poetit e publicistit Vasil Tabaku. Deri atë cast njiheshim nëpërmjet eksperiencës krijuese si dy miq e kolegë virtualë në rrjetet sociale. E lamë të pinim kafe në qendër të Tiranës, te Bar – Kafe “Europa”, mjedis i njohur ky, ku mblidhen e takohen intelektualë, shkrimtarë, poetë e gazetarë, kafe e biseda “për qejf të poezisë e të letërsisë”. Ishte një ditë e këndshme dhe impresionuese mes kolegësh. Por edhe dicka më shumë! Vasili më dhuroi dy libra të tij, -romanin “Baleti i drerit të plagosur” dhe vëllimin me poezi “ Dhimbjes i rrinë të vogëla, këpucët e heshtjes”. Poezinë e poetit Tabaku e njoh mirë për harmonizimin e bukur, zhvillimit të identitetit të pjekur poetik dhe gjetjes poetike brenda detajit artistik, kujdesit estetik e filozofik, tonit qytetar e intelektual dhe vargjeve lirike, c’ka ai deklamon atë që askush nuk e mendon, imagjinon dhe të paparashikueshmen. Poezia e poetit Tabaku deklamon më shumë se fjalët që reflektohen në tekstin melodioz muzikor të një kënge. Ne dëgjojmë përmes tingujve muzikorë të ndryshëm notat e shpirtit tradicional e klasik, por poetët nuk janë pinjollë të muzikës, ata janë njerës të talentuar që krijojnë vargje falë dhuntisë dhe imagjinatës poetike të tyre. Si poezia dhe muzika të ngjallin emocione se i këndohet, jetës, dashurisë e dhimbjes,-asaj njerëzores. Argumenti është sekondar, finishi poetik i vargjeve është primar. Fjalët dhe veprat janë mënyrat indiferente të energjisë hyjnore e njerëzore, ku fjalët janë vepra dhe veprat në një farë mënyre janë fjalët. Nëpërmjet metaforës poezia prodhon afërinë mes detajeve jetësore e njerëzore, filozofike e artistike, që kurrë nuk i kemi menduar më parë se ato do të mund të bashkëjetojnë të veshura me artin e fjalës së bukur. Teksa lexoj poezitë e vëllimit “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes”, mendoj se poeti Tabaku nuk është një poet “ i famshëm”, por ai është një poet i mrekullueshëm dhe njeri i jashtëzakonshëm. Ky fakt është shumë më e rëndësishme e domethënës për mua, se sa pyetjes që mund të lindë, se a po shkruaj për dikë të njohur…?! Ky vëllim poetik reflekton personalitetin e maturuar poetik të autorit, që është i dallueshëm për qartësitë dhe skepticizmin e tij ndaj realitetit e përvojave jetësore, kur koha duket sikur mbaron. Karakteristikat e tjera të stilit të tij poetik plot ajër dhe liri, janë forma të strukturuara të hapjes me botën shpirtërore, psikiken e humanen, tërheqjes drejt momentit poetik nga njëra anë dhe ndaj jetës në anën tjetër, imazhin e simbolit të dhimbjes e harmonisë, dashurisë dhe përjetimit shpirtëror, dhembshurinë, heshtjen dhe pikëllimin, vetëdijen e mosvetëdijen, pranë e larg. Të gjithë takohemi në këtë jetë jo thjesht për mirë apo për keq, por në marrëdhëniet me njerëzit gjithsecili prej nesh, pret një përgjigje sa herë ka pyetje në “fushëbetejën”-e jetesës e mbijetesës.

Stili poetik e poetit Vasil Tabaku, është dyvalenca e ekzistencës njerëzore.

