Prof.Asc.Dr.Gëzim MUSTAFAJ/

Do ta filloja këtë shkrim me një thenje të një prej figurave më të shquara dhe të nderuara kombëtare, Fan. S. Nolit: “Çdo heroi në histori i është dashur të kalojë përmes tri fazave; të glorifikimit, të asgjësimit dhe të rivlerësimit”. E till ishte edhe figura e Hasan Prishtinës. Ai lindi më 27 shtator të vitit 1873, në Vushtri. Deri në zgjedhjen e tij si deputet i Prishtines ai njihej me mbiemrin Vuçitërni. Mësimet e para i mbaroi në Vushtrri me rezultate shumë të mira. Meqë ishte nxënës i mirë dhe kishte mundësi materiale, ai vazhdoi shkollimin në gjimnazin grek të Selanikut ku mësoi edhe gjuhën frënge. Vazhdoi studimet e larta në Stamboll, ku u diplomua për Drejtësi, në Fakultetin e Shkencave Politiko – Juridike. Gjatë shkollimit fitoi kulturë të gjerë dhe u brumos me ide revolucionare e përparimtare evropiane.

Një ndihmesë në këtë drejtim dha edhe edukimi i tij familjarë, me shumë tipare atdhetare duke formuar kështu një personalitet liridashës. Në vitet 1908-1912 u zgjodh tri herë deputet në Parlamentin osman si përfaqësues i Vilajetit të Kosovës në Prishtinë, të cilin e përdori si tribunë për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të shqiptarëve. Kjo periudhë, për atdhetarin e madh Hasan Prishtina, ishte vendimtare në kthesat historike kombëtare të popullit shqiptar. Ai u bë njëri ndër protagonistët kryesorë që do të godiste fuqishëm themelet e Perandorisë Osmane në tokat shqiptare.

Si deputet në Parlamentin osman ai dha një kontribut edhe në Revolucionin Xhonturk, pasi trojet shqiptare ishin ndër vatrat kryesore të këtij revolucioni, që rezultoi me kthimin e Kushtetutës (Hyrietit) dhe me disa premtime boshe. Lëvizjet evropiane të kohes të njohura si lëvizjet për; Liri, Barazi, Vëllazëri u përdoren nga turqit e “rinj” si mjet propagandistik për arritjen e qëllimeve politike. Në kohën kur u formua Klubi “Bashkimi” i Shkupit, Hasan Prishtina do të ishte pjesë e këtij klubi. Turqit e Rinj nuk sollen asgjë të re për shqiptarët, përveç shtypjes dhe shkatërrimeve. Hasan Prishtina së bashku me patriot të tjer do të ishte në krye të kryengritjeve shqiptare të vitit 1909, kundër ekspeditave të Xhavit Pashës. Kjo gjendje vazhdoi edhe gjatë pranverës së vitit 1910. Vala kryengritëse shqiptare kundër Turqve të Rinj u shua me gjak.

Deputetët shqiptarë ngritën zërin kundër këtyre gjakderdhjeve e shkatërrimeve barbare. Më i zëshmi në këtë drejtim ishte Hasan Prishtina, i cili me diskutimet e tij të zjarrta trazoi gjithë parlamentin osman. Kryengritja e vilajetit të Kosovës, që shpërtheu në prill të vitit 1910 u shua me gjak nga mbi 50 000 forca të armatosura osmane. Në këto kushte Hasan Prishtina u ngrit në seancën parlamentare dhe kërkoi që të shpërndahej menjëherë kabineti i Haki Pashës, i cili mbante përgjegjësinë për ngjarjet tragjike. Nga fjalët e tij mbrojtëse për kryengritësit u kuptua se ai ishte edhe një ndër frymëzuesit e tyre, prandaj gjyqësia turke e dënoi me vdekje. Mirëpo, sulltan Mehmet V Reshit, e amnistoi.

Më 3 mars të vitit 1911, Hasan Prishtina duke përkrahur kryengritësit shqiptarë, parashtroi edhe kërkesat kombëtare të tyre, të cilat u refuzuan nga Turqit e Rinj. Këto kërkesa u përkrahën edhe nga deputeti shqiptar në Parlamentin osman, Ismail Qemali. Edhe pse pas zgjedhjeve të reja u zgjodhën disa deputetë shqiptarë, Hasan Prishtina e vazhdoi veprimtarinë e tij për lirinë e kombit. Ai denoncoi paudhësitë shoviniste të xhonturqve ndaj shqiptarëve.
Hasan Prishtina, njëri nga drejtuesit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, në fillim të janarit të viti 1912 në takimin që pati me konsullin austro–hungarez në Selanik deklaroi se pakënaqësia kundër xhonturqve manifestohej kudo në Shqipëri. Meqenëse kërkesa e deputetëve shqiptarë për zbatimin e reformave nuk u pranua nga qeveria xhonturke, Hasan Prishtina, i cili u shqua për guxim nga deputetët e tjerë e shtroi përsëri këtë çështje në seancën e parlamentit osman më 11 janar 1912. Ai dënoi terrorin që ishte ushtruar mbi popullin shqiptar gjatë kryengritjes së Kosovës dhe paralajmroi se do të kishte kryengritje të tjera.

Në pranverën e vitit 1912 fillojn përgatitjet e një kryengritje me karakter të përgjithshëm kombëtar me prijësit popullorë, Isa Boletinin, Bajram Currin, Idriz Seferin, Ahmet Delinë, Mehmet Pashë Deralla, etj. Pas disa mujore nga 5 maji deri më 18 gushtit 1912, kryengritësit shqiptarë me në krye Hasan Prishtinën çlirojnë Vilajetin e Kosovës. Më 12 gusht u ngrit flamuri kombëtar në Shkup. Me marrjen e Shkupit, kryengritësit shqiptare çliruan të burgosurit që ishin mbi 1 000 vetë. Më 18 gusht pas një zvarritjeje të gjatë të përgjigjes qeveria turke doli zyrtarisht se i pranon 12 pika nga 14, kërkesat e njohura me emrin “14 pikat e Hasan Prishtinës”. Duhet thënë se edhe midis krerëve të kryengritjes filloi një përçarje. Megjithatë kryengritësit shqiptarë arritën ta çlirojnë Kosovën nga perandoria osmane, por Fuqitë e Mëdha; Rusia, Anglia, Franca, Austro-Hungaria, Italia, duke qenë kundër interesave shqiptare, intensifikuan aktivitetet e tyre diplomatike, për të penguar realizimin e formimit të një shtetit shqiptar në Ballkan.

