Histori – Page 235 – Dielli

“EDHE MURET KANË VESHË” NË VATËR

June 23, 2020 by dgreca

“EDHE MURET KANË VESHË” I KRISTALE IVEZAJ RAMA, PROJEKT NË FOKUSIN DHE PËRKUJDESJEN E VATRËS/

– Mbledhja e dëshmive për krimet e komunizmit,- një shërbim dhe homazh dinjitoz për ata që humbën jetën dhe u persekutuan padrejtësisht.Në Shqipëri duhet të ketë një ditë zyrtare si ditë e përkujtimit shtetror për të nderuar sakrificat sublime dhe qëndresën antikomuniste.

Kronika u përgatit nga Sokol PAJA/ DIELLI*

Në vijim të veprimtarive të saj në kohën e Koronavirusit, Kryesia e Vatrës organizoi një tjetër veprimtari në fundjavën që lamë pas. ZoomKonfernca: “Edhe muret kanë veshë” u organizua të shtunën me 20 Qershor në mesditë, nën drejtimin e Kryetarit të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” zotit Elmi Berisha, e përgatitur dhe e moderuar nga nën/kryetari i Vatrës Ervin Dine.

ZoomKonferencën: “Edhe muret kanë veshë” e hapi moderatori, Nënkryetari i Vatrës z.Ervin Dine i cili pasi falënderoi pjesëmarrësit ia dha fjalën Kryetarit të Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, z.Elmi Berisha duke i shprehur vlerësim dhe konsideratën për mundësinë që këto aktivitete të zhvillohen nën frymën dhe përkujdesjen e veçantë të Vatrës dhe kryetarit të saj.

Kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha tha në fillim të përshëndetjes së tij: “ Ju jam mirënjohës për punën që po bëni të gjithë. Siç edhe e kam premtuar e deklaruar më herët, kjo epokë do jetë epoka dhe fryma e gjeneratave të reja në Vatër. Këtë projekt dhe të gjitha projektet e tjera në dobi tëçështjes shqiptare do mbështeten fuqimisht prej Vatrës dhe meje personalisht me qëllim që të dalin në dritë të vërtetat e kombit tonë. Falenderim të veçantë zonjës Kristale Ivezaj Rama dhe ekipi të saj për trajtimin e kësaj teme delikate dhe sensitive për shqiptarët që kanë jetuar dhe vuajtur në sistemin monist. E drejta dhe e vërteta duhet të dalin kurdoherë në shesh. Projekte të tilla do të kenë mbështetjen time si kryetar dhe si Vatër që të kemi samë shumë projekte të tilla kaq serioze qësynojnë zbardhjen e krimeve të komunizmit në Shqipëri”.

Nënkryetari i Vatrës z.Pashko Camaj deklaroi: “Jam i gëzuar që po marr pjesë në këtë takim dhe organizime të tilla me punime me të rinjtë do na çojnë përpara në ballafaqimet e historisë me shekullin e 21-të. Kristale Ivezaj është mbesa e Pjetër Ivezaj njëpatriot shqiptar i spikatur në vitet 80. Këto bashkëpunime do jenë edhe në vazhdim”.

Lek Mirakaj Anëtar i Këshillit të Vatrës, ndër të tjera tha:“Projekti juaj tregon terorrin që ka pas në Shqipëri përgjatë diktaturës. “Muret kanë veshë’ ishte për të krijuar psikozën e frikës, terrorit dhe të ankthit. Historia në klasat shqipe dhe nëshoqërinë shqiptare ende s’ka fillu debat për krimet e komunizmit. Debat të vërtetë s’ka ende.Debati i historianëve si Xhufi, Milo etj krimet në komunizëm i i justifikojnë se ashtu ishte koha por në të vërtetë ajo kohë ishte koha e maskarenjve e batakçinjve e të pabesëve e mafjozëve. Komunistët kanë vepruar si mafjozë. Kanë vepruar me njerëz të pafajshëm si gra e fëmi për të frikësuar e diskreditur njerëz të tjerë. Urime dhe Vatrës për këtë projekt. Në Shqipëri mungon të dëshmohet ajo se çfarë kemi kaluar. Shqiptarët nuk e njohin të shkuarën”.

Mark Mrnaçaj Anëtar i Kryesisë së Vatrës u shpreh: “Faleminderit të gjithëve për këtë takim shumë të rëndësishëm dhe në veçanti Kristales për këtë punëtë shkëlqyer të cilën unë personalisht e vlerësoj shumë. Jam krenar për punën që po bëni. Komunizmi në shqipëri ka qenë si ISIS në lindjen e mesme. Ashtu shkatërruan Shqipërinëkomunistët siç terroristët shkatërrojnë botën sot. Komunistët vranë e prenë, përdhunuan e skallavëruar njerëzit e tyre popullin e tyre për asgjë. Kanë skllavëru një popull të tërë. Komunizmi ka qenë tejmase i egër. Komunizmi në Shqipëri shkoi në ekstrem. Vetëm ajri në Shqipëri nuk ishte me tollon, gjithçka tjetër po”.

Sokol Paja gazetar, anëtar i Këshillit të Vatrës: “Ky projekt është një punë e shkëlqyer në zbardhjen e krimeve të komunizmit dhe ruajtjen e dëshmisë së gjallë tëpersekutimit dhe terrorit komunist. Ne nuk duhet të harrojmë kurrë atë që ne dhe familjet tona kanë kaluar. S’duhet ta harrojmë kurrë kalvarin e persekutimit komunist mbi popullsinë e pafajshme. Duhet të luftojmë trashëgiminë komuniste në shoqërinë shqiptare dhe në institucione. Mbledhja e dëshmive është një shërbim dhe homazh dinjitoz për ata që humbën jetën dhe u persekutuan padrejtësisht. Në Shqipëri duhet të kemi një festë zyrtare shtetërore si ditë përkujtimi zyrtar për të nderuar sakrificën sublime të atyre që humbën jetën padrejtësisht në regjimin komunist. Nxjerrja e këtyre dëshmive është diçka e jashtëzakonshme. Këto histori dhe kjo literaturë duhet të futet në programet mësimore nga fillorja deri në nivel doktoral. Ne nuk duhet të harrojmë kurrë atë që ka ndodhur në atdheun tonë. Ne kemi nevojë nëçdo kohë për të vërtetën tonë të madhe”.