Vëllimin poetik autori nuk e ka ndarë në kapituj, por ndërsa shfleton atë dhe lexon poezitë kupton se është cikël poetik i plotë alegorik, inteligjent dhe ambicioz. Autori me mjeshtëri letraro – artistike e filozofike prezanton kontrastet e dy aspekteve të personalitetit të tij poetik; 1-nga njëra anë vargje entusiaste ku brenda realitetit human është njeriu, me kompleksitetin e larminë e ndjenjave e emocioneve, të strukturuara këto me imtësira psiko-analitike dhe metaforike:

“Thesari i vetëm që kemi/është puthja…/Meteorin e këputur të kokës së kaprollit/mban në duar/ /kërkon të mbështetesh/tek një përqafim.”(poezia “Realitete”,f.51).

Poeti përkufizon pikëpamje komplekse dhe intensitetin simbolist njerëzor me simbolikën e lidhjes të fortë të lirisë së shpirtit, gjëndjes emocionale të natyrës njerëzore, si pozitive ashtu edhe negative, dhëmbshurisë e etjes për të dhuruar e marrë dashuri.

“Dhimbja vesh këpucët e heshtjes,/mbi rrugën e kafshuar,/nga hapat e varfërisë,/supet e mi,/janë frymëmarrja e detit ,/me hënën,/nga zambakët e bardhë./Duart/kanë/humbur ndjesinë e prekjes./Pëllumbat e gjinjve fërfëritës/qajnë/nga mungesa e dashurisë.”,(poezia “Shpërbërje”f.53).

– 2-nga ana tjetër të vërtetën e pamëshirshme me mall e brengë, melankoli e heshtje, trishtim e gëzim, vargje që motivojnë luftën për jetën dhe përmirësimin e të kundërtave në hapësirën e dimensionit njerëzor dhe stalagitet e shpërbërjes në hapësirën e boshtë të farsave sociale, në dritën e gjërave të shkruara në heshtje nga mendja e dhimbja, monologon sinqerisht dhe emocion poetik dhimbjen e dashurinë njerëzore, dhe arrin në përfundimin se poezia e poetit Tabaku është dyvalenca e ekzistencës njerëzore.

“Ne ishim bashkë/ kisha pirë vesën e syve të bukur/kisha puthur lulet/zjarri ishte derdhur brenda meje/si shkrepëtimë rrufesh…/Kisha ndjerë ftohtë/kisha ngrirë përpara syve,/statuja e dhimbjes sime/kishte mbetur memece/.(poezia “Sytë e bukur”f.170)

Poeti Vasil Tabaku në këto vargje ka saktësi lirike, sinqeritet e ciltërsi të drejtëpërdrejtë të ndjenjës e shpirtit poetik. Përzgjedhjet e figurave letrare janë jashtëzakonisht të goditura e të zbuluara, të lakmuesheme dhe i pavëndshëm ndaj energjisë simbolike. Autori me termat – “sytë e bukur, puthja, zjarri, shkrepëtima, ftohtë, ngrirë, dhimbje, rrufesh, memece”, terma që nënkuptojnë – dashuri, besnikëri, durim, kurajo dhe ka argumentuar vecorinë për të monologuar me lexuesin me forcën krijuese artistike e filozofike të dala nga shtrati i ndjenjave të fuqishme. Poezi të tilla si “Ajkuna qan Homerin”, “Dashuri e dashuruar”, “Krizë”, “Me c’dhimbje të dua”, “Puthja e zambakëve”, “Etyd”, Të ndezësh zjarre”, etj, janë ndërtuar me vargje lirike që dramatizojnë kontrastet mes jetës, artit dhe krijesave natyrore përreth, dashurinë e dhimbjen ndaj paqëndrueshmërisë së natyrës, këndvështrime lirike origjinale e të arrira, psikikja dhe përjetimi shpirtëror që demonstrohen nëpërmjet artit e forcës së fjalës artistike e filozofike, -magjia e artit në të përditshmen. Poeti demonstron mjeshtërisht dualitetin; me brengë e trishtim, gjuhë të figurshme e letrare për vashën e heroin lirik në kohë e hapësirë, sikundër; “Ajkuna fshin lotët e derdhur për Homerin/vetëtimat/ka varur në qafë/Me yjet si gurë të cmuar”, dhe emërton përshkallëzimin e intensitetit të tyre me epitete, krahasime e metafora, nën vëzhgimin e hollë e të vëmendshëm të personazheve, temperamentet e emocioneve individuale, të gjallë e të paharrueshme. Vetëdija e poetit Tabaku monologon me lotët e gurët e cmuar, të Ajkunës që fshin lotët për Homerin –një vajtim ky, që ka muzën dhe perëndinë e saj brenda mjedisit elegjik e poetik.

