Histori – Page 201 – Dielli

Foto-Kujtime nga vizita e delegacionit të parë të Shteteve të Bashkuara në Shqipërinë komuniste

October 9, 2021 by s p

Frank Shkreli

Disa foto-kujtime nga vizita e delegacionit të parë të Shteteve të Bashkuara në Shqipërinë komuniste, Mars/Prill, 1991. 30-vjetë me vonë Kryeministri i Shqipërisë ka deklaruar se “komunizmi ishte në anën e duhur të historisë”. Ndërsa të tjerë politikanë janë shprehur se komunizmi ka pasur edhe “shumë të mira”. Madje edhe një ish-kandidat për kryetar të Partisë (së “dajthtë”) Demokratike ka thenë para disa muajsh se Partia Demokratike duhet të distancohet nga qendrimi “anti-komunist“ i saj. Ndonëse këto foto nuk tregojnë gjëndjen e mjerueshme që pamë me sytë tonë 30-vjet më parë, anë e mbanë Shqipërisë, nga këto foto mund të arrihet në një përfundim duke dhenë një farë ideje për jetën e përditshme me 1991, kur mendonim se komunizmi po jepte shpirt.

LINDI PËR TË MOS U HARRUAR KURRË

October 8, 2021 by s p

Shpetim Axhami

Me 8 Tetor 1885 lindi Ahmet bej Zogu.Politikan i nivelit lartë, shtetar e i vendosur, largpamës e i zgjuar e mbi të gjitha atdhetar e patriot për kombin e vet, që edhe çdo komb tjetër do ta kishte fat e krenari të drejtohej prej Tij.Formimi i shtetit të parë modern shqiptarë merr kuptim të plotë, e pronohet kjo nga të gjithë, vetëm me burrështetasin Ahmet bej Zogu!Mbreti Zog I mbetet drejtuesi i shtetit i cili që pas shpalljes pavarësisë i dha dinjitet dhe krenari çdo shqiptari dhe vetë Kombit Shqiptar.Ahmet Zogu e ka shkruar vetë historine e Tij, duke berë që koha e qeverisjes, sidomos si mbret i shqiptarëve, të mbetet koha më lavdishme e historisë tonë kombêtare.Është kjo arsyeja kryesore që historia dhe shteti Shqiptar pas viteve të pluralizmit e në vazhdimësi i ka dhënë e po i jep me të drejtë vlerësimet e duhura të merituara.Neve na takon të shkruajmë drejt historinë dhe të kontribojmë qê filozofia zogiste në një ditë sa më të shpejtë të bëhet realitet nën një sistem qeverisës Mbretëri Kushtetuese Parlamentare.Shkurtimisht veprimtaria e Tij politike dhe ajo si drejtues shteti si…Perfaqësues i krahinave Mat, Dibër dhe Mirditë në Shpalljen e Pavarsisë më 1912 në Vlorë.Pjesmarrës e drejtues në luftra të ndryshme për mbrotjen e trojeve shqiptare prej pushtuesve.Thirrja prej Tij e Kongresit të Elbasanit në vitin 1916.Roli përcaktues në jetësimin e vendimeve të Kongresit të Lushnjes m 1920 ku zgjidhet dhe Ministër i Brendshëm.Zgjedhja si deputet ne vitin 1921.Zgjedhja kryeministër më 1922.Kthimi i “ Triumfit Legalitetit” më 1924 pas Grusht Shtetit të Qershorit 1924, ku legjitimiteti fitoj mbi rebelizmin dhe perendimi mbi bolshevizmin.Rizgjedhje Kryeministër e Ministër i Brendshëm më 1925 dhe po këtë vit zgjedhja si president i parë i Shqipërisë.E më ne fund me datë 1 Shtator shpallja e Shqipërisë mbretër dhe e Ahmet Zogut mbret i shqiptarëve….….vërtetojnë më së miri se kush ishte dhe çfarë vlerash kishte Ahmet Zogu.Duhet theksuar se Ahmet Zogun nuk vlerësohet nga historia e nga gjithë shqiptarët vetëm për çfarë pozicionesh politike dhe si drejtues shtet pati, por kryesisht vlerësimi i Tij është i merituar për atë se çfarë bëri si burrshtetas për kombin e vet duke i kthyer fiset në komb e kombin në shtet nën moton“ATDHEU MBI TË GJITHA”LAVDI VEPRES SË MBRETIT ZOG I.

