Histori – Page 358 – Dielli

Hamz Kazazi dhe kryengritja e vitit 1835…

May 2, 2017 by dgreca

Sipas Epikës Historike/

1 Gezim Zilja ok

Nga Gëzim Zilja/

Në Stamboll thirri telalli/Dilni shihni Hamz Kazazin/Hamz Kazazi çaj burr’ i zi/Shtat’ taborret na i ka gri…Hafëz pasha n’daç me i hikë vorrit/Zdrypi atit hyp vaporit… /

Hamz Kazazi qysh në rini kishte mësuar mjeshtërinë e përpunimit të mëndafshit e të jorganëve. Njihte mirë gjuhën turke dhe atë arabe. Në kohën e Mustafa pashë Bushatit kishte ushtruar detyrën e kullukçibashit (komandant i rojeve të qytetit), që e mbajti derisa sa e shkarkoi Hafëz pasha, që zëvëndësoi figurën e urryer të Namik pashës. Në krye të 10.000 ushtarëve, Hafëz pasha u përpoq të vinte në jetë fermanin e sulltanit prej 24 pikash, në zbatim të reformave të Tanzimatit, duke ngritur taksat e kërkuar nizamë: Hafiz pasha kodër m’kodër/Ep haraçin, o mori Shkodër/ Unë haraçin nuk e nap/sa të bahem voj e gjak/Gjuhën turçe nuk e di/ N’Pazar nuk t’la me hi. Fillmisht Hafëz pasha kërkoi vullnetarë për të mbrojtur kalanë e Shpuzës. Shkodra nuk ja dha. Si kundërpërgjigje ai ngriti sërish taksat. Në kohën që kadiu po lexonte fermanin e Sulltanit, banorët e lagjes Tophane e sulmuan kadiun dhe ushtarët që e shoqëronin atë. Iptida(filloi) u kndue fermani/Në mehqeme të kadisë/Shkodra të vetën e bani/i erth’ hakut osmanllisë/Të shtunën dy fermana/nji haraç do ta qesin/aty ndodhnë dy asllana/Nuk e lajm, por do të vdesim. Gjatë përpjekjes u vranë disa nizamë turq. Nën presionin e qytetarëve të armatosur, forcat turke mbyllen në kështjellën e qytetit dhe në Pazarin e Shkodrës, që përfshinte një rrjet prej 489 dyqanesh, ku prodhohej e shitej gjithçka në një rreze, që përfshinte Shqipërinë e Mesme, Kosovën, Malin e Zi, e më gjerë. Pazari i Shkodrës, ishte një qytet brenda qytetit dhe mbyllja e tij sillte detyrimisht paralizimin e gjithë jetës së Shkodrës.

Shkodranët e armatosur kërkuan takim me Hafëz Pashën, ku paraqitën kërkesat e tyre, por nuk ranë dakord për asgjë. Me pabesinë e pushtuesit, pas bisedimeve, ai urdhëroi arrestimin e disa krerëve që ishin në takim, midis të cilëve dhe Hamz Kazazin. Për zbatimin e urdhërit u dërgua Selim Reçi, që populli i vuri epitetin Buzështrembri, (më vonë kryengritësit di t’i vinin zjarrin sarajeve të tij në Bahçellëk) si dhe komandanti i rojës së qytetit Hasan aga Xhabia. Hamz’ Kazazi me të mësuar urdhërin, grumbulloi njerëzit e vet dhe i priti me armë. Krismat ngritën në këmbë gjithë qytetin: Hamza aga burr i mirë/Me tagan me dy kobure/Pa ndijoni ju vezirë/Nuk asht Shkodra si n’Babune/Hamza aga me do burra/Vetvedin e ban fida(theror)/Karakollin e qet te ura/Sonde është nata për me u pa. Dhe më tej: Krisi pushka edhe topi/Të gjith’ hallku(njerëzia) ndodhet fjetë/Çonu djelm na ndihmoft’ zoti/Sonde është nata me dekë. Luftimet zgjatën gjashtë orë dhe forcat turke pasi lanë shumë të vrarë u detyruan të tërhiqen. Nuk është Shkodra, Babune, thërrisnin kryengritësit nëpër rrugët e qytetit, duke kujtuar disfatën e Mustafa Pashë Bushatlliut. Menjëherë gjithë qyteti u organizua në bazë lagjesh me komandantët e tyre. Dy ditë më vonë: Të martën mbrama në jaci(lutje) /Në Shkodër u xu nizaja(lufta)/Kush të jetë trim dai/Le të shkojë te Hamzaja./Unë vergin’nuk e laj/Sa t’kem Hamz Kazazin gjallë. Në krye të kryengritjes dolën Hamz Kazazi, Hysen Beu, Haxhi Idrizi, Dasho Shkreli, Haxhi Abdurrahmani, Selja Kasemi, Ali Bajrami, Jusuf beu, Kasem Hoxha etj. Qytetarët e Shkodrës, formuan një këshill të përkohshëm. Hysen Beu u caktua me çështjet administrative dhe Hamz Kazazi me drejtimin e veprimeve ushtarake: tashmë shkodranët e kishin një Komandant të Përgjithshëm dhe e dinin mirë se ç’kërkonin. Më 24 maj të vitit 1935, rreth 10.000 shkodranë të armatosur të prirë nga Hamz Kazazi, sulmojnë Pazarin dhe Kështjellën të vetmet ‘’fortesa’’ në duart e Hafëz Pashës. Hamza aga dredh mustakun/Pa ndigjoni ju shkodranë/Mos e leni pa derdh gjakun/Se ju shtin mbreti nizam/Shkodra namin e ka pasë/veç njitash i qe harrue… Lufta zhvillohet e ashpër dhe e përgjakshme ku trimat shkodranë kanë marrë në sy vdekjen. Vargjet e këngëve japin si në një libër të shkruar nga një historian i kujdesshëm, kronikën e ngjarjeve dhe komandantët: Haxhi Idrizi kishte thanë/Aferim more ndocjanë (banorë të lagjes Ndocaj)/Që i rrini hasmit n’grykë/Ç’ju griu topi të tanë/E se bat’kabull me ikë. Isuf begu soj vezirit/Pa ndijoni ju tabakë( banorë të lagjes Tabake)/Erth’ nizami në breg të Kirit/T’shkojmë e t’ndeshna flak’ për flak’ /Hasan Hoti thot’ nji fjalë/Hafiz pasha më ndijo mue/me kap Shkodra pushkën mbarë/nji se lanë me teprue/ Hafiz pasha kryelopa/S’merret Shkodra me topa/As me topa as me havana/Dasho Shkrelin (lagja Tudas) s’e ban nana/Preu nizamin te mehana./Trim qenka gjet belanë/ Lufton Dashja me gjith’ të vllanë. Hini Selja në Tabakë/ t’i vem top edhe havanë/Daut Pasha me dyrbi/Vjen Selja tuj hallakatë/mashalla fistanli!