“Prej kënge është bërë edhe zemra ime/Po shpirti eh shpirti/Qënka një humnerë/shpresë e dhimbjeje…/Ku bisqe drite/Ushqehen me frymën time/Me dashurinë dhe puthjen/me zjarrin e thinjur e ëndrrat.”(poezia “Me c’dhimbje të dua”).

Ndjeshmëria e nevoja e poetit për të zbuluar shtigje e gjetje poetike, mediton e monologon, i ngroh brenda shpirtit të tij që është zjarr nga ndjenja e dashurisë, poeti identifikon tensionin qëndror të subjekt/objektit, tërheqjen e tyre drejt artit të fjalës nga njëra anë dhe ndaj jetës nga ana tjetër, mision për të transmetuar filozofinë e jetës, dhimbjes e dashurisë njerëzore.

“Me emrat e Mujit e Halilit/Me vajin madhështor të Ajkunës/një qarje,/Që rrëqeth planetët dhe njerëzit/Me qumështin mitik të zanave/Dhe pluhurin qiellor/të kreshnikëve…./Bota/ Ka shtangur/Dëgjon këngët hyjnore/Nga gurrat e zërave të aedëve popullor.”(poezia “Eposi shqiptar” (f.129).

Kjo është poezi –baladë me temë historie me mendim, sqimë e klasike. Ka edhe të tjera poezi të tilla baladike, elegjike, historike dhe sonetë. Por zgjodha këtë se më tërhoqi vëmendjen si krijim i individualitetit të vecantë dhe përmasat artistike e filozofike. Paraqitja e heronjve me emrat e tyre, nuk se është prirje e rastësishme për poetin Tabaku, por është aftësia krijuese tij, koeficenti artisik me koeficentin filozofik që kristalizojnë dhe evokojnë historinë, heronjtë, traditën, krenarinë, dashurinë dhe përcohet thelbi i përjetësisë të vetëdijes e kujtesës njerëzore e historike, të vërtetën e kumtuar nga dialektika e kreshnikëve me qumështin mitik të zanave. Poezia e poetit dhe e publicistit Vasil Tabaku ka ritëm funksional, metafora lehtësisht të kuptueshme, të cilat të fusin në teleskopin poetik, zbulojnë prirjet e mesazhit të tij pozitiv që nxisin vetëdijen njerëzore, meditimet, intimitetin, shqetësimin e poetit, tematika të vecanta me tendencën e vargut tradicional, estetik e bashkëkohor, tematika që përcaktojnë biografinë kolektive të vetvetes e brezit që jeton e i përket. Kemi poezi lirike që i dedikohen atdhedashurisë, si; “Të puth Shqipëria ime”,(f.10), “Brenga e Mërgimtarit”(f.11), “Vështrim mbi Tiranë”(f.156), “ Realitete shqiptare”,(f.180), “Luaj dramën time”( f.172), etj,

dhe semantika e ideve të tyre, është dashuria, historia, ndjenjat patriotike, krenaria, guximi për të thënë të vërtetën e realitetit gri, të veshura këto me ngjyra gazmore e të dhimbëshme, shpirtërores e psikikes, dhimbjes e mallit, vuajtjes e sakrificës, mungesën e njerëzve, shpresës e spekulimet mbi njerëzoren, pesimizmin dhe optimizmin, shpirtin intelektual, qytetar e protestues, për të thënë të vërtetën, ëndrrën e ndaluar dhe ëndrrën e së ardhmes. Kemi poezi me ton qytetar, social e intelektual, ku shpaloset aspekti human i poetit, sikundër; “Gjëra të trishta”(f.146), “Kthim te e vërteta”(f.128), “Reale” (f.124), “Fundi” (f.129), “Arratisje” (f.127), etj.