EVA QERIMI, NJË VIZITORE E VEÇANTË NGA PRISHTINA NË VATËR

October 4, 2021 by s p

Dielli

Eva Qerimi, themeluesja e qendrës Prishtina Language Center, njëkohësisht edhe autorja e librave Gjuha Shqipe, niveli A1 & A 2, vizitoi Federatën Panshqiptare të Amerikës Vatra. Ajo u shpreh shumë e emocionuar për këtë vizitë në selinë qëndrore të Vatrës dhe shumë krenare për rolin që Vatra dhe Dielli kanë luajtur në historinë e kombit shqiptar. Eva Qerimi u prit në Vatër nga Editori i Diellit Sokol Paja i cili i shpjegoi imtësisht rolin dhe etapat në të cilat ka kaluar Dielli dhe Vatra që nga krijimi e deri në ditët e sotme, sfidat me të cilat ndeshen përditë dhe synimet për Vatrën dhe Diellin e shekullit të 21-të. Eva Qerimi ka studiuar në Universitetin e Prishtinës për Gjuhë dhe Letërsi shqipe, në nivel universitar dhe pasuniversitar. Ajo drejton Qendren e Gjuhëve të huaja Prishtina Language Center ku ofron një program me dhjetë gjuhë të huaja, duke pasur fokusin më të madh gjuhën shqipe për të huajt që jetojnë e punojnë në Kosovë. Qendra me seli në Prishtinë, është themeluar në vitin 2012 dhe ka për qëllim kryesor promovimin e gjuhës shqipe në veçanti dhe kulturën shqiptare në përgjithesi. Mësimi ose përvetësimi i gjuhës shqipe ofrohet për të gjitha nivelet dhe për të gjitha grupmoshat. Interesimi më i madh vjen si nga të huajtë, ashtu edhe nga shqiptarë e diasporës, tregoi Eva Qerimi për Diellin e Vatrës. Së fundmi, bibliotekës së qendrës Prishtina Language Center, degës së shqipes, u janë shtuar edhe librat e rinj të gjuhës shqipe, niveli A 1 dhe A 2, pas të cilëve pritet të vijnë edhe dy nivelet e radhës, ato B1 dhe B2, shpjegoi Eva Qerimi gjatë vizitës së saj në Vatër. Ajo i dhuroi Bibliotekës së Vatrës 2 nga librat e saj të cilët mund të përdoren nga mësuesit dhe nxënësit e shkollave shqipe në diasporën shqiptare të Amerikës.

