Histori – Page 137 – Dielli

A është minoritet Himara ?

May 15, 2023 by s p

Përgatiti Rafael Floqi/

Ndiqni përshkrimet e udhëtimit të William Martin Leake dhe e kuptoni.

William Martin Leake (14 janar 1777 – 6 janar 1860) ishte një ushtarak anglez, topograf, diplomat, antikuar, shkrimtar dhe anëtar i Shoqërisë Mbretërore. Ai shërbeu në ushtrinë britanike, duke kaluar pjesën më të madhe të karrierës së tij në portet detare të Mesdheut. Ai zhvilloi një interes për gjeografinë dhe kulturën e rajoneve të vizituara dhe ishte autor i një sërë veprash, kryesisht për Greqinë. Ai u dërgua për të vëzhguar brigjet e Shqipërisë dhe Moresë, me qëllim që të ndihmonte turqit kundër sulmeve të francezëve nga Italia, dhe nga kjo ai përfitoi për të formuar një koleksion të vlefshëm monedhash dhe mbishkrimesh. dhe për të eksploruar vendet antike. Më 1807, pasi shpërtheu lufta midis Turqisë dhe Anglisë, u burgos në Selanik; por, duke u liruar po atë vit, ai u dërgua me mision diplomatik te Ali Pasha i Janinës, besimin e të cilit e fitoi plotësisht dhe me të cilin qëndroi për më shumë se një vit si përfaqësues britanik. Ndiqni librin “Travels in northern Greece. By William Martin Leake., v.1., 1777-1860. London,J. Rodëell,1835 ku ne faqet 79-92 flet për Himarën, për të ilustruar qënien shqiptare të Himarës mjafton ky paragraf “Gjuhën greke e flasin pothuajse të gjithë burrat dhe italishten ata që kanë jetuar jashtë vendit; por gratë në përgjithësi s’dinë gjuhë tjetër përveç shqipes”. The Greek language is spoken by almost all the men, and the Italian by those ëho have lived abroad ; but the ëomen in general knoë little of any language but the Albanian.

Këtu po ju sjellim një përkthim nga faqja 79 deri 91 të udhëtimit të tij në Himarë dy shekuj më parë .

10 janar. – Era e shirokut ka qenë e vazhdueshme nga Dyzet Shenjtorët (Saranda) qysh nga nisja ime, dhe barka me të cilën kalova kanalin nuk mundi të kthehej në Korfuz veçse katër ditë më parë. Pasi morëm ekuipazhin e një varke tjetër korfiote , e cila sapo kishte mbërritur në port me një ngarkesë nga Vlora për në Korfuz, për të shtyrë kalimin e tyre atje derisa të më çonin në Palermo dhe kthim, lundruam për në atë port në orën 9.30 të mëngjesit dhe mbërritëm n atje në orën 2.

Distanca është rreth tetëmbëdhjetë milje; era ishte një erë e butë, si ajo që përcolli Ciceronin në Brindizi . Midis Limanit të Dyzet Shenjtorëve dhe Spillesë, ose portit për Nivicë, ka disa përrenj të vegjël ku mund të gjejnë strehë varkat. Spilleja është afër një përroi në grykën e një lumi, ku qëndron rrënoja e një vendroje që u shkatërrua nga Ali Pasha në luftë me Nivicën . Përtej tij është Lukova, një fshat i vogël në anën e malit, i rrethuar me tarraca hardhish dhe misri; dy ose tre milje përtej të cilit është Piqerasi , disi më i madh; dhe dy milje më tutje Sopoti. Poshtë Lukovës dhe Piqerasit janë plazhet me rërë, ku ankorohen varkat kur mund të bllokohen në mot të keq. Sopoti qëndron në një lumë dhe ka një kështjellë të quajtur Borshi, në majë të një shkëmbi të thepisur të komanduar nga Haxhi Bedo Aga, një partizan i Vezirit. Këtu janë të vetmet familje myslimane në këtë bregdet. Pas Sopotit zbret një lumë në një përroskë shumë të thellë dhe shkëmbore. Pak më në veri është Qeparoi , buzë një gremine të thepisur, poshtë së cilës janë disa fusha, që përfundojnë në një plazh që ndahet nga Porti i Palermos vetëm nga pika që strehon atë në jug dhe në lindje. Palermo, Panormusi i lashtë, të cilin Straboni e përshkruan si një port të madh në mes të maleve Cerauniane , dhe kështu dallon qartë nga Panormusi i Orikumit, ndahet në dy gjire nga një gadishull shkëmbor, që del në mes të tij, në majën e të cilit qëndron Kastro , ose Kalaja. Kjo kështjellë nuk është gjë tjetër veçse një rrethim i vogël katror që përmban një shtëpi, një kishë dhe dy ose katër plevica. Pasi i solla një letër Bylykbashit ose komandantit, zbarkoj sapo mbërrijmë dhe strehohem nga shiu në banesën e tij të vogël, e cila është e vetmja në vend që ka një oxhak. Në anën e kodrave që kufizojnë ndarjen jugore të portit janë disa ara me misër dhe vreshta, të cilat, së bashku me disa dele në kodra, kulloten nga dhjetë ushtarët që e garnizonit të kalasë. Pesë prej tyre janë myslimanë, duke përfshirë edhe Bylykbashin dhe djalin e tij; të tjerat janë ortodoksë. Në skajin e portit verior, kodrat janë të kultivuara mirë, por këto janë pjesë e territorit të qytetit të Himarës , i cili zotëron të drejtën ekskluzive të peshkimit në atë ndarje të gjirit. Një stuhi e shoqëruar me shi, e cila erdhi natën nga juglindja, sjell një anije nga Ulqini , në italisht, D’Ulcinio në port , e nisur nga Aleksandria. Duke qenë se ulqinakët kanë reputacionin e prirjes për pirateri, garnizoni alarmohet dhe përgatitet për mbrojtje . Në të vërtetë, ata tashmë ishin vënë në alarm nga mbërritja jonë, sepse varka jonë ishte nga Korfuzi, guvernatori dyshoi për një tradhti ruse dhe përpara se shpura ime të dërgohej në kështjellë, u kontrollua, që të mos kishte armë të fshehura. Verën e kaluar një varkë pirate franceze, e cila më pas u shkatërrua në Fanu nga një prej anijeve britanike të luftës në këtë stacion, u fut në Palermo, pasi kishte plaçkitur disa anije malteze me flamur anglez. Himarjotët formuan një plan për ta sulmuar atë, me pretendimin e të qenit pirat, por ndoshta me qëllimin e plaçkitjes; Megjithatë, duke mos rënë dakord mes tyre, projekti dështoi.