Është një mision i tërë me konvecione të goditura artistike e filozofike, që poeti Tabaku penetron në dramën cinike e tragjedi të ngurtësuara; “Shqipëri/dhimbje e dimërt/e shpirtit tim/Dimërzuar dimërisht/hesht/në cep të shekullit të ri./Nëpër zërin tim/rrokullisen gurë/si tragjedi të ngurtësuara nën një qiell klithmash.”

Në këto vargje ndjejmë nervozitetin, stresin, virtuozitetin dhe kujdesin human, si thirrje e ankthit të kohës së mbarsur nga stereotipet e kontrasteve të mëdha, farsave sociale dhe bujarinë njerëzore. Me inteligjencë, grintë ironie, poeti monologon raportin shpirtëror intim me atë që është shpallur botërisht; e varfëra me të pasurën, të vërtetën e të pavërtetën, e anashkaluara me gjërat që janë në skenën e jetës, vlerën e antivlerën, zotin, ankthin, grotesken e sarkazmën, qytetaren dhe intelektualen, realitetin e hidhur dhe shpresën e pashpresë, me vitalitetin e pushtetin e habitshëm moral, social e politik të tyre -mes të bukurës e së përditshmes njerëzore.

“Hap qiellin/kërko/sytë e humbur të të verbërit…/duart e mija/janë mbushur/me shi lotësh…/I verbëri/vërtitet brenda natës së vet/gishtat /I digjen/nga copëzat e thyera të dritës.”(poezi “Dhimbje qielli”,(f.92).

Në këteë poezi kemi imazhin e dukshëm. Hija e copëzave të thyera të dritës ndaj hijes së errësirës në sytë e të verbërit, mbulon plotësisht imazhet e tjera, që dëshmojnë sfidën në kohë e hapësirë të imponuara vetvetiu me vizionin ekspresionist poetik. Poeti e ka formuar këndvështrimin e tij poetik me anë të rrënjës së ideve, figurave retorike dhe metafizike, prirje kjo drejt qasjes të intimitetit personal e kolektiv, ku poeti edhe ne të gjithë banorët në tokë e qiell, por pak prej nesh guxojnë apo ta përshkruajnë atë me ngrohtësi, sic bën autori Tabaku. Poeti shpengon dhe shpëton veten nga heshtja e syve të të verbërit, një heshtje që i ngjan dhimbjes qiell…vdekjes….

Poeti dhe Publicisti Vasil Tabaku përmes krijimit letrar artistik e filozofikes, përmes grintës poetike të imagjinatës, lirikes, psikikes e shpirtërores, në vëllimin poetik “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes”, i dalë nga shtëpia botuese “Ada”, na ka dhënë mjeshtërisht monlogun e dhimbjes, dashurisë mallit e protestës – me besimin dhe aftësinë e shpirtit krijues, qytetar, intelektual e njerëzor, jo vetëm ngjall emocione e mbresa të jashtëzakonëshme për audiencën e lexuesve e dashamirësve të poezisë, por përcon edhe mesazhin botës, që të mendoje më ndryshe, i jep optimizëm e shpresë se e ardhmja ekziston e i përket jetës e dashurisë njerëzore

Raimonda MOISIU

Hartford CT USA

Shkurt 2014

“NËNTË KAFETË E GJUMIT” SKLLAVNOR!