100 VJET LANË- LURË, 100 VJET KUFIJ TË SHQIPËRISË

October 4, 2021 by s p

28 Kronika në një 100 vjetor të lavdisë shqiptare

Abdurahim Ashiku

Është një ngjarje e jashtëzakonshme, një ngjarje që më kishte vrarë në shpirt, larg në kohë, 29 vjet të shkuara kur i vetmja shenjë kujtese, një lapidar i vogël, në krye të një fushe të madhe, u thye në shkronjë, u thërrmua në beton e hekur, u tentua të përcillet në harresë, në interes të dikujt që nuk e ka deshtë dhe nuk e donë Shqipërinë. Pyeta: Kujt i intereson…? Nuk mora përgjigje…Një tjetër ngjarje historike, 100 vjetori i Luftës së Vlorës, ma solli në kujtesë…Një vit më parë iu drejtova opinionit publik që më 28 tetor 2021 në vendngjarjen e madhe kur dibranët thërrmuan armën moderne të kohës serbo-jugosllavisë, në 100 vjetorin e saj të organizohej një përkujtim i denjë, me sesione shkencore historike, me festival të këngës patriotike të lidhur me historinë betejave dibrane, me një përmendore në shkëmbin e lartë të Tajanit (ku e tërë Dibra të vjen në pëllëmbë të dorës)…Kishte kohë, një vit të tërë…E harroi Bashkia e Dibrës…E harroi Akademia e Shqipërisë. Në planin e saj për vitin 2021 nuk figuron asnjë veprimtari apo kujtesë për 100 vjetorin e betejës së Lanë Lurës dhe për 100 vjetorin e konsolidimit përfundimtar nga Lidhja e Kombeve të kufirit që kemi sot. Megjithatë, (më mirë vonë se kurrë), siç më shkruan Dr. Mustafa Tola diçka do të flitet në sallën diku tek 100 metra katrore të Akademisë së Shkencave…Larje duarsh apo përveshje krahësh që 28 tetori 1921 dhe 9 nëntori 1921 dita kur Këshilli i Lidhjes së Kombeve mori vendimin për “largimin e menjëhershëm të ushtrive agresore jugoslllave nga Shqipëria…” të shkruhen në histori, të shkruhen në librat shkollorë, të përkujtohen në çdo përvjetor
Kam kërkuar këto ditë, në kuadrin e rubrikës: “28 Kronika në një 100 vjetor të lavdisë shqiptare” në shumë adresa, në libra dhe në internet.
Sot po u përcjell Kristo Frashërin, të vetmin historian që guxoi, shkroi dhe botoi “HISTORIA E DIBRËS”, që “Nga lashtësia deri në mars 1939”, një vepër tash 9 vjet në qarkullim.

Abdurahim Ashiku
Athinë, 4 tetor 2021

BETEJA E LANË LURËS DHE VENDIMI I KËSHILLIT TË LIDHJES SË KOMBEVE 28 TETOR – 9 NËNTOR 1921

Kristo Frashëri, HISTORIA E DIBRËS…

Ofensiva ushtarake jugosllave filloi në mëngjesin e 21 tetorit 1921, me një bombardim të gjatë kundër pozitave shqiptare, i cili u pasua nga sulmi i gjithanshëm i reparteve të rregullta dhe mercenare. Shqiptarët rezistuan me heroizëm, por krahu u Muhurrit, nga sulmonte tradhtari Taf Kaziu, u detyrua të tërhiqej. Këtë çarje e shfrytëzuan forcat jugosllave, të cilat depërtuan në thellësi të Malësisë, deri sa dolën në Dejën e Macukullit, në shpinë të forcave shqiptare. Në sektorët e tjerë, ushtarët dhe vullnetarët dibranë rezistuan gati 40 orë, pastaj u tërhoqën në Lurë. Ditën e tretë, më 28 tetor 1921, në Lanën e Lurës u zhvillua beteja vendimtare. Me një vetëmohim të jashtëzakonshëm, malësorët dibranë, ushtarë dhe civilë, u përleshën me ushtritë jugosllave dhe, në përfundim të një beteje të përgjakshme, e detyruan armikun të tërhiqej në breg të Drinit. Fitorja e Lanës së Lurës pati pasoja të rëndësishme. Me të u dogj karta e fundit e qeverisë së Beogradit. Fuqitë e mëdha u bindën për saktësinë e akuzave që qeveria e Tiranës kishte ngritur herë pas here kundër qeverisë së Beogradit. Veprimet aventureske të Jugosllavisë vunë në shqetësim edhe miqtë e saj. Britania e Madhe e informuar me saktësi mbi çfarë po ndodhte në Dibër u shqetësua jo aq për fatin e Shqipërisë se sa për atë të Jugosllavisë. Kjo për arsye se Jugosllavia po e çonte vendin e saj në një konflikt me shqiptarët e egërsuar, nga i cili ajo mund të kishte pasoja të rënda. Për të evituar këto pasoja të rënda, të cilat qeveritarët nacionalistë të Beogradit nuk donin t’i merrnin parasysh, kryeministri britanik, Llojd Xhorxh, i drejtoi Lidhjes së Kombeve , më 7 nëntor 1921, një telegram me një ton tepër idhnak e tepër të prerë. “Përparimi i vazhdueshëm i trupave jugosllave në Shqipëri – thuhej në telegram – duke qenë nga ato veprime që turbullojnë paqen ndërkombëtare, po e shtyn qeverinë britanike që të tërheqë vëmendjen e Këshillit të Kombeve mbi këtë ngjarje dhe ju lutet që të merrni menjëherë masa për të thirrur mbledhjen e Këshillit me qëllim që të studiojë situatën dhe të bjerë në ujdi mbi masat që duhen marrë në bazë të artikullit 16 në rast se qeveria jugosllave do të refuzojë ose do të vonojë zbatimin e detyrimeve që i ngarkon statuti i Lidhjes së Kombeve. Konferenca e Ambasadorëve – thuhej më tej, – i ka caktuar kufijtë e Shqipërisë. Vendimi i saj do t’u njoftohet shumë shpejt palëve të interesuara. – Llojd Xhorxh”
Në bazë të nenit 16, Jugosllavia akuzohej kështu si shtet agresor kundër Shqipërisë dhe paralajmërohej se po të mos tërhiqte trupat e veta nga treva dibrane do të përjashtohej nga Lidhja e Kombeve. Në të njëjtën kohë u shpall se po nisej për në Shqipëri një komision ndërkombëtar për të vërtetuar në terren zbatimin e vendimit që mori Këshilli i Lidhjes së Kombeve më 9 nëntor 1921, për largimin e menjëhershëm të ushtrive agresore jugosllave nga Shqipëria. Megjithatë, qeveria e Beogradit i vazhdoi provokacionet për të shkaktuar trazira në Shqipëri, përpara se të vinte në kufi komisioni ndërkombëtar i caktuar për të vëzhguar zbatimin e vendimit të Lidhjes së Kombeve.
Në fakt, këtë radhë, qeveria e Beogradit nuk pati më mundësi t’u bënte bisht akteve ndërkombëtare. Ajo mori menjëherë masa për të tërhequr ushtritë nga trualli shqiptar para se të arrinin në Dibër anëtarët e Komisionit Ndërkombëtar. Kështu, kur komisioni i përbërë nga një finlandez (J.J.Sederholm), një njorvegjez (J. Meinich) dhe një luksemburgas (Ch.Schaefer), pqasi kaloi përmes Lumës arriti në Arras më 11 dhjetor 1921, ushtritë jugosllave ishin larguar përtej kufirit 24 orë më parë. Disa ditë më vonë, ata i raportuan Këshillit të Lidhjes së Kombeve, ndër të tjera:
“Të gjitha fshatrat që ndodhen në fushën e Drinit, kanë vuajtur barbarisht nga serbët; në pjesën më të madhe të këtyre fshatrave, shumica e shtëpive janë rrënuar. Megjithatë duket se këto rrënime u takojnë okupacioneve serbe të viteve 1913 dhe 1920, por ka mundësi që ndonjëra prej tyre të jetë rrënuar këtë vit”.
Vendimi që mori Këshilli i Lidhjes së Kombeve më 9 nëntor 1921 për largimin e menjëhershëm të ushtrive agresore jugoslllave nga Shqipëria, ishte një fitore e madhe që korri Shqipëria në arenën ndërkombëtare, të cilën popullsia patriote e Dibrës e pagoi duke i dhënë atdheut me qindra dëshmorë. Se ç’vlerë pati kjo fitore shqiptare për palën jugosllave , do t’ia lëmë të na e thotë një studiues serb, Dragutin Nikoliqi, doktor i shkencave në fushën e së drejtës ndërkombëtare, i cili ka shkruar ndër të tjera: “Kudo u formua bindja se Jugosllavia kishte synime agresive ndaj Shqipërisë. Ja përse qeveria jugosllave doli nga kjo grindje jo vetëm e poshtëruar, por njëkohësisht e mundur sepse kjo qeveri, në këto rrethana nuk mundi të bënte asgjë tjetër veçse të nënshtrohej përpara vendimit të 9 nëntorit 1921, kundër të cilit do të ngrihet gjithë opinioni publik i vendit” Kristo Frashëri, Historia e Dibrës, faqe 365-367.

“Komiteti epruer i NDSH-së në Dibër dhe Osman Cami”

October 1, 2021 by s p

Monografi e historianit Qerim Lita

Uran Butka

Pas botimeve te rëndësishme të historianit Qerim Lita mbi organizatën e NDSH siç janë monografitë “KQ i NDSH-së dhe Azem Morana”, Shkup 2011; “Hasan Bilali veprimtar i NDSH-së, shkup 2020, referatit për Komitetet Nacionale Demokrate Shqiptare- dokumente, 2009, si edhe “70 vjetori i Kongresit II (4) të NDSH, Shkup 2017, autori na paraqitet me monografinë ” Komiteti epruer i NDSh-së në Dibër dhe Osman CamI”, Houston, USA, 2019.

Këqyret qatësisht se autori për një kohë të gjatë është marrë me studimin e themelimit dhe të veprimtarisë kasaj organizate nacionaliste e demokrate në trevat shqiptare nën Jugosllavi në vitet 1945-1947, duke na dhënë një kontribut të veçantë në historinë e kombit, si edhe veprimtarinë e personaliteteve kryesore, martirë që do të kishin mbetur të harruar e të përbaltur pa përkushtimin kombëtarisht dhe penën e guximshme të studiuesit Qerim Lita.

Botimi në fjalë nis me një parathënie të thukët dhe të saktë historikisht nga vetë autori, për situatën politike dhe ngjarjet kryesorë të viteve 1943-1944-1945 në hapësirën shqiptare, sidomos në trevat e Maqedonisë përëndimore dhe të Kosovës, ngjarje që i paraprijnë themelimit të NDSH dhe veprimtarisë së mëtejshme të saj, një parashtrim i nevojshëm për të kuptuar kushtet historike dhe arsyet pse lindi, ç’program dhe ç’aktivitet pati kjo organizatë.

Ndoshta në vitin 1943 duhej përmendur edhe rrugëtimi i Mid’hat Frashërit dhe i disa krerëve të Ballit Kombëtar që kishin marrë pjesë në Kuvendin e Mukjes dhe që po i përcillnin vendimet e tij në Dibrën e Madhe, ku edhe krijuan bashkë me kreret e Dibrës “Lidhjen Dibrane” dhe vendimet e saj. E theksoj këtë sepse në fakt NDSH, për mendimin tim, është në veçanti një vazhdim i “Lidhjes Dibrane” dhe në përgjithësi një vijim i Organizatës të Ballit Kombëtar në kushtet e reja të pasluftës së Dytë dhe të regjimit komunist serbo-maqeqonas në Dribër, por edhe në Kosovë, për mbrojtjen e të drejtave njerëzore dhe kombëtare të popullsisë shqiptare, lirimin e tokave të okupuara dhe bashkimin me Shqipërinë, sipas parimit të vetvendosjes së kombeve, pra, për një Shqipëri etnike, të ideuar në Mukje dhe në orientimet e Mid’hat Frashërit.

“ Të gjitha direktivat, KQ i NDSH-së i merr nga Greqia përmes Selanikut, e të cilat në Greqi vijnë nga Bari i Italisë, përkatësisht nga Komiteti i Ballit Kombëtar në krye me Mit’hat Frashërin”- citohet dokumenti përkatës në monografinë e Qerim Litës.

Kanë shkruar për organizatën NDSH edhe historianët Muhamet Piraku, Sabile Çekmezi-Basha, Daut Bislimi, Islam Dobra, Hysen Azemi, por historiani Qerim Lita veçohet, se me punë të vazhduar studimore për mëse një dhjetëvjeçar, e ka trajtuar themelimin dhe veprimtarinë e kësaj organizate në mënyrë të plotë, gjithëpërfshirëse dhe të mirëdokumentuar, duke evidentuar e portretizuar edhe figurat kryesore udhëheqëse qendrore dhe lokale. Në këtë vështrim, na jepen tërësisht të realizuara personalitetet e Azem Maranës në botimin “KQ I NDSH dhe Azem Marana; Hasan Bilali – veprimtar i NDSH në monografinë përkatëse, Osman Cami në monografinë “Komiteti epruer i NDSh-së në Dibër dhe Osman CamI”, si edhe figurat e tjera të NDSH-së.

Siç kuptohet edhe nga titulli i monografisë, Osman Cami na jepet në krye të studimit si jetëshkrim i shkurtuar, mandej figura e tij ridimensionohet në gjithë historinë e NDSH-se në qendër (Shkup) dhe në trevën e Dibrës e më gjerë. Meritë e autorit është se nuk e idealizon, siç ndodh rëndom nëpër monografitë e sotme, por e jep realisht dhe thjeshtë nëpërmes dokumenteve arkivorë dhe dëshmive autentike. Ai dhe familja e tij paraqiten në një jetë të dyfishtë e të rrezikuar në Tirane dhe në Dibër, për shkak të regjimeve pushtuese italiane dhe gjermane, por edhe të regjimeve komuniste në Shqipëri dhe Jugosllavi, – i burgosur nga partizanët e E.Hoxhës në nëntor 1944, kur ata kryen masakrat e përgjakshme ndaj popullsisë së Tiranës, por edhe i burgosur nga pushteti maqedonas në Dibër, mandej si një nga veprimtarët e NDSH-së në Shkup dhe Dibër. Veprimet e tij kondicionohen nga prejardhja e familjes atdhetare Cami, nga të qenit pronar dhe nacionalist, nga përndjekja e familjes Cami prej politikës antishqiptare serbo-maqedonase dhe OZN -ës, më pas UDB-së, duke nisur nga babai, Hamit Cami, i cili, për shkak represionit të vazhdueshëm politik ndaj familjes Cami, u detyrua ta vriste kapitenin serb, përkatësisht udhëheqësin e xhandarmërisë serbe në Dibër të Madhe . Më pas Hamiti e lëshoi Dibrën e Madhe për t’u vendosur familjarisht në Elbasan, ndërkohë që Osmani vijonte shkollën teknike të Fulsit në Tiranë.

Këto rrethana familjare, por edhe mbarëshqiptare e kushtëzuan Osmanin ta gjente rrugën e mëtejshme të veprimeve jo individuale, por brenda lëvizjes kombëtare, nga e cila mund të vinte shpëtimi. Në atë kohe në Shkup ishte themeluar Organizata Nacional Demokratike Shqiptare, jehona e së cilës së shpejti qe përhapur edhe në Dibër të Madhe. Duke u mbështet në dokumentet e arkivave jugosllave, shohim se nga muaji maj i vitit 1945, radhëve të NDSh-së iu bashkëngjit edhe Osman Cami. Anëtarësimi i tij në NDSh-ë erdhi përmes Dr.Qeram Zllatkut, me të cilin më pas do të ishte mik i ngushtë dhe i vlefshëm, që sakrifikoi profesionin e mjekut por edhe jetën e tij për hir të çështjes kombëtare. Kështu Osman Cami u bë luftëtar i lirisë dhe i bashkimit kombëtar. Diviza e tij u bë: “Sytë e mi në varr nuk do të mbyllen, përderi sa nuk krijohet Shqipëria etnike”

Në rrethanat kur forcat pushtuese jugosllave kryenin masakra dhe krime të papara ndaj popullit shqiptar në Kosovë dhe në tokat Verilindore Shqiptare (Maqedoninë e sotme), me mbështetjen e qeverisë komuniste të Enver Hoshës, inteligjenca e atëhershme shqiptare, e vendosur në Shkup, e pa të domosdoshme themelimin e një organizate ilegale shqiptare, qëllimi final i së cilës do të ishte: “Çlirimi dhe bashkimi i tokave të robëruara shqiptare me Shqipërinë.” Grupi nismëtar i përbërë prej Azem Maranës, Hasan Bilallit, Mahmut Dumanit, Hysni Qemal Ejupit, Qemal Qazimit, Nebi Veli Jonuzit dhe Nuredin Ibrahimi, në muajin janar të vitit 1945 themeloi Organizatën Nacional Demokratike Shqiptare, e cila ndryshe njihet me shkurtesën NDSH-ë . Programi politik i NDSH-së përbëhej prej katër pikave:

1. Bashkimi i mbarë shqiptarëve brenda kufijve etnikë.

2. Demokraci të gjerë me të drejtën e çdo shtetasi në shprehjen e lirë të dëshirës së tij, gojarisht apo me shkrim, nëpër konferenca apo tubime.

3. Luftë kundër tradhtarëve të vendit, të cilët Kosovën e kanë ndarë nga Shqipëria, e cila çfarëdolloj regjimi që të ketë, nëse është jashtë kufijve të Shqipërisë, ajo është e robëruar.

4. Formën shtetërore e përcakton kombi pas çlirimit dhe bashkimin me Shqipërinë .

Meritë e autorit Qerim Lita është se nëpërmes veprimtarisë së personaliteteve të NDSH-së, na jep gjithë historikun e organizatës NDSH, qysh nga themelimi në Shkup, formimin e komiteteve në trevat shqiptare të Maqedonisë, por edhe në Kosovë dhe më gjerë, veprimtarinë politike te kësaj organizate kombëtare, lidhjen me çetat nacionaliste deri në asgjësimin e saj në vitin 1947. Gjithashtu na jep lidhjen me lëvizjet nacionaliste në Shqipëri, bashkëpunimin me lëvisjet e tjera nacionaliste në Kosovë si me “Besën Shqiptare” të Ymer Berishës, me Gjon Sereqin dhe Ajet Gërgutin, përfaqësues të NDSH –së në Kosovë, përpjekjet për t’u lidhur me perfaqësues anglo-amerikane etj, por që dështuan, sepse çështjet e pasluftës ishin paravendosur në Konferencat Ndërkombëtare të Fuqive të Mëdha, qysh gjatë luftës dhe në fund të saj.

Ndërsa themelimin e Komitetit Epruer të NDSH-së në Dibër autori e lidh ngushtë me tre figurat e shquara shqiptare të kësaj krahine: Dr. Qeram Zllatku, Osman Cami dhe Medat Tërshana, në bashkëpunim të ngushtë me udhëheqësit e NDSH në Shkup Halim Oranën, Azem Maranën, Hysni Rudin, Qemal Skënderin, Mahmut Dumanin etj. Kuvendi themelues i komitetit regjional të Dibrës u mbajt me 12 qershor 1946, në të cilën morën pjesë edhe Osman Cami. Kuvendi zgjodhi për kryetar të komitetit Qeram Zllatkun, ndërsa Shaban Ballancën sekretar, Osman Camin anëtar. Gjithashtu në kuvend Osman Cami u autorizua që të formojë Komitetin komunal të Strugës.

Formimi i Komitetit të NDSH-së në Dibër, ishte me peshë kombëtare, për shkak se komiteti i Dibrës ishte lidhja e drejtpërdrejtë me forcat kryengritëse nacionaliste të Dibres dhe Kosovës si çetat e Shemsi hatibit, Murat Labënishtit, Sulë Holtës, Hysen Trëpezës, Mefail Zajazit, Ajet Gërgutit etj, me çetat e Shqipërisë si ato të Muharem Bajraktarit, te Litajve, Cen Elezit, Dan Kaloshit, Ali Maliqit etj ….

Osman Cami mori pjese aktive në Kongresin II (IVI të NDSH në Shkup dhe këtë autori Qerim Lita na i jep nëpërmjet aktakuzës së prokurorit Publik i RP të Maqedonisë, Nikolla Vrazhallski:

“…I akuzuari Osman Cami në organizatën e lartpërmendur është futur nga Dr. Qeram Zllatku, ku bëhet anëtar i komitetit për rrethin e Dibrës dhe, si i tillë, zgjidhet delegat në Kongresin II (IV) të organizatës mbajtur më 1 qershor 1946në Shkup, në të cilin ka paraqitur raport për punën dhe aksionet e çetave balliste në RP të Shqipërisë. Pas kongresit shkoi në Strugë, me qëllim që ta formonte komitetin e të njëjtës organizatë me urdhër të Dr. Qeram Zllatkut. Tok me të akuzuarin Medat Tërshana lidhet me çetën e Shemë Hatipit, e cila vepronte si në territorin tonë, po ashtu edhe në territorin e RP të Shqipërisë, e gjithë kjo me qëllim të realizimit të detyrave të lartpërmendura të organizatës…” .

Gjatë vitit 1946 Osman Cami ishte një ndër udhëhëqësit kryesorë te NDSH në Dibër, Ohër, Strugë, Gollobordë etj.

Meritë tjetër e autorit të veprës është se ai e ka mbështetur trajtesën e monografisë në dokumente arkivore të nxjera kryesisht nga arkivat e ish-Jugosllavisë, veçanërisht nga ato të Maqedonisë, arkivat e Shqipërisë dhe të Kosovëse, duke i dhënë monografisë një karakter shkencor dhe dokumentar. Mjafton të përmendim, dokumentet juridike, ato të prokurorisë dhe gjykatës, që dëshmojnë për vijën politike antishqiptare nga ana e Partisë Komuniste dhe pushtetit policor serbo-maqedonas, për përndjekjen dhe gjuetinë e shqiptarëve nga ana e OZN-ës e më pas UDB, për akuzat dhe procesin hetimor e gjyqësor ndaj organizatës por edhe ndaj udhëheqësve e veprimtarëve të saj, që përmbyllin dramatikisht edhe librin. Akuzat e Prokurorisë ishin tërësisht politike, po ashtu edhe vendimet e Gjyqit të Qarkut të Shkupit kundër 19 veprimtarëve të KQ të NDSH-së, më 7 shkurt 1947, tek dha vendimin “ në emër të popullit – për vepra penale kundër popullit dhe shtetit” me vdekje-ekzekutim për të akuzuarit Qemal Iskenderi, Azem Marana, Hysni Rudi, Mehmet Bushi; ndërsa Hasan Billali dënohet me humbje të lirisë për 20 vjet, Dr. Qeram Zllatku me humbje të lirisë prej 20 vjet, Medat Tërshana me heqje të lirisë për 18 vjet, Osman Cami, me humbje të lirisë prej 15 vjetësh dhe kështu me radhë me burgime te ndryshme: Mahmut Dumani, Mexhit Zyberi, Hajdar Kurtishi, Jonuz Balla, Nazmi Emin Azemi, Spiro Harilla, Xhavit Abdulla Selimi, Galip Raufi, Xhamal Fezli Kasami, Gani Be Mehmet Abdullau, Sherif Memet Aliti.

Kështu u godit për vdekje kjo organizatë intelektuale si edhe gjithë lëvizjet shqiptare për liri e bashkim kombëtar, si në Shqipëri ashtu edhe në trevat shqipare nën Jugosllavi.

Autori është konsultuar gjerësisht me literaturën historike shqiptare e të huaj, kryesisht me botimet për Organizatën e NDSH, autorët e të cilëve i ka cituar në vepër. Të dhënat burimore e bëjnë këtë vepër dukshëm të karakterit shkencor. Të rëndësishme janë edhe shënimet biografike dhe historike plotësuese e sqaruese të autorit në fund të çdo faqeje për ngjarje e personalitete të përmendura në libër, si edhe dokumentet shtojcë në fund të monografisë.

Nëse mund të bëjmë ndonjë vërejtje, është puna e pamjaftueshme e Shtëpisë Botuese lidhur me korrekturën e tekstit, sepse dalin aty-këtu gabime drejtshkrimore.