11 janar- Era zhvendoset në drejtim të perëndimit dhe moti kthjellet në mesditë. Në orën 1, i shoqëruar nga një shërbëtor dhe i paraprirë nga një nga skafistët korfuziotë dhe një roje nga kalaja, vazhdoj të eci në këmbë për në Himarë ku nuk mund të shëroheshin bishat dhe rruga mezi pranonte se ishin të punësuar. Kapiteni i Ulqinak, një burrë me mjekër, rreth shtatëdhjetë vjeç, më kishte ofruar të më zbarkonte në gjirin e Himarës dhe kështu të shpëtoja devijimin përgjatë anës së malit; por kur erdhëm pranë anijes së tij, autoriteti i tij rezultoi i pamjaftueshëm për të marrë një remtarësh për të vozitur varkën. Duket se kanë frikë nga himarjotët . Pasi kalojmë kreshtën në skajin e gjirit verior dhe ngjitemi përgjatë anës së kodrave që dalin nga deti përtej tij, arrijmë në fund të një ore në këmbë nga kalaja, në një luginë dhe plazh të vogël ku ka disa tufa. Në të djathtë, faqet e maleve janë mbushur me valanidh, ose dushqe, që prodhojnë regjësin e lëkurave. 1 ; ata ende ruajnë gjethet e tyre të vitit të kaluar, por vështirë se mund të quhen me gjelbërim të përhershëm. Takojmë disa barinj, të cilëve marinari, me pak fjalë përshëndetjeje, u bën komplimentin e zakonshëm në Shqipëri dhe në këto rrethe të pavarura një shlyerje të nevojshme. Në këmbim, barinjtë thërrasin qentë e tyre, të cilët na kishin bërë një kërcënim të përgjithshëm. Shpejt arrijmë të shohim Himarën , e vendosur në majë të një kodre me majë, dhe hyjmë në tokën e kultivuar që e rrethon atë, e përbërë nga vreshta të mëdha, disa fusha me grurë që sapo kanë mbirë dhe të tjera me elb, dhe fshatarët ishin duke pluguar dhe do ta mbjellin sapo të kenë një interval të shkurtër moti të mirë. Në një majë të lartë nën malet në të djathtë është manastiri i Panaghisë, në të majtë porti i Himarës , pranë bregut të së cilit janë disa mullinj uji, të kthyer nga një përrua nga mali . Porti është i ekspozuar në perëndim, por ofron strehim të mirë për anijet e vogla nga çdo erë tjetër dhe ka një plazh të bukur . Ka një tjetër plazh më të hapur, dy milje më larg në veri, menjëherë poshtë qytetit, ku varkat tërhiqen në plazh. Këtu është një fushë e vogël e cila, me anën e kodrës midis kësaj fushe dhe fshatit, është pjesa më e mirë e kultivuar e territorit të Himarës . Menjëherë poshtë fshatit janë disa kopshte, me hardhi, ullinj, selvi dhe pemë frutore. Në orën tre e gjysmë mbërrijmë në shtëpinë e kapiten Zakarias , djalit të Gjergjit, i quajtur popullorçe Zaho-Jorgji , për të cilin kam një letër prezantimi nga targambledhësi, mikpritësi im në Sarandë. Shtëpia është një banesë e thjeshtë si e çdo kapiteni në Shqipëri. Në dhomën e brendshme një zjarr, në mes të dyshemesë dhe një dyshek i shtrirë anash tij, janë luksi i rregulluar me shpejtësi për mua. Kapiten Jorgo, i cili ka arritur kufijtë e zakonshëm të jetës dhe nuk ka munguar kurrë në fshatin e tij të lindjes, përveç tre viteve të kaluara në shërbimin Napolitan , shpreh kënaqësinë e tij që sheh një anglez këtu për herë të parë. Dy gjermanë disa vite më parë, të cilët e quanin veten anglezë, i lanë një certifikatë kapiten Konstantin Andrucit , që e vërtetonte mashtrimin. Familja e kapedan Zahos përbëhet nga një djalë, e veja e një djali tjetër të vrarë në shërbim të mbretit të Napolit dhe dy ose tre nga fëmijët e tij. Të gjithë janë të punësuar në përgatitjen e darkës, por kryesisht e veja. Pjatat janë pjekur dhe një peshqir i ndyrë i shtrirë, shërben si për tavolinë ashtu edhe për mbulesë tavoline. Kapiteni dhe marinari nga varka, i cili nderohet si mysafir, janë të vetmit persona që i bashkohen tryezës . Pas darkës hyjnë të gjithë kryetarët e shtëpive miqësore me Zaho-Jorgos dhe ulen këmbëkryq rreth zjarrit. Ata rrëfejnë aventurat e tyre në napolitane apo shërbime të tjera, pasi shumica e himarjotëve e kërkojnë jetesën si ushtarë jashtë vendit. Njëri thotë se ishte në luftën e Italisë me Buonapartin, i cili i bëri shumë pyetje në lidhje me këtë pjesë të Shqipërisë dhe i tha në Trieste se donte të dërgonte 40.000 burra në Korfuz dhe po aq në Vlorë . Ata të gjithë flasin me krenari për lirinë e tyre, që do të thotë përjashtimin e tyre nga shtypja turke, në të njëjtën kohë që ankohen për anarkinë dhe përçarjet e tyre të brendshme dhe bien dakord që duhet të jenë të lumtur të marrin bekimin e një qeverisjeje të mirë nga duart e çdo sovrani në Evropë ,përveç turkut, të cilit janë gjithmonë të vendosur t’i rezistojnë. Ata nuk paguajnë haraçin dhe asnjë taksë tjetër, përveç një kontributi prej tridhjetë parash për kokë në vit për Ibrahim Pashën e Beratit , për lirinë e tregtisë në portet e tij. E drejta e kullotës në tokat e qytetit të Himarës , ajo e grumbullimit të valanidhit në male dhe ajo e peshkimit në gjirin verior të Palermos, gëzohen të përbashkëta për të gjithë banorët. Misri rritet në fushën ngjitur me plazhin verior, ku dy përrenjtë, të cilët përqafojnë qytetin, vërshojnë në dimër dhe përgatisin tokën për mbjelljen e atij drithi. Gruri prodhohet brenda territorit, më se i mjaftueshëm për konsumin vjetor të vendit në stinë të favorshme; por për dy ose tre vitet e kaluara mezi kanë korrur mjaftueshëm për gjashtë muaj. Valanidhi , një sasi e vogël gruri në vitet e mira, ndonjëherë edhe pak verë, e thatë dhe pa shije, janë të vetmet eksporte. Thuhet se mali pas Himarës ka plot bredha të përshtatshëm për direkë, të cilët mund të priteshin me një shpenzim të vogël dhe do të ishte një ndërmarrje fitimprurëse, nëse do ta pranonte varfëria dhe përçarja. Fshati, ose qyteti siç kanë kënaqësinë ta kualifikojnë vendasit, i Himarës , më i theksuar sipas italishtes qyteti Tjimaraj përmban 300 familje: të ndara në pesë fise kryesore , aleanca të quajtura parentie në italisht dhe në greqisht Pharas , një fjalë klasike që vështirë se pritet të gjendet në Shqipëri. Me njërën ose tjetrën nga këto, të gjitha familjet inferiore janë në aleancë.