February 14, 2014 by dgreca

Mbi ofshàmën e ndaluar dhe kulturën e mohimit/

Nga Rexhep KASUMAJ/ Berlin/

“Dhjetë kafe gjumë kanë zbritur në këtë botë, nëntë i kanë pirë robërit dhe një të vetme të mbetur – gjithë bota tjetër”. Kështu shkruan Talmudi i mirë, duke i bërë, ashtu, pikturën më të saktë tipologjisë së gjithmonshme robnore. Këtë evokim të artë do ta mendoja si pararendje të pyetjes fundore: deri ku mund të greminoset fashitja, pritja bestyte dhe fatpajtimi me të keqen që ka, tashmë, shenjën nacionale? Më parë se konkludimi i prerë, fillimisht e pashmangshme ngjan pyetja tjetër: ka ngelur liria veçse një gëzhojë? Pa esencën lëngësore të saj? Pa mishin e butë të jetës dhe pa shpirtin e përkorë të krijimit?

Në ngarendje pas emblemës së re të demokratizmës, ideologë, aparatçikë e retorë të komunizmit janë rezervuar qyshkur si referenca e zezë e çnjerëzisë: pa ndjesinë e kultivuar humane e, ndër popujt që ishin kundërvullnetshëm pjesë perandorish, dhe pa fillesën etnike të tyre! Por konteksti i kohës sikur rrah, jo ta justifikojë, por ta shpjegojë ngrehën e hemisferës së kuqe në arenën e madhe të botës. Ishte, së paku në hapsirën e palirë arbënore, monarkia shfarosëse serbiane, dhe më pas, ariozofia përtrollisëse që i dhanë asaj frymëzim, krah dhe legjitimitet gjysmëshekullor. Pastaj ajo, si dihet, rezultoi krejt natyrshëm në disfatë dhe sprovë dështake të historisë. Porse zezona e saj, veç formulës ekonomike stanjative, pati gjithësesi dhe kundërthënjën dialektike në përqasje ndaj nacionit, në një anë dhe njeriut, në anën tjetër. Ai, ideologjizanti e praktikanti komunist (shpesh dhe figura të denja kombi) mund ta kenë dashur, sipas mënyrës së tyre, krijesën e vet amtare. Fundja, komunizmi asnjëherë (anipse proklamohej një edukatë e tillë) nuk e përjashtonte afeksionin nacionalist. Por ishte, njëkohësisht, revanshi i dogmës fatkeqe që përthante esencën sublime të tij. Përse? Sepse, tashmë në rrafshin e dytë, vriste e shuante njeriun brënda bashkëkombësit të admiruar kot. Madje kjo vrasje, për shkak të mosligjërimit të mendimit opozitar, shpesh nuk ishte vetëm dhunësi shpirtërore e morale, por mbaronte në represalje fizike: burgje e kampe, internime e likuidime që gjunjëzonin fare popuj të gjendur në skeptrin e tiranisë. Ndaj, si mund të ishte kjo dashuri e paqme dhe e vërtetë? A mund ti shpallej kombit një dashuri e zjarrtë, ndërsa prishen pjestarët e tij? Ajo, abstrakte e shpifarake, përfundonte në levë lajthitëse që duhej të krijonte imazhin e rremë altruist dhe të shplante trurin e përpunuar të “njeriut të ri”!

Rëndesa e saj ishte ende më e përgjakur atje ku, si në trojet e Shqipërisë së jashtme, shtypja ideologjike kishte dhe një instancë tjetër ndajshtimore: okupimin e egër serbian, të cilit ajo i shërbente si veglëri komplementare në ngasjen, gati testamentale për ta arkivuar çështjen e nëpërkëmbur shqiptare. Por as sistemet e mëpasme, si ky i demokracisë parlamentare që trumpetohet më i afërti me natyrën e njeriut, nuk është i fundmi dhe as përkryer. Nuk është ende shelbimi i tij. Dhe pasardhësi i Papës së zhgënjyer Gjon Pali, Françesku reformator, do të shpallte në Encyklikën e parë, vlerësimin proverbial: “Kapitalizmi vret”! Me sa duket, në rendin e përtashëm ndëshkimor, nuk mund të etablohet assesi një sistem i harmonisë absolute toksore. Po kjo është një temë tjetër dhe, ndoshta, një luks për ata që ende përpeliten për ringjitje nga pluhnaja harrestare e kohës.

Po tani ç’ndodh?

Përse kjo shmagjepsje me indipendencën, votën e tregun e lirë dhe gjenin vetiak? Ku nis krusma e saj? Armiku qindvjeçarë, përbetimi i jashtëm, vonesa objektive e ardhjes në tryezën e popujve të arrirë?

Këta përcaktues, sigurisht, nuk janë hipotetikë. Janë të gjallë e të frigshëm. Por a mbaron këtu tabela e shkaqeve të shmagjepsjes tragjike? A janë shqiptarët, më saktë paria e përzgjedhur sovranisht, krejt dorëjashtë në fatkeqësinë e vet? Aspak! Përkundrazi!

Dhe është gjithësesi vulgu aristotelian (“Demokracia rrezikon të shndërrohet shpesh në sundim vulgu”, thoshte ai para mijëra vjetësh) që është fronësuar e sundon qenërisht, arsyeja pse ndokujt do ti shpëtojë padashje një ofshamë tek kujton “kohën e vjetër të ikur”, që më ka rastisur ta dëgjoj të shprehur në sintagmën dridhmuese: “Kur e kishim keq, jetonim më mirë!”. Ç’është e drejta, nostalgjia për kohën e bukur që s’vjen më, është një kurth i vjetër. Njeriu përherë kujton me mall rininë e humbur. Në zemër fshehet njeriu, e jo në kokë, pohonte që moti Schopenhauer. Dhe bukuria e saj, herr kujtesën në vitet e vona për ta stolisur vetëm me çastet dritësore të saj. Pra, e bukura herake që kujtohet mallëngjyeshëm nuk është gjithmonë e kohës së ikur, por e rinisë së bjerrur. Megjithatë ajo “ psherëtima përmalluese”, mbërthen, mjerisht, dhe postulatin tjetër antinomik: “atë të jetesës së mirë në kohën e keqe”! Dhe kjo është dhimbja e saj. Një dhimbje që, si do thotë Niçe, e varrosur për së gjalli ngrihej sërish pasi kishte dremitur pak! Helmi i frymës do t’kje veçse një mit i lashtë sikur t’mos kishte aftësinë e përhapjes së heshtur e ngulmëtare. Ajo tejçon rrathët e saj përtej “ofshàmësit” të mekur, atje ku nis rropama e breznisë së re republikane. Madje, e mëkuar faktorësh pëprlindës, kërcënon të marrë dhe konturat e doktrinës. Të doktrinës së pritjes. Të pritjes së një kohe të dytë të korbave…

Si përhihet kjo rrëzomë e ligë dhe ku zanafillon ajo? Si thamë, komplotet dhe armiqtë, nuk mjaftojnë për ta zbërthyer nyjën e saj. E, pra, as për ta përligjur atë! Përgjigjen, me sa duket, pa hyrë në labirinthet e lodhshme të stërhollimeve teorike, do t’na e japë i lashti burrështetar, Hamurabi madhnor. Para rreth 3500 vjetësh, u drejtohej ai sundtarëve me këshillën e përsosur: “Qeveriseni mirë popullin, se, ndryshe, çdo invazion të huaj do ta presë e përjetojë si çlirim”! Ndoshta, pra, andej vjen e ngjizet kjo ofshàmë pikëlluese, loja dhe goditja më idhnake e ironisë së jetës! Të jesh i ndaluar e të ëndërrosh, të jesh i segreguar e të rezistosh, të jesh i kolonizuar e të luftosh flijueshëm për lirinë – dhe pastaj, së mbrami, në duar të mbash vetëm gërdhàjën e saj: të ngrënë e duhmosur nga pinjojt bastardhë, nga Edipët e shkërdhyer dhe nga Judat e shumtë si krimbat, që i pijnë gjakun t’ëmes së vet? Ah, një rrëzomë e papërballueshme në mnerin e saj dhe një çekulibrim që prek themelet e qenies kolektive.

Por terrina nxinë mëtej. Pasvështrimi s’ka si t’mos tërheq mbi vete cilësorin komod të trathtisë nga arkivi i higjienës kombdashëse. Mbase ajo dhe duket se fqinjëron me të. Po kush është, njëmend, fabrikuesi e, njëkohësisht, manipuluesi pervers i ndjeshmërisë dhe lojës diskredituese të saj? “Pësherëtitësi” i këputur si gjethi vjeshtak? Apo titullarët e harbuar të entitetit shkurtabiq? Nëse patriotizmi i vjetër etnik i moteve bizantine i ka lëshuar vëndin patriotizmit kushtetues për mëkëmbjen e një shoqërie të lirë, të përparuar dhe egalitare, aherë, legjitimisht, dhe ekuivalencën e kundërt negative – trathtinë e dikurshme etnike, do ta ketë spostuar lënda e re e saj: trathtia kushtetuese si një përceptim posesiv i pronave dhe ardhmërisë së landit të epërm shqiptar. E, për pasojë, ndërsa tek humbamanët e “ofshàmës” ilegale ajo shfaqet vetishëm, pa vullnetin a mendimin e bluar – tek shtetshaluesit e ndërkryer krejt e ndryshmja ndodh: si dijekeqësa meskinë, ata prijnë përherë me gërmadhë morali a qëllim ultësor. A nuk janë këta të dytët vetë, e askush tjetër, mbëltuesit dhe kultivatorët, rojat e autorët e “psherëtimës” mpakëse? Që këtej, pesha e fajit, zymtor e i përzitshëm, rëndon i gjithi mbi ta, mbi kalorësit e tregtizës provinciale politike. Gjëndja e makthit, kjo pengmbetje në hiret e së shkuarës, nuk është një mëkat i rezervuar i viktimës së pafat. Plebësit që shkumojnë të hipur salloneve, janë, prandaj, farkuesit e përbuzshëm të saj dhe, deduktivisht, trathtarët e vërtetë të idesë dhe çështjes së frenuar kombëtare.

Rjedhimisht, shpirti i njeriut të vogël zhbiron e përballet dy udhësh shtegdalëse nga apatia përmbytëse: arratia nga realiteti apo aktivizmi qëndrestarë. Vite të tëra i refuzuar nga bota, ai kishte bërë dorëzimin pranë të parës, arratisë, që do ta shndërronte ngadalë në theror të përpjekjes për tu çliruar e realizuar në botën kujtimore: thërriste dromcat e saj të stisura, të shformuara e të sedefta, që rrekeshin të thurnin një kuazi-jetë paralele imagjinare, në mbrojtje fiktive nga padurueshmëria e jetës reale në kalvarin e mbijetesës.

Ishte mësuar të bënte qëndresë jetike, solidarësi nëvojtare e kryengritje përflakëse. Por, i tillë dhe në flatra mirëbesimi entuziast, ai tani ka humbur orientimin. S’di si t’ja bëj me të vetët. Ata e shpërdorin mjeshtërisht mungesën e kulturës politike të lirisë dhe pritjen e tij lapidare që Republika e re të marrë këmbë njëherë. Dhe pikërisht ky shpërdorim i abstenimit a shpërqëndrimit social të “ofshàmësit” të sfilitur e, sidomos i fisnikërisë atdhetare të pritjes, me njëlloj niçeanizmi primitiv, e bën klasën e guvernantëve të tij, më të poshtrën në Europë.

Athua i ka ardhur fundi mashtrimit dhe rrjeshtimit të vjetër – vetëm kundër serbit, këtij fatprerësi të përjetshëm të shqiptarëve? Dhe a janë pirë, tashmë, të nëntë kafetë e gjumit robnor?

Mbase, tradicionalisht, nuk ishte etabluar kultura e revoltës europiane të mohimit, sepse, thjeshtë, ajo është produkt e bashkërritet me shtetin kombëtar, i cili poashtu mungonte për mijëra vjet. Ndërkaq tani, për të qenë sërish e askundshme, do të merakosej sistemi veshtar i kriptodespotisë: me shantazhimin trembës të shumicës ose korruptimin shpirtshitës të pakicës.

Ndaj, ç’lidhje strukturale ka, rëndom, mes varfërisë dhe ideologjisë? E gëzon, vallë, skamnori komoditetin e rrjeshtimeve partiake në revanin e tyre pushtetmarrës? Apo të vajtjes pas një beteje sindikale, të dyshimtë e lojalizuar, të ndehur e mbivëzhguar? Apo të ndjekë atllarë të vetëçertifikuar kombi në ankthet e tyre për lavdinë? Përgjigja është, mjerisht, negative. Ekzistenca i prinë prore identitetit. E assesi e kundërta. Ky është kodi hyjnor i këtejbotshëm. Për rrjedhojë logjike, ngurrimi përnxitet nga frika e humbjes së statusit të varfërisë. Humbje të statusit të varfërisë? E çuditshme? Në dukje mbase, por kjo s’është aspak e tillë. Sepse humbja e saj çon në një stadium tjetër ende më poshtërënës të rrokullimës: në atë të urisë kronike kur jeta merr kuptim vetëm nga të qënit gjallë. E njësojtë me vdekjen!..

Varfnjaku a ùntaku, për të qenë pjesë e lëvizjes përmbystare të mohimit, kërkojnë tjetër levë e kauzë: kërkojnë një trup popullor të primë dijes e moralit të burrave të mirë dhe prej tyre vetë. Jashtë dorëzave e maskave të partive a ideologjive të kompromituara që janë vetë promotori i keqrrnesës së tyre. Çdo epokë ka resurset, idealet dhe heronjtë e vet. Historia e një populli nuk është tjetër, veçse biografia e njerëzve të tij të mëdhenj!

Dhe tash kur duket se shqiptarët (e lëvizjes protestore rektoriale), kanë bërë tutje në leksionet e lirinxënjes – nga ariozofë miturakë a kombtaristë të ribërë me afat skadence, dezhurojnë nofkat për varietetin racor (që predikojnë dëlirësinë e gjakut), për udbashizmin e posashpluar (që s’e kishim ditur kaq total, gati mbarëpopullor) dhe për komunizmin famkeq (po kush ka tagër etik ta dënojë atë, kur pothuajse të gjithë kjenë të tillë?!), tek hidhen si çelës i zbardhjes magjike të rrënjës së keqësisë. Të nyjëtuar me uniformitetin vezullues, si nxënës të rryer të bolshevizmës, janë veç këta – vulgokratët me armatën e milicëve dhe sigurimsave parashtetërorë, pëshpëritësve e denoncuesëve, neostambollitëve e levantinëve, skribomanëve e kurvomanëve, polpotistëve e qefinlënursëve, që i mbajnë në jetë reminishencat dhe, kësaj udhe, përftimin e vakët, lajthitshëm të vakët të “ofshàmës ilegale”, për “ditët kur ishte keq, e jetohej më mirë”, të kësaj ftome aq të trishtme në sythimin e brishtë të lirisë!

Mirëpo sado dredharakë e ndërskëmbëcorë të jenë – është Hamurabi i pavdekshëm që i kap n’flagrancë dhe nxjerr në pah fytyrat e tyre shëmtane. Pushtetarët e këtij miljeu, që sipas urdhërit të species, përçmojnë dijen e urtinë, nuk denjojnë ta shohin aksiomën e tij. Le ta ndjekin aherë vuajtësit e tyre me hovin kreativ: jo për të mirëpritur invazorë, por për të kallur e rrëzuar përdhè të kësokohëshmit inkuizitorë!..