Në sulmin e tyre kryengritësit gjenden nënë breshëritë e topave dhe të pushkëve, të një ushtrie të organizuar dhe fortifikuar në llogore. Humbjet në njerëz janë të mëdha dhe rreshtat e kryengritësve fillojnë të kositen nga drapri i vdekjes. N’fund të kodrës n’rrugë të madhe/Vijnë shkodranët tuj hallakatë/Asqeri i grin n’batare. Mirpo Shkodrës do t’i vijnë në ndihmë shqiptarët e tjerë. E para mbërrin Postriba me trimat e saj: Postriba i shkon imdat(ndihmë)… /Postriba porsi motit/Me yruç shkuen te topi/Me yryç te topi shkuen/Dhan’ e dhan’ e dot se muern. Por Shkodra e Postriba nuk janë vetëm. Në ndihmë të tyre vërshojnë të tjerë shqiptarë nga Hoti, Kraja, Shala, Shoshi e Ulqini: Te xhamia e Haxhi Bajramit/U dha tim e u dha flakë/Aty ndodhen zogjt’ e shkodranit/Nizamin e hoqn’ nën shpatë./Hot e Kraj, Shal e Shosh/Postriba me shkodranë/yryç bajnë në Tarabosh/marrin krena e nishana. I ndodhur ngushtë Hafëz Pasha, kërkon ndihmën e sundimtarëve të Krujës, Tiranës, Dibrës, Pejës, Gjakovës, Matit, Mirditës, të cilat qëndruan në Lezh pa hyrë në luftë. Edhe ndonjë që u përpoq: Pasha i Dibrës vjen në Lesh/me shkodran desh me liftu/t’gjith asqerin ia ban pshesh/iku qeni e u marrue./Abdyrr begu me kruetanë/ka zhgul çadrat e ka ikë/Na s’mund t’luftojmë me shkodranë…

Më 29 korrik një pjesë e kryengritësve me Hamz Kazazin në krye luftuan për katër orë rresht kundër një anijeje me ushqime, që u dërgua në ndihmë të garnizonit turk. Këtu u plagos rëndë Hamz Kazazi, gjë që e detyroi të tërhiqej nga luftimet. Vdiq më 1859. Në varrin e tij është gdhendur një shpatë (tagan) si dëshmi e trimërive të tij. Pas luftimeve të përgjakshme më 10 gusht u vendos armëpushimi. Ti Hafiz me tet’ tabore/Je vadit në Manastir/Kësaj i thonë Shkodër mizore/ta ban hor edhe rezil(të turpëron). Po kështu dhe komandanti tjetër turk: Daut Pasha me tet’ taborre/Nat’ e dit’ po ban llogore/Gjith asqerin e farove/Me Shkodër gja nuk fitove. Forcat e Daut Pashës tërhiqen dhe Pazari i Shkodrës hapet sërish. Shkodra merr frymë lirisht pas pesë muaj luftimesh. Më 18 shtator1935, ushtria turke hyn në Shkodër në bazë të marrëveshjes midis shkodranëve dhe qeveritarit turk. Në marrëveshje midis të tjerash u ra dakord që Shkodra me rrethinat të mos dërgonte nizamë për Portën e Lartë.

Hamz Kazazi

Filmi dokumentar për Ymer Prizrenin

May 1, 2017 by dgreca

**Nga Zymer Ujkan Neziri*/**Shoqata kulturore ”Ymer Prizreni” ka realizuar dokumentarin kushtuar myderriz Ymer Prizrenit, figurës së madhe politike të historisë sonë më të re, që vjen nga kjo anë, nga Zgatari i Opojës, i lindur në vitet ’20 të shekullit XIX. Ky film dokumentar për Ymer Prizrenin shfaqet sot para jush, në vendlindjen e tij, duke e kujtuar me shumë respekt kontributin e tij të madh kombëtar, në prag të 200-vjetorit të lindjes, po edhe të përvjetorit të vdekjes së dhunshme në Ulqin. Aty është varri i tij, mirë i ruajtur. Gjendet në varrezat e familjes Mollabeqiri. Dokumentari për Ymer Prizrenin paraqet të dhëna për rininë e tij të hershme në vendlindje, për gjendjen e Shqipërisë së robëruar në atë kohë nga osmanët, për shkollimin, për përfundimin e studimeve të teologjisë islame, për punën në Medresenë e Prizrenit, si dhe deputet në parlamentin osman, veprimtar në Komitetin e Stambollit, që kryesohej nga Abdyl Frashëri, ndihmues i shqiptarëve të Sanxhakut të Nishit, të ndjekur nga Serbia, më 1877-78 etj.

Të nderuar të pranishëm, ky dokumentar sjell edhe të dhëna për Ymer Prizrenin, në detyrën e kryesuesit të Komisionit, që organizoi mbledhjen e Kuvendit të Përgjithshëm në Prizren, nga doli Lidhja Shqiptare e Prizrenit, më 1878, ku u zgjodh anëtar i Këshillit të Përgjithshëm. Ishte ky vit kur nga Lidhja vritet Maxharr Pasha në Gjakovë (shtator 1878). Në vitin vijues, 1879, u zgjodh kryetar i Lidhjes, kur Mali i Zi sulmoi Vilajetin e Kosovës, për t’i pushtuar Plavën e Gucinë, në dhjetor 1879. Forcat shqiptare, në Betejën e famshme të Nokshiqit, e thyen keqas ushtrinë e knjaz Nikollës, të cilën e komandonte Mark Milani, kurse në këngë u bënë të pavdekshëm Adem Isufi e Rexhë Avdia.

Dokumentari sjell të dhëna edhe për betejat e njohura të janarit 1880, kur nga shqiptarët u thye përsëri ushtria e Malit të Zi. Aty u shkel përfundimisht vendimi i Evropës në Berlin që Plava e Gucia t’i jepen Malit të Zi. Ushtria vullnetare e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit doli fitimtare kundër një ushtrie të rregullt e të armatosur mirë, madje, e ndihmuar në përgatitje edhe nga disa oficerë nga Rusia. Plava e Gucia shpëtuan nga pushtimi, ndonëse për liri u flijuan shumë dëshmorë, e ndër ta ranë heroikisht edhe dy komandatët e shquar, Jakup Feri e Çelë Shabani. Mali i Zi, po at vit, në prill, humbi edhe betejën tjetër me shqiptarë, në Rzhanicë e Helm, për pushtimin e Hotit e të Grudës. Por, Evropa përsëri zëvendësoi Plavën e Gucinë dhe Malit të Zi ia dha Ulqinin. Dorëzimin e tij e kreu Dervish Pasha, në nëntor, përkundër rezistencës së përgjakshme të forcave të Lidhjes, ku ra dëshmor edhe komandanti Isuf Sokoli.

Në vitin vijues, 1881, Ymer Prizreni u zgjodh kryetar i qeverisë së përkohshme të Lidhjes, në kohën kur Dervish Pasha arreston krerët e Shkupit dhe sulmon forcat e Lidhjes. Pas thyerjes së qëndresës heroike në Grykë të Kaçanikut, e pastaj në Slivovë e Shtime, ku fituan përjetësinë Mic Sokoli e Sefë Kosharja, ai pushton Prizrenin, kryeqytetin e Lidhjes, me 24 batalione, më 23 prill, por as Lidhja e as kryetari i saj nuk u nënshtruan. Ekipi i filmit e kreu si duhet punën: regjia- Arbër Krasniqi, narrator- Besart Galica, muzika- Arbnor Gjinovci, kamera- Zyber Krasniqi, montazhi- Shpend Morina, realizimi- Tri dritare Production. Është ky një dokumentar me rëndësi për Ymer Prizrenin, meritë e shoqatës kulturore ”Ymer Prizreni”, për udhëheqësin e shquar të Lëvizjes Kombëtare dhe kryetarin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

*Fjalë rasti në përurimin e filmit, organizuar nga shoqata kulturore ”Ymer Prizreni,” më 28.4.2017, Sharr (Dragash)

Izrael-Pavarësia e Kosovës, rrugë e gjatë me sakrifica më sublime

May 1, 2017 by dgreca

-Ministrja Edita Tahiri qëndroi në Qendrën për Paqe “Shimon Peres” si dhe zhvilloi takime me përfaqësues të organizatave paqësore dhe mediave në Izrael/

1 pavaresia Tahiri 2 tahiri me ate libra 3 Tahiri me ate

TEL AVIV, IZRAEL, 1 Maj 2017- Gazeta DIELLI/

Ministrja për Dialog, Edita Tahiri gjatë qëndrimit të saj në Izrael, ka zhvilluar një varg takimesh me organizata dhe personalitete që angazhohen për paqe, duke përfshirë përfaqësues të Qendrës për Paqe “Shimon Peres”, të Lëvizjes së Grave për Paqe (Women Wage Peace) si dhe me analistë dhe gazetarë të Izraelit.Ministrja Tahiri vizitoi Qendrën për Paqe “ Shimon Peres” në Tel Aviv ku u prit nga Lara Portnoy, koordinatore për marrëdhënie me jashtë, nga e cila u njoftua për veprimtarinë e kësaj qendre të themeluar në vitin 1996 nga vet presidenti i nëntë i Izraelit dhe fituesi i çmimit Nobel për Paqen, Shimon Peres. z. Portnoy theksoi se Qendra për Paqe angazhohet për të jetësuar vizionin e ish-presidentit dhe liderit të paqes Shimon Peres për një Izrael të begatë brenda një Lindje të Mesme paqësore. Ajo njoftoi rreth programeve konkrete të kësaj qendre të përqendruar në ndërtimin e paqes duke krijuar mundësi të avancuara dhe inovative të dialogimit mes individëve nga një spektër i shumëllojshëm, duke përfshirë: hebrenjtë dhe arabët, izraelitët dhe palestinezët. Duke u fokusuar në interesa të përbashkëta, Qendra për Paqe vazhdon të krijojë me sukses partneritete dhe miqësi të qëndrueshme duke hequr barrierat dhe frikën, si dhe duke i hapur rrugën një paqeje të vërtetë dhe të qëndrueshme midis popujve.

Ministrja Edita Tahiri nga ana e saj theksoi se presidenti Shimon Peres ka qenë një lider vizionar dhe inspirues për një botë më paqësore dhe më të drejtë, nga idetë e të cilit edhe vet Kosova është frymëzuar në përpjekjet për krijimin e shtetit të Kosovës dhe të paqes në rajon, mbi parimin e njohjes reciproke mes shteteve dhe të fqinjësisë paqësore në rajon.

Në vazhdim të vizitës në Izrael, ministrja Edita Tahiri mori pjesë në takimin e lëvizjes paqësore të grave Gratë Punojnë për Paqen (WWP) që është një lëvizje e re e grave, por mjaft e fuqishme në Izrael, që promovon paqen dhe zgjidhjen paqësore të konfliktit mes izraelitëve dhe palestinezëve. Ministrja Tahiri mbajti një fjalim para shumë pjesëmarrësve të takimit, ku me këtë rast theksoi se paqja është e mundshme prandaj duhet punuar me vendosmëri dhe guxim për një ardhmëri në paqe. Ajo foli për rrugën e popullit shqiptar për Pavarësinë e Kosovës.

“Ishte një rrugë e gjatë me sakrifica më sublime, por ia dolëm ta fitojmë lirinë dhe shtetin, që t’ua lëmë gjeneratave të reja ta gëzojnë dhe përparojnë. Gratë shqiptare ishin të guximshme sikur edhe ju që jeni dhe ne asnjëherë nuk reshtëm së punuari për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Ne i arritëm qëllimit dhe tani po punojmë për ardhmërinë euroatlantike të Kosovës, ndërsa përvojat tona të luftës dhe paqes jemi të gatshme t’i ndajmë me të tjerët, me porosinë time për ju se proceset e vështira kërkojnë angazhime afatgjate por sjellin suksese të qëndrueshme” tha ajo.Në kuadër të këtij takimi, pas përfundimit të fjalimit të saj, ministrja Tahiri zhvilloi biseda me disa nga udhëheqëset e kësaj organizate Lilian Weisberger, Anat Saragusti, Anat Negev, Huda Abu al-Arqub, Yael Admi, Yahaloma Zchut, Hiam Tanus, Saviona Rotlevi. Gratë udhëheqëse të Women Wage Peace theksuan se po punojnë për të sjellë një marrëveshje të qëndrueshme paqësore. “Ne synojmë që ta vendosim mundësinë e një zgjidhje paqësore në krye të agjendës nacionale të Izraelit, pasi është rezultati i vetëm që ofron jetë dhe shpresë, një realitet të ri dhe të ndryshëm në Lindjen e Mesme, besojmë se është e mundshme dhe ne duhet të përpiqemi për të” theksuan ato.Ministrja Tahiri po ashtu zhvilloi bisedime me analistë dhe gazetarë izraelitë, përfshirë këtu Alon Ben David, nga Channel 10 News, Eran Cicurel, Radioja Nacionale e Izraelt, Adar Primor, I123 News, Anat Saragusti.Në përfundim të vizitës së saj në Izrael, ministrja Edita Tahiri vizitoi Muzeun e Holokaustit të Hebrenjve “Yad Vashem” në Jerusalem, një muze që memorizon historinë tragjike dhe të vuajtjeve të papara të popullit hebrenj. Duke rikujtuar vuajtjet e freskëta të popullit shqiptar, ministrja Tahiri deklaroi se është koha që të themelojmë, një Yad Vashem në Kosovë, një muze të holokaustit shqiptarë, mbi historinë e gjenocidin serb kundër shqiptarëve, duke thënë se një propozim të tillë e kishte dhënë në Parlamentin e Kosovës qysh në vitin 2003./b.j/

LE PETIT PARISIEN (1939)- MBRETI ZOG NE FRANCE: SHQIPERIA VJEN NGA ILIRIA

May 1, 2017 by dgreca

LE PETIT PARISIEN (1939) / MBRETI ZOG NË VERSAILLES PËRBALLË DYZET GAZETARËVE DHE REPORTERËVE FOTOGRAFË : « SHQIPËRIA ËSHTË NJË EMËR I FORMUAR NGA FJALA ILIRIA, E CILA NË GJUHËN TONË DO TË THOTË LIRI »/

Nga Aurenc Bebja*, Francë /

Zhvendosja e Familjes Mbretërore Shqiptare në Francë – në Kështjellën e Maye (Versailles) – gjatë gushtit të 1939, ka ngjallur asokohe kureshtje në median franceze.Gazetari, Auguste Dupau, shkruante për gazetën franceze, « Le Petit Parisien », se ditën e mbërritjes së saj në kështjellë, ishin të pranishëm, dyzet gazetarë dhe reporterë fotografë, të cilët prisnin me padurim, që në orën shtatë të mëngjesit, fjalët e para të Mbretit Zog.

Por, sovrani shqiptar prej Mati, në pritje të akomodimit të familjes së tij, ka mundur të flasë para tyre vetëm mbas orës shtatë të mbrëmjes.Në vijim, shkëmbimi i Mbretit Zog me gazetarët, sjellë në shqip nga Aurenc Bebja, Blogu « Dars (Klos), Mat – Albania » :

« Mbreti u shpreh fillimisht për pritjen e cila zgjati disa orë :

– Ne ishim të gjithë shumë, shumë të lodhur nga udhëtimi i gjatë.

Pasi u dha dorën të gjithë të pranishmve, Mbreti Zog deklaroi :

– Dua dhe e kam për detyrë të ju shpreh të gjithë konsideratën që kam për shtypin francez. Duhet të dini admirimin që ka populli im për vendin tuaj, dhe pavarësisht nga varfëria e Kombit tim, ne kemi krijuar nga hiçi, në njërën nga qytetet tona, një gjimnaz të rëndësishëm dedikuar kulturës franceze. Kjo tregon se sa e vlerësuar është letërsia juaj nga të gjithë ne.

Dhe pas një minute heshtjeje, i buzëqeshur, Mbreti vazhdoi :

– Nuk jam unë ai që do t’u mësojë gazetarëve francezë që më rrethojnë, se sa në të shkuarën si dhe kohën e tanishme, vendi juaj ka dëshmuar se ështe i madh, bujar dhe mbrojtës i vendeve të vogla.

Dhe ai shton :

– Ju keni një komb të madh dhe të fortë. Zemra dhe sakrifica e tij janë të pafundme dhe ai respektohet nga të gjithë. Le të vazhdojë këtë politikë të admirueshme.

Sa për kohëzgjatjen e qëndrimit të tij, ish-sovrani tha se ai nuk mund të përgjigjet :

– Por kam kërkuar azil në këtë vend – tha ai – pra të qëndroj në hijen e tij bujare dhe të fortë.

Një pyetje të fundit :

– A mendoni se në Shqipëri ka ende patriotë, të cilët do të sakrifikojnë jetën e tyre për triumfin e idealit të tyre ?

Këtu mbretit Zog iu desht pak kohë, vështroi princin Sali, dhe ngriti zërin fuqishëm :

– Ju duhet ta dini se në shekullin e XX-të, nuk mund të ketë fuqi të aftë të jetojë pa liri. Shqipëria është një emër i formuar nga fjala Iliria, e cila në gjuhën tonë do të thotë liri. Shumica e popullit tim e ka ende në zemër këtë ideal dhe ai do ta bëjë detyrën e tij. Kjo është arsyeja pse mbështetësit e mi kanë një afeksion të veçantë për Francën, pra kjo duhet të dihet.

Intervista përfundoi me disa fjalë mirënjohjeje të ish-monarkut, i cili e tregoi veten shumë të prekur kur e pyetëm për Mbretëreshën dhe Princin e Kurorës, Aleksandrin (Lekën). Dhe me fytyrën e tij të shndritur nga buzëqeshja tha :

– Ata janë mirë me aq sa është mundur – u përgjigj ai. Përfitoj nga rasti të ju siguroi, se kur shtëpia të jetë më e mirëmbajtur, Mbretëresha do të ju ftojë të gjithëve. »

* (Kortezi: (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania)- https:// www.darsiani.com)

1921, kur qeveria Vrioni zhvilloi zgjedhjet e para në Shqipëri

April 29, 2017 by dgreca

Përplasjet politike mes grupimeve të kryesuara nga Pandeli Çale, Eshref Frashëri dhe Koço Kotta. Si ia “fusnin” politikanët njeri-tjetrit kur hartoheshin listat e kandidatëve për deputetë. Kush nuk kishte të drejtë të ishte në listat e zgjedhësve. Devijimi nga vendimi i Kongresit të Lushnjës dhe “prapësitë” që erdhën si pasojë/

Nga Harallamb Kota*/

Një nga vendimet e rëndësishme të Kongresit të Lushnjës, ishte mbajtja e zgjedhjeve për “Asamblenë Kushtetuese”, të cilat do të organizoheshin me një ligj të hartuar nga Këshilli Kombëtar. Por Ligji u hartua nga Qeveria më 5 dhjetor 1920 dhe u dekretua nga Këshilli i Naltë më 10 dhjetor 1920.

Duke organizuar zgjedhje “Parlamentare”, në vend të atyre për “Asamblenë Kushtetuese”, qeveria Vrioni dhe Këshilli i Lartë, dolën hapur kundër vendimit të Kongresit të Lushnjës.

Ligji u hartua nga qeveria

Kandidat për deputet mund të ishte çdo shtetas burrë apo grua, që kishte mbushur moshën 30 vjeç, dinte gjuhën shqipe me shkrim e me gojë dhe nuk “ishte shërbëtor i kurkujt”. Sipas nenit 26, Oficerët që japin kandidaturën për deputet, duhet të japin dorëheqjen nga shërbimi ushtarak. Sipas nenit 2, deputetët zgjidhen në emër të Prefekturës, si përfaqësues të popullit të saj.

Nuk pranoheshin kandidat për deputet, Sipas nenit 1 dhe 8: burrat që janë dënuar me shëmtim, ata që janë falur po qe se nuk kanë të drejtat qytetare, si dhe ata që janë të burgosur, të falimentuar dhe të çmendur.

Zgjedhës mund të ishte ç’do shtetas (burrë), që sipas nenit 6, kishte mbushur moshën 20 vjeç në shkallën e parë dhe 25 vjeç në shkallën e dytë dhe paguan a s’paguan vergji.

Përjashtohen nga e drejta e votës, Sipas nenit 6: gratë. Sipas nenit 25: Fuqija e armatosur, komandantët, oficerët e ushtarët. Sipas nenit 1 dhe 8: burrat që janë dënuar me shëmtim, ata që janë falur po qe se nuk kanë të drejtat qytetare, si dhe ata që janë të burgosur, të falimentuar dhe të çmendur.

Sipas neneve 23 dhe 24 të “Ligjit” zgjedhjet do të bëheshin me votim të tërthortë, me dy shkallë. Emri i kandidatit duhej të shkruhej me dorë nga votuesi. Duke qenë se 80% e popullsisë ishte analfabete, ligji e lejonte që emrin e kandidatit ta shkruante edhe një person i tretë.

Ligji për zgjedhjet, u kritikua nga rrethet atdhetare e përparimtare, pasi siç thekson akademiku shqiptar Arben Puto në veprën “Shqipëria Politike 1912-1939”, Ligji i zgjedhjeve nuk dallohej për parime demokratike. Parimet anakronike përcaktuan edhe përbërjen e parlamentit. Në fakt, zgjedhjet që u bënë në pranverën e 1921-shit, dhanë një rezultat në favor të rrymës konservatore. Nga 78 deputetë ku bënte pjesë edhe Fan Noli përfaqësuesi i Vatrës, shumica shprehte interesat e bejlerëve, pra vazhdimin e rendit feudal, ashtu si kishte mbetur që nga koha e Perandorisë Osmane.

Listat e deputetëve

Zgjedhjet e para parlamentare u organizuan në muajin e parë të vitit 1921 nga qeveria me Kryeministër Iliaz Vrionin, sipas listave të miratuara nga Qeveria për çdo Prefekturë. Megjithatë, duhet nënvizuar se kandidatët që u përfshinë në këto lista, në pjesën dërmuese, ishin anëtarë të organizatës patriotike “Krahu Kombëtar” e cila përfaqësohej nga intelektualë të shkolluar në perëndim, apo të dalë nga shkolla revolucionare e turqve të rinj, (oficerë e civilë), për të organizuar dhe drejtuar “Lëvizjen Kombëtare” dhe për mbrojtjen e stabilizimin e Shtetit Shqiptar; pjesa tjetër ishin figura atdhetare të arsimuar në Europë e Amerikë, si dhe patriotë shqiptar të diasporës që kishin përqafuar mentalitetet perëndimore. Në zgjedhjet e para pluraliste, kjo organizatë politike atdhetare, kishte si synim zgjedhjen për deputetë të personave: “Me parime politike të Kongresit të Lushnjës”.Veç të kandiduarve nga “Krahu Kombëtar”, në zgjedhjet e para pluraliste, morën pjesë edhe kandidatë të propozuar nga shtresa e pronarëve të mëdhenj të tokave, nga nacionalistë dhe nga elementi kosovar që vinte nga “Komiteti Mbrojtja e Kosovës”.

Zgjedhjet tepër problematike

Zgjedhjet e para pluraliste, krijuan mjaft situata problematike në të gjithë Shqipërinë.

Në zonat e Shqipërisë së Mesme, elementë turkoman nxisnin fshatarësinë e atyre anëve që të mos pranonin të votonin dhe të zgjidhnin deputet për në parlamentin e Shqipërisë. Elementë të ndryshëm me tituj dhe ofiqe perandorake, kërkonin ende që Shqipëria të ishte “Principatë Turke”. Ata “frynin” urrejtje karshi administratës shqiptare, flamurit shqiptar, gjuhës shqipe dhe elementit të krishterë shqiptar. Sipas Sejfi Vllamasit, “nga ana tjetër vlonte propaganda e organizimit të zgjedhjeve sipas përkatësisë krahinore e fetare, e cila binte ndesh me vlerat e Rilindjes Kombëtare Shqiptare”. Sipas teorisë së këtyre propagandistëve, shprehet Vllamasi; “Ç’do geg që bashkëpunon me toskët nuk është geg. Geg i vërtetë është ai që është kundër toskëve”.

Në Jug të Shqipërisë, krahas elementit turkoman, vepronte energjikisht elementi grekoman, i cili pengonte organizimin e zgjedhjeve në ato Krahina.

Lufta Politike

Lufta politike që u zhvillua në Korçë me rastin e zgjedhjeve parlamentare ishte më tepër një “luftë midis personave të të njëjtit grup politik”, por që kishin qëndrim të ndryshëm për sa i përket asamblesë kushtetuese, si dhe për listën e personave që do të zgjidheshin. Grupi që kryesohej nga Koço Kota nguli këmbë që zgjedhjet të bëheshin për asamble kushtetuese, pra të zbatohej vendimi i Kongresit të Lushnjës, kurse grupi Pandeli Çale-Eshref Frashëri ishte për zgjedhje parlamentare, pra kundërshtonte pikëpamjen dhe kërkesën e grupit të Koço Kota-s.

Prefekti provizor i Korçës Nikolla Zoi që përkrahte zgjedhjet parlamentare, dhe kryetari i Bashkisë Sotir Kotta që përkrahte zgjedhjet për asamblenë kushtetuese, ngritën komisionet zgjedhore dhe morën të gjitha masat e duhura, që kandidatët për deputet, pjesëmarrës në këto zgjedhje, të paraqiteshin para popullit në zonat e ndryshme të prefekturës, në fshatra, katunde dhe qytete. Emrat që u përfshinë në listën e kandidatëve për deputet në Prefekturën e Korçës, sikurse shënon Sejfi Vllamasi, u organizuan qysh në Tiranë nga Eshref Frashëri dhe Pandeli Çale. Qëllimi i tyre, shprehet Vllamasi, ishte për të formuar një grup deputetësh solidarë në mendime, mentalitete dhe interesa, për ta përfaqësuar Korçën në emër të “bejlerëve, turqve e kaurëve të lidhur me ta”. Në këtë grup bënte pjesë edhe prefekti Nikolla Zoi, komandanti i xhandarmërisë Ferit Frashëri dhe ministri P.Brendshme Xhafer Ypi. Ndërkohë që përgatiteshin listat e zgjedhësve, sipas Dr.Kaliopi Naska në librin “Këshilli Kombëtar 1920”, në krahinën e Korçës vazhdonte lëvizja për mbledhjen e një “Asambleje Kushtetuese”, që “sipas vendimeve të Kongresit të Lushnjës, kishte të drejtën të shpallte formën e regjimit në Shqipëri”.

Kundërshtarët politikë

Ndërsa lëvizja për zgjedhjen e “Asamblesë Kushtetuese” ishte përkrahur nga kryeministri Sulejman Delvina, ajo ishte kundërshtuar nga një pjesë e qeverisë dhe e Këshillit Kombëtar. Për këtë shkak Sulejman Delvina dha dorëheqjen dhe kryeministër u caktua Iliaz Vrioni. Përkrahësit e kësaj lëvizje, konsideroheshin nga qeveria si kundërshtarë politikë dhe ndaj tyre po organizoheshin komplote. “Fazlli Frashëri, thotë Vllamasi, për një fjalim që kishte mbajtur në një miting për zgjedhjen e një “Asambleje Kushtetuese”, ishte ngatërruar keq me Xhafer Ypin, ministrin e Drejtësisë dhe të P.Brendshme në qeverinë e Iliaz Vrionit”.

Komploti sipas Vllamasit, “ishte organizuar qysh në Tiranë për zëvendësimin tim me Xhafer Ypin. Po kështu vepruan edhe me Koço Kotën, i cili përfshihej në listat për kandidat për deputet. Ai ishte anëtar i vjetër i Krahut Kombëtar, shok i pandarë i Sotir Pecit dhe i emi, por ishte kundra Eshrefit dhe Pandeli Çales me shokë”.

“Kundërshtia e Koços me ta, thotë Sejfi Vllamasi, nuk ishte nga mospajtim idesh e mentalitetesh, por rridhte sepse Koço Kota figuronte në listën e kandidatëve që përbëhej prej 4 të krishterëve dhe 4 myslimanëve. Koço nguli këmbë që të hynte në listë vetë i tretë, bashkë me Kol Rrodhen dhe Llambi Bimblin, që të tre patriotë të vjetër. Atëherë Pandeli Çale edhe ay veteran patriot, mbetej automatikisht përjashta listës”.

Kështu mendonte Vllamasi. Por, e vërteta ishte krejt ndryshe. Kundërshtia e grupimit të përfaqësuar nga Koço Kotta ndaj grupimit qeveritar të përfaqësuar nga Pandeli Çale, nuk ishte punë listash, apo luftë për karrigen e deputetit, siç e kishte kuptuar në kohën e tij Sejfi Vllamasi, por ishte punë idesh. Ishte lufta pa kompromis për të mbrojtur vendimet e mara nga Kongresi Lushnjës ku Koço Kota përfaqësonte popullin e Korçës dhe u zgjodh anëtar i Këshillit Kombëtar-Senator.

PROBLEMI FETAR

Në administratë do të punësohen të krishterë apo myslimanë?

Për të kuptuar nga se erdhën mbrapshtitë e zhvillimeve të ardhshme, është e domosdoshme të sjellim në vëmendjen e lexuesit, të vërtetën e hidhur por reale, lidhur me ekzistencën e dy mentaliteteve: mentaliteti oriental dhe mentaliteti oksidental, si dhe të nivelit të arsimimit të popullsisë e të administratës shtetërore. Shumë personalitete shtetërore, shfaqnin ende mentalitete orientale dhe parapëlqenin të mbanin titujt, gradat dhe privilegjet e dhëna nga Sulltani, gjë e cila vërtetonte ekzistencën e mbeturinave të mentaliteteve orientale dhe sipas nacionalizmës grekomane “karakterin turk të shtetit shqiptar”. Kjo situatë favorizonte pretendimet greke, për të ndërhyrë brenda shtetit shqiptar, në mbrojtje të popullsisë ortodokse, që sipas tyre “dhunohej nga administrata turkomane shqiptare”. Po ti referohemi statistikave qeveritare, situata në krahinat e Shqipërisë Jugore paraqitej: Analfabetizmi përfshinte 80% të numrit të shqiptarëve. Pjesën më të madhe të analfabetëve e zinte popullsia myslimane. Shqiptarët e arsimuar përbënin 20% të numrit të popullsisë. Pjesa më e madhe e të arsimuarve ishin të besimit ortodoks që zinin 75% të shqiptarëve të arsimuar.

Pyetja është e thjeshtë dhe kuptimplote: Kush duhej të punonte në administratën shtetërore, shqiptarët analfabetë, apo shqiptarët e arsimuar? Si mund të përparonte Shqipëria? Përgjigja është gjithashtu e thjeshtë dhe kuptimplote: Duke qenë se të krishterët ortodoksë përbënin 75% të shqiptarëve të arsimuar, duhej që në strukturën e pushteteve vendore, të punësoheshin 75% të krishterë e 25% myslimanë.

Aplikimi i baraspeshës në përfaqësim, 50% analfabetë dhe 50% të arsimuar, është miopi politike, shterpëzuese, antikombëtare dhe pragmatiste për qëllime elektorale.

Aplikimi në përfaqësim, 100% shqiptarë të arsimuar, pa dallim feje, krahine dhe ideje, ishte dhe mbetet “politikë e drejtë kombëtare”.

Largimi nga mentaliteti oriental turkoshak dhe orientimi drejt një mentaliteti të ri oksidental, do ishte e vetmja mënyrë zhvillimi dhe rruga që të çonte drejt përparimit, ekonomik, kulturor, e social-shoqëror.

Administrata shqiptare duhej ndërtuar, me elementë shqiptar të arsimuar,të formuar dhe të edukuar me mentalitete oksidentale dhe të orientuar drejt aleancave euroatlantike. Është krejtësisht e besueshme, që ky është thelbi i mendimit të Burrit të Shtetit Shqiptar dr.Koço Kota, lidhur me krijimin e një Shteti Shqiptar, të fuqishëm dhe të zhvilluar. Fatkeqësisht, Kryeministri Vrioni, jo vetëm nuk kishte guxuar ta sillte në axhendën e qeverisë së tij këtë projekt, por e kishte anashkaluar.

Pandeli Çale

Ishte një nga nënshkruesit e Deklaratës së Pavarësisë. Lindi në Korçë më 1874. Kreu liceun klasik francez të Aleksandrisë në Egjipt. Në vitet 1900-1904 punon në koloninë e Bukureshtit. Më 1904 kthehet në Shqipëri. Bashkë me Themistokli Gërmenjin dhe Mid’hat Frashërin vuri bazat e Komitetit të Fshehtë Shqiptar në Selanik. Kryetar i shoqërisë “Banda e Lirisë” më 1908. Në shkurt 1909, sekretar i shoqërisë “Lidhja orthodhokse”. Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910 – 1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës. Merr pjesë në mbledhjen e 5 nëntorit 1912 dhe shoqëron Ismail Qemalin për në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912, si delegat i Korçës, firmos manifestin e Pavarësisë me siglën “Pandeli Cale”. Emërohet Ministër i Bujqësisë, Industrisë dhe Tregtisë. Vitet e Luftës së Parë Botërore i kalon në Zvicër, Ukrainë, Bullgari, Francë. Më 1919 kthehet në atdhe. Më 1920 hartues dhe firmëtar i Protokollit të Kapshticës. Më 1920 emërohet Prefekt i Korçës. Në shkurt 1921 zgjidhet deputet në të parin parlament shqiptar. Vdiq i sëmurë në vitin 1923, nw një spital të Selanikut.

Eshref Frashëri

Ishte njw politikan me origjinw nga Korça. Ishte anëtar i Komitetit Kombwtar tw Mbrojtjes sw Kosovws. U emwrua Drejtor i Përgjithshëm i Punëve Botore në Kongresin e Lushnjës në vitin 1920.Ishte njw nga figurat kryesore nw kwtw kongres, sw bashku me ASqif pashw Elbasanin dhe Ahmet Zogun. U dërgua nw Korçw me qwllim qw tw siguronte se ushtria franceze do t’ia dorëzonte qytetin qeverisw shqiptare dhe jo trupave greke qw ishin grumbulluar pranw kufirit. Organizoi njw miting popullor nw kwtw qytet ku u proklamua bashkimi i Republikws Autonome tw Korçws me Shqipwrinw. Militoi nw radhwt e partisw sw quajtur “Partia e Popullit” qw dominohej nga Ahmet Zogu. Shërbeu si Kryetar i Këshillit Kombëtar të Shqipërisë nga 1922 deri më 1923. Në vitin 1924 u zgjodh Kryetar i Kuvendit Kushtetues të Shqipërisë dhe në vitet 1924-1925 ishte Kryetar i Senatit. Mori pjesw nw dy rebelime kundër Presidentit Zog nw vitin 1925, por gjithsesi arriti tw ruante regata tw mira me kryetarin e shtetit. Vdiq nw vitin 1938.

Koço Kotta

U lind në Korçë në vitin 1889. Mësimet e para i kreu në qytetin e lindjes dhe më pas ai shkoi në Greqi dhe vazhdoi Universitetin në Athinë, ku u diplomua në Shkencat Politike. Në vitin 1912 Kota iu përgjigj thirrjes së Ismail Qemalit dhe mori pjesë në administratën e tij duke punuar si kryesekretar i Ministrisë së Arsimit në Qeverinë që kryesohej nga vetë Ismail Qemali. Në vitin 1920, Koço Kotta mori pjesë në Kongresin e Lushnjes si deputet i Korçës ku u zgjodh dhe Sekretar i Kongresit. Nga viti 1921 deri në 1923 ai ishte prefekt i prefekturës së Beratit. Në vitin 1924 u emërua Ministër i Punëve Publike. Pas ngjarjeve të qershorit 1924, ai u largua nga Shqipëria për në Greqi. Mbas rrëzimit të qeverisë së Fan Nolit, Kota u kthye në postin e tij ministror. Ai shërbeu si Ministër i Arsimit në janar 1925. Në zgjedhjet parlamentare të vitit 1925, Kota u zgjodh deputet i Korçës. Ishte kryetar i Parlamentit 1925-1928 dhe 1930-1936. Ishte Kryeministër i Shqipërisë nw periudhat 10 shtator 1928 – 5 mars 1930 dhe 9 nëntor 1936 – 7 prill 1939 si dhe Ministër i Brendshëm nw periudha tw ndryshme. U dwnua nga regjimi komunist dhe vdiq nw burgun e Burrelit mw 1949.

*Studiues i historisë