Vëllazëritë janë, 1. Liganatët 1, të përbërë nga gjashtëdhjetë ose shtatëdhjetë shtëpi, në krye të të cilave është Alex Dhimo 2 , i biri i Aleksit, 2. Zakanatet 3, nga të cilët pritësi im Zaho-Jorgji që ka mbi tetëdhjetë shtëpi; 3. Kojkadhi 4, nga të cilët Zaharias Andruci 5 është i pari: prej tyre ka rreth dyzet e pesë shtëpi; 4. Mazates 6, nga të cilët Gjon Tragjini 7 është kryetarii; dhe, 5. Kokouprasec , kreu i të cilit është Andrea Pali 8. E para dhe e dyta janë të vetmet familje, që për momentin, që nuk janë në gjendje të flasin mes tyre, por gushtin e kaluar pati një përleshje me shpata mes Kostandinit, vëllait të kryefamiljarit të tretë, dhe Aleks Dhimës , kreut të së parës. në të cilën u morën disa plagë përpara se të rregullohej sherri dhe palët në konflikt u kthyen në një shkëmbim fjalësh. Një vëlla tjetër i Andrucit tani është nënkolonel i një prej regjimenteve të Cacciatori Albanesi në shërbimin napolitan. Majori i tij është me origjinë nga qyteti i Vunoit. Konstandin Andruci më bën me dije se ishte njëzet e tetë vjeç në shërbimin napolitan, se dezertoi te francezët kur ata morën Napolin, por duke mos marrë asnjë punësim apo inkurajim prej tyre, u kthye në vendlindjen e tij. Kur gjenerali Villettes po ngrinte një trupë shqiptarësh për shërbimin britanik, C. Andruci iu dërgua në Korfuz për të rënë dakord për kushtet nga ana e himarjotëve . Ai flet dhe lexon italisht dhe frëngjisht, është i informuar me tolerancë për historinë dhe antikitetet e këtij vendi, dëshiron shumë të hyjë në shërbimin anglez dhe pohon se mund të ngremë lehtësisht një trup prej 800 himarjotësh nga fshatrat e lira të Himarës dhe me lejen e turqve, dyfishin e numrit në rrethet fqinje . Në qytet janë rreth 100 pensionistë të mbretit të Napolit, përfshirë oficerë, të cilët paguhen nga kapedan Zaho, për këtë qëllim ai viziton çdo vit Korfuzin për të marrë pagesën nga konsulli napolitan, agjent i të cilit është. Ai merr një pension prej dymbëdhjetë dukatësh në muaj për shërbimet e tij ushtarake, katër të tjera për konsullatën ose agjencinë dhe tetë dukatë për të venë e një djali që ra në shërbim. Një dispozitë kaq e bukur pas një shërbimi të shkurtër personal mund të konsiderohet vetëm si synim për të siguruar një agjent me ndikim në vend, sepse Zaho-Jorgji shihet si njeriu kryesor në Himarë nga të gjithë, përveç atyre që janë në anën e Liganatëve dhe që , sigurisht, e konsideroni Aleks Dhimon kryetar. Mosmarrëveshja mes dy palëve është e gjatë ; përplasja më e shquar ndodhi dhjetë apo dymbëdhjetë vjet më parë, kur thuhet se kanë humbur shumë jetë. Krerët e familjeve janë ata që zotërojnë përqindjen më të madhe të vreshtave, arave me misër dhe kopevë; dhe ata formojnë këshillin e Lidhjes familjare. Ndërmjet vëllazërive miqësitë bëhen lehtësisht , megjithëse edhe 12 prej tyre themeli dhe burimi i fundit i ligjit është lex talionis. Ashtu si në Arabi, një vrasje mund të shpallet i pafajshëm për para. Në Himarë 2000 piastrat turke janë çmimi i zakonshëm i gjakut; në fshatin tjetër Vuno është 1000. Derisa të paguhet kjo hakmarrja vazhdon.

Fuqia e kryefamiljarëve, vëren kapiten Zaho , është thjesht ndikim i pasurisë dhe karakterit dhe as nuk pohohet e as nuk pranohet. “Ai njeri,” duke treguar me gisht një shoqërues, “ndonëse e merr rrogën nga unë, nuk do të bëjë asgjë që unë urdhëroj nëse nuk do.” Ai tregon, megjithatë, në të njëjtën kohë, se mund të dëshirojë që burri të sjellë kapën e tij dhe ta vendosë mbi supe. Këtu janë disa ushtarë me leje, gjatë së cilës marrin pagën. Njëri ka një leje dymbëdhjetë muajshe. Paga e një ushtari është 28 grana mëditje; ai i një rreshteri-major 34; i një kapiteni 80 dukat në muaj; i një nënkoloneli 110; por ata i gjejnë vetë uniformat dhe rrobat e tyre. Një ushtar napolitan nuk ka as gjysmat. Janë tre ose katër kapitenë himarjotë që tani rekrutojnë këtu për trupat e tyre në Napoli. Himarjotët shpesh martohen me banorët e Vunoit , territori i të cilëve ndahet vetëm nga ai i Himarës me kreshtën e malit në veri-perëndim, e cila shikon nga lart Vunoin . Por, duke mos i bërë ballë këtyre aleancave, të dy qytetet janë përgjithësisht në kushtet e dyshimit dhe shpesh në armiqësi të hapur. Kjo është, në të vërtetë, gjendja e zakonshme e dy qyteteve fqinje në Shqipëri dhe, si pasojë e natyrshme, ato që ndahen nga njëri-tjetri nga një territor i tretë janë përgjithësisht në aleancë, gjë që në fakt nuk është e pazakontë në një më shkallë të madhe në të tjera pjesët të botës .

Emri i Himarës në përgjithësi përdoret në lashtësi për të tërë Kreshta Karaburunit, nga Kepi i Qefalit në Kepin Gjuhësës, duke përfshirë luginën e Orikumit . Qytetet në vijim nga nga jugu në veri janë: Nivica , Lukova , Piqerasi , Sopoti , Qeparoi, Himara , Vunoi , Dhërmia , Palasa dhe Dukati . Të gjitha këto vende qëndrojnë në anën perëndimore të shpatit të Karaburunit , me përjashtim të Dukatit , i cili shikon në gjirin e Vlorës . Ka edhe disa fshatra më të vegjël në Himarë , njëri prej të cilëve, i quajtur Piluri , është i dukshëm nga qyteti i Himarës në drejtim të lindjes, drejt majës së malit, në një kalim që të çon në fshatin mysliman të Kuçit. Në Korfuz takova një farë konti Gjika nga i Dhërmia, i cili e përshkroi atë vend si shumë piktoresk, me një lumë që kalonte nëpër të; dhe shtoi, se afër Dukatit ka pyje me lisa dhe pisha të holla, që prodhojnë lëndë druri që mund të zbresin lehtësisht nga kodrat në lagunën e Erikos . Të gjitha qytetet kanë pothuajse të njëjtat sjellje dhe zakone gjysmë barbare . Gjuhën greke e flasin pothuajse të gjithë burrat dhe italishten nga ata që kanë jetuar jashtë vendit; por femrat në përgjithësi dinë pak gjuhë përveç shqipes. Himara , është e vendosur në një lartësi shkëmbore të pjerrët, e mbrojtur nga të dyja anët nga lugina e një përroi dhe me të gjitha shtëpitë e jashtme të përgatitura për mbrojtje , me fuqinë e saj ka shërbyer deri më tani si një pengesë për të gjithë pjesën veriore të rrethit kundër armëve të Ali Pashës. Tre-katër vjet më parë himarjotët luftuan me trupat e tij në kodrën mbi Palermo. Kohët e fundit, duke vizituar vendin e fundit, ai propozoi të blinte një tokë nga himarjotët , me qëllim ndërtimin e një kështjelle, të cilën ata me mençuri e refuzuan. Ai e ka rekomanduar shpesh këtë port për përdorimin e anijeve britanike. Objektivi i tij kryesor në të cilin, siç më rrëfeu ai, është se me këtë paraqitje të mbështetjes nga ne, mund ta ketë më të lehtë t’i vendosë himarjotët nën zgjedhën e tij. Ishte në një mënyrë disi të ngjashme si ai mori Nivicën dhe Shën Vasilin ; dhe kështu është që ai gjithmonë përpiqet, në transaksionet e tij me fuqitë e Evropës, t’i shndërrojë ato në instrumente të madhërimit të tij. Nga Himara në Tepelenë në këtë stinë rruga llogaritet një udhëtim katër ditësh, megjithëse distanca direkte nuk është më shumë se 20 G. milje: ndalimi i ditës së parë është në Kuç , e treta në Nivicë në Shushicë , e cila, si përrenjtë e tjerë të këtij vendi, është e vështirë për t’u kaluar në stinët e shiut. Nivica është e banuar nga Musulmanë Lab, dhe përshkruhet si e vendosur në një shkëmb të lartë, të rrethuar nga lugina të thella dhe përrenj, ku ruhen mbetje të konsiderueshme të mureve antike, dhe në kështjellë veçanërisht një derë e tërë. Është rënë dakord nga të gjithë ata që i kanë parë këto mure, se ato ngjajnë saktësisht me disa pjesë të veprave të lashta helene, të cilat tani shërbejnë si themele për disa prej shtëpive moderne të Himarës . Muratura i afrohet një lloji të rregullt dhe asnjë prej blloqeve prej guri që ka më shumë se pesë anë. Këto relikte, së bashku me Damën, nuk lënë asnjë dyshim që Himara qëndron në vendin e saktë të Kimerës së lashtë, të cilën besoj se e ka vënë re vetëm Plini. Më njoftuan për një mbishkrim në një shtëpi private, por duke qenë se i përkiste njërit prej grupeve të kundërta , nuk munda të merrja leje për ta parë.

12 janar – As stina, as angazhimet e varkës me të cilën erdha në Palermo, as politika dhe qytetërimi i dyshimtë , nuk do të pranoja ta eksploroja Himarën më larg, aq më pak të mundem të këtë rrugë për të ekzaminuar topografinë e Amantias , Orikumit , Bylisit apo Apolonisë, kam nevojë të kthehem në Palermo dhe Korfuzi . Banorët e Dukatit, që zotërojnë luginën mbi Orikum, janë vështirësia kryesore, duke pasur një reputacion të tillë. atë të Kakovuliotëve të Manit. Edhe pse era është e favorshme sot në mëngjes për t’u kthyer nga deti në Sarandë me motin e këndshëm, kapiten Zaharias , duke i shtyrë ligjet e mikpritjes në një masë, nuk do të më lejojë të kthehem në Palermo , derisa një qengj, të cilin ai e dërgoi nga kodrat, të ishte pjekur dhe shërbyer në dysheme. Pas këtij mëngjesi homerik, ne zbresim në Palermo, të shoqëruar për dy milje nga kapiten Konstantin Andruci: dy roje, si dikur Enea ushtarët napolitanë , të armatosur me mushqeta, ecin me ne deri në kufirin e territorit, midis gjirit verior të Palermos dhe istmit të kalasë. Këtu, duke pasur morën një dhuratë , ata qëlluan me mushqeta.

Nisja qe në orën 14.00 . me një dritë me fllad nga veriu, i cili së shpejti bie në një qetësi; dhe , duke vozitur gjatë gjithë rrugës, mbërrijmë në orën 9 e gjysmë në Sarandë shoqëruar nga një dritë e shkëlqyer e hënës . Në të gjithë këtë pjesë të Shqipërisë është një vend mbizotërues ide , jo e pazakontë gjithashtu në shumë pjesë të Greqisë , se ai vend më parë u përkiste spanjollëve dhe se të gjitha rrënojat janë vepër e atyre njerëzve ; ato në Sarandë, kalaja e Delvinës , rrënojat në fushën e Dropullit , mbetjet e një kështjelle të vjetër turke në Tepelenë , madje edhe muret helene të Finiqit supozohet të jenë të ndërtuara nga spanjollët. Është vështirë për t’u kuptuar si ky opinion lindi , për katalanasit , të vetmit spanjollët që bënë ndonjë vendbanim të përhershëm në Greqi, nuk ishin në këtë vend, as nuk mundet të kenë lënë ndonjë rrënojë në Epir .

14. Janar – Duke gjetur një anije tjetër, ne lundrojnë përgjatë bregut deri në gjirin e Butrintit, duke kaluar mes të dyve shkëmbinjve të Kasopeas , të cilat janë kaq të rrezikshme pengesë për lundrimin e sigurt e kjo kanal . Ata shtrihen në mes të rrugës mes kalasë e Kasopo dhe një të gjerë gjiri në bregun e Epirit, i cili është i ndarë vetëm nga liqeni i Butrintit nga një kreshtë e gjatë e tokë , jo më e gjerë në disa Gjiri që quhet Ksamili , në aluzion për istmin , ky emër është – shpesh bashkangjitur nga grekët modernë në një isëm , çfarëdo qoftë mund të jetë e saj gjerësia kështu aplikuar në Istmi i Korinthit , dhe tek ai i lirikut Chersonese, pranë Cardias. Gjiri i Ksamilit është i hapur dhe i ekspozuar në perëndim , por në jug një pjesë është mirë strehuar nga katër ishujt, të cilat kanë dhënë mundësi ankorimit brenda tyre me emri i Tetranisa . Përtej kjo ka një bregdet të thyer, paralel me lindjen ekstremitet të Korfuzit, dhe duke formuar pjesën më të ngushtë të kanalit duke projektuar pikë në kontinent që është ndoshta Kepi Posedionit i Ptolemeut dhe Strabonit Ndërmjet Onhesmussit dhe Posidiumit, Ptolemeu vendos një Casiopea , të cilën ai e dallon qartë nga Casiopea e Corcyraw , duke e përshkruar të parën si një port , e të dytën si një qytet dhe kep. Kasiopea e Epiri , pra , nëse Ptolemeu është i saktë, pasqyrohet në monedhat e Korkyrës.

