Histori – Page 227 – Dielli

GJAZA- RINIA IME…

September 27, 2020 by dgreca

Shkruan: SIMON MIRAKAJ- Rinia ime .Gjaza, ku familjarisht kaluam njëzet vjet internim ishte njëzet km larg nga qytetit i Lushnjes. Sapo i kisha mbushur njëzet e katër vjeç kur mbërrita në këtë kamp internimi, të një izolimi total. Gjaza kishte dy rrugë dhe tre rrjeshta me shtëpi.Shtëpitë ishin të ndërtuara me tulla nga v.50, brënda të shtruara me çimento, ishin të ftohta, një pjesë tjetër e shtëpive ishin të ndërtuara me plithar por të suvatuara nga jashtë , brënda të shtruara me çimento, kishin pak kohë që ishin të ndërtuara.Ne kur mbërritëm në Gjazë na futën në shtëpitë e vjetra të ndërtuara me tulla.Lëvizjen e kishim të kufizuar, kishim të drejtë të leviznim vetëm në shtatëqind hektar tokë të fermës ku punonim, nëse e kalonim këtë kufi të vendosur nga MPB ndëshkimi ishte deri në vdekje,kështu na pati deklaruar shefi operativ kur bëri prezantimin tonë para organeve drejtuese te sektorit . Jepuni plumbin ballit po kaluan kufirin thoshte shefi operativ Apostol Çepeli.Për çdo levizje jasht këtij kufiri ne duhet të merrnim leje me shkrim nga përgjegjësi që na bënte apelin. Mëngjesi ishte i zhurmshëm.Në mëngjes shikoje puntorët e puntorët që nxitonin për të takuar brigadierin për të marrë planin e punës për të siguruar bukën e përditëshme.Të veshur të gjithë me pantallona me arrna,gra ,burra,djem e vajza, ndërsa në kokë kishin nga një kapele kashte për tu mbrojtur sadopak nga dielli.Mëngjesi ushtonte nga zërat e puntorve që thërrisnin njëri tjetrin : -hajde shpejt se na zuri vapa pa fillu punën.Mbrëmja ishte e qetë,nuk kishte zhurmë,puntorët ktheheshin të lodhur nga puna e ditës, mezi tërhiqnin këmbet, fytyrat ishin te zbehta nga lodhja. Në rrugë të binte në sy një rreth i vogël i formuar nga pak njerëz, ky rreth ku në mes qëndronte i besuari i partisë e i sigurimit ishite (rrethi I armiqve).Ky rreth shihej dy herë në ditë , jo të pakta ishin ditët ku rrethi formohej tre herë në ditë, në atë grup armiqsh ishin djemt e ish kryeministrit Fiqiri Dines,Tomori me Sazanin bashkë me kushëririn e parë Haredin Nasufin,djali i kapidanit të Mirditës,Deda bashkë me nipin Gjonin,i biri Hamit Matjanit ,Xheviti, dom Mikel Koliqi, Xhevat Tarusha,Frida Sadedini,Ismail Spahiu dhe unë me vllain Sokolin.Të qënurit së bashku prej vitesh na jepte shumë kurajo për të përballuar me dinjitet këtë vuajtje të shkaktuar nga padrejtësia e diktaturës komuniste .Ne na kishin shpallur armiq, po vërtet ne ishim armiq të kësaj padrejtësije, të kësaj diktature.Të qënurit së bashku me këta njerz fisnik,djem , burra,zonja ishte vërtet një fat,ishim për njeri tjetrin si thëmbra e Akilit.Mbasi bëmë apelin u drejtova te brigadieri për të ditur se ku do punoj ,pa mbrritur mirë ai më thotë :Ti Simon do shkosh në transport plehu dhe mos u vono se zetori ka shkuar e të pret, gjithë inat e pashë , skisha çfarë të bëja. Partia kishte dalë haptazi, të ja bëjmë jetën sa më të vështir,na e bëne jeten mjaftë të vështir duke na çuar në punët më të vështira e më keq të paguara deri në momentet e fundit të shëmbjës së diktaturës komuniste, por nuk na mposhtën dot, dinjitetin nuk na e morën.Vesha kominoshet, çizmet , kapelen e kashtës që ma kishte bërë motra,mora dhe nje shishe ujë .Rruga për te stallat nuk ishte larg,gjatë rrugës po mendoja me vete shokët apo shoqet e shkollës janë shumë larg e nuk më shohin…le të më shohin , pastaj puna nuk është turp, unë nuk e zgjodha punën, unë sipas atyre të partisë jam armiku, po kush më njeh mua kështu si jam katandisur…po pse nuk kanë kë të shohin ato… me këtë bisedë të ëndrrave rinore me veten u gjenda para stallës. Hyra brënda, lopët çuditërisht u çuan në këmbë , të gjitha kthyen kokën nga unë,ato ishin të lidhura me zinxhir edhe unë isha i lidhur prej dekadash me zinxhir të pa dukshëm, ato ishin të ushqyera mirë, ju shndriste qimja, ndërsa mua kishin filluar të më binin flokët nga lodhja,nga keq ushqyerja, atyre nuk ju dukeshin brinjët, ndërsa mua mund të mi numëroje brinjët nga larg,atyre ja dërgonin ushqimin te koka,ndërsa unë duhet të luftoja fort me fitu