Në tetor 1912 fillon Lufta e Parë Ballkanike. Hasan Prishtina pavarsisht se ishte një nga inisiatoret kryesorë për shpalljen e pavarsisë, ai nuk ishte prezent më 28 Nëntor 1912, pasi së bashku me udhëheqës të tjerë të lëvizjes ishin burgosur dhe mbaheshin në burgun e Kalemegdanit në Beograd që nga 14 tetor vitit 1912, nga Ushtria serbe kur pushtoi Shkupin. Në fillim të vitit 1913, qeveritë e Italisë, Anglisë dhe Austro-Hungarisë me anë të një memorandumi kërkuan në mënyrë ultimative lirimin e menjëhershëm të Hasan Prishtinës nga burgu dhe kështu ndodhi. Ai u kthye në Shqipëri dhe u ngarkua nga Ismail Qemali me detyrën e Ministrit të Bujqësisë në Qeverinë Kombëtare të Vlorës.

Gjatë Luftës së Parë Botërore kthehet në Kosovë dhe duke shfrytëzuar rrethanat e kohës, ku Kosova ndodhej nën okupimin e Austro-Hungarisë u bë promotori i arsimimit të shqiptarëve duke hapur shumë shkolla shqipe në Kosovë. Po gjithashtu gjatë kësaj kohe bëri përpjekje për të riaktivizuar Lëvizjen Kombëtare në Shkup e rrethinat e tij, që ishin të pushtuarn nga Bullgaria. Për këtë qëllim në vitin 1917, u burgosë nga policia bullgare. Hasan Prishtina, u arratis nga burgu pasi theu dritaren e qelisë duke shpëtuar nga zhdukja e sigurt. Gjatë arratisjen nga burgu ai dëmtoi rëndë njërën këmbë nga e cila do të vuajë shumë kohë.

Me themelimin e komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” në Shkodër më 1918, të udhëhequr nga Hoxhë Kadria u zgjodh anëtar i tij, ndërsa në dhjetor të vitit 1919 komiteti e ngarkoi si kryetar të delegacionit të tij në Konferencën e Paqes në Paris ku do të kërkonte bashkimin e Kosovës e të viseve të tjera shqiptare me shtetin kombëtar shqiptar.

Hasan Prishtina mori pjesë aktive në përgatitjen dhe organizimin e Kongresit të Lushnjës 1920 dhe në prill të vitit 1921 u zgjodh deputet i Dibrës në parlamentin shqiptar. Nga 7 dhjetor deri më 12 dhjetor të vitit 1921 kryesoi një ndër qeveritë më demokratike të vendit,(vetem 4 ditë, pasi dha dorheqje). Ai gjithashtu mori pjesë aktive në përgatitjen e kryengritjes së qershorit të vitit 1924, luftoi për vënien në jetë të programit të qeverisë demokratike të dalë nga kjo kryengritje. Në shtator të vitit 1924 në krye të një delegacioni në emër të komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” shkoi në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë ku protestoi kundër vrasjeve dhe masakrave mbi popullsinë shqiptare në Kosovë nga shovinistët serbë.

Pas dështimit të revolucionit të vitit 1924 u largua jashtë atdheut. Gjatë tërë kohës në mërgim (1925-1933) qëndroi në krahun më të përparuar të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe më gjërë, pasi luftën çlirimtare në Kosovë u përpoq ta lidhë e ta bashkërendojë me luftën e popujve të shtypur ballkanikë. Financon “Ora e Shqipnisë” që Dom Lazër Shantoja nxirrte në Vjenë. Nën drejtimin e tij, u themelua “Komiteti i Çlirimit të Kosovës” i cili veproi jashtë vendit krahas Komitetit të Çlirimit Nacional. Ai disa herë u bë nismëtar i bashkëpunimit me përfaqësuesit dhe organizatat nacionalçlirimtare të Maqedonisë, të Bosnjës, të Kroacisë e të tjerë që vuanin nën zgjedhën e regjimeve shoviniste.

Hasan Prishtina kërkonte respektimin e të drejtave kombëtare të të gjithë popujve ballkanikë gjë që do të arrihej sipas tij me krijimin e shteteve kombëtare në bazë të parimit të vetëvendosjes, duke përjashtuar çdo formë të hegjemonisë së njërit ndaj tjetrit. Katër herë armiqtë organizuan atentate me armë kundër tij. Kështu, vetëm në Vjenë, për vrasjen e Hasan Prishtinës, dërgohen, së paku pesë atentatorë që dihen. Dy herë e burgosën pushtuesit serbë e bullgarë. Tre herë u dënua me vdekje nga xhonturqit dhe qarqet shoviniste serbomadhe. Si shumë patriot të tjer të kohes edhe Hasan Prishtina vritet pabesisht në Selanik më 13 gusht të vitit 1933. Deri në vitet 60 në tekstet e historisë së Shqipërisë konsiderohej si tradhtar, por më pas ai u rehabilitua. Më 6 dhjetor 1977 eshtrat e Hasan Prishtines u sollen nga Selaniku në Shqipëri dhe për të qënë afer vendlindjes së tij Kosoves u zhvillua ceremonia e rivarrimit në varrezat e dëshmorëve në qytetin e Kukësit.

Kolec P. Traboini/

Një hero, fituesi i Medaljes së Nderit të Ushtrisë Amerikane.

I lindur në Vinçenca, Veneto në Itali, Luxhi Albanese në moshë të vogël erdhi megjithë prindërit në Amerikë duke u vendosur në Seatle, shteti Washington. Mbaroi shkollën e mesme në vitin 1964, fillon punën për kompaninë Boeing e më pas u rekrutua në ushtri më 26 tetor 1965. Pas trajnimit në gusht 1966 dërgohet në Vietnam. Më 1 dhjetor 1966, ndërsa ishte në patrullim në Provincën Binh Dinh, toga e ushtarakut Albanese po përparonte nëpër një terren me bimësi të dendur, kur ata u qëlluan në befasi nga një zjarr intensiv me armë automatike nga një distancë e afërt. Ndërsa anëtarët e tjerë të grupit manovronin për të sulmuar pozicionin e armikut, ushtaraku Lewis Albanese u urdhërua të siguronte krahun e majtë të togës. Por papritur, krahu i majtë u qëllua me zjarr të dëndur nga shumë luftëtarë armiq të vendosur në një transhe e të maskuar mirë. Duke kuptuar rrezikun e afërt për shokët e tij nga ky zjarr, Luis Albanese hapi bajonetën e armës së tij dhe u zhvendos duke u pozicionuar në trashe. Veprimi i tij e detyroi të heshtë zjarrin e snajperit, duke i mundësuar togës të rifillonte lëvizjen drejt pozicionit kryesor të armikut.