LIBRI I QYTEZËS DHE 100 VJETORI I SHOQATËS SË SAJNË CHICAGO…

May 14, 2023 by s p

Visar Zhiti/

-Mbresë –

E bukur vërtet mbrëmja e Qytezës së Korçës, Festa e 100 vjetorit të themelimit të Shoqatës së saj në Chicago, e cila mban emrin e vendit të të parëve të tyre,“Qyteza”, dhe kujtesën e gjuhës amë…
– 100 vjet mall, 100 vjet lidhje shpirtërore e fshatit të lindjes me Çikagon, të atdheut me SHBA-në, atdheun e ri, dashuri dhe bashkëpunim i pandalur, – tha në mikrofon në fjalën e tij të hapjes mësuesi i urtë i Qytezës dhe zëri i tij ishte zëri i të gjithëve aty.
Salla e madhe e festës ishte plot, nisi sipas ritualit me Himnet e Flamujve tanë, ai Shqiptar dhe ai Amerikan, solemnitet dhe hare, përshendetja anglisht e konferencuerit dhe pastaj po këndohej dhe vallëzohej dhe po përplasnin gotat me verë, uronin këtë 100 vjetor…
Nga një fshat i Korçës gjithë këta njerëz aq të përzemërt, fëmijë të bukur, zonja dhe zotërinj, veshur me hijeshi e me qytetari, të moshuar të nderuar si kujtesa e truallit të tyre, kështu thashë me vete.
Ishim bashkë me Edën time, ftesën na i dha Tasi, aq miqësisht, ai na ka dhuruar dhe Librin e Qytezës së tij, takuam miqtë tanë aty, Janin me Edlira-n, në një tryezë të madhe të rrumbullakët, – në formën e zemrës m’u duk prej mirëpritjes, – me vëllezër e bashkëshortet e tyre, të qeshur të gjithë dhe ndjemë se edhe ne kishim nja “100 vjet” që njiheshim me ta…
Takoheshim dhe më të tjerë, ja, dhe poeti Kostaq Duka, ja, dhe Dr. Minella Aleksi, i grupit tonë, kritiku letrar, i themi ne, përplasje gotash sërish, këngë të famshme korçare, edhe të Veriut tonë, të Dardanisë, amerikane si tonat, edhe greke, ne jemi fqinjë të mirë, vallzonte e gjithë salla, me elegancë, biseda për votimet, fitoftë më e mira për vendin, e ardhmja e begatë u bëftë e sotme sa më shpejt, ndërsa në krye në një ekran të madh dilnin pamje nga Qyteza e përmalluar, sikur shfletoj libri i kujtesës, rrugët e reja, shtëpitë dhe malet, shkolla, kisha, qielli që dukej sikur vazhdonte deri këtu dhe vazhdonte vërtet, njerëzit e fshatit, ja, me vegla muzikore ndër duar, ja dhe vëllezërit Belushi, aktorët e famshëm të Hollywood-it, nga Qyteza janë, do vinte Jim-i në këtë 100 vjetor, kështu kishte thënë, por ah, motra befas…
…dhimbje dhe krenari e natyrshme, Qyteza është bërë qytet në ëndrrat e tyre, teksa ikin vazhdimisht, vetmi dyersh, trishtime pemësh… ura e harruar… por ne kujdesemi për rrugët e vendlindjes atje, ndihmojmë e bashkëpunojmë duke qenë qytetarë amerikanë, kishte thënë në fjalën hyrëse ai, mësuesi i urtë i Qytezës. Më përsëriteshin ngrohtë fjalët e tij si ngushëllim ndaj boshatisjes së vendit si boshatisje shpirti…
Megjithatë sa mbrëmje e mirë në thjeshtësinë e saj, ku mes dritave dhe haresë, shisheve me verë e ushqimeve të shijshme, shandanëve dhe qirinjve dhe mallit pezull, më bukur ndriste buzëqeshja e çiltër njerëzore.

Me 300 trima ndryshon Shqipëria dhe shkruhet historia

May 13, 2023 by s p

Dr. Bledar Kurti/

– Viti 1150 para Krishtit:

Gideoni, kreu i ushtrisë prej 32 mijë vetash, pyeti Zotin: si mund ta fitoj betejën? Zoti iu përgjigj: Zbrite ushtrinë te uji. Të gjithë ata që do të shtrihen barkas e do pinë ujë me gjuhë, siç lëpijnë qentë, do t’i ndash nga ata që do të pinë duke marë ujin me dorë e me sytë nga horizonti.

Dhe numri i atyre që e pinë ujin nga grushti ishte 300. Të gjithë të tjerët pinë duke u shtrirë barkazi si qen dhe Gideoni i largoi.

E kështu me ata 300 luftëtarët fisnik, beteja u fitua kundër ushtrisë armike me 135 mijë veta.

– Rreth 600 vjet më vonë – viti 480 para Krishtit:

300 spartanë, nën drejtimin e Leonidas, zmbrapsën ushtrinë persiane me mbi 100 mijë ushtarë në Betejën e Thermopoles (greqisht për “portat e nxehta.”)

Ushtria perse u përplas e mësym mbi portat e nxehta ashtu siç përplasen dallgët e oqeanit me shkëmbinjtë në breg të detit, por spartanët i zmbrapsën.

Kserksi, i frustruar nga përparimi i ngadaltë i ushtrisë së tij, dërgoi njësitë e tij të famshme, të njohura si “Të Pavdekshmit”, por as këta të pavdekshëm nuk ia dolën dot.

Pas tradhtisë së Ephialtes, për një kalim të fshehtë, Mbreti Leonidas i Spartës mori vendimin për të vazhduar e mbrojtur kalimin me 300 ushtarët e tij elitë. Burrat luftuan derisa u thyen shtizat. Pasi u thyen shtizat, ata luftuan derisa u thyen shpatat. Dhe sapo shpatat e tyre u thyen, ata përdorën mburojat e tyre si armë derisa më në fund u vranë nga mijëra shigjetat e lëshuara mbi ta.

Edhe sot arkeologët vazhdojnë të gjejnë maja shigjetash në grykën e Termopoles.

Historia është mësuesi më i mirë për çdo epokë. Nuk ka asgjë të re nën diell. 300 luftëtarët e Gideonit dhe 300 spartanët e Leonidas shkruan historinë duke u transmetuar qindra e qindra brezave të mëvonshëm mesazhin se asgjë nuk është pamundur. Se pengesat mund të kapërcehen sado të mëdha të jenë ato, se vendi mund të bëhet pavaresisht çdo vështirësie, se betejat ushtarake, elektorale, ideore, transformuese, progresive, mund të fitohen, por vetëm e vetëm me njerëz fisnik, që sytë i mbajnë nga e ardhmja e që nuk përkulen barkazi e lëpijnë si qen.

Lëpirësit, në çdo parti, institucion, organigramë shtetërore, kulturore e shoqërore, kanë humbur betejat e vendit tonë për zhvillim e begati. 300 shqiptarë me integritet do e ndryshonin dhe shkruanin historinë e këtij vendi. Ka ndodhur më parë në botë, ka ndodhur edhe te ne në të kaluarën, urojmë të ndodhë sa më shpejt edhe në të ardhmen.

REVOLTA ANTIKOMUNISTE NË GULAGUN SHQIPTAR TË SPAÇIT – 50-VJET MË PARË

May 12, 2023 by s p

“A ka mbetë ndonji shqiptar gjallë, që të mbrojë nderin e shqiptarit!?”

Nga Frank Shkreli

“A ka mbetë ndonji shqiptar gjallë, që të mbrojë nderin e shqiptarit!”!? Ishte kjo thirrja për solidaritet, e cila ndezi revoltën e Spaçit. 21 Maji, 2023 shënon 50-vjetorin e Revoltës Anti-Komuniste, në njërin prej burgjeve më të tmershme të regjimit komunist të Enver Hoxhës, në Spaç, një revoltë që ka filluaar (me 21 Maj, 1973) dhe zgjatur 3 ditë rrjesht. Në librin e tij, “Rrno vetëm për me tregue”, At Zef Pllumi — Frank Shkreli: At Zef Pllumi – Krenaria e Shkrelit dhe Nderi i Kombit | Gazeta Telegraf — françeskani i madh shqiptar, i cili vuajti vet dënimin në burgjet e Enver Hoxhës, përfshir Spaçin, e ka kujtuar kështu burgun e Spaçit pas revoltës anti-komuniste të burgosurve kundërshtarë të regjimit enverist: “Në kamp gjeta shumë të burgosun që i kishin pru aty mbas revoltës së Spaçit. Prej tyne mora vesht se ishin pushkatue Pal Zefi, Skënder Daja, Dervish Bejko e Hajri Pashaj. Revolta e Spaçit duhet të renditet në historinë tonë kombëtare si të gjitha revoltat e skllevërve që kërkuen lirinë, edhe pse nuk ia duelën me fitue. Këta katër dëshmorë kjenë të parët heroj që, mbas gadi dhetë vjet robnie, zgjuen e ndezën idealin e lirisë në këtë popull të shtypun që kishte humbë çdo shpresë nga kultivimi i servilizmit ndaj tiranit.”

At Zef Pllumi vazhdon tregimin se si kishte filluar revolta në Spaç, sipas të dhënave të shokëve të tij, të cilët i kishte takuar në burg: “Me 21 Maj Pal Zefi, nji i dënuem në birucë, përfitoi nga pakujdesi i policëve që e kishin lanë derën pa çelës e duel jashtë; mandej hini në kamp, u ngjit mbi tarracën e mensës, që shërbente si oborr. Dy policë u kujtuen për shkeljen e rregullores nga Pali, hinë në kamp, u ngjitën në tarracë, e kapën Palin për krahi, por ai rezistoi. Nuk donte kurrsesi me u kthye në birucë. Atëhere të dy policët filluen me e rrahë tmerrsisht, në sy të të gjithve. Pali lëshoi kushtrimin: “A ka mbetë ndonji shqiptar gjallë që të mbrojë nderin e shqiptarit!” Pas asaj thirrjeje dëshpruese nga Pal Zefi për liri, demokraci dhe për dinjitet e moral njerëzor, At Zef Pllumi, ka kujtuar kështu fillimin e revoltës anti-komuniste, 50-vjetë më parë:

“Është çue në kambë Paulin Vata dhe Paulo Popa, që të dy nga rrethinat e Shkodrës. Këta i paralizuen policët dhe morën në mbrojtje Pal Zefin. Me atë rast, të burgosurit anti-komunistë shpalosën, në terracën e burgut, një flamur të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut — pa yllin komunist — duke kënduar dhe duke hedhur parrulla kundër diktaturës enveriste. Siç mund të merret me mend, revolta u shtyp me dhunë e gjak”, ka shkruar At Zef Pllumi.

Përfundimi tragjik i shtypjes së revoltës ishte: 4 nga të burgosurit janë dënuar me pushkatim, 8 të burgosur janë ri-dënuar me 25 vjet shtesë, 70 të tjerë janë arrestuar dhe rigjykuar. Katër prej tyre që e paguan revoltën me jetë: Skënder Daja, Pal Zefi, Dervish Bejko dhe Hajro Pashai.

Prandaj, 21 Maji, 2023, dita e revoltës anti-komuniste në Spaç – dita e vrasjeve dhe e terrorit — sigurisht që duhet të jetë për të gjithë një ditë kujtese, por edhe një ditë reflektimi për secilin. Ata u vranë në mbrojtje të dinjitetit të tyre njerëzor, njerëz të thjeshtë që dëshironin lirinë dhe të drejtat e tyre bazë të njeriut. Në këtë 50-vjetor, e gjithë shoqëria shqiptare, shteti dhe qeveria, do duhej të reflektonin seriozisht për krimet e regjimit komunist të Enver Hoxhës, për viktimat e revoltës anti-komuniste në Spaç dhe për mijëra viktima të tjera të pafajshme të regjimit komunist në kampet e përqendrimit. anë e mbanë Shqipërisë, për pothuaj gjysëm shekulli komunizëm. Dëshironi të bindeni për dështimet fatale dhe për krimet barbare të komunizmit ndër shqiptarët, në këtë 50-vjetor, shkoni në Spaç e shikoni për veten tuaj dhe reflektoni. Por jo vetëm në Spaç — Frank Shkreli: Piktori i Kampeve të vdekjes të regjimit të Enver Hoxhës | Gazeta Telegraf –Lekë Pervizi, dëshmitari i kampit komunist të terrorit dhe vdekjes në Tepelenë.

Nostalgjikëve modestë të komunizmit të Enver Hoxhës por edhe mbështetësve të tyre ndërkombëtarë, të cilët ende dëshirojnë të na bindin se jeta e shqiptarëve nuk ishte aq e keqe nën komunizëm dhe se komunizmi ishte në anën e duhur të historisë — unë u bëjë thirrje që të shkojnë e të vizitojnë Spaçin në këtë 50-vjetor dhe para Kombit shqiptar dhe botës – t’i përgjigjen kushtrimit të Pal Zefit nëse – “ka mbetë ndonji shqiptar gjallë që të mbrojë nderin e shqiptarit!?—duke marrë vendime dhe masa konkrete zyrtare që tregojnë se po ka ende shqiptarë që mbrojnë nderin e shqiptarit, qoftë edhe 50-vjet më vonë!

Ishte aty në Spaç, në vendin e krimeve, abuzimeve dhe vuajtjeve të tmerrshme të shkaktuara nga shqiptarët kundër shqiptarëve, ku për herë të parë u hoq ylli komunist nga flamuri kombëtar i Gjergj Kastriotit-Skenderbe. Ka shumë njerëz që thonë se shqiptarët nuk rezistuan kundër regjimit kriminal të Enver Hoxhës. Unë nuk besoj se mund të thuhet se shqiptarët nuk e rezistuan komunizmin. Dëshmojnë ndryshe, revolta e Spaçit dhe Qafë Barit, por ka pasur edhe të tjera. Me dhjetëra mijëra revolta shqiptarësh individualë gjatë pothuaj gjysmë shekulli komunizëm, që përballoheshin me një regjim kriminal, i cili për një fjalë goje dënonte shqiptarët e pafajshëm — gjyq e pa gjyq – duke i dërguar në dhjetëra burgje e kampe të punës anë e mbanë Shqipërisë, vetëm se kundërshtonin regjimin komunist të Hoxhës dhe se aspironin një Shqipëri ndryshe, të lirë dhe demokratike, pro-perëndimore. Burgjet dhe kampet ishin plot e përplot me shqiptarë të tillë anti-komunistë, deri në ditët e fundit të atij regjimi.

Kështu që nuk ka munguar rezistenca dhe si pasojë as viktimat e komunizmit, heronjtë e demokracisë në Shqipëri, siç ishin ata të Spaçit. Ajo që ka munguar në këto tre dekada “post-komunizëm” është, kujtimi i vërtetë i këtyre viktimave të pafajshme të diktaturës komuniste nga mbarë klasa politike shqiptare, pa dallim, ashtu siç kanë bërë ish-vendet komuniste evropiane. Urojmë që ky 50-vjetor i revoltës anti-komuniste të Spaçit të kujtohet me nderime dhe respekt për të gjithë heronjtë e kombit që dhanë jetën e tyre për të vërtetën historike, për një Shqipëri të lirë e demokratike, pro-perendimore. Në lidhje me këtë 50-vjetor, të pakën deri tani është njoftuar se do mbahen dy ceremoni për të kujtuar revoltën e Spaçit. Të Mbijetuarit e diktaturës, pjesmarrës të Revoltës Antikomuniste të Spaçit dhe “Unioni Mbarëkombetar i Integrimit të Burgosurve e të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë”, me pjesmarrjen dhe kujdesin e Shkëlqesisë së tij Presidentit të Republikës, Zotit Bajram Begaj do zhvillojnë ceremoninë e përkujtimit në kampin çfarosës të Spaçit me 21 Maj, 2023, ora 11:00 para dite. Ndërkohë, është njoftuar se me19 Maj, 2023 në orën 10:30 para dite, në Selinë qendrore te Partisë Demokratike, Tiranë do mbahet gjithashtu një ceremoni përkujtimore kushtuar 50- vjetorit të Revoltës në burgun e Spaçit.

Shumë mirë që të pakën kujtohet ky përvjetor i hidhët I historisë së krimeve të komunizmit në Shqipëri. Por duhet bërë më shumë në lidhje me denoncimin e krimeve të komunizmit, në përputhje me vendimet ish-komuniste evropiane, sot aleate të Shqipërisë në NATO. Vazhdimisht kam shprehur dyshimet e mia serioze për angazhimin e autoriteteve shqiptare për t’u përballur me të kaluarën komuniste. Edhe në qoftë se është bërë sadopak në këtë fushë, zakonisht, ka qenë rezultat i trysnisë dhe interesimit të të huajve, sidomos ambasadës gjermane dhe asaj suedeze në Tiranë dhe jo rezultat i dëshirës së klasës politike shqiptare, “post-komuniste” për të zbardhur krimet e komunizmit në Shqipëri dhe për t’u distancuar njëherë e mirë nga periudha vëllavrasëse komuniste. Faji për këtë u mbetet të dera autoriteteve shqiptare të të gjitha qeverive të këtyre 30-viteve. Thjeshtë dhe qartë, autoritetet shqiptare të periudhës së të ashtuquajtur tranzicion nuk kanë treguar asnjëherë seriozitetin e duhur dhe të nevojshëm për t’u përballur me të kaluarën komuniste dhe me krimet e atij regjimi – pasojat e të cilit shihen edhe sot kudo në jetën shoqërore dhe politike të vendit – krejt ndryshe nga ajo që ka ndodhur në shumicën e vendeve ish-komuniste të Evropës.

Të mbijetuarit e revoltës së Spaçit, familjet e tyre dhe mbarë shoqëria shqiptare, pret në këtë 50-vjetor që shteti, qeveria dhe politika shqiptare në përgjithësi, që më në fund, t’i përgjigjet vullnet të mirë dhe me vepra, pyetjes dhe kushtrimit të Pal Zefit nga burgu i Spaçit 50-vite më parë: “A ka mbetë ndonji shqiptar gjallë, që të mbrojë nderin e shqiptarit!?” – Kjo për hir të burgosurve që humbën jetën në Spaç, por mbi të gjitha, për hir të një Shqipërie të lirë e demokratike, për të vertetën historike, për drejtësinë dhe për të drejtat bazë të njeriut, për të gjithë dhe pa dallim. Ka ardhur koha që ashtu siç u hoq ylli komunist nga Flamuri i Gjergj Kastriotit – Skenderbe në revoltën anti-komuniste të Spaçit 50-vjet më parë, të shembet edhe “muri ideologjik i berlinit” midis shqiptarëve, njëherë e përgjithmonë. Dyert e ferrit komunist si ato të kampit të Spaçit nuk guxojnë të hapen më kurrë për shqiptarët! Pajtim e paqë midis shqiptarëve!

Frank Shkreli

7 UDHËTIMET E REPORTERIT REUBEN HENRY MARKHAM NËPËR SHQIPËRI RRËFYER NË GAZETËN AMERIKANE MË 1931 — PJESA E PESTË : “NGA VLORA PËR NË SARANDË, NDALESA NË TEPELENË DHE LEGJENDAT E ALI PASHËS…”

May 10, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 10 Maj 2023

“The Christian Science Monitor” ka botuar, të shtunën e 14 marsit 1931, në ballinë dhe në faqen n°5, rrëfimin e pestë të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Fortesat e Shqipërisë feudale të braktisura pasi regjimi modern vendos tokën nën udhëheqjen e një sundimtari

Burimi : The Christian Science Monitor, e shtunë, 14 mars 1931, ballinë dhe faqe n°5

Faktorët e vështirë me të cilët përballen fermerët

Zonat përgjatë detit shpesh përmbyten dhe kodrat kanë tokë pak pjellore

Nga R. H. MARKHAM

Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor

Saranda, Shqipëri — Ka dy rrugë automobilistike që shkojnë nga Vlora, porti më i mirë i Shqipërisë, deri në gjirin e vogël të Sarandës në pjesën ekstreme jugore të mbretërisë.

Më e shkurtra ndjek bregun e detit për 70 milje mbi male të thepisura e të larta të mbushura me gremina të mëdha, shkëmbinj të mëdhenj të zhveshur dhe lugina të ngushta të thella dhe është një nga rrugët më piktoreske që mund të gjendet kudo në Evropën Juglindore.

Është e rrezikshme dhe e vështirë për makinat, kështu që shoferët e shmangin atë. Megjithatë, ajo përshkohet dy herë në javë në çdo drejtim me kamion postar dhe mund të fitohet një vend në sediljen pranë shoferit për 2 dollarë. Udhëtimi zgjat gjithë ditën dhe në mesditë mund të hahet (drekohet) në qytetin e Himarës, i vetmi vendpushim i mirë veror i Shqipërisë, shumë lart mbi detin Jon. Kjo është e vetmja pjesë e bregdetit shqiptar e cila është e lartë dhe pothuajse e vetmja pjesë e pyllëzuar.

Unë mora rrugën tjetër. Është 105 milje e gjatë, kalon në lindje rreth grupit shumë të lartë të maleve bregdetare dhe kalon nëpër disa qytete interesante të Shqipërisë.

Kodrat rrethojnë Vlorën

Duke u ngjitur në kodrat që rrethojnë Vlorën, ne ndjekim rrjedhën e një lumi të vogël për një rrugë dhe më pas drejtohemi në kodra të larta, të zhveshura, shkëmbore. Kjo është hera e parë në udhëtimin tonë që largohemi nga fushat shqiptare.

Nga qyteti më verior, Shkodra, në Tiranë, kryeqytet, dhe nga Tirana në portin e Vlorës, ne përshkonim tokën e sheshtë jo shumë larg detit Adriatik, duke kaluar nëpër një pjesë të madhe të asaj që konsiderohet zona më e mirë bujqësore e Shqipërisë.

Udhëtuam nëpër fusha, pamë bimësi aty-këtu, takuam njerëz që lëronin (plugonin) dhe takuam disa qerre me dy rrota dhe madje tufa gjelash deti, por këtu në male gjithçka është e zhveshur. Nuk ka as pyje, as fusha dhe rruga jonë dredha-dredha, e cila rrotullohet njëra pas tjetrës, na çon nëpër një vend të zymtë dhe steril, ku ka disa fshatra të vegjël, të gurtë, të gjithë duken të zymtë, të ngërthyer dhe të uritur.

Të rralla dhe të pakta janë pasuritë që natyra ka shpërndarë mbi këto male. Është një vend i heshtur, i lartë dhe i vetmuar. Nuk takojmë asnjë udhëtar dhe nuk parakalon asnjë. Rruga është e mirë dhe mjaft e mirëmbajtur edhe pse e rrezikshme. Megjithatë, shoferi ynë mburret se aksidentet nuk ndodhin kurrë në asnjërën prej këtyre kthesave të pambrojtura që qarkullojnë mbi humnerat që gogëzojnë. Drejtuesit shqiptarë, thotë ai, janë të gjithë të aftë, të kujdesshëm dhe të matur.

Fortesat shqiptare të braktisura nën sundimin modern

Sado i lartë, djerrë dhe i thatë të jetë ky vend, ai nuk është shumë më pak produktiv se fushat buzë detit. Dhe kjo është një prej vështirësive më të mëdha të Shqipërisë; shumë nga ato pak fusha të vogla që zotëron nuk mund të shfrytëzohen. Ato janë shumë të ulëta dhe gjithashtu, shpesh nën ujë.

Ato janë aq moçalore dhe të lagura sa nuk mund të kultivohen. Ato përmbyten aq shpesh saqë as nuk mund të banohen, prandaj ka vetëm pak fshatra fushore.

Shtëpitë e fshatarëve zakonisht vendosen në vende të larta. Kështu, shumica e maleve janë të thata dhe të shkreta, ndërsa fushat, të paktën përgjatë detit, janë të shkreta, të shkretuara, të mbushura me insekte dhe me bimësi të padobishme. Në tokë ka fuqi prodhuese, por Shqipëria duhet ta zbusë dhe ta bëjë produktive.

Pasi udhëtuam për tre orë, zbresim nga majat e malit në një lumë të madh, me rrjedhje të shpejtë dhe ndalojmë për t’u freskuar në qytetin e vogël të Tepelenës të zhveshur dhe pa pemë. Ajo ka një rrugë të shkurtër kryesore të veshur me ndërtesa të reja dykatëshe dhe disa rreshta kasollesh të vogla të improvizuara, ndërsa pranë tyre ndodhet një kështjellë gjigante e vjetër.

Ditët e shkëlqimit oriental

I gjithë vendbanimi mund të vendosej në një cep të saj. Dhe është ndërtuar nga mjeshtra. Gurët, të gjithë të latuar dhe të matur dhe të vendosur shumë kohë më parë me kujdes njëri mbi tjetrin, qëndrojnë po aq të fortë dhe të drejtë sot si kur ishin të bardhë dhe të rinj.

Ata duken të zymtë poshtë dy luginave konvergjente po aq të frikshme dhe kërcënuese sa kur hynë në detyrë për herë të parë. Sa ditë duhet të kenë tingëlluar këtu çekiçët dhe daltat para se të formoheshin të gjithë, dhe sa tufa kuajsh e gomerësh duhet të kenë zgjedhur rrugën e tyre poshtë shtigjeve malore për të mbledhur gjithë këtë material.

Sa lloj ushtrishë duhet të jenë mbledhur këtu, sa borive u janë rënë dhe sa tinguj shpatash janë dëgjuar. Me çfarë pompoziteti hynë në këtë kamp të madh të rrethuar kryekomandantët orientalë me mjekër të gjatë e byzylykë të artë. Sa roje kanë vëzhguar nga këto kulla dhe sa roje kanë ecur, vigjilentë, përgjatë këtyre mureve të gjera.

Kjo është Shqipëria e vjetër. Kjo është një mbresë e lënë nga qeveritë e djeshme, një emblemë e anarkisë, tiranisë dhe shtypjes feudale. Kjo është kështjella e Ali Pashës, dhe ky vend i vogël i mjerë është qyteti i tij i lindjes. Lugina është plot me fshatra të shpërndara, me shtëpi të vogla, të ndrojtura, fusha të punuara keq dhe fortesa gjigante, të pafytyra.

Kjo ka qenë një tokë e pashallarëve, e pronarëve grabitqarë dhe e luftës. Kjo ishte një luginë e paqëndrueshmërisë, e tradhtisë dhe e frikës. Nuk kishte rend, drejtësi, nder dhe siguri. Popullsia e varfër ishte gjithmonë viktimë e grabitësve të guximshëm, aventurierë. Dhe nga këta më i forti dhe më i keqi ishte Ali Pasha i këtij qyteti.

Legjendat e Ali Pashës

Legjendat e tij ende e mbushin luginën. Për fuqinë dhe tmerrin e tij këngëtarët ende këndojnë. Ai dikur ndihmoi për ta çuar Shkodrën shumë më në veri. Ai jetonte pranë liqenit të bukur të Janinës, në jug. Ai aspironte të krijonte një mbretëri të gjerë duke përfshirë Maqedoninë, Greqinë dhe Shqipërinë.

Ai u përgëzua një herë nga Lord Nelson, u vizitua nga Lord Bajroni dhe u shkrua për të nga Dumas; ai negocioi me Napoleonin, sfidoi Perandorinë Turke dhe ndihmoi grekët të arrinin pavarësinë. Ai komplotoi me kusarët që dikur u dërgua për t’i kapur dhe ndau plaçkitjen e tyre, duke u dhënë atyre mbrojtjen e tij.

Ai lidhi aleancë me të krishterët kundër feudalëve myslimanë dhe me myslimanët kundër të krishterëve, dhe me tradhtinë e tij të suksesshme mblodhi një grup njerëzish të shkëlqyer rreth tij. Ai jetoi shumë i vjetër dhe kaloi në folklor si një hero shqiptar.

Dhe kështjellat e tij të mëdha të vjetra janë ende në këmbë. Por ato heshtin dhe disa prej tyre po shkërmoqen. Ato janë emblema e Shqipërisë së vjetër. Ato tregojnë se nga ka ardhur Shqipëria e re. Ato u kujtojnë vizitorëve vështirësitë me të cilat duhet të përballet Shqipëria.

E gjithë Shqipëria nuk ka qenë kurrë e bashkuar nën një sundimtar deri më tani. Nuk ka pasur kurrë ligje të shkruara për të gjithë, rend të vendosur, gjykata autoritare, libra, komunikime. Ajo ka pasur fortesa. Fshatarët e saj kanë dhënë gjysmën ose tre të katërtat e të gjithë atyre që kanë mbledhur, drejtpërdrejt zotërve në fortesa.

Qeverisja me pushkë

Pasuria e shumicës së njerëzve është varur nga kapriçot e zotërinjve të fuqishëm, të cilët nuk jepnin llogari. Vetëm banorët e guximshëm malësorë guxuan të mbronin pavarësinë e tyre, prandaj drejtësia u bë sinonim i abuzimit të mirëmenaxhuar.

Pikërisht nga ky material Mbreti Zog po përpiqet të bëjë një Shqipëri të re, të shëndoshë, të rregulluar, të ndritur me qytetarë që respektojnë ligjin. Ai nuk është një Ali tjetër, nuk është një Pasha më shumë. Ai është babai i popullit të tij, në vështirësi të mëdha që përpiqet të krijojë një shtet modern. Kështjellat e vjetra refuzohen dhe hidhen poshtë, por nuk është aq e lehtë t’i zëvendësosh ato me shkolla, gjykata dhe ferma model. Kjo kërkon kohë.

Shkoj lart lumit për 30 milje, duke parë ujin blu-jeshil të pulsojë poshtë gjetheve të rrapave të artë, pastaj kthehem në perëndim drejt detit, përsëri lart kodrave dhe poshtë në portin e vogël të Sarandës, i cili me dritat e tij vezulluese përmes errësirës i ngjan një qyteti pionier të minierave të Far West-tit.

Pjesa e parë : “Arritjet e Shqipërisë nuk duhet të krahasohen me Zvicrën apo Holandën, të cilat kanë qenë të lira për shekuj, por me atë që ajo vetë ishte dje dhe pardje”

Pjesa e dytë : “Shkodra dhe lumi që “ngacmon” të gjithë zonën. Quhet Drin, por mendoj se duhet të quhet Drin Pasha, pasi u ngjan pushtuesve të egër…”

Pjesa e tretë : “Tirana është qyteti më triumfues në këtë pjesë të botës…”

Pjesa e katërt : “Durrësi antik po shndërrohet në portin kryesor të vendit. Vlora është një nga qytetet më të mira shqiptare…”