bukën e përditëshme.Ato më përcollën mev ështrimin e tyre deri sa dola, gjithë ky nderim prej tyre, mbase nuk e dinë që unë jam armik,sa kënaqësi të jetosh mes kafshëve,njeriu ishte bërë i rrezikshëm.Sapo dola nga dera e stallës u përballa me grumbullin e plehut ,bajgave që ishte përzier me kërcejt e jonxhës e të lakrës kineze. Traktoristi Rrapi, me cigaren që i ishte ngjitur e i varej në buzën e poshtëme , me dhëmbët që kishin marrë ngjyrën e nikotinës më thirri: o burra Simon fillo mos bëjmë nja pesë a gjashtë rrugë, nuk i këtheva përgjigje fare.Rrapi ishte njeri i mire shumë puntor ,ishte familje me biografi te mire sipas kohes,ishte nga ato fshatrat aty por banonte ne Gjazë, kishte shume kalamaj më duket nja dhjetë. Fillova të shkul pak bar për të mbrojtur ujin nga dielli.U ula e po shikoja pirgun e plehut , rimorkjon që priste të mbushej nga unë.Duhej filluar, sa më shumë të vonoja aq më e vështirë bëhej edhe nga vapa që kishte filluar të përvëlonte,hodha cfurqet e para me shumë vështirësi prej kërcejve që ishin përzier me bajgat,stërpikat me binin ftyrës ,trupi kullonte në djersë, mundohesha të nxitoja,kur po hidhja cfurkun me pleh në rrimorkjo pashë se drejt meje po vinte operativi me përgjegjësin e sektorit, një ndjenjë neverije ,njëri më i zi se tjetri, jo nga ngjyra por nga ligësija e shpirtit,operativi kishte hedhur xhaketën supeve, në pantallonat i varej revolveri, xhaketen e hiqnin për të ngjallur terror, ktheva kurrizin nuk doja ti shikoja ato fytyra, më dukej sikur po shikoja një gjarpër, po vazhdoja ngarkesën. Operativët në shumicën e rasteve ishin nga fshatrat ,familjaret e tyre i kishin në kooperativë që hanin bukë misri, që se hante as lopa, vetë ushqeheshin mirë, rrogat e mira, kështu e shikonin veten të plotfuqishëm, ishin gati të të merrnin shpirtin. Ne kishiim mbi kurriz nje qeveri kriminale qe ne cdo sekonf ishe i rrezikuar.Me kanatjeren fshiva fytyrën, nuk doja t ju jepja kënaqesi të më shikonin ashtu.Kur u afruan te zetori u ndalën e po vështronin ,puna e mbarë thanë… bëra sikur nuk i dëgjova, qënka e vështirë: tha shoku Rrapi, përgjegjësi, jo nuk është e vështirë fare, I thashë unë… ndërsa djersët binin në tokë si pika shiu,operativi me nje buzqeshije ironike belbezioj gjynah goxha djale te punoje ne pleh,nuk ju pergjigja veq e mallkova ne heshtje.Ata kishin ardhur për të shkuar te baçja që ishte matanë kanalit, baçja ishte me shalqin, po shkonin të freskoheshin.Vapa ishte bërë e pa durushme,u ndala pak , hoqa kanatjeren e lidha te qafa, mëngët e kominoshes i lidha në mes, piva pak ujë që ishte bërë valë,fshiva djersët me kantjere e fillova ngarkesën e rimorkjos, pak donte për tu mbushur, lashë pak vënd në rimorkjo për vete që të rrija në këmbë.Rrapi (zetoristi) erdhi e th: të lumtë e paske mbushur ,hip lart e të ikim. Hipa në rimorkjo duke u mbajtur te hekurat, kur dolëm në rrugën që të çonte për te parcela që do shkarkonim ,pluhuri i rrugës ishte mbi njëzet cm, nga shpejtësia u ngrit një mjegull tymi që nuk të lejonte të shikoje as gjë , dëgjoje zhurmat e fëmijve që laheshin në kanal, pluhuri i rrugës më ishte ngjitur nga djersët në fytyrë , në trup. Shkarkimin e bëmë kollaj,sapo mbarova u zhyta në kanal, hapa krahët në ujë e po vështroja qiellin e kaltër të pastër, eee… sa njerëz të pistë e kriminelë qëndrojnë poshtë teje a e din? duart lart ju drejtova Zotit I vetemi mbrojtës, të na mbrojë nga djajtë e kuq, nga të pa udhët që kishin zënë popullin e vet rob, zot na shpëto .Not nuk bëja se ishte i cekët deri në gju , as nuk dija ,vetëm në kanale isha larë, detin nuk e kisha parë ,as prekur,as shijuar kënaqesinë e tij ,e kisha parë vetëm në hartë. Vetem mbas vitit 1990 mu dha mundesija për ta parë e shijuar. Rrapi thërriste…unë isha shtrirë në kanal, pastaj shkoi edhe ai e u zhyt për tu freskuar.Dita përfundoi si të gjitha ditët e tjera mjaft e lodhëshme. Shtepinë nuk e kasha shumë larg por nga lodhja më dukej sikur nuk do mbërrija kurrë.Rrugës i lodhur, mezi ecja, thashe me veten time. ..Mjer ai vend që pati fatin e keq të pushtohet nga komunizmi. Komunizmi shkatërrimtar i personalitetit të njeriut.