Ndërsa toga vazhdoi të përparonte, zhurma e të shtënave të dendura vinte nga krahu i majtë dhe një betejë e ashpër pasoi në transhenë në të cilin kishte hyrë ushtaraku Albanese. Fortifikimi ishte në të vërtetë një kompleks i organizuar mirë i mbrojtjeve armike të projektuara për të hedhur zjarr shkatërrues në krah mbi forcat amerikane që sulmonin nga pozicioni kryesor.

Ushtaraku Luis Albanese, duke mos e marrë parasysh rrezikun për veten, përparoi 100 metra përgjatë fortifikimit dhe vrau gjashtë nga snajperët, të cilët ishin të armatosur me armë automatike. Pasi i mbaruan municionet, ushtari Albanese u plagos për vdekje kur u përlesh dhe vrau dy ushtarë të tjerë armik gjatë luftimit të ashpër trup më trup.

Veprimet e tij me trimëri të pashembullt shpëtuan jetën e shumë anëtarëve të togës së tij, të cilët do të kishin rënë pre e zjarrit të snajperëve nga transheja dhe i mundësuan togës së tij të përparonte me sukses kundër një force armike me epërsi të madhe numerike.

Heroit Luis Albanese ju akordua Medaljen e Nderit, e cila iu dorëzua familjes së tij në Pentagon më 16 shkurt 1968. Ai është varrosur në Parkun Memorial Evergreen – Washelli dhe Shtëpinë e Varrimeve në Seattle, Washington. Emri i tij gjendet në Panelin 12 E, Rreshti 131 i Memorialit të Luftës së Vietnamit.

Në vitin 2014, në qytetin e tij të lindjes Cornedo Vicentino i provincës Vicenza, Veneto, në veri të Italisë, një rruge i është vënë emri i Luis – Luigi Albanese.

Në motivimin e dekorimit të tij ndër të tjera thuhet:

“Heroizmi i jashtëzakonshëm dhe përkushtimi suprem i Ushtarit Albanese ndaj shokëve të tij ishin në përputhje me traditat më të mira të shërbimit ushtarak dhe mbeten një nderim i lartë për veten e tij, njësinë e tij dhe Ushtrinë Amerikane.”

Saimir Kadiu/

Prof. Dr. Rifat Frashëri, mikrobiolog e virolog i shquar bashkautor me kolegë të Institutit Paster në Paris, i disa zbulimeve të rëndësishme për shëndetësinë botërore në fushën e virologjisë dhe të vaksinave, sidomos kundër epidemive të Lisë dhe të Tërbimit.

Në Kongresin e Lushnjës më 23 janar 1920, Prof. Dr. Rifat Frashëri u emërua në krye të Drejtorisë së Përgjithshme të Shëndetësisë shqiptare (pararendëse kjo e një ministrie të mirëfilltë shendetesie).

Ai njihet si shkencëtar dhe akademik me emër në Europë, në Universitetet turke e franceze. Ishte patriot i shquar, mik dhe i afërt me vëllezërit Frashëri.

Vdiq në Shqipëri, 91 vjet me pare, me 15 NENTOR 1934.

Prof. Dr. Rifat Frashëri lindi në vitin 1862, rridhte nga frashërllinjtë e shquar të Dangëllisë Përmetit. Pasi mbaroi shkëlqyeshëm gjimnazin në Gallatasaray dhe fakultetin e Mjekësisë të Stambollit në vitin 1888 u emërua mjek në spitalin ushtarak të Shkodrës, ku punoi deri në vitin 1897 dhe tregoi aftësi të mëdha profesionale gjatë epidemisë së lisë në Tuz.

Mendohet që në vitin 1897 ai u kthye si mikrobiolog në Institutin Bakteriologjik të Stambollit ku, bashkëpunoi me bakteriologun francez Maurice Nicolle, specialist në “Pasteur Institute”, për prodhimin e vaksinës kundër lisë.

Në vitin 1899 emërohet nëndrejtor e pas disa vjetësh drejtor i Institutit Bakteriologjik të Stambollit, kryeqytet e Perandorisë Osmane.

Pikërisht në këtë kohë, një punë e thellë studimore dhe një bashkëpunim i frytshëm me bakteriologun francez Prof. Paul Remlinger i shpuri ata në një nga zbulimet më të mëdha të mikrobiologjisë dhe mjekësisë

botërore të kohës, në zbulimin se tërbimi në kafshë e njerëz shkaktohej nga një “virus filtrues”, një zbulim që e bëri emrin e tij të pavdekshëm në historinë e mjekësisë dhe mikrobiologjisë botërore.

Zbulimin e tyre ata e njoftuan në një mbledhje të Shoqatës së biologjisë (Societe de biologie) në Paris dhe e botuan në vitin 1903, në “Aktet” e kësaj shoqate. Pas shpikjes së parë shkencëtari shqiptar Rifat Frashri u emërua profesor në Universitetin e Stambollit.

Në vitin 1903, vetëm 5 vjet pas zbulimit të te parit virus, shkaktar të një sëmundjeje infektive te kafshët (virusi i aftës epizootike) nga Friedrich Loeffler dhe Paul Frosch dhe tre vjet pas zbulimit të virusit të etheve të verdha, në Institutin Bakteriologjik të Stambollit Rifat Frashëri dhe Paul Remlinger zbuluan të parin virus që shkaktonte sëmundje në njerëz e në kafshë, virusi i tërbimit.

Zbulimi ishte rezultat i një kërkimi të planifikuar për të vërtetuar një hipotezë paraprake të zbuluesve (mbi mundësinë e ekzistencës së një shkaktari të tillë), që u ngrit duke u bazuar në faktin që deri në atë kohë kësaj sëmundjeje të studiuar relativisht mirë nga pikëpamja klinike, anatomopatologjike, mikrobiologjike dhe imunologjike, nuk kishte qenë e mundur t’i gjendej shkaktari.