Presidenti i Nderit Agim Rexhaj: “ E përgëzoj iniciativën dhe punën e jashtëzakonshme qëështë duke bërë zonja Rama dhe stafi isaj. Për 30 vjet nuk është bërë asgjë në zbardhjen e krimeve të komunizmit as në Shqipëri dhe as në Kosovë. Krimet kanë qenë aq të mëdha saqë edhe pas 30 vitesh ndjehen pasojat. Në vitet ‘90 Komunitetin shqiptar në SHBA, e vizitoi grupi i pajtimit të gjaqeve me në krye Anton Çetën, Mark Krasniqin, Ramiz Kelmendin, Dom Lush Gjergjin etj dhe në një takim në Bronxnë lokalin atëherë në pronësinë time, me shqiptarët u pyet nga diaspora se pse nuk e keni treguar të vërtetën reale të Shqipërisë komuniste? Ramiz Kelmendi u tha bashkëbiseduesve: Ne e pamë se nëçfarë gjendje të tmerrshme ishte Shqipëria por e kishim shumë të vështirë me ardhë nga Shqipëria në Kosovëe me u thanë e kemi nanën lavire.

Z. rexhaj tha se duhet të dënohen krimet e komunizmit dhe të debatohet qëndrimet e intelektualëve kosovarë se pse nuk pasqyruan realitetin komunist shqiptar. Është e tmerrshme sesi sot edhe pas 30 vitesh demokraci, endenë pushtet janëtë ulur këmbëkryq, komunistat. Ne duhet tëpunojmë më shumë që këto krime, të evdientohen e të publikohen, ndërsa plagët e shkaktuara tek shtresa e të përndjekurëve politik, të shërohen realisht.Kombi duhet të clirohet nga krimet e komunizmit, përfundoji z. Rexhaj.

Nazo Veliu Sekretare e Vatrës tha se: “Kristale Ivezajn dhe ekipin e saj e përshëndes dhe e përgëzoj për punën e madhe që po bëjnë. Të përndjekurit e diktaturës komuniste duhen përgëzuar sepse edhe pse u vranë e persekutuan ata asnjëherë nuk u përkulën dhe nuk u bënë vegla të komunistëve por qëndruan me dinjitet përballë sketerrës komuniste. Historitë e dhimbjes e vuajtjes së të persekutuarve duhet të bëhen libra e filma. Ne duhet ta dimë të vërtetën në komunizëm. Ne nuk duhet të harrojmë kurrë. Me shpirt i përshëndes kolegët e Vatrës për të pasyruar jetën e vështirë të vëllëzërve e motrave tona që vuajtën padrejtësisht. Klasa politike shqiptare në këto 30 vite ka bërë gabime me okë në mbështtje të klasës shoqërore të të persekutuarve të regjimit komunist. Të përndjekurit e regjimit komunist meritojnë respekt e vlerësim të veçantë pasi nuk shkelën kurrë mbi dinjitein dhe gjakun e të parëve të vet. Ky projekt duhet të vazhdohet edhe me popullsinëçame e cila u persekutua dhe nga Greqia dhe nga komunistët shqiptarë. Komunizmi ishte një skëterrë e tmerrshme. Faleminderit familjeve shqiptare që nuk e humben kurrë dinjitetin përballë vuajtjeve të jashtëzakonshme në komunizëm.

Valentin Lumaj, anëtar i Këshillit të Vatrës theksoi rëndësinë e projektit dhe vuri theksin te e veçanta e mbështetjes së Vatrës e cila në thelb ka nacionalistët, patriotë dhe të mbijetuar nga krimet e komunizmit. Z.Lumaj riktheu në vëmëndje një personazh humori në Malësi Cur Gjeloshi i cili u arrestua prej komunistëve se kishte debatuar me gomarin e tij dhe sigurimi i shtetit e kishtepërndjekur atë ditë e natë deri në bisedat me kafshët. Përndjekja e komunistëve ishte e rëndë. Mbledhja e dëshmive të krimeve të komunizmit është diçka shumë e rëndësishme. Perskutorët po mundohen edhe sot ti zhdukin këto dëshmi. Vatra ështënjë zë shumë i fuqishëm për të zbardhur krimet e komunistëve. Z.Lumaj e pyeti zonjën Ivezaj për inspirimin dhe frymëzimin në shkrimin e këtyre dëshmive dhe për mbështetjen financiare të projektit prej komunitetit të bashkatdhetarëve.

Paulin Marku, studjues, Anëtar i Këshillit të Vatrës e vlerësoi për punën e bërë z.Ivezaj Ramaj dhe theksoi rëndësinë e këtyre dëshmive dhe konsultimin me dokumentet arkivore: “Një iniciativë e jashtëzakonshme dhe delikate për shkak të tematikës që trajton dhe pasqyron. Komunizmi ishte kudo iashpër, por në Shqipëri ka qenë në nivel ekstrem. Më i ashpri dhe më i egri ishte në Shqipëri. Muret nëShqipëri ende janë të larë me gjak nga vuajtjet e komunistëve dhe persekutimin e shqiptarëve. Është një iniciativë e sukseshme. Nëpërmjet dëshmive dhe guzimit për tu përballur me komunizmin, ne do ta mundim dhe zhdukimin trashëgiminë komuniste në Shqipëri”.

Agustin Mirakaj, anëtar i Kryesisë së Vatrës: “Kjo është një iniciativë shumë e mirë. Ne do ta kërkojmë gjithmonë të vërtetën tonë. Komunizmi ka qenë dhe vazhdon edhe sot. Komunizmi s’ka qenë asgjë tjetër veçse një terrorizëm. Ata na burgosën, pushkatuan, na internuan familjarisht. Unë kam lindur në internim dhe jam rritur deri në moshën 13 vjeç. Gjykimi im për komunistët është se ata janë terrorista. Puna dhe fjala jote daltë në pah. Ne do të mbështesim, rinia duhet ta kuptojë që e vërteta duhet të zbulohet. Ne duhet ta ngrejmë zërin ta tregojmë të vërtetën. Ne nuk do tërhiqemi kurrë… më kujtohet si sot, kur kam takuar babën tim për herë të parë në burg. Isha me mamanë time dhe vëllain tim.Befas dëgjuam krisma dhe fjalë: ndal… ndal!… dhe gryken e automatikut na e drejtuan sikur ishim kriminelë. Ne ishim fëmijë qëkishim mall për babain tonë, ne s’ishim kriminelë”.

Në mbyllje të takimit Kryetari i Vatrës Elmi Berisha deklaroi: “Faleminderit për bashkëbisedim. Disa herë kisha lot në sytë e mi. Jeni frymëzim bashkë me dy vajzatqë po punoni. Jam i befasur për punën që po bëni. Ju jeni kristale diamanti për këtë punë fantastike që po bëni. Vatra do t’ju ofrojëçdo bashkëpunim të mundshëm.Do jetë në nderin tonë anëtarësimi juaj në Vatër dhe bashkëpunimi në vazhdim”.

*Kronikën e plotë, përfshirë diskutimet në gjuhën anglisht, është duke e përgatitur editorja e gjuhës angleze Rafaela Prifti.

Si do të duket Viti Shkollor 2020-2021 për Shkollat e NYC-it

June 17, 2020 by dgreca

Nga Manjola Barçi— Kozi -New York/ Dielli/

Më pak se dy javëkanë mbetur nga viti akademik 2019-2010,dhe mësuesit po punojnë për të nxjerrë notat përfundimtare, ndërrsa shkollat tashmë janë duke punuar për një plan veprimi për vitin e ardhshëm. Askush nuk e di me siguri se si do të duket viti i ardhshëm akademik dhe askush nuk është i sigurt – madje as kancelari i NYC Richard Carranza. “Ne besojmë se të gjitha mundësitë do të duhet të marrin parasysh distancimin shoqëror”, tha ai në një letër drejtuar prindërve në fillim të kësaj jave. Duke thënë se “Ne e dimë se për shumë studentë, asgjë nuk mund të krahasohet me mësimdhënien nga afër dhe mësimdhënien me kohë të plotë në ndërtesën e shkollës.” Ka të ngjarë që me këtë deklaratë ait tëketë njoftuar edhe pse indirekt se shkollat do të hapen vitin e ardhshëm. Por më pas ai vazhdon duke thënë se “Ne jemi duke punuar me partnerët tanë të agjencisë të qytetit të New York-ut për udhëzime jo vetëm për DOE, por në të gjithë qytetin, dhe do t’ju njoftojë sa më shpejt që të kemi më shumë informacion.” Pra, asgjë nuk është e sigurt akoma. Autoritetet presin që kështu edhe të gjithë ne.
Carranza gjithashtu iu drejtua arsimtarëve këtë javë me një letër gjithashtu duke thënë se “ne nuk mund të parashikojmë se si do të duket shtatori” por “ne mund – dhe duhet të jemi të përgatitur për një sëri mundësish”. Se cilat janë këto mundësi përsëri asgjë nuk është e qartë, por shkollat dhe drejtuesit e shkollës do t’ju duhet të mendojnë dhe të kenë një mendje të hapur për c’ka të jetë më e mira per nxënësit dhe punonjësit e tyre.

Carranza u zotua sigoqoftë që do të japë pa hezitim, mbështetjen e tij, dhe udhëheqjen gjatë “këtyre kohërave të vështira dhe të paparashikueshme”.
Shumë prindër dhe punonjës shkollash tashmë janë tënervozuar për t’u rikthyer në shkollë personalisht në vjeshtë. Frika qëstudentët dhe arsimtarët mundtë infektohen nga virusi është ka qënëdhe vazhdon të mbetet në mendjen e të gjithëve, dhe askush nuk e di me siguri se çfarë mund të ndodhë. Do të ketë shumë ulje buxhetesh për programe dhe aktivitete mbas shkolle dhe shumë mësues gjithashtu do të jenë në rrethin e mësuesve të tepërt. Si rezulta, shkollat do kenë mangësi mësuesësh dhe punonjësish të tjerë. Carranza megjithatëu tha prindërve në letrën e tij qëmësimi “i ndërthurur” që “nënkupton ndërthurjen e mësimdhënies brenda shkollës dhe nga largësia” për të krijuar një përvojë të fuqishme arsimore, ku secila mënyrë e të mësuarit mbështet tjetrën do të jetë nëfuqi.” Kjo mund të ndodhë në vjeshtë, por askush përsë nuk e di me siguri se si do kjo do të duket. Sa fëmijë do të jenë në një klasë për të përmbushur kërkesat e distancës sociale? Sa mësues do të na duhen pasi tani shumë prej tyre janë kanë dalë “tepër”? Si do t’i plotësohen nevojat dhe kërkesat e studentëve me nevoja speciale(special education) dhe anglishtes si një gjuhë e re (ENL)? Asgjë nuk u tha në letrat e Carranzes për secilin grup. Kjo situatë i ka kapur të gjithë të papërgatitur, e qartë, por Carranza të paktën foli për një strukturë të zhvilluar të përbërë nga 8 komponentë kryesore:

Masa të përmirësuara shëndetësore: Kjo është përparësia # 1, sipas Carranzës për një arsye të qartë: ne duhet të sigurojmë që shkollat dhe ndërtesat e tjera janë të pajisura mirë për të përballuar kërkesat shëndetësore, që janë të nevojshme për t’u mbrojtur nga COVID-19. Kjo përfshin EdukiminFizik dhe pajisjete tjera, furnizime, protokollet e distancës sociale, dhe monitorimin e treguesve shëndetësor që kërkohen për të mbrojtur fëmijët, mësuesit dhe stafin tonë. Ndërsa jemi dukeshqyrtuar udhëzimet që përcaktojnë protokollet specifike që do të zbatohen, ne jemi të bindur se do të kemi nevojë për masa të përmirësuara të sigurisë, ndërsa kthehemi në ndërtesat e shkollave, dhe po vazhdojmë të punojmë me Departamentin e Shëndetësisë se c’fare forme do të këto masa sigurie.

Faza e tranzicionit të kthimit ne ndërtesat e shkollës duhet të jetëe bazuar ne informacioninmbi traumën që shkaktoi gjendja e COVID-19. Kthimi në shkollë: Fillimi i vitit shkollor 2020-2021 do të jetë ndryshe nga çdo tjetër që kemi përjetuar. Ne e dimë se studentët dhe stafi po përjetojnë mungesë të mbylljes fizikisht të ndërtesave shkollore që nga marsi i vitit shkollor. E kuptojmë shumë mirë se ky duhet të jetënjë proces i menduar mirënë mënyre që fëmijët, prindërit dhe punonjësit të ndihen të qetëshpirtërisht and mendërisht, për t’u rikthyer në ndërtesat e shkollës. Kjo do të thotë që ne duhet të përqendrohemi në nevojat sociale-emocionale të komuniteteve shkollore duke zbatuar gjatë kësaj kohe edhe mësimdhënien së bazuar në informacionin mbi gjëndjen e shkaktuar nga virusi.

Mesimdhënia e ndërthurur: Shkollat kanë bërë një punë të jashtëzakonshme për t’ju përshtatur mësimit në distancë gjatë tre muajve të fundit, dhe ne jemi tepër krenarë dhe mirënjohës për punën heroike të studentëve, familjeve dhe arsimtarëve tanë për të vazhduar mësimin në mes të këtyre kushteve të papara. Edhe kur tëkthehemi në mënyrën tradicionale të shkollës, ne mund të përgatitemi për një rifillim të mësimdhënie në ndërtesat e shkollë si edhe mësimdhënie nga larg— asaj që unë i referohem si mësimi “i ndërthurur”– për të mbështeturtranzicionin nga mësimdhënia në distancë dhe të maksimizojmë të dyja mësimdhënien ball për ballë si dhe atë nga interneti.

Data e fillimit të shkollës: Ne po punojmë me gjithë zemër për të vendosur një datënë fillim të shtatorit, ndërsa po bashkëpunojmë ngushtë me DOHMH (Departamenti i Shendetit dhe i Higjenës Mendore), për të monitoruar treguesit e shëndetit, në mënyrë që të sigurohemi që është e sigurt të ktheheni në ndërtesat e shkollave.

Zbatimi Fillimit të shkollës me faza: Tradicionalisht, i gjithë personeli dhe studentët fillojnë shkollën në të njëjtën kohë. Mesa po shohim deri tani, shtetet e tjera po modifikojnë oraret, duke bërë qëgrupe të ndryshme studentështë paraqiten personalisht në shkollë në periudha të ndryshme. Këtë vit për ne, koha e kthimit në ndërtesa, si dhe në çfarë rrethanash ndodhen ndërtesat do të vendosi nësendërtesat do mbyllen ose të kenë hyrje të kufizuar. Dhe kjo do të vendoset në bashkpunim të ngushtë me depatamenting e shendetit, dhe bazuar në treguesit e shëndetit dhe sigurisë.

Distanca shoqëroredhe zbatimi i orareve : Bazuar në protokollet shëndetësore, ne duhet të vlerësojmë sesi duhet të zbatohejmë distancën sociale. Kapaciteti i ndërtesës do të duhet të rregullohet për të pasqyruar atë që Shteti dhe Qyteti i NY përcaktojnë si mënyrën më mirët për shëndetin dhe sigurinë. Ne nuk mund të parashikojmë se çfarë do të ndodhe me tëvërtetë në shtator, por deri tani ne po parashikojmë që distancimi social të mbetet në fuqi. Kjo do të thotë se mund të na duhet të kufizojmë numrin e studentëve dhe personelit në ndërtesat tona dhe do të duhet të mendojmë në mënyrë krijuese për oraret.

Funksionimiindërtesave: Funksionimii ndërtesat duhet gjithashtu të funksionojnë në një mënyrë optimalenë mënyrë që shkollat dhe mjediset e tjera të jenë vende tësigurta dhe të shëndetshme për studentët dhe personelin. Procedurat në ndërtesat e shkollave do të duhet të lejojnë kufizime në lëvizjen e studentëve dhe personelit jashtë dhe brenda ndërtesës, dhe protokolle të përmirësuara të pastrimit dhe dezinfektimit duhet të ekzistojnë.

Shërbimet e Ndihmëva nëpërshkolla: Autobusët e shkollave dhe operacionet e ushqimit në shkollë gjithashtu do të duhet të jenë në funksionim të plotë për të sigurinë e shëndetit të të gjithëve që janë të përfshirë. Kjo çeshtje e ndërlikuar do të analizohet dhe shqyrtohet me kujdes në ditët dhe javët në vijim.

Carranza gjithashtu shkruajti ne letrën e dërguara prindërve se the Departamenti i Edukimit të NY ka “krijuar një sondazh të shkurtër si për familjet ashtu edhe për studentët. “Ju lutemi zhpenzoni një moment që ta plotësoni atë dhe të jepni mendimet tuaja deri të hënën, 22 qershor.”—lutet ai.

Sondazhi është anonim dhe duhet të zgjasë rreth 7 minuta për të përfunduar. Ky sondazh është në dispozicion në 9 gjuhë, dhe nëse nuk e kenimundësinë për ta përfunduar në internet mund ta bëni duke thirrur numrin 311.

Nëse dëshironi që zëri juaj të dëgjohet ju lutemi plotësojeni këtësondazh që do të jetë ne faqen e NYCDOE(New York City Department of Education) . Le të shpresojmë që me çdo përpjekje të marrë dhe me shumë fatsëshpejti do të kthehemi në normalitet.

RITAKIMI ME ETËHEM HAXHIADEMIN, I DHEMBSHUR DHE ME SHPRESË…

June 17, 2020 by dgreca

– në vend të një letre falenderimi /

nga Visar Zhiti/

Rivjen për të gjithë tragjediani poet, Etëhem Haxhiademi. Është ngjarje kulturore, me rëndësi, është art dhe kujtesë kombëtare, është frymë, njohje e shpirtit të së kaluarës dhe ardhmëri.

Është vepër që qëndron, që s’e mposhtën dot ndalimi i egër, burgu mizor i diktaturës, vdekja e Autorit në burg, harresat e rënda, humnerore.
E rilexova me ëndje dhe mall, menjëherë, sa po i solli posta librat dhe dita m’u duk si me lajmin e mirë.
…Miku i tim eti, – thashë me vete, – që ia kishte ruajtur librat edhe gjatë përndjekjeve, shkrimtari i ndaluar që e kisha lexuar fshehurazi në rininë e parë dhe isha magjepsur.
Kur shkonte në Elbasan, im atë më merrte dhe mua fëmijë, kam njohur familjarë të Haxhiademit, por mungesa e tij aty më dukej si padrejtësi, si torturë dhe sikur më shfaqej atyre mureve fantazma shekspiriane e Autorit, ndikim leximesh.
…Dhe tani gjatë rileximit, dy librat e tij të parë, m’u dukën të reja ashtu siç ndodh me kryeveprat. I kam ende ndër duar… Të botuara së pari në shekullin e shkuar, në gjysmën e tij të parë, ato sollën shkrimtarin që mungonte, tragjedianin sa kombëtar, po aq ballkanik dhe europian.
“Lira” e Et’hem Haxhiademit kumbon bukur, e përzishme, ngazëllyese, plot me mite, përndritje dhe ujra, me ritme dhe rima të begata shqip.
Ndërsa në tragjedinë “Pirro” Haxhiademi ngre si askush tjetër një pallat mbretëror hijerëndê epiriot-ilirik, me një fantazi mahnitëse ribën atë kohë të humbur shekujve, plot lavdi dhe intriga oborri, – shërbimi është i lartë, kombëtar, – që na nëpërmend ndêrkohë tragjeditë antike eskiliane dhe rilindjen europiane, Shekspirin vetë.
Dhe Shekspirin-shqiptar, Et’hem Haxhiademin e shkolluar në Itali, në Lecce si gjimnazist dhe në Austri, në Vjenë si student e në Gjermani, Berlin per Shkencat sociale, të brumosur me fatin e Atdheut të vet, e burgosin ata, që morën pushtetin, kur sa mbaroi Lufta II Botërore dhe ai ishte në kulm të krijimtarisë, burrë që s’ishte bërë ende 50 vjeç. Krim i shumëfishtë. U ndalua vepra e tij dhe humbën dhe ato që shkruajti në burg, një roman, thuhet, dhe mbetën pa shkruar ato që do të mund të shkruante si shkrimtar i lirë. Në prag të lirimit, kur ishte ende i fortë, vdes në burg, besohet se e helmuan ata që kishin helmuar gjithë letërsinë shqipe, Atdheun të gjithë.
Dhe për aq sa la, 7 tragjedi, sa etërit e tragjedisë, Eskili, Sofokliu, Vepra e Etëhem Haxhiademit me poezinë e tij dhe përkthimin e Virgjilit, është më e fortë se diktaturat dhe harresat e qëllimta, triumfoi mbi to si e vërteta, si arti i madh.
Rinisi ribotimi i tyre, faleminderit përkujdesësve, që nga i biri, Emini dhe botuesit e mbesës Hortensia për dhuratën aq të çmuar.
Duke shkruar tragjedinë kombëtare, Haxhiademi shkruante dhe pavdekësinë…

Ilirë e pasardhës

June 16, 2020 by dgreca

Shkruan: Astrit Lulushi/
Shqiptarët besojnë se janë pasardhësit e ilirëve, ose të paktën janë të vetmit sot që kanë ruajtur aspekte të shumta të kulturës antike ilire. Kjo tezë lindi gjatë mesit të shekullit XIX dhe mbrohet me pasion prej tyre. Disa mund t’a konsiderojnë këtë edhe si nacionalizëm bazuar në histori, ku një kulturë moderne përpiqet të lidhet me një kulturë nga e kaluara për t’i dhënë vetes një ndikim më të madh në aspekt shoqëror.Pjesa më e rëndësishme e provave është gjuha. Vetëm disa emra dhe fjalë të izoluara të fjalorit nga gjuha e lashtë ilire kanë mbijetuar deri në ditët e sotme. Disa pyesin nëse ndonjë gjurmë e kësaj gjuhe të vjetër mund të gjendet akoma në gjuhët moderne, siç është shqipja.Lidhja midis gjuhëve ilirishte dhe shqipe mbetet e përgjithēshme, kjo edhe për faktin se studimet rreth saj nga vendasit kanë ngecur, por edhe sepse tregohen mospërfillës ndaj vulgarizimit të shqipes, veçanërisht nga zyrtarë e politikanë të cilët tregojnë me këtë se nuk dinë as gjuhë e as politikë. Shqiptarët, sot të shquar për kundërshtim ndaj ndryshimeve, në të kaluarën kanë qenë të gatshëm për ndryshim të emrit, fesë e zakoneve të tyre, dhe kur ua do rasti thonë se pushtuesit i detyruan. A mos vallë asnjë popull në botë nuk ka qenë i pushtuar ndonjëherë?E vërteta mund të jetë se banorët u zhvendosën ose ikën dhe pushtuesi e mbushi vendin me të tjerë të bindur, u dha toka, ofiqe e çifliqe, u dha pushtet, dhe askush nuk mbeti i papërlyer për të treguar se si ndodhi. Ata që kishin ikur, trashëgimtarët e vërtetë, gjithnjë me mendje tek atdheu, dërgonin ide për rilindje, të cilat nuk pērfilleshin e përçmoheshin brenda vendit. Shqipëria është ndoshta i vetmi vend në planet që ka sa patriotë aq edhe tradhëtarë dhe statusi i tyre ndryshon në varësi të regjimit. Edhe një naiv mund t’a kuptojë se kjo është e njëjta politikë, ku sunduesi edhe pse ikën, lë pas njerëz të tij, për të treguar se pa atë vendi nuk bëhet.Gjuha shqipe, siç njihet sot, u dokumentua për herë të parë vetëm në shekullin XIV – XV, dhe që nga ajo kohë (duke u bërë edhe emër i kombit), ka pësuar ndryshime. Shqipja pa dyshim që ka fjalë të huazuara nga gjuhë të tjera, por ka edhe fjalë bumerang, që i ka hedhur dhe pastaj i janë kthyer si huazime. Disa emra personalë mund të pasqyrojnë një origjinë ilire. Për shembull, emri Bardyllis, një nga më të famshmit e mbretërve ilirë, është ruajtur në emrin modern shqiptar Bardhyl, ‘yll i bardhë’ – a është kjo dëshmi se shqipja është pasardhëse e vërtetë e ilirishtes, apo shqiptarët thjesht përvetësuan një emër të huaj? Një lule a dy nuk sjellin pranverë.Një tjetër pikë konflikti është gjenetika. Kritikët e idesë se shqiptarët janë ilirë shprehen se shqiptarët nuk kanë lidhje gjenetike me ilirët. Në fund të fundit, ilirët jetuan dy mijë vjet më parë, dhe midis asaj kohe dhe tani, shumë kultura të tjera u zhvendosën në zonë: grekë, romakë, gotë, gjermanë, hunë, sllavë, turq, etj. Pa dyshim, pastërtia e një grupi gjenesh 100 përqind ilire është kompromentuar në mënyrë thelbësore nga prania e kaq shumë njerëzve që migruan në zonë gjatë njëzet shekujve. Dhe nëse do të merrej një mostër ADN-je shqipe do të tregonte një përzierje me greqishte, latinishte, sllavishte, turqishte etj. Është e vështirë të shprehet një mendim për një temë kaq të diskutueshme, prandaj mendohet se kjo polemikë ekziston më shumë për arsye politike. Provat gjenetike kanë treguar se gjetja e një gjeni të pastër ilir është e pamundur, po ashtu edhe provat gjuhësore janë skicuese. Pra, pretendimet e kulturave moderne për një lidhje ilire janë të pasigurta, siç janë edhe provat me anë legjendash.Pavarësisht sa u tha, të gjitha të dhënat sugjerojnë se ilirët erdhën nga Anatolia, migruan në Evropën Jugore gjatë epokës së hershme të bronzit (3000 pes), pastaj u kthyen në Anatolia, ku krijuan Trojën, dhe erdhën përsëri në Europë si trojanë të mundur a refugjatë lufte.Para kësaj një kulturë para-indo-evropiane duhet të ketë ekzistuar. Cilët ishin këta njerëz që kishin jetuar në atë që do të bëhej Iliria? Për fat të keq, nuk dihet as se si e quanin veten ose tokën në të cilën jetuan pasi ata nuk lanë asnjë shkrim, gjuha e tyre nuk njihet. Dëshmia e vetme për një kulturë të veçantë që ekzistonte në këtë zonë para Ilirëve vjen nga arkeologjia, dhe të dhënat sugjerojnë se ajo ishte pellazge.

DAJË ZAKU – MYRTEZA DROGU DHE NJË ËNDËR E MUROSUR

June 14, 2020 by dgreca

nga Shpend Sollaku Noè*/

Kur të mbroje ligjin konsiderohej nder/

Rasti sjell jo rrallë edhe në zbulime të rëndësishme, sidomos shpirtërore, pse jo edhe historike. Kështu ndodhi pas botimit tek grupi FB Lushnje Undergruond i një fotoje esklusive të tragjedianit të madh shqiptar Et’hem Haxhiademi. Ai kish dalë, një ditë të largët të vitit 1928, para Nëprefekturës së at’hershme të Lushnjes, në mes të dy xhandarëve. Portreti Haxhiademit tashmë është i njohur nga çdo shqiptar me sadopak kulturë. Dy të tjerët në foton e sipërpërmendur për mua dhe frekuentuesit e shumtë të atij grupi ishin krejt të panjohur. Të paktën deri tek arritja e një mesazhi nga Fatbardha Drogu Sefa: “Shpend, ai majtas tragjedianit është babai im, Myrteza Drogu! Kam edhe foto të tjera të asaj kohe. Është ai, pa dyshim!”

“Ai është dajë Zaku!?”- i them. Mua më mbërthejnë emocionet. Myrteza Drogu është daja i mamasë time, Shadies. Unë nuk kisha sesi ta mbaja mend. Ai kish ikur nga kjo botë kur isha vetëm dy vjeç. Atë figurë fisnore, sidoqoaftë, e kisha të gozhduar në mendje si nga më të rëndësishmet e fisit. Nëna ime e kishte pasë dashur shumë dhe e përmendte shpesh dajën e vet. Edhe fëmijët e tij për ne ishin vëllezër e motra të vërteta, të pranishëm të përhershmëm në jetët tona deri sot e kësaj dite.

Myrteza Drogu kish studiuar në Itali. Kish marrë mësime në jurisprudencë dhe ekonomi, i kish përforcuar e thelluar ato me qëllimnin e përdorimit të dijeve në fushën e rendit.

Si shumë bashkëkohës të tij edhe ai nuk mbeti në Itali. Magneti i Shqipërisë tërhiqte fort rreth vetes. Të panumërt shembujt e intelektualëve – artistë, shkrimtarë e specialistë – që u kthyen për të forcuar shtetin e ri shqiptar.

Shteti kish nevojë në konsolidimin e forcave të rendit me njerëz të ditur dhe të përkushtuar.

Myrteza Drogu e pranoi me entuziazëm emërimin si Komandant Xhandarmërie në Kolonjën e at’hershme të Myzeqesë, qendër e rëndësishme e zonës. Aty, si edhe më pas, në Lushnje – siç e risjell fotoja me Haxhiademin – rezultatet qenë të shkëlqyera, deri në shifrat më të ulëta të kriminalitetit ordiner në rang vendi. Dhe këtu mos më sillni shembujt e myzeqarëve të butë, pasi ato janë vetëm barcaleta. Ndërkaq myzeqarët, lushnjarët në veçanti, hynin e dilnin në Itali pa asnjë lloj pengese, të mbështetur nga një administaratë e efektshme. Pronat dhe aktiviteti i tyre tregtar ishte i mbrojtur nga zbatimi i fortë i ligjit – liri veprimi që solli në ato vite një bum të vërtetë në ekonominë lushnjarë dhe në Myzeqenë përreth.

Eh, Dajë Zaku. Ime më të kujtonte shpesh, dhe mburrej që pajën për t’u martuar në Berat ia kishe falur ti, të gjithë të blerë në Itali, mëndafsh e ar, qëndisur me dorë dhe materiale të tilla që mbijetuan deri në ditët e sotme. Kishe shkuar posaçërisht në Bari për t’ia blerë.

Dajë Zaku – Myrteza Drogu i lindur dhe i rritur në Krujë, trapiantuar në Lushnje për dashurinë ndaj punës e njerëzve të tij.

Andej, nga krutanët.

Kështu cilësohej pjesa e lagjes Teqe në Lushnje, kur duhej të merrje një drejtim apo të të adresonin për diku.

Krutanët e parë në Lushnje qenë Myjët, në fillim të shekullit të kaluar.

Shaban Myja, babai i nënës time, ka një histori që meriton vëmendje të vetën. Ai ishte pinjoll i një familjeje të lashtë krutane me tradita bektashiane. Familja e gjyshit u detyrua të transferohej larg qytetit të Kastriotëve për diçka që në ato kohëra u quajt hasmëri, por që, në dritën e hulumtimeve të mëvonshme, mori gjithmonë e më shumë kontorne politike. Myjat kanë qenë latifondistë. Familja e tyre kish përkrahur pa rezerva, me forza njerëzore dhe ekonomike, lëvizjen për pavarësinë nga Turqia. Kjo përkrahje ish bërë edhe shkaku që gjysh Shabanit tʼi bëhej atentat nga një proturk i paguar prej pushtuesit. Në çastin e atentatit Shaban Myja ishte i shoqëruar nga një kushëri i tij me mbiemrin Kaçaçi, edhe ai ndër përkrahësit e Pavarësisë. (Nipi i Shabanit- avokati Mustafa Kaçaçi, më vonë u bë figurë e spikatur e Luftës së Dytë në Shqipëri. Ai u shpall, pas vrasjes në Krujë, «Hero i Popullit»). Me të ishte dhe një krutan i tretë, njeri i besuar.

Kur mercenari krutan, mes pazarit të Krujës, kërkoi të zbrazë armën kundër Shaban Myjës, kushëriri Kaçaçi ish tregur më i shkathët: qëllon atentatorin dhe e lë të vrarë. Shabani dhe dy të tjerët shpallen të kërkuar prej administratës turkoshake. Kaçaçi dhe i pranishmi i tretë largohen me emra të rremë për në Turqi. Gyshi im, përkundrazi, nuk deshi të braktisë Shqipërinë.

Familja e tij u trasferua në Lushnje, aso kohe një qytet i vogël, i papreferuar, në të cilin menduan të maskoheshin duke ndërruar edhe mbiemrin nga Myja në Kruja.

Në ato vite Lushnja, nga banorët e tjerë të Shqipërisë, konsiderohej vend i izoluar, pranë kënetës, me njerëz të mirë, prandaj mund të quhej një vend i sigurtë për të përndjekurit. Lagjia në të cilën u vendosën Myjët në Lushnje ishte periferike. Në rast bastisjeje, që prej shtëpisë së tyre mund të largoheshin në kodrat përreth me shpejtësi. Me ardhjen e tyre në atë qytet nisi edhe këmbimi i mbiemrit nga Myja në Kruja.

Ata u përshtatën mirë me vendasit që në fillim, duke u bërë miq shtëpie me Sefët, Haxhinjtë, Xhafët e të tjerë, më vonë të konsoliduar edhe me anë krushqirash.

Kolonia e krutanëve të Lushnjes u konsolidua sidomos pas ardhjes në këtë qytet të Myrteza Drogut. Ai ndoqi pas Myjët për të mos i lënë vetëm përballë një hakmarrjeje të mundshme. Edhe emërimi i tij në Lushnje është bërë sipas kërkesës së vetë Myrtezait në administraën qendrore të kohës. Në Krujë mbeti vëllai tij, babai i Teqesë Islami, të cilit sot i kushtohet Turbja e ringritur në Krujë. Nëpërmjet të bijës së babait të teqesë, Zyrasë, apo Syrit, siç e thërrisnim ne, krutanët e Lushnjes i mbajtën të gjalla lidhjet me Krujën. Një ndër të paktat foto të Islam Drogut, m’u soll prej mbesës së tij, Dhurata Qesja Osmënaj, që sot jeton në Vlorë.

Krutanët e Lushnjes nisën të merren me aktivitet që i menduan më të mundshme për të mbijetuar: hapën bujtina, klube e restorante. Ndërsa burrat merreshin me këto lloj aktivitetesh, gratë ndërkaq kishin hapur shërbimin e punës së dorës, sidomos, të qepjes së jorganëve dhe dyshekëve, që shpuri në një zëvendësim të shpejtë të rrogozave nga një pjesë e mirë e popullsisë vendase. Brezi i ri i krutanëve. i lindur në Lushnje, u integrua më së miri në shoqërinë vendase, u arësimua brenda kushteve të mëvonshme, dhe ka dhënë një kontribut të rëndësishëm, sidomos në arësimin, artin, letersinë dhe mjekësinë lushnjare, pse jo edhe në artizanatin e saj.