BOTA DIBRANE NE FAQET E NJE BOTIMI VOLUMINOZ

September 25, 2020 by dgreca

–Rreth librit voluminoz “Dibra, zemra e Kombit” të autorit Hysen Dervishi –

Një shpalim historik, analitik dhe investigues i ngjarjeve dhe figurave më në zë të botës dibrane–

Nga Dukagjin HATA -Me emrin e Hysen Dervishit lidhen studime dhe kërkime përkushtuese e shteruese në fushën e mendimit dibran e shqiptar, ide, qasje dhe refleksione që lidhen me figura emblematike të kujtesës dibrane e shqiptare, shqyrtime historiko-analitike dhe investigime, që në komplesk e krijojnë dhe dimensionojnë të plotë një vepër krijuese, që tenton të konfigurojë një areal të mbetur deri dje në hije të të vërtetave të thëna nën zë, por që tashmë përcillen nën një projeksion dhe optikë të re pasqyrimi.

Falë një pasioni dhe këmbëngulje unike, shoqëruar me njohje të thellë e të kompletuar të “lëndës së parë” që bën objekt kërkimi, Dervishi përcjell tek lexuesi modele studimore që janë gurë kilometrikë në memoristikën kolektive dibrane e më gjërë, rreth të cilës vërtitet pena e tij e hollë dhe e mprehtë.

Në arealin e emrave të autorëve dhe librave të tyre memoristikë, që përfshihen në zhanrin e letërisë dokumentare, qëndron denjësisht emri i Hysen Dervishit dhe libri i tij “Dibra zemra e Kombit”.

Është një libër i shkruar, nëse përdorim një njësi frazeologjike popullore, “me lëkurë”, me një gravitet emocional të veçantë, që do të thotë se autori e ka përjetuar realisht dhe emocionalisht çdo fjalë dhe frazë dhe pas një site të hollë të ngjarjeve dhe personaliteteve, që duket se parakalojnë në memorien e tij, depërton të palcën e të ndodhurave të botës dibrane dhe figurave më përfaqësuese të Dibrës në të gjitha kohërat.

Pas librit “Krenaria”, pritur ngrohtë nga lexuesi dhe qarqet letrare, autori vjen me këtë libër voluminoz, ku shpaloset madhërishëm historia dibrane, ndodhi të bujshme, kohë dhe epoka qëndrestare e të trazuara, madhështia e shpirtit kolektiv dibran, urtia, bujaria, mendjemprehtësia, modele fundamentale që shpalosen në luftë e në paqë, në të mirë e në të keq, arkitipi genetik i një treve me rrënjë të ngulitura fort në histori dhe në përditshmëri.

Shkrimtari Hysen Dervishi, një nga kërkuesit më të pasionuar të psikologjisë dhe shpirtit dibran, i është drejtuar vetëdijes kolektive të një populli me rrënjë të ngulura thellë në histori, i cili e shkroi sagën e fiseve krenare e të panështruara ndaj të huajve, në lëvoren e pemës vigane të kujtesës sonë kombëtare.

Në këtë libër mjaft interesant, bota dibrane lëviz në tredimensionalitetin e kohës, në ato ura të kujtesës shqiptare, ku kalojnë faktet historike, të vërtetat e ndrojtura dhe ato të shpallura bujshëm, për tek pema e dhimbjes dhe dashurisë së një populli të njohur për qëndresën dhe mençurinë, për degët dhe rrënjët në gen sojnik e fisnik, për të djeshmen dhe të sotmen.

Me një stil të ngjeshur e konçiz, por njëherësh të ngrohtë dhe plot ngjyra, ku përzihen rrëfimi dhe investigimi, portretizimi dhe analiza, ngjyrimi letrar dhe tharmi gazetaresk, me një gjuhë të zhdërvjellët dhe elegante, ku kërkimi integral i historianit përzihet me tharmin estetik të shkrimtarit, Hysen Dervishi na sjell në këtë libër një përcjellje dinjitoze të historisë dibrane, në pikat e saj më kulmore për fatet e veta dhe të shqiptarisë.

Udhëtimi i Hysen Dervishit në analet e botës dibrane është një udhëtim virtual, ku mplekset fakti dhe detaji historik me impersionin e autorit, gjeopolitika dibrane me atë kombëtare, narracioni zhbirues dhe zbulues përmes detajeve të gjetura me reflektimin shterues rreth të ndodhurave, fakteve historike dhe figurave me të cilat na i sjell të lidhura ata shkrimtari.

Me një stil, siç thamë të zhdërvjellët dhe kolorit të pasur gjuhësor, ku gërshetohet fakti dhe analiza, induksioni dhe deduksioni, përshkrimi dhe investigimi historik, portreti etj., autori trajton pamje të thyera të historisë dibrane, individë dhe kontribute, që tashmë e kanë kaluar provën e kohës dhe janë kthyer në etalone vlerash për dje, për sot dhe nesër.

Si një njohës virtuoz i psikolgjisë së thellësive dibrane, i historisë dibrane dhe individëve që me bëmat e tyre atdhetare kanë bërë epokë dhe janë identifikuar me pjesën më vezulluese dhe më të ndritshme të vlerave gjithëkohore të shqiptarisë, autori na jep një gamë të gjërë e të larmishme pamjesh dhe reflektimesh, ngjarjesh dhe personazhesh, që janë bërë njësh me kohën e tyre, si interpretë të së drejtës zakonore dhe shpirtit kolektiv të një treve të njohur për besë e mençuri, guxim e trimëri, e cila ka qenë në të gjitha kohët në ballë të aksionit kombëtar për liri dhe dinjitet shoqëror.

Që nga personazhet emblematikë të luftërave antiturke, antiserbe, gjer tek modelet e rezistencës antifashiste në valët e Luftës së Dytë Botërore, pa përjashtuar hapësirën mjaft të trazuar të gjysëmshekullit të kohës së socializmit, në këtë libër parakalojnë emra të shquar të historisë dibrane, ushtarakë, komandantë legjendarë, politikanë mendjehollë, prijës popullorë, gjeneralë, misionarë pajtimi, shkrimtarë, artistë, ministra, deputetë, mësues, agronomë, kooperativistë, profesionistë të fushave të ndryshme, që janë ngritur mbi sinoret e të zakonshmes, duke u bërë mëshirues të mendësisë më të përparuar dibrane e kombëtare, në një epokë dyzimesh dhe trazimesh të mëdha.

Që nga kryeikona e qëndresës dibrane, shqiptare dhe evropiane Gjergj Kastrioti Skënderbeu, tek Qemal Ataturku, Ahmet Zogu, Iliaz Pashë Dibra, Elez Isufi, Dine Hoxha, Tafë Kaziu, Haki Stërmilli, Haxhi Lleshi, Ahmet Cami, tek akademikët, profesorët, gazetarët, artistët, njerëzit e shquar të shkencës dhe letrave, Prof. Dr. Luan Hajdaraga, Prof. Dr. Bujar Kapexhiu, Prof. Dr. Fehmi Abdiu, Prof. Dr. Shaban Sinani, Prof. Dr. Petrit bara, Prof. Dr. Qemal Disha, Naim Plaku, Arif Vladi, Lirie Rasha, Skënder Cala, Edmond Zhulali, Përparim Tomçini, etj,etj, përmes detajeve të holla dhe të gjetura jepet dimensioni atdhetar, kulturor, shpirtëror dhe artistik i këtyre figurave, që secili më vete dhe të gjithë së bashku përbëjnë majën e lartë të krenarisë dibrane dhe shqiptare.

Njohja e thellë e traditave dhe zakoneve dibrane, përvetësimi i filozofisë së odave dibrane, ku muhabeti bëhet me rrotulla dhe “prit e kthe”, e ka çuar autorin në kërkimin dhe modelimin e një gjuhe fine dhe të koncentruar bindshëm në stilema të forta përcjellëse dhe mesazhuese, duke bërë që në libër të mos mungojnë parabolat, aludimet, nëntekstet e holla të një gjuhe fine e të përpunuar me kujdes, që na paraqitet në trajtën e ajzbergut.

Duket se aparati metodologjik dhe shqyrtues i fakteve dhe të dhënave, të bazuara në burime gojore e arkivore, në këngët dhe trshëgiminë tjetër të vlerave të etnosit kolektiv, shoqëruar kjo me sharmin publicistik dhe letrar, që e karkterizon autorin në shkrimtarinë e tij, e bëjnë librin të lexueshëm me një frymë dhe me kërshërinë e ndezur për çdo ngjarje e figurë, që gjen pasqyrim në faqet e tij.

Libri “Dibra zemra e Kombit” i autorit Hysen Dervishi është një libër që mungonte në tavolinat e punës së studiuesve dibranë dhe më gjërë, një enciklopedi e figurave dhe ngjarjeve më në zë të botës dibrane, një shpalim historik, analitik, investigues, në një shtrirje të gjërë të kohë-hapësirës shqyrtuese, analitike, krahasuese e ballafaquese, të një qasjeje të re të mendimit historik, të çliruar nga diktatet politike dhe autoçensura, e cila pas çlirimit të letrave nga çensura e dikurshme, shfaqet tek mjaft shkrimtarë si një autosugjestion i ardhur nga ajo që Karl Gustav Jung e quante “nënëvetëdija e harruar”.

Ky libër lypset të jetë një libër tavoline për dibranët, sidomos për shkrimtarët, historianët dhe mendimtarët dibranë, të cilët do të gjejnë në faqet e tij të shkruara me vërtetësi, dashuri dhe emocion, të vërteta të njohura, pak të njoura ose të panjohura, që janë shkruar me zemër në dorë nga një shkrimtar me sqimë, një njohës shijehollë i historisë dhe mendësisë kolektive dibrane.

Çast gjatë promovimit të librit “Dibra, zemra e Kombit” të autorit Hysen Dervishi në Muzeun Historik Kombëtar Tiranë

HEBREU, JOSEF KANTOZI, LUFTËTARI TRIM I LUFTËS SË VLORËS QË VDIQ NË AZILIN E PLEQËVE

September 24, 2020 by dgreca

Shqiptaret të mos e harrojnë dhe të vlerësojnë patriotizmin dhe kontributin që dha hebreu i Vlorës, për Pavarësinë e Shqipërisë.-

Josef Kantozi në Luftën e Vlorës, 1920– Është detyrë e shtetit dhe shoqërisë, është në nderin e tyre, të mos e harrojnë dhe të vlerësojnë patriotizmin dhe kontributin që dha hebreu i Vlorës, për Pavarësinë e Shqipërisë.

Nga Enver MEMISHAJ-Në Vlorë ka qenë vendosur një komunitet hebre që në kohë të hershme. Hebrejt apo izraelitët e Vlorës dalloheshin si një komunitet i urtë dhe i zgjuar. Asnjë prej tyre nuk bëri punë krahu, por të gjith burra e gra ishin ose zanatçinj, ose nëpunës.

Vlonjatët i respektuan dhe vlerësuan, bënë krushqi me ta, i mbrojtën gjate Luftës Antifashiste dhe asnjëherë nuk patën kontradita me ta, çka flet për shpirtin e gjerë të vlonjatëve dhe humanizmin e tyre.

Jeta më lidhi edhe mua me këtë komunitet simpatik. Shok klase me doktoresh Ana Kohen, që u bë e famëshme në Amerikë, fqinj me Minush dhe Gracjella Solomonin, shok klase me Jakov dhe Rashela Solomonin, etj.

Irakliu, djali hallës sime, u martua me vajzën e Barut Levit dhe e mbylli jetën e tij në Izrael. Mund të vazhdonim gjatë me këto lidhje, me humanizmin dhe shpirtin e gjerë të vlonjatëve.

Në këtë 100 vjetor të Luftës heroike të Vlorës gjeta në shënimet e mia se Josef Kantozi prej këtij komuniteti, kishte marre pjesë me armë në dorë në këtë luftë, si dhe kishte dhënë para për nevojat e luftës, por vetëm kaq, prandaj u interesova për këtë patriot vlonjto – izraelit dhe Rashel Solomoni nga Filadelfia dhe intelektualë të tjerë vlonjat ma ndriçuan figurën e këtij patrioti.

* * *

Josefi ishte i biri i Mushos dhe Masaltos, kishte lindur në Vlorë më 17 gusht 1890 dhe ka qenë banor i lagjes “Vrenez”, ku banoja edhe unë.

Ai i takonte një familje të pasur tregëtare hebre, e cila ishte vendosur në Vlorë rreth viteve 1800-1834, për t’i shpëtuar perndjekes e shfarosjes së Spanjes.

Josefi e kaloi rininë në Vlorë dhe kreu studimet e larta në Itali për ekonomist .

Vlonjatë tregojnë se Josefi ishte një djalë i gjatë, i bukur, shumë elegant, flokët i mbante përherë të lyera me brilantin pasi i përkiste një familje ndër më të pasurat hebreë në Shqipëri, që ishte edukuar në Italinë fqinje. E donte jeten dhe dinte ta shijonte atë .

Pushimet i kalonte në Brindisi ku kish lokalet e tij të preferuara, mbante të rezvuar dhomë në hotel, kish karrocën e tij me kalë të bardhë e karrocierin që kujdesej gjatë gjithë vitit për mirëmbajtjen e tyre, me pagesë për të qenë në gatishmeri në ditët e tij të pushimit në Itali. Italianët e shihnin shpesh që vinte nga Shqipëria, e nuk dinin më shumë për të, veçse ish një pasanik shqiptar, ndaj i thërrisnin me: konte d’Albania.

Josefi e donte Vlorën dhe i çmonte vlonjatët. Deri vonë është treguar në Vlorë shprehja e kësaj dashurie dhe respekti: Në një nga ditët e zakonëshme të pushimit, shkoi herët në restaurant për të ngrenë mëngjesin. Lokali ishte plotë me klientë italianë. Pranë tryezës së tij ishin ulur disa të rinj, simpatizant të fashizmit, të cilët sa e panë që hyri, buzëqeshën me ironi. Ndërkoh njeri prej tyre iu afrua Josefit, nxorri prej xhepit një kartëmonedhë një liretëshe italiane, e ndezi para syve te tij duke e shoqeruar me fjalët: “Ja, kështu do ta djegim ne italianet, Shqiperine tënde!”.

Në këtë moment, Josefi qetë-qetë, nxorri prej xhepit një kartëmonedhë njëmijë liretëshe, ndezi çakmakun e nën flakët e zjarrit që përpinin kartëmonedhën italiane iu drejtua djaloshit perkarshi me zë të lartë: “Kështu do ta djegim ne Shqiptarët Italinë”.

Josefin e arestuan dhe menjëherë e burgosen. Familjes iu desh të paguante një shumë të madhe të hollash për ta liruar prej burgut. Ky pra ishte Josefi ynë, qe e donte Shqiperine e Vloren mbi gjithëçka.

Por ai do të mbetej në historinë, mëndjen dhe shpirtin e vlonjatëve në atë vitin e bekuar 1920, kur shqiptarët rrëmbyen armët, hodhën në det pushtuesit italianë dhe rishpallën Pavarësinë e Shqipërisë të përmbysuar nga Lufta e Parë Botërore.

Në këtë vit do të shkëlqejë edhe patriotizmi i Josef kantozit. Ai ishte pjesë e përgatitjes së ilegalëve vlonjatë me para, për të bërë atë luftën e madhe.

Nga fundi i muajt dhjetor 1919, Josef Kantozi në krah të qytetarëve vlonjatë Jani Minga e Tol Arapi do të marrë pjesë në mbledhjen që u organizua në shtëpinë e Osmën Haxhiut, ku zgjodh një komitet për drejtimin e luftës që po përgatitej kundër pushtuesit italian.

Hebrej të Vlorës ndihmuan patriotët vlonjatë me para, por Josef Kantozi është i vetmi hebre që ju bashkua luftës me para dhe me pushkë në dorë. Në këtë luftë atë e shpinte dashuria për Vlorën dhe Shqipërinë, ideali i përbashkët me udhëheqësit e luftës Osmën Haxhiun e Ahmet Lepenicën.

Sakrifikoi për lirinë e Shqipërisë jo vetem pasurine, por ish gati te sakrifikonte edhe jeten e tij dhe këtë e provoi kur luftoi me pushkë në dorë në krah të vëllezërve vlonjatë.

Ndarje fetare, sikundër thotë Romeo Gurakuqi, në Vlorë nuk ka ekzistuar ndonjëherë që kur është krijuar bota. Në këtë luftë ortodoksë e katolikë krahas vëllezërve të tyre musliman si dhe komunteti izraelit u gjendën në udhehëqje të luftës me armë dhe me para: si Spiro Jorgo Koleka, Jani Minga, Aristidh Ruci, Toli Arapi, Dhimitër Bala. Në Vlorë ka shumë pak katolik, afro 10 familje, por edhe këta me në krye udhëheqësit e tyre shpirtëror si Dom Mark Vasa që u internua në Sazan, At Shtjefën Gjeçovi që ngriti flamurin e fitores në Kaninë me myslimanin Ahmet Lepenica, nëntoger Kolë Zadrima, e të tjerë u gjendën në ballë të luftës.

Në përfundim të luftës me fitore Josef Kantozi nuk u nda nga udhëheqësit e luftës për vendosjen e rendit dhe qetësisë. Kështu sipas kujtimeve të Hasan Pulos

prefektura e Vlorës me z.Hamza Isain më ngarkuan mua, Aziz Çamin dhe Toli Arapin për organizimin e policisë në Himarë, dhe në krah të Tol Arapit do të ishte edhe hebreu Josef Kantozit.

Më pas Josef kantozi u muar me tregëti. Në vitin 1939, me pushtimin e vendit nga Italia, jeta e komunitetit hebre u vështirësua, për arsyet që dihen. Më 14 maj 1939 Ministria e Brendëshme u kërkon prefeturave të vendit listat emërore të izraelitëve.

Prefektura e Vlorës i përgjigjt Ministrisë më 31 maj 1939: “Bashkangjitur po ju parqesim dy lista njera me izraelitet … me shtetësi shqiptare dhe tjetra me emrat e izraelitëve që janë me shtetësi të huaj…”

Josef kantozi shënohet në listën e parë, me shtëtësi shqiptare, në numurin rendor 47, lindur më 17.8.1890, ne Vlorë me profesin tregëtar. Në këtë shkresë thuhet gjithashtu se izraelitët nga nr. 47, pra nga Josef Kantozit janë shpërngulë dhe gjenden në Fier. Këto ishin lëvizje për të mbrojtur jetën e tyre nga pushtuesi.

Vlonjatë mbajnë mend se Josef Kantozi, ashtu si në vitin 1920, e ndihmoi edhe Luftën Antifashsite me para.

Fundi i jetës së një patrioti hebre.

Me ardhjen në fuqi të komunistëve, kontributi atdhetar i hebreut Jozef Kantozi u harrua dhe u mohua, patrioti u shpronësua dhe mbeti vetëm me rrobat e trupit.

Ai nuk pati asnjë trashgimtar që të kujdesej e të flistë për veprimtarinë patriotike të tij. Vajza e vetme Rashela rreth moshes 18-20 vjeçare, pra aty nga viti 1938, u sëmur rëndë nga veshkat dhe vdiq.

I braktisur dhe i pa vlerësuar nga shteti, pas vdekjes se te shoqes Mazal, u detyrua të mbyllej në azilin e pleqëve.

Patrioti dhe luftëtari i Luftës heroike të Vlorës të vitit 1920, i harruar dhe i braktisur nga shteti si shumica e udhëheqësve të asaj lufte, e mbylli jetën e tij

në azilin e pleqëve në Berat rrethi vitit 1960.

Është detyrë e shtetit dhe shoqërisë, është në nderin e tyre, të mos e harrojnë dhe të vlerësojnë patriotizmin dhe kontributin që dha hebreu i Vlorës, për Pavarësinë e Shqipërisë.

Ese për lirinë tonë

September 15, 2020 by dgreca

NGA ANTON ÇEFA*-

Populli ynë, si një popull i lashtë me vlera të larta shpirtërore, e ka vlerësuar lirinë si gjënë më të shtrenjtë dhe është përpjekur pa reshtur për ta njëmendësuar, ka luftuar dhe është flijuar për të. Këtë e dëshmon historia. Malet tona kanë jetuar gjithmonë të lira. Për më tepër, malësori ynë ka jetuar i lirë edhe si individ.

Liria kombëtare, shtetërore, shoqërore është e lidhur ngusht me lirinë vetjake, kuptimësinë e së cilës, kultura jonë e pati përkufizuar që heret, në kohën e Rilindjes. Konica, i pari ose i pari ndër të parët, na e pati sqaruar që: “Liria është të mundet njeriu të besojë ç’i do zembëra, të thotë ç’i do zembëra, të shkrojë ç’i do zembëra, të bëjë ç’i do zembëra, veç ato që janë kundra lirisë tjetër njeriu.”

Ëndrrën e thellë për lirinë, për një botë me tolerancë, shpresë, qëllime e përpjekje fisnike drejt një të ardhmeje më të mirë, ne e ushqyem, e përjetuam, e dëshiruam në mënyrën më të skajshme në kohën e diktaturës.

Natyrisht, ka edhe një liri të brendshme, individuale-dimension shpirtëror i një njeriu të qytetëruar në kuptimin më të plotë të kësaj fjale, dimension i një shpirti vërtet fisnik-që njeriu e ndërton në qenien e tij, edhe kur ajo nuk ekziston në mjedisin shoqëror ku jeton, punon e krijon.

Liria- një nga vlerat më të mëdha njerëzore -është e lindur në natyrën e njeriut, si një element i patjetërsueshëm që i takon atij dhe nuk ka të drejt kush t’ia mohojë, t’ia grabisë, t’ia dhunojë, siç ndodhi me popullin tonë gjatë dekadave të diktaturës.

Përvoja e hidhur që kaluam, tirania e dispotizmi i diktaturës, çmenduria e ideologjisë komuniste, që zgjatën jo më pak se një gjysmë shekulli, i dhanë një rrezatim diellor, një aereolë të shenjtëruar kuptimit, dëshirës, gjakimit, ëndrrës, shpresës për lirinë. Por kur ajo na erdhi, ne e humbëm drejtpeshimin si individ e si popull, nuk e kuptuam mirë, nuk e vlerësuam drejt, nuk qemë në gjendje ta përdorim si duhet. Humbja e drejtpeshimit të një populli është një gjë e tmerrshme.

Aq e dëshiruar e aq e mirëpritur, liria na erdhi disi si e çoroditur; sepse ne na kishte çoroditur trysnia e fortë, e gjatë dhe e errët e diktaturës; prandaj ajo na u duk si e huaj, si një gjë që na përkiste, por që nuk po e bënim dot tonën. As që mund të bëhej fjalë atëherë për ndriçimin e institucioneve demokratike. Përkundrazi, na u krijua një gjendje kaotoke, e turbullt, në të cilën jo vetëm nuk po dinim të orientoheshim, por nuk po njihnim as njëri-tjetrin. Kjo vinte, ndoshta, ngase ne qemë larguar aq shumë prej vlerave tona etnike dhe, në atë turbullirë mendore e shpirtërore, individuale e shoqërore, nuk po dinim se ç’ duhej bërë me të.

Kur Shqipëria, në rrokopujën e krijuar në vitet e para pas shpalljes së pavarësisë, e pati humbur drejtpeshimin, pati përjetuar pikërisht këtë gjendje shpirtërore të çoroditur, këtë konfuzion shpirtëror, Konica- më falni që po i drejtohem rishtas kësaj mendjeje të ndritur -pati shkruar: “Shqipërinë ua dhanë Shqipëtarëve dhe nuk dinë çka të bëjnë me të.”

Mund ta perifrazojmë plotësisht këtë shprehje të Konicës, sepse kështu na ndodhi me lirinë, në vitet e para të dekadës së fundit të shekullit që kaluam. E fituam, sepse e meritonim, e fituam ngase u përpoqëm, apo sepse çmendurisë së kuqe i kishte ardhur fundi; më drejt: të tria së bashku, sido që ta marrim, ne e keqpërdorëm atë, e çuam veten tonë, vendin tonë drejt një rrokullisjeje, e cila vazhdon ende sot e kësaj dite dhe nuk dihet se kur e si do të përfundojë.

Ky qe fati që diktatura i pati përgatitur popullit tonë dhe që vazhdonte t’ia gatuante me duart e saj të përgjakshme.

Kështu erdhi liria në vendin tonë. Para së gjithash, me pasigurinë dhe banditizmin, me një varfëri të skajshme, që u thellua edhe më tepër nga shembja e ekonomisë socialiste. Banda të organizuara nga komunistët, që donin të ruanin pushtetin me çdo kusht, kryesisht nga frika se do të humbnin privilegjet dhe sidomos nga frika se do të paguanin për krimet e tyre të llojllojshme deri tek ato të përgjakshmet e të stërpërgjakshmet, morën në dorë pishtarin e zjarrit dhe sopatën e prerjes.

Pamë me sytë tonë se si digjeshin fabrika, se si priteshin vreshta e ullishta; na dhimbti zemra e na dhemb edhe sot kur e kujtojmë, duke parë se si shkatërroheshin trenat e autobusët, pamë vetëm shkatërrim. Një shkatërrim i pashëmbullt!. Kështu, ata donin ta trembnin popullin: “Doni liri, demokraci ? – Ja kjo është liria, demokracia: pasiguri, vrasje, djegie, vjedhje.” Po ky shkatërrim u përsërit përdhunshëm në vitin e nëmur 1997, kur komunistët u ngritën lugat për të dëshmuar që: “Ne jemi, i takojmë kësaj toke, nuk ka gjë që na heq.”

Të pafuqishëm për ta ndryshuar gjendjen, në një kohë kur politika e shtërpësisë së idealeve, politika meskine e individëve dhe grupeve që kanë si qëllim vetëm përfitimin vetjak nuk e kishte vënë fare ujin në zjarr për të shëruar trashëgiminë e kuqe; jo pak shqiptarë menduan ta gjejnë lirinë jashtë atdheut dhe atëherë ndodhi ajo që pati filluar më parë me shkeljen e kufijve, vazhdoi me ambasadat, anijet, etj. dhe që vazhdon edhe sot në mënyrat më të ndryshme. Shqiptari filloi të mendojë se lirinë, sigurinë dhe mirëqenien mund t’i gjejë në vend të huaj.

Po kjo liri vetjake, liria në vend të huaj, ka një shije fare të largët, krejt të zbehtë ndaj lirisë që kërkuam dhe pritëm në ato vite dhune, sepse kjo nuk është liria, demokracia e popullit tënd, liria e atdheut tënd. Nuk ka asnjë vlerë njerëzore më të lartë, më fisnike se se liria vetjake e pajtuar me lirinë e atdheut dhe popullit tënd; një gjendje e tillë ku populli ndërton jetën e vet, gjykon të kaluarën dhe krijon të ardhmen mbi bazën e vullnetit të tij të lirë, të ushqyer nga forca e madhe e dashurisë për atdheun; ajo që magjeps çdo shpirt fisnik.

Sot jemi një popull që e ka humbur besimin te politika (vetëm 40 % merr pjesë në votime dhe edhe kjo nuk e di se ku i shkon vota) dhe që e kërkon mirëqenien e lirinë vetjake në një vend të huaj. Nën peshën e kësaj dileme: lirisë vetjake në një vend të huaj dhe lirisë në vendin tend, nga anon kandari? Qoftë e përkohshme kjo dilemë e mallkuar !

*Dielli –Arkiv-Editorial

Kujtoj Fratin e pervujtë dhe të zbathun…

September 14, 2020 by dgreca

2020- VITI I AT GJERGJ FISHTES:Në këte 80 vjetor që i madhi At Fishta mbylli sytë pergjithmonë, mendoj se, Shqiptarët duhet të kujtojnë Veprat e Tij të Perjetëshme….-

-8o VJET-1940 – 2020- AT GJERGJ FISHTA O.F.M.- ASHT MENDJA, ZEMRA E SHPIRTI I POPULLIT SHQIPTAR !-MESAZHI: Vllazen e Motra Shqiptarë! Me daten 22 Nandor asht Dita e Alfabetit Shqip, që u punue në Shoqninë “Bashkimi” të Shkodres në vitin 1908, nga Poeti Kombtar At Gjergj Fishta, dhe u aprovue në Kongresin e Manastirit.

Ai Alfabet na mësoi me shkrue fjalët Nanë, Babë e Shqipni…

Veprat tjera të Atdhetarit At Gjergj Fishta i sherbyen gjithmonë Bashkimit Shqiptarve nen tingujt e Hymnit Flamurit Kombtar, Flamurit të Gjergj Kastriotit – Skenderbeut!

Në këte 80 vjetor që i madhi At Fishta mbylli sytë pergjithmonë, mendoj se, Shqiptarët duhet të kujtojnë Veprat e Tij të Perjetëshme tue i kushtue: “VITIN 2020 VITI I AT GJERGJ FISHTES”

Melbourne, 20 Nandor 2019. Me respekt, Fritz RADOVANI

Kujtoj…Sot, mbas sa vjetësh:

Fratin e pervujtë dhe të zbathun

At Gjergj Fishta OFM

Foto MARUBI e paraqet artist arkitekt dhe piktor.

Kuvendi e Biblioteka e Fretenve (projekt i At Fishtës)

Fillimisht At Fishta si arkitekt asht diftue tek ndërtesa e bukur Qela e Lezhës, e cila ka dritare të mëdha e të hijshme, ku bie në sy mikpritja e fratit, e ku asht edhe dhoma e At Gjergjit, në të cilën ka shkrue disa pjesë të Lahutës, dishmon nxanësi i Tij At Leon Kabashi OFM., edhe Ky piktor i njoftun.

Kisha e re e Motravet Stigmatine, Kisha e Prekalit, e Toplanës në Dukagjin, dhe ajo e Rubikut, janë vepra arkitektorale të At Gjergj Fishtës, ku duhet të ndalohemi e të mendojmë…

Përmendet Kisha e Prekalit (Dukagjin) “te Gurra e Zhylës, një vend pushimi për shtegtarin e Maleve tona, dëshmi feje dhe burrnie për malësorin, ndër Thermopilajt e Dukagjinit, ku pa mëshirë për qinda vite iu ndal hovi rrymës aziatike, u desht një muranë e denjë për atë kufi të Shenjt; At Gjergj Fishta në bashkëpunim me mikun e vet ingjinierin Ludovik Zojzi, kanë realizue projektin e ri simbas stilit të bukur në vitin 1938.

“Ku ma fort u zgjue dashunia për klasicizëm, se në hartimin e Kishës së lagjes Rus (Shkodër)?” Simbas At Leon Kabashit, At Fishta në atë shesh, ngriti mbas qinda vjetësh jetën klasike si dikur në Firencen e familjes së famshme Mediçi.

Kisha e lagjes Arra-Madhe (Shkodër), me kumbonare të bukur që i përkiste kohës së Turqisë, ka pritë At Fishtën, i cili bashkë po me ingjinier Ludovik Zojzin, morën planin e vjetër ku me vështirsi e guxim bashkuen dy ndërtesa në një.

Nder veprat e arkitekturës moderne ishin (per fat) dhe shumë ndërhymje të At Fishtës në Kuvendin Françeskan të Shkodrës, sidomos në Bibliotekën e Françeskanve, ku Ai kaloi jeten…

Në vitin 1907, At Fishta ka pasë projektue Teatrin e Fretenve në Shkoder, pranë shkollës së tyne. Aty u vune në skenë mjaft vepra të Tij. E sot, ndoshta ai teater asht ma i vjetri në Shqipni.

Nder veprat ma të njoftuna janë:

“Kisha e re e Motravet Stigmatine (Shkoder).

Kisha e lagjes Arra-Madhe (Shkodër).

Kisha e lagjes Rus (Shkodër).

Kuvendi Françeskan në kishën e Lezhës.

Kisha e Rrubikut.

Sa herë udhtonte jashtë Shqipnisë, blente libra, riprodhime arkitekturore e piktura të autorve me fame botnore, të cilat i sillte në biblioteken e re të Kuvendit Fretenve të Shkodrës, që e kishte ndërtue simbas projekteve arkitektorale të tij.

Në kujtimet e Tij, At Fishta do të shkonte po në atë Akademi n’ Siena në vitin 1936, atëherë kur një nxënës i tij fitoi konkursin e vitit akademik në 1935. Në këte rast At Fishta u shpreh para të huejve:“Po provoj nji ndër gëzimet ma të mëdha e ma të rralla të jetës seme, dhe më duket si andërr kur shof sot qi nji bir Shqiptari brohoritet për fitoren e meritueme në art prej përfaqsuesve, profesorave e konkurentave”.

Shenjat magjistrale të Lahutës së Malësisë a nuk janë pikturat më të bukura të ngjyrave ma të zgjedhuna?

Lahuta asht nji pinakotekë e artit kombtar ku, Poeti pikturon gjallë tipat, personat, kostumet, shenjat, një depozitë motivesh kombtare që Ai, Jua la piktorve të ardhshëm t’ Shqipnisë.

Shenim FR: A permendet sot emni i At Gjergjit në shkollat e artit?

Po emni i nderuem i Ingj. Ludovik Zojzit, si bashkpuntor i At Fishtës?

A ka lanë vepra artit At Leon Kabashi, i njoftun piktor në Shkoder?

Të gjithë emnat e “harruem” e kanë një domethanje, e kanë një “PSE” ?!

Data 15 Shtator 1943 kur vritet me atentat nga komunistet në Tiranë Ingj. Ludovik ZOJZI, asht një nga ditët ma të zeza të artit kombtar. Ai ishte projektuesi i varrezave të Rrëmajit në Shkoder. Një nder ato vepra arti që Shkodra dishmon pavdeksinë e vet shekullore. Aty asht edhe Ajo firmë e Ludovik Zojzit, që u vra vetem se nuk bashkpunoi me komunista.

Emnat e mëdhaj t’ artit dhe të kultures sonë Shqiptare, që me dashje po

punohet me u “harrue, me u fshij dhe me u zhdukë” nga “akademia” antikulturore e antishkencore e Tiranës së asaj “Rilindjes” komuniste, MOS HARRONI SE ATA JANË TË DALTUEM NË MURET E ROZAFES, E NË THEMELET E SAJA TË KULTURËS EUROPJANE PERËNDIMORE ! Melbourne, 13 Shtator 2020.