Zbulimi nxiti kërkime intensive edhe për gjetjen e shkaktarëve të tjerë viralë të sëmundjeve infektive të njeriut. Zbuluesit Rifat Frashëri dhe Paul Remlinger krahas Walter Reed etj, hodhën themelet e virologjisë mjekësore. Zbulimi u krye në Institutin Bakteriologjik të Stambollit. Mungesa e një mjedisi shkencor të standardit të kohës në këtë Institut nxjerr më në pah madhështinë e zbulimit, njohuritë dhe aftësitë e zbuluesve Rifat Frashëri dhe Paul Remlinger.

Me këtë zbulim shkenca shqiptare për herë të parë në historinë e shkencës moderne del në ballin më të përparuar të kërkimit shkencor eksperimental e dha një kontribut udhëhapës, në zhvillimin e mikrobiologjisë.

Shkencëtari jetonte me hallet e mëmëdheut, punoi gjate e me pasion për zgjimin kombëtar. Që në moshën 16-vjeçare u caktuar sekretar i Kuvendit të mbledhur në Frashër nga Abdyl Frashëri dhe në vazhdimësi mbajti lidhje e bashkëpunoi me patriotë të shquar të Rilindjes, sidomos me Naim dhe Sami Frashërin.

Në kohën e emërimit në universitet profesori intensifikoi veprimtarinë e tij patriotike kombëtare e shtoi. Ai u zgjodh dhe kreu për mjaft kohë detyrën e kryetarit të organizatës patriotike shqiptare “Bashkimi” në Stamboll.

Shkencëtari shqiptar përbuzi kërkesën e autoriteteve turke për të marrë pjesë në një komision që do të shkonte në Shqipëri për pengimin e shpalljes së pavarësisë, duke i thënë hapur, ballë për ballë Talhat Pashës (kryeministër) se ai vetë ishte gjak shqiptari dhe se do t’i nxiste shqiptarët për të shpallur pavarësinë.

Për këtë veprimtari patriotike Prof. Dr. Rifat Frashëri, në vitin 1913, u përjashtua nga Universiteti i Stambollit.

Për disa kohë mbeti i papunë. Më pas u dërgua në një gjendje gjysmë internimi në Tripolisë (Turqi) e më vonë si kryetar i bashkisë së atij qyteti.

Pas Luftës së Parë Botërore, qëndroi pak kohë në Stamboll e në vitin 1920 me ftesën e qeverisë shqiptare erdhi në Shqipëri dhe u emërua Drejtor i Përgjithshëm i Shëndetësisë ( me atributet e nje Ministri te koheve te sotme) post që e mbajti deri sa doli në pension.

Zbulimi i Rifat Frashërit është një nga kontributet më të mëdha të shkencës shqiptare në zhvillimin e shkencës botërore. Karriera shkencore e R. Frashërit u ndërpre herët, për shkak të ndjekjeve nga autoritetet turke. Edhe me kthimin në Atdhe, ai nuk gjeti kusht të përshtatshëm pune në fushën e mikrobiologjisë, ndërsa projekti i tij për një qendër shqiptare të kërkimeve mjekësore, mbeti vetëm një ëndërr e bukur gjatë gjithë jetës së tij.

Ministri i Shendetesise Leonard Solis ne korrik te vitit 2000 e nderon Prof. Dr. Rifat Frasherin me “Mirenjohje” per Kontributin e tij ne shendetesi.

Ne dijenine time emrin e madh te Dr. Rifat Frasherit e mban nje spital i vogel bashkiak (Spitali i Permetit).

Do te ishte ne nderin e shtetit shqiptar qe ky emer i madh te nderonte ndonje institucion te rendesishem shendetesor ose te pakten nje rruge apo shesh ne Shqiperi.

Vazhdojme “mekatin” e perhershem te mosvleresimit te figurave te medha te kombit…

Prof.Asc.Dr.Gëzim MUSTAFAJ/

Çeshtja kombëtare shqiptare, qysh nga lindja e saj, pati përballë jo vetëm pushtuesin shumë shekullor osman, por edhe shtetet e reja kufitare, ato helene, serbe, bullgare. Menjëherë apo paralel me krijimin e shteteve të tyre, në kushtet e së ashtuquajturës “Kriza Lindore”, me një përmbajtje të theksuar nacionaliste, ato përpunuan, që në vitin 1844, platformat apo programet famëkeqe të emërtuara “Megali Idhea” (Greqia), “Narçetania” (Serbia), si dhe Traktati i Shën Stefanit për (Bullgarinë). Thelbi i tyre qëndronte në përfshirjen, në përbërjen të shteteve greke, serbe dhe bullgare, të viseve të vendeve fqinje. Ambicje më të theksuara ato kishin për trojet shqiptare, ende të pushtuara nga Perandoria Osmane. Në mesin e shek. XIX, kur hartoheshin planet aneksioniste të fqinjëve, trojet me popullsi etnike shqiptare kishin një shtrirje të gjerë. Këto hapësira gjeografike me popullsi autoktone shqiptare shtriheshin:

-Në Veri deri në Nish, Leskovac dhe Vranjë;

-Në Lindje deri në Kumanovë, Perlep dhe Manastir;

-Në Jugë deri në Konicë, Janinë dhe Prevezë, përkatësisht krahinat ekstreme. (Akademia e Shkencave e RSH, “Platformë për zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare”, botim i vitit 1998, Tiranë, f. 6). Trojet me banim nga shqiptarë autoktonë, edhe pse në atë kohë, me emrin, Shqipëri, nuk njihej ndonjë ndarje administrative, ato emërtoheshin me emrat e katër vilajeteve, Kosova, Shkodra, Manastiri, dhe Janina dhe ishin ndarë nga qeveria osmane. Sipas disa studiuesve popullsia shqiptare shtrihej në një sipërfaqe prej 90.000 km. (Arben Puto, “Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare të periudhës së imperializmit”, Vëll. I, Tiranë 1985). Por, para Kongresi të Berlinit, që shënon edhe coptimin e madh të parë të trojeve shqiptare, i cili u shkëputi atyre rreth 25.000 km² sipërfaqe, del se në vitin 1878, sipërfaqja me popullsi shqiptare shtrihej deri në rreth 105.000 km².

Traktati i Shën Stefanit i 3 mars 1878, i njohur si traktati i paqes ndërmjet Perandorisë Ruse dhe Perandorisë Osmane, do ti shkëpuste Perandorisë Osmane rreth 80 për qind të zotërimeve të saj në Gadishullin Ballkanik. Synimet hegjemoniste Ruse në Evropën Juglindore, do të realizoheshin kryesisht nëpërmjet Bullgarisë së madhe autonome. Brutaliteti i politikës perandorake ruse dukej sidomos në trajtimin e problemit shqiptar. Shqiptarët nuk u trajtuan fare si kombësi më vete. Emri i tyre nuk zihej fare në gojë në Traktatin e Shën-Stefanit. Pas shkatërrimit të Perandorisë Osmane trojet shqipëtare u copëtuan midis katër shteteve. Pjesa më e madhe e tyre mbetej nën sundimin e Perandorisë Osmane kurse një mori visesh periferike u jepeshin aleatëve sllavë të Rusisë. Bullgaria do të merrte, përveç të tjerave, rrethet e Korçës, Pogradecit, Strugës, Dibrës, Kërçovës, Gostivarit, Tetovës, Kumanovës dhe Kaçanikut. Serbia do të aneksonte, viset veriore të Kosovës deri në afërsi të Mitrovicës. Mali i Zi do të përfshinte brenda kufijve të tij, ndër të tjera krahinat shqiptare të Ulqinit, Krajës, Anamalit, Hotit, Grudës, Tuzit, Kelmendit, Gucisë, Plavës dhe Rugovës, pra edhe toka të cilat nuk i kishte pushtuar ushtarakisht gjatë luftës. Kufiri i ri do të kalonte përmes liqenit të Hotit, liqenit të Shkodrës dhe lumit të Bunës. Tani tokat shqiptare do të bënin pjesë jo në katër, por në tre vilajete pasi që Vilajeti i Manastirit do të kalonte krejtësisht nën administrimin bullgar. Shqiptarët e kuptuan përmbajtjen e Traktatit të Shën Stefanit në prill të vitit 1878, kur ai u shpall zyrtarisht. Ata u informuan për copëtimin e tokave të tyre dhe territoret që do t’i kalonin Bullgarisë, Serbisë dhe Malit të Zi. Sikurse shkruante Abdyl Frashëri, më 12 prill 1878, perandori nuk do të ndalej vetëm me këtë copëtim të trojeve shqiptare. Sipas tij, Traktati i Shën-Stefanit shënonte vetëm hapin e parë drejt asgjësimit të plotë të Shqipërisë. Një vlerësim të tillë të situates e bënte edhe Sami Frashëri. Pasi vinte në dukje tendencën e Rusisë për ta shtrirë Bullgarinë deri në brigjet e Adriatikut, ai shkruante disa muaj më vonë: -“Sikurse kuptohet nga harta e Traktatit të Shën-Stefanit, (Rusia) pasi ta ketë bullgarizuar mesin e Shqipërisë, pjesët që mbeten në veri të saj, domethënë sanxhaqet e Prishtinës, Prizrenit dhe Shkodrës, do t’ia falë Serbisë dhe Malit të Zi, kurse pjesën që mbetet në jug, domethënë sanxhaqet e Prevezës, Janinës dhe Gjirokastrës do t’ia japë përkohësisht Greqisë, duke e zhdukur Shqipërinë, bile duke e fshirë atë nga harta”. (Kristo Frashëri, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Tiranë 1997).

Në rrethanat e reja të ndërlikimit të situatës ndërkombëtare kur Rusia me aleatët e saj po përparonin, Greqia e ndjente të nevojshme vazhdimin e bisedimeve me shqiptarët. Abdyl Frashëri kishte kërkuar nga pala greke që ta tërhiqte nga delegacioni Mavromatin, sepse sipas tij ai ishte pengesë serioze për arritjen e ndonjë marrëveshje eventuale. Athina në vend të Mavromatit, dërgoi Stefanos Skuludhin i cili ishte deputet në parlamentin grek. Skuludhi arriti në Stamboli më 15 dhjetor 1877. Shumë patriotët shqiptar kishin udhëtuar nga vende të ndryshme të Shqipërisë për të marrë pjesë në bashkimin në një organizate kombëtare e cila do të formohej në Stamboll. Kjo organizatë u formua më 18 dhjetor 1877 dhe u njoh me emrin “Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare”. Edhe këto përpjekje për lidhjen e ndonjë marrëveshje shqiptaro-greke me interesa dypalëshe dështuan. Madje urdhri nga qeveria greke dërguar Skuludhit për t’u tërhequr nga bisedimet me shqiptarët më 25 dhjetor 1877 ishte sinjal i qartë se Greqia po përgatitej të pushtonte tokat shqiptare në Jug.

Kongresi i Berlinit i 13 qershor 1878, me rend dite rishikimin e Traktatit të Shën-Stefanit, midis 6 Fuqive të Mëdha të Evropës: Gjermania, Anglia, Franca, Rusia, Austro-Hungaria dhe Italia. Sipas procedurës së vendosur paraprakisht, vendimet do të merreshin njëzëri. Punimet e Kongresit të Berlinit i drejtoi kancelari gjerman, Otto Bismark. Në punimet e Kongresit të Berlinit mori pjesë edhe një delegacion qeveritar i Perandorisë Osmane, i kryesuar nga ministri i saj i Jashtëm, Kara Theodhor Pasha, me ndihmës të parë Mehmet Ali Pashën, një mareshal turk me origjinë gjermane. Por delegacioni turk nuk kishte të drejta të barabarta me ato të Fuqive të Mëdha.  Me ftesën e Fuqive të Mëdha, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, Bullgaria, Rumania, Mali i Zi) dërguan në Berlin delegacionet e tyre qeveritare, të cilat parashtruan dhe mbrojtën në seanca të veçanta të Kongresit kërkesat e tyre politike e territoriale. Shqiptarët, sidomos organizmat e Lidhjes së Prizrenit, i parashtruan Kongresit të Berlinit kërkesat e tyre. Në dhjetëra peticione e memorandume të dërguara gjatë muajve qershor-korrik 1878, përveç protestave kundër lakmive pushtuese të shteteve fqinje, që cenonin tërësinë territoriale të Shqipërisë, parashtrohej edhe kërkesa për t’i dhënë Shqipërisë disa të drejta autonomie. Megjithatë, Fuqitë e Mëdha, nuk i morën parasysh këto kërkesa të shqiptarëve. Si rrjedhim, çështja shqiptare nuk u përfill fare si çështje më vete nga Kongresi. Punimet e Kongresit të Berlinit vijuan plot një muaj, ato përfunduan më 13 korrik 1878 me nënshkrimin e Traktatit të Berlinit, i cili zëvendësoi atë të Shën-Stefanit. Ashtu si Traktati i Shën-Stefanit që nuk e pa Shqipërinë si një njësi politike të veçantë, por e trajtoi si një plaçkë tregu të destinuar për të përmbushur synimet e Fuqive të Mëdha dhe për të kënaqur lakmitë e shteteve ballkanike, Traktati i Berlinit nuk i njohu Shqipërisë asnjë të drejtë kombëtare, madje nuk e zinte fare në gojë emrin e saj. Ai nuk e respektoi as tërësinë e saj territoriale.

Kuvendi i Lidhjes së Prizrenit, më 10 qershor 1878 do të hapi dyert për të pritur delegatët, të cilët do të vinin nga të katërt Vilajetet e Shqipërisë: Shkodrës, Manastirit, Janinës dhe Kosovës. Edhe pse fraksione të ndryshme penguan organizimin e kësaj mbledhjeje dhe një pjesë e mirë e të ftuarve arritën me vonesë, kuvendi i nisi punimet. Dy ishin rrymat kryesore që u debatuan: atdhetarët të cilët mbrojtën idenë e një bashkimi kombëtar dhe territorial, dhe fraksionet osmane të cilët ushtronin presionin që edhe nëse Shqipëria do të funksiononte veç administrativisht, sërish të varej nga Porta e Lartë. Kuvendi, i cili themeloi lidhjen e parë mbarëshqiptare zgjati 5 ditë dhe numri i delegatëve shkoi në 110. Abdyl Frashëri në fjalen e tij do theksonte: -“Qëllimi i Kuvendit është që t’ua presim hovin armiqve të pashpirt, duke lidhur besën shqiptare dhe duke u betuar që t’i mbrojmë me gjak trojet që na kanë lënë gjyshërit dhe stërgjyshërit tanë”. 

Në mars të vitit 1903 mijëra shqiptarë të armatosut u grumbulluan në rrethinat e Prizrenit e të Mitrovicës dhe zunë gjithë zonën midis Gjakovës e Pejës. Rreth 5000 kryengritës u mblodhën në Drenicë, ku nën drejtimin e udhëheqësve të tyre Ahmet Delia, Ukë Kamberi etj., mbajtën në fushë të Morinës kuvendin e tyre, në të cilin u kërkua nga qeveria turke të hiqte dorë nga reformat që rrezikonin tërësinë e Shqipërisë dhe të dëbohej konsulli rus nga Mitrovica. Karakter të ashpër morën ngjarjet në rrethet e Mitrovicës, ku në mars 1903 u përqëndruan 2000-3000 kryengritës, të cilët, ashtu si në Kuvendin e Drenicës, protestuan kundër “reformave që po dëmtonin interesat e atdheut”. 

Revolucioni xhonturk nuk solli lirinë e premtuar për shqiptarët dhe popujt tjerë që ishin nën sundimin e Perandoris Osmane, përkundrazi forcoi atë, duke e centralizuar edhe më shumë pushtetin qëndror. Lëvizja kombëtare me në krye Ismail Qemalin, Hasan Prishtinën, Luigj Gurakuqin, Bajram Currin, etj, gjatë viteve 1909-1911 organizuan kryengritje të armatosur në të gjitha viset etnike shqiptare, të cilat u shtypën me gjak nga ekspeditat ushtarake xhonturke.
Më 12 janar 1912 në Stamboll u mbajt një mbledhje e krerëve të lëvizjes kombëtare, ku u vendos që në të 4 Vilajetet shqiptare të organizohet një kryengritje e përgjithshme. Kjo kryengritje të fillonte në Kosovë e pastaj të zgjerohet edhe në krahinat tjera të Shqipërisë. Hasan Prishtina u ngarkua, të organizonte kryengritjen e përgjithshme, ndërsa Ismail Qemali të siguronte armë dhe përkrahjen diplomatike nga shtetet evropiane. Këto kryengritje i dhanë goditje të reja sundimit pesë shekullorë turk. Nga këto zhvillime, gjatë verës së vitit 1912 në Ballkan perandoris turke po i vinte fundi. Me çështjen shqiptare si gjithmon do të merreshin edhe fuqitë e mëdha. Austro-Hungaria, duke e parë Shqipërinë si një barrjer për zgjerimin e sllavëve në Ballkan, filloi t’i bëjë trysni Turqisë që të tregojë më tepër mirëkuptim për kërkesat e parashtruara nga shqiptarët. 

Ky propozim do të kundërshtohej me force nga Rusia, e cila me planet e saj ogurzeza, synonte që tërë Ballkanin ta bënte sllavo-ortodokse dhe për fat të keq në këtë drejtim ajo kishte përkrahjen e Francës dhe të Anglisë. Duke pare këto zhvillime Porta e Lartë reagoi duke deklaruar se çështja shqiptare është “çështje e brendshme e Turqisë” dhe për të dëshmuar këtë, përfaqësuesi turk, ndryshon rrënjësisht pikat e marrëveshjes të arritur me krerët shqiptar, më 18 gusht 1912 në Shkup. Këto i hapën rrugë aleances së shteteve ballkanike (Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë dhe Greqisë) për pushtimin dhe coptimin e tokave shqiptare. Diplomacia ruse me në krye carin Nikollajin e II, ishte shumë e interesuar që sa më parë të nënshkruhet aleanca luftarake në mes Bullgarisë e Serbisë, për ndarjen e Shqipërisë etnike. Pas shumë takimesh midis kryeministrit serb Milovanoviq dhe atij bullgar Geshov, me ndihmën e Rusisë, më 13 mars 1912, Serbia lidhi një aleanc “Traktat miqësie” me Bullgarinë, ku synim parësor kishin kundërshtimin e formimit të çfarëdo shteti shqiptarë në Ballkan dhe coptimin e tokave shqiptare. Krahas bisedimeve serbo-bullgare u zvilluan edhe bisedimet bullgaro-greke, të cilat përfunduan më 29 maj 1912 me nënshkrimin e një marrëveshjeje mbrojtëse në rast sulmi nga ana e Turqisë. Lëvizja kombëtare shqiptare e vetmuar dhe pa asnjë përkrahje politike nga shtetet e pavarura të Ballkanit dhe Fuqitë e Mëdha nuk kishte shumë mundësi për zgjedhje në veprimet e saj politike. Shtetet ballkanike me çdo kusht përpiqeshin të pengonin aktivitetet dhe luftën e shqiptarëve për çlirim kombëtar. Patriotët shqiptar edhe më tutje gjendeshin para një dileme e cila iu afronte dy mundësi: E para, të rreshtoheshin përkrah popujve të krishterë të Ballkanit të cilët e mohonin ekzistencën e popullit shqiptar dhe pretendonin ta copëtonin territorin e Shqipërisë dhe e dyta, të rreshtoheshin përkrah sulltanit dhe të mundoheshin të përfitonin disa nga kërkesat e tyre. (Georges Castellan, Histori e Ballkanit (shekulli XIV-XX), Tiranë 1991, f. 381).

Fillim viti 1912 nisi me probleme të vjetra të pazgjidhura në trojet shqiptare. Marrëdhëniet në mes shqiptarëve dhe qeverisë osmane jo vetëm që nuk kishin shënuar përmirësime, por ishin ndërlikuar edhe më tepër duke hyrë kështu në një rrugë njëdrejtimëshe pa mundësi reale për t’u riparuar. Vilajeti i Kosovës si zonë më e rëndësishme gjeostrategjike, për shkak të rrethanave të krijuara ishte në qendër të vëmendjes jo vetëm të shteteve ballkanikë, por edhe të Fuqive të Mëdha. Serbia për të formuar shtetin e vet vranë e masakruan si dhe shpërngulën me dhunë popullsinë shqiptare të Kosovës. Beogradi i Pashiçit synonte që “Serbia të bëhej shtet i pastër, thjesht serb, nacional”. Planet e shfarrosjes së shqiptarëve dallohen qartë kur gjeneralët serbë pranonin haptazi se “ne i linim të qetë turqit, por vramë sa mundëm ç’qenë shqiptarë”. Synimi i ushtrisë serbe ishte: “Të shfarosim shqiptarët!” dhe kudo shkelën serbët, në fshatrat e qytetet e Kosovës dhe të gjithë Shqipërisë, ata mbollën vdekje e shkatërrime. Sekretari i Pashiçit shkruante: “në rrugën midis Prizrenit dhe Pejës kishte vetëm fshatra të djegura, ndërsa banorët e tyre ishin masakruar”. Vetëm në dy muajt e parë të luftës, në tetor-nëntor 1912, u vranë 25.000 shqiptarë. Vrasja e shqiptarëve ishte programuar zyrtarisht nga Beogradi, që kishte urdhëruar “të mos lihej asnjë gjurmë shqiptare në ato vise”. Qytete të tëra, si Prishtina, Vuçiterna, Ferizaj, Gjilani, Kumanova, Presheva, Prizreni, Peja etj., iu nënshtruan shkatërrimeve. Në Pejë në tetor, nëntor 1912 vriteshin çdo ditë 25 shqiptarë. Pas pushtimit të Ferizajt, u vranë 1200 veta. Serbet pasi shtypën qëndresën e 2 000 lumjanëve në Kukës, në tetor 1912, masakruan 700 veta në Lumës, duke përfshirë pleqtë, gratë, fëmijët e madje edhe ata të sapo lindur që u therrën ose u dogjën të gjallë në shtëpitë e tyre, dogjën e rrafshuan pothuajse të gjitha fshatrat e Lumës. Në shumë fshatra të Kosovës nuk mbeti i gjallë asnjë njeri. Në territorin midis Kumanovës e Shkupit, u vranë 3000 veta, nga të cilët 2000 në Shkup dhe rrethinat e itj, ku u arrestuan edhe krerë të lëvizjes shqiptare. Masakra të mëdha u bënë në Malin e Zi, ku u dogjën 29 fshatra shqiptare. Pushtimi u shoqërua me shpërngulje e 150.000 shqiptarëve vetëm gjatë Luftës së Parë Ballkanike. 

Në këto rrethana Lëvizja Kombëtare Shqiptare, duke parë qartë dobësimin e Perandorisë Osmane dhe rrezikun  që u kërcënohej trojeve shqiptare nga qarqet shoviniste fqinje, po përgatitej për organizimin e kryengritjes së përgjithshme, si e vetmja rrugë për të detyruar qeverinë osmane tu njohë shqiptarëve të drejtat e tyre. Më 14 tetor 1912 në Shkup, në shtëpinë e atdhetarit Sali Gjuka, Komiteti “Shpëtimi” që në popull njihej si “Komiteti i Shpëtimit Kombëtar” dhe organizata,“Shoqëria e Zezë për Shpëtim” mbajtën një Kuvend të jashtëzakonshëm. Kuvendi më 16 tetor 1912 në Shkup ia dorëzoi konsullatës austro-hungareze dhe gjermane një proklamatë, ku thuhet: ”…Serbia ,Bullgaria, Greqia dhe Mali i Zi kanë shpallur luftë me qëllim të zgjerimit tokësorë ose për përhapjen e ndikimit politik, prandaj edhe ne shqiptarët po rrokim armët për të mbrojtur tokën tonë. Përveç kësaj vemë në dijeni Fuqitë e Mëdha se nuk do të njohim emërtime të tilla si,“Stara Serbija” (Serbia e vjetër”dhe “Epir”, ose forma politike dhe administrative të posaçme lidhur me disa pjesë përbërëse të atdheut tonë”. Ndërkohë edhe përfaqësuesve diplomatik rus, francez, anglez dhe atyre italianë u është dorëzuar një proklamatë me vulë të “Shoqërisë së Zezë për Shpëtim”, në të cilën thuhet: “Shqipnia i ka rrokur armët jo për me forcue dominacionin e Turqisë në Ballkan, por për me i dalë zot tanësisë tokësore e lirisë së Shqipnisë. Pra, qysh prej sodit po ju deklarojmë se sido që të jetë fati i armëve, shqiptarët nuk kanë me pranue për katër vilajete veç se një formë politike e një formë sundimi, dmth një formë të vetme qeverisjeje”. Në këtë situate erdhi Kombi Shqipëtarë deri në diten e Pavarsisë.

Pamvarsisht kalvarit të gjatë shumë shekullorë, sot në këtë 113-vjetor të shpalljes së pavarsisë, më tepër se kurr duhet të kërkohet një unifikim Shqiptarë për çeshtjet kombëtare. Pozita gjeografike, dinamika etnografike dhe gjeopolitika e shndërrojnë faktorin shqiptar në një nyje qendrore drejt Europës, së bashku dhe si pjesë dinjitoze e Gadishullit Ballkanik. Sfida më e madhe është bashkëpunimi dhe integrimi i gjithanshëm ekonomik, kulturor, shkencor, financiar, në fushat prioritare energjetike, arsimore, lëvizjes së lirë, tregut të lirë e të hapur të përbashkët etj., mbi bazën e marrëdhënieve midis dy shteteve shqiptare, sovrane, të barabartë e në dobi të të gjithë shqiptarëve kudo në rajon, në frymën e parimeve ndërkombëtare e europiane dhe të prosperitetit kombëtar të shqiptarëve, në Ballkan, drejt të njëjtit objektiv; të integrimit në strukturat euroatlantike, pse jo ta themi hapur edhe si një komb i vetëm.  

Nga Rafail Floqi

Çdo vit, më 11 nëntor, amerikanët ndalojnë për të nderuar burrat dhe gratë që kanë shërbyer në forcat e armatosura të Shteteve të Bashkuara. Dita e Veteranëve është një moment reflektimi dhe mirënjohjeje për të gjithë ata që kanë mbrojtur lirinë, kanë ruajtur paqen dhe kanë mbajtur gjallë idealet mbi të cilat është ndërtuar Amerika. Në historinë e saj, kjo ditë kujton sakrificat e miliona ushtarëve, oficerëve dhe punonjësve civilë, burra dhe gra nga të gjitha kombësitë që përbëjnë vendin. Sipas të dhënave të 14 prillit 2025, në SHBA ka 15.8 milionë veteranë, nga të cilët gratë përbëjnë 11.6 përqind. Gratë kanë shërbyer më shumë se dyqind vjet në ushtrinë amerikane, dhe të gjithë veteranët e Luftës dhe të Ushtrisë nderohen në këtë ditë, pa dallim kombësie apo gjinie.

Mes komuniteteve të ndryshme, shqiptarët e Amerikës mbajnë një vend të veçantë. Që nga fillimi i shekullit të kaluar, shqiptarët që u vendosën në SHBA treguan dashuri të thellë për atdheun e ri, duke dhënë jetën dhe shërbimin e tyre për mbrojtjen e tij. Një traditë e fortë patriotizmi u shfaq që me brezat e parë të emigrantëve. Rreth 80 vjet më parë, Fan Noli theksonte se shqiptarët i kishin një borxh të madh Amerikës për ndihmën e dhënë në sigurimin e Pavarësisë. Shumë shqiptarë u inkuadruan në ushtrinë amerikane dhe disa dhanë jetën për këtë vend. Historiani Viron Prodani ka dokumentuar emrat e 4,973 shqiptarëve që luftuan gjatë Luftës së Parë Botërore dhe të 3,441 shqiptarëve që shërbyen gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo tregon një angazhim të vazhdueshëm dhe të madh të komunitetit shqiptar për vendin që i pranoi.

Ndër shqiptarët që shërbyen me nder në ushtrinë amerikane, disa kanë lënë gjurmë të paharrueshme. Sotir Noke ishte ndoshta shqiptari i parë që u rekrutua dhe mori pjesë në Luftën e Parë Botërore në Francë. Van Sotir Christo ishte shkrimtar dhe oficer në Luftën e Dytë Botërore dhe më vonë u propozuar për ambasador në Shqipëri. Jorgji Josifi, pilot amerikan, u vra në Normandi gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndërsa Spiro Kosta u dallua në këmbësorinë amerikane për guxim. Llambi Qiriazi luftoi në Evropë dhe u dekorua me medalje nderi, ndërsa koloneli Llazar Papen mori pjesë në beteja të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Shumë të tjerë, si Spiro Koço, James dhe George Pashko, Stevo Dhimitri, Pandeli Jovani dhe Paul Prifti, shërbyen në fronte të ndryshme dhe dalluan për trimëri dhe përkushtim.

Kontributi i shqiptarëve nuk kufizohet vetëm në luftime. Pilotë amerikanë të aviacionit aleat realizuan sulme kundër forcave gjermane në Shqipëri dhe siguruan furnizime për Luftën në vend. Një rast i veçantë ishte shpëtimi i 30 ushtarakëve amerikanë të mjekësisë, të cilët ranë aksidentalisht në Çestije të Elbasanit në nëntor 1943 dhe kaluan 68 ditë në Shqipëri para se të imbarkoheshin për në Bari. Këto ngjarje lidhin historinë shqiptare dhe atë amerikane në mënyrë të veçantë dhe tregojnë mikpritjen e jashtëzakonshme të popullit shqiptar.

Disa veteranë amerikanë që kanë shërbyer në Shqipëri, si Agnes Jensen Marhgarich dhe Lloyd Smith, vizituan vendin në vitet 1995-1996, ku u pritën në Ministrinë e Mbrojtjes dhe vizituan vendet ku kishin shërbyer gjatë Luftës së Dytë Botërore. Agnes Jensen, e cila atëherë kishte 83 vjet, e konsideronte Shqipërinë si atdheun e saj të dytë dhe më vonë botoi kujtimet për kohën e Luftës në Shqipëri. Ajo u nderua edhe në SHBA si veterane e Luftës, duke treguar lidhjen e fortë historike dhe emocionale midis dy vendeve.

Pas Luftës së Dytë Botërore, shqiptarë të rinj vazhduan traditën e shërbimit në ushtrinë amerikane. Gjatë Luftës në Vietnam, disa individë u dalluan për trimëri dhe sakrificë. Në dekadat e fundit, shqiptarë-amerikanë kanë shërbyer në Irak dhe Afganistan, duke përfaqësuar krenarinë e dy kombeve. Emra si Kolonel Edmond Dosti, Major Kreshnik Dedvukaj, Ervin Dervishi dhe Gentian Marku tregojnë guxim dhe sakrificë të lartë; Dervishi ishte shqiptari i parë që u vra në Irak në vitin 2004, ndërsa Marku humbi jetën gjithashtu në nëntor 2004 si pjesë e marinës amerikane. Këto shembuj tregojnë se kontributi i shqiptarëve në ushