Nga Rafael Floqi/

Një trend i ri i kashierëve po përhapet në të gjithë Amerikën, duke krijuar një përvojë gjithnjë e më të vështirë: vazot dixhitale për bakshish.

Ju porosisni një kafe, një akullore, një sallatë ose një fetë pica dhe paguani me kartën tuaj të kreditit ose me telefonin. Më pas, një punonjës që qëndron pas banakut rrotullohet rreth një ekrani me prekje dhe e rrëshqet para jush. Ekrani ka disa shuma të sugjeruara bakshishesh – zakonisht 10%, 15% ose 20%. Ekziston gjithashtu shpesh edhe një mundësi për të lënë një bakshish të personalizuar ose hiç  fare.

Punonjësi është drejtpërdrejt përballë jush. Klientët të tjerë janë duke qëndruar pas, duke pritur me padurim dhe duke parë mbi supet tuaja se sa bakshish do të lini. Dhe ju duhet të merrni një vendim në pak sekonda. O Zot, çfarë stresi!

Një familje shkoi në një restorant dhe mori shërbim të shkëlqyer nga serveri i tyre. Ata vendosën të linin një bakshish që ishte dukshëm më i madh se shuma e zakonshme që do të linin, si një mënyrë për të treguar vlerësimin e tyre. Kamarieri  ishte aq i befasuar dhe mirënjohës sa i sollën familjes një sërë ëmbëlsirash falas. 

Një grup shokësh dolën për të ngrënë dhe morën shërbim të dobët nga kamarieri  i tyre. Ata vendosën të mos lënë një bakshish si një mënyrë për të shprehur pakënaqësinë e tyre për shërbimin. Kamarieri u zemërua dhe u konfrontua, gjë që e bëri përvojën edhe më të keqe për grupin.

Këto anekdota tregojnë se bakshishi mund të jetë një mënyrë për të treguar vlerësimin për shërbimin e mirë, por mund të jetë gjithashtu një burim konflikti nëse nuk trajtohet siç duhet. Është e rëndësishme të merret parasysh cilësia e shërbimit dhe zakonet e vendit, kur vendosni nëse duhet të lini ose jo një bakshish.

Klientët dhe punëtorët sot përballen me një kulturë rrënjësisht të ndryshme të lënies së bakshishit në krahasim me vetëm disa vite më parë – pa ndonjë normë të qartë. Edhe pse konsumatorët janë mësuar të japin bakshish për kamarierët, banakierët dhe punonjësit e tjerë të shërbimit, bakshishi i një baristi ose arkëtari mund të jetë një fenomen i ri për shumë blerës. Ajo është nxitur në një pjesë të madhe nga ndryshimet në teknologji që u kanë mundësuar pronarëve të bizneseve të zhvendosin më lehtë kostot e kompensimit të punëtorëve drejtpërdrejt tek klientët. Megjithatë një student që punonte si bus- boy më ankohej se kamarierët. që ankohen për klintët dorështrënguar, ishin më kopracë me pjesën e bakshishit që duhet të ndanin me të

Bakshishi është një mënyrë për të treguar vlerësimin për një shërbim që keni marrë, si p.sh. në një restorant, hotel ose sallon flokësh. Nuk kërkohet gjithmonë, por është një praktikë e zakonshme në shumë vende. Këtu janë disa gjëra që duhen marrë parasysh kur vendosni nëse do të jepni ose jo një bakshish:

     Cilësia e shërbimit: Nëse keni marrë shërbime të shkëlqyer mund të mendoni të lini një bakshish si një mënyrë për të treguar vlerësimin tuaj. Nëse shërbimi ishte nën nivelin e duhur, mund të zgjidhni të mos lini bakshish ose të lini një bakshish më të vogël.

     Politika e kompanisë: Disa kompani kanë një politikë që kërkon që punonjësit të ndajnë bakshishet e tyre me pjesën tjetër të stafit. Në këto rastesh, një bakshish mund të vlerësohet, por nuk pritet domosdoshmërisht. Psh nëse ju hani një një restorant si Habachi Bufe, ku është vet shërbimin lind pyetja pse duhet të paguaj kamarieren që vetën solli një gotë me pije, dhe nëse po sa duhet ta paguaj?

     Zakonet lokale: Zakonet e bakshishit ndryshojnë sipas vendit dhe kulturës. Në disa vende bakshishi nuk pritet fare, ndërsa në vende të tjera është një praktikë e zakonshme. Është e rëndësishme të hulumtoni zakonet e vendit ku po vizitoni ose jetoni për të përcaktuar se çfarë është e përshtatshme.

     Preferenca personale: Në fund të fundit, vendimi për të dhënë ose jo bakshish është një vendim personal. Disa njerëz preferojnë të japin bakshish për të treguar vlerësimin për shërbimin e mirë, ndërsa të tjerë nuk besojnë tek bakshishi ose nuk kanë mundësi financiare për ta bërë këtë. Është e rëndësishme të merrni parasysh vlerat dhe buxhetin tuaj kur vendosni nëse do të lini ose jo një bakshish.

Në përgjithësi, është gjithmonë një ide e mirë të tregoheni të respektueshëm dhe të vëmendshëm ndaj shërbimit që keni marrë, pavarësisht nëse vendosni të lini një bakshish apo jo.

Në Gjermani, bakshishi nuk është aq i zakonshëm sa në disa vende të tjera. Nuk pritet në shumicën e situatave, megjithëse vlerësohet në rrethana të caktuara. Këtu janë disa udhëzime të përgjithshme për bakshish në Gjermani: Restorantet: Bakshishi në restorante nuk kërkohet, por është e zakonshme të lini një bakshish të vogël (5-10%) për shërbim të mirë. Disa restorante mund të përfshijnë një tarifë shërbimi në faturë, në këtë rast një bakshish nuk është i nevojshëm. Keshtu u vura ne siklet kur gruaja e një mikut tim që vinte nga Gjermania në një Steak House në Florida më pyeti pse i le bakshish kamarierit? 

Amerika ka lodhje nga bakshishet.

Duke shtuar dinamikën në ndryshim, klientët u inkurajuan të jepnin bujarisht bakshishe gjatë pandemisë për të ndihmuar në mbajtjen e restoranteve dhe dyqaneve në këmbë, duke rritur pritshmëritë për të. Totali i bakshisheve për restorantet me shërbime të plota u rrit me 25% gjatë tremujorit të fundit krahasuar me një vit më parë, ndërsa bakshishi në restorantet me shërbim të shpejtë u rritën me 17%, sipas të dhënave nga Square.

Zhvendosja në pagesat dixhitale u përshpejtua gjithashtu gjatë pandemisë, duke bërë që dyqanet të zëvendësojnë kavanozët e modës së vjetër të lënies së bakshishit me ekrane me prekje tabletash. Por edhe këto ekrane dhe procedurat për lënie bakshishesh dixhitale kanë rezultuar më ndërhyrëse sesa një kavanoz bakshish që ka një presion të ulët duke lënë ty në dorë të lesh më pak dollarë në të.

Klientët janë të mbingarkuar nga numri i vendeve ku ata tani kanë mundësinë të japin bakshish dhe të ndiejnë presion, nëse duhet të shtojnë një shpërblim dhe për ca shumë. Disa njerëz largohen qëllimisht nga ekrani pa bërë asgjë për të shmangur marrjen e një vendimi, thonë ekspertët e mirësjelljes që studiojnë kulturën e bakshishit dhe sjelljen e konsumatorëve.

Bakshishi mund të jetë një vendim i ngarkuar emocionalisht. Qëndrimet ndaj bakshishit në këto cilësime të reja ndryshojnë shumë. Në fakt baksishi duhet të shërbejë si vlerësim për punën e mirë. 

Disa klientë japin bakshish pa marrë parasysh çfarë. Të tjerët ndihen fajtorë nëse nuk japin bakshish ose të turpëruar nëse shuma e tyre është dorështrënguar. Dhe të tjerë i shmangen bakshishit për një kafe të ftohtë prej 5 dollarësh, duke thënë se çmimi tashmë është mjaft i lartë. 

“Publiku amerikan ndjen sikur bakshishi është jashtë kontrollit sepse po e përjeton atë në vende që nuk janë mësuar”, tha Lizzie Post, bashkë-presidente e Institutit Emily Post. “Momentet ku bakshishi nuk pritet i bën njerëzit më pak bujarë dhe të pakëndshëm.”

Starbucks ka nxjerrë mundësinë për të lënë bakshish këtë vit si një opsion për klientët që paguajnë me karta krediti dhe debiti. Disa baristë të Starbucks na thanë se bakshishi po shton para shtesë në pagat e tyre, por klientët nuk duhet të ndihen të detyruar të japin bakshish çdo herë.

Një barist në shtetin e Michiganit tha se ai e kupton nëse një klient nuk jep bakshish për një porosi kafeje. Por nëse ai bën një pije të personalizuar pasi ka kaluar kohë duke folur me klientin se si duhet bërë saktësisht, “më bën pak të zhgënjyer nëse nuk marr ndonjë bakshish”.

“Nëse dikush mund të përballojë çmimin e Starbucks çdo ditë, ai mund të përballojë të japë bakshish për të paktën disa nga ato pije”, shtoi punonjësi, i cili foli në kushte anonimiteti.

“Jo-amerikane”

Opsioni për bakshish është me sa duket kudo sot, por praktika ka një histori të trazuar në Shtetet e Bashkuara.

Bakshishi u përhap pas Luftës Civile si një masë shfrytëzuese për të mbajtur poshtë pagat e skllevërve të sapo liruar në profesionet e shërbimit. Pullman ishte më i shquari për politikat e tij të bakshishit. Kompania hekurudhore punësoi mijëra portierë të zinj, por u pagoi atyre paga të ulëta dhe i detyroi ata të mbështeteshin në bakshish për të siguruar jetesën.Kritikët e bakshishit argumentuan se kjo krijoi një çekuilibër midis klientëve dhe punëtorëve dhe disa shtete miratuan ligje në fillim të viteve 1900 për të ndaluar këtë praktikë.

Në “Pëllëmba që kruhet”, një shkrim i vitit 1916 mbi bakshishin në Amerikë, shkrimtari Uilliam Scott thoshte se bakshishi ishte”jo-amerikan” dhe argumentonte se “marrëdhënia e një njeriu që jep një bakshish dhe një njeriu që e pranon atë është po aq jodemokratike sa marrëdhënia e zotërisë dhe skllavit”.

 A mund të kthehet? Por bakshishi i punonjësve të shërbimit u kthye në thelb në ligj nga Akti i Standardeve të Drejta të Punës të vitit 1938, i cili krijoi pagën minimale federale që përjashtonte punëtorët e restoranteve dhe të mikpritjes. Kjo lejoi që sistemi i bakshishit të përhapet në këto industri. Në vitin 1966, Kongresi krijoi një pagë “nënminimale” për punëtorët me bakshish. Paga minimale federale për punonjësit me bakshish ka qëndruar në 2,13 dollarë në orë – më e ulët se minimumi federal prej 7,25 dollarësh – qysh nga viti 1991, megjithëse shumë shtete kërkojnë paga bazë më të larta për punonjësit me bakshish. Nëse këshillat e një kamarieri nuk shtohen në minimumin federal, ligji thotë se punëdhënësi duhet të bëjë dallimin. Por kjo nuk ndodh gjithmonë. Vjedhja e pagave dhe shkeljet e tjera të pagave janë të zakonshme në industrinë e shërbimeve. Departamenti i Punës e konsideron çdo punonjës që punon në një punë që “zakonisht dhe rregullisht” merr më shumë se 30 dollarë në muaj bakshish si të kualifikuar për t’u klasifikuar si punëtor me bakshish. Ekspertët vlerësojnë se ka më shumë se pesë milionë punëtorë me bakshish në Shtetet e Bashkuara. 

Këshilla për bakshishet 

Sa shumë për bakshish është tërësisht subjektive dhe ndryshon në industri, dhe lidhja midis cilësisë së shërbimit dhe shumës së bakshishit është çuditërisht e dobët, tha Lynn nga Cornell. Ai teorizoi se një bakshish prej 15% deri në 20% në restorante u bë standard për shkak të konkurrencës midis klientëve. Shumë njerëz japin bakshish për të fituar miratimin social ose me pritjen e një shërbimi më të mirë. Ndërsa nivelet e bakshishit rriten, klientët e tjerë fillojnë të japin më shumë bakshish për të shmangur ndonjë humbje në status ose për të rrezikuar shërbimin më të dobët. 

Ekonomia e koncerteve ka ndryshuar gjithashtu normat e bakshishit. Një studim i MIT i publikuar në 2019 zbuloi se klientët kanë më pak gjasa të japin bakshish kur punëtorët kanë autonomi nëse dhe kur të punojnë. Gati 60% e klientëve të Uber nuk marrin bakshish kurrë, ndërsa vetëm rreth 1% merr gjithmonë bakshish, zbuloi një studim i Universitetit të Çikagos në vitin 2019. Ajo që e bën konfuze, tha Lynn, është se “nuk ka asnjë autoritet qendror që të përcaktojë normat e bakshishit. Ata vijnë nga poshtë lart. Në fund të fundit, është ajo që bëjnë njerëzit që ndihmon për të vendosur se çfarë duhet të bëjnë njerëzit e tjerë.” Pothuajse gjithmonë duhet të lësh bakshish punëtorët që fitojnë pagën minimale, siç janë kamerierët e restoranteve dhe banakierët, thonë avokatët dhe ekspertët e bakshishit. Opsioni për të dhënë bakshish në kafene është bërë i kudondodhur. 

Kur u jepet mundësia për të dhënë bakshish në vendet ku punëtorët marrin një pagë për orë, siç janë baristët e Starbucks, klientët duhet të përdorin vlerësimin e tyre dhe të heqin çdo faj nga vendimi i tyre, thonë ekspertët e mirësjelljes. Këshillat i ndihmojnë këta punëtorë të plotësojnë të ardhurat e tyre dhe inkurajohen gjithmonë, por është në rregull të thuash jo. Ekspertët e mirësjelljes rekomandojnë që klientët t’i qasen opsionit të ekranit me prekje në të njëjtën mënyrë si një kavanoz për bakshish. Nëse ata do të lënë këmbim ose një bakshish të vogël parash në kavanoz, bëjeni këtë kur t’ju kërkohet në ekran. “Një bakshish prej 10% për ushqimin e marrë është një sasi vërtet e zakonshme. Ne gjithashtu shohim ndryshim ose një dollar të vetëm për porosi, “tha Lizzie Post. Nëse nuk jeni i sigurt se çfarë të bëni, pyesni punonjësin nëse dyqani ka një shumë të sugjeruar bakshishi. Saru Jayaraman, president i One Fair Wage, i cili mbron për t’i dhënë fund politikave të pagave minimale, inkurajon klientët të japin bakshish. Por bakshishi nuk duhet të llogaritet kurrë kundër pagave të punonjësve të shërbimit dhe klientët duhet të kërkojnë që bizneset t’u paguajnë punëtorëve një pagë të plotë, tha ajo. 

“Ne duhet të japim bakshish, por duhet të kombinohet me t’u thënë punëdhënësve se bakshishi duhet të jetë mbi, jo në vend të një page minimale të plotë,” tha ajo.

Sidoqoftë mbani mend se “Bakshishi nuk është një qytet në Kinë. Nuk është një e drejtë, është një privilegj. Nëse nuk ju pëlqen bakshishi, atëherë shkoni të punoni në një vend ku nuk japin. Si p.sh në Francë”.