Ajo shtëpi mbi gronë

Në zonën e krutanëve kam kaluar një pjesë të fëmijërisë. Isha i lidhur më atë ambient jo vetëm sepse atje kisha dajë Hajdarin, teze Xhemilen dhe hallë Bulen, të shoqen e dajë Zakut. Atje kisha shumë moshatarë apo afër moshës time, duke filluar që nga fëmijët e dajave Xhemali, Shqiponja, Fatimeja, Eduarti, Mirela, Rezana, Mimoza deri tek Shpëtimi i tezes apo Çimi i Bules. Të tjerët, Dashnori, Shabani, Fatimeja, Kija, Hyseni, Alushi, Mustafai, Lumturia, Fatbardha, Begatori e Natasha, ishin me moshë më të diferencuar prej nesh, por kjo nuk na pengoi aspak të ruanim deri tani një miqësi të ngrohtë vëllazërore.

Luanim sidomos dokër, katipiti, polic-hajduti, kush e ka, orthi minorthi, Bëzzz!. Vraponim gjithë ditën, fshiheshim rishfaqeshim, qeshnim e ulërinim aq sa na e mbante gërmazi. Kodra, grona, shpella e prrocka ishin skena e spektakleve tona të mahnitshme, shoqëruar shpesh nga kënga e peligorgave, në qetësinë fantastike kur duhej të fshiheshim.

Kjo ishte zona e krutanëve. Me ne përzjeheshin edhe fëmijë e shtëpive përreth me të cilët na lidhte sinqeriteti dhe miqësia e pakushtëzuar. Një lagje e mrekullueshme, ndoshta e pagjendshme asgjëkund. Për të arritur atje, shpesh, pas mbarimit të mësimeve, ia jepja vrapit, nga lagjia ku kishim shtëpinë deri atje. Për t’u shfryrë me të gjitha forcat.

Pa dyshim vendi më ideal për të luajtur ishte ai përballë gronës së madhe. Kështu e quanim vendin mbi të cilin ngrihej shtëpia e Dajë Zakut.

E parë nga poshtë – një shembëlltyrë kështjelle. Një ambient i brishtë, plot lule e pemë, me një hije të këndshme si askund, gjatë vapës së madhe. Përreth saj nuk më harrohen rrushtë, shegët, fiqtë dhe hinxat. Dhe frika se mos bije poshtë nga grona, siç i thoshim thepisjes nën oborrin e shtëpisë.

Ajo rrugicë e ngushtë që shërbente për të çuar tek Drogët, i ndante ata nga një kopësht tjetër i habitshëm, ai i Koduzëve, i mbetur në mendjen time me pemë të larta, sidomos ullinj, por edhe sepse prej atij kopshti të pakufishëm ne fëmijët kuptonim ardhjen e vërtetë të pranverës: atje çelnin për herë të parë manushaqet.

Në fund të asaj rruge- shtëpia e një tjetër personazhi të rrallë të fëmijërisë time: Rakip Kurti – dibrani i mënçur e zemërmadh, burri i tezes time Mile. Nuk e di sepse s’më hiqet nga mendja e dhe një qen i madh i xha Rakipit, që quhej Lule. Lulen ne e kishim frikë, edhe pse nuk na kishte sulmuar ndonjeherë. Ajo i ngjante shumë, të paktën nga madhësia, një San Bernardo-je, si ai i filmit “Beethoven”. Mbase ka qene i racës Deltar Ilir, sjellë nga i miri Rakip Kurti prej Dibre, ku edhe kjo racë ka qenë dhe është mjaft e përhapur. Mbase.

Mbi këtë skenar e kam inkuadruar gjithmonë shtëpinë e dajë Zakut.

Mbizotëruese e gjithë kësaj zone të përshkuar më sipër. Me pyetjet e pashmangshme të fëmijërisë time: Pse kaq lart, pse kaq imponusese, pse në një vend kaq të mbrojtur?

Tanimë jam në gjendje t’i jap përgjigje jo vetëm atyre pyetjeve spontane.

I gjej ato përgjigje tek përmbysja e jetës së Myrteza Drogut pas 1944. Ajo që kish qenë virtyt para atij viti nisi të quhej ves dhe krim. Ish komandanti i rendit përfundoi magazinier, në një depo të rezikshme që mund t’i merrte jetën nga çasti në çast.

Djali i tij i madh, Begatori, si dhe mbesa e tij, nëna ime Shadia, kujtojnë se, deri ne vitin 1959, kur dha shpirt i pezmatuar nga një infarkt, ai ushqente shpresa në përmbysjen e rendit me ndihmën e aleatëve dhe të diasporës. Për të mos u gjendur i papërgatitur në rastin e një rrethimi të shtëpisë nga komunistët, ai kish fshehur në mur një arsenal të vërtetë armësh – dhe ishte gjithmonë gati për të luftuar deri në fund.

Ndërkaq nuk kthehej kurrë në shtëpi pa disa kg frutash për fëmijët dhe Bulen e tij, kujton vajza e madhe Fatbardha Drogu Sefa.

Ashtu e kujtonte edhe ime më, Shadia, si njeriun që kërkonte si e si të ëmbëlsonte të tjerët.

Në një shoqëri që ushqehej e ushqehet akoma prej helmit.

Diciturat e fotografive:

1- Ethem Haxhiademi dhe ne te majte te tij Myrteza Drogu ne vitin 1928

2- Myrteza Drogu ne vitin 1944

3- Myrteza Drogu dhe e shoqja Makbule, vitet ’40 .jpg

4-Baba Islami dhe Syri Zyra Drogu, ne vitin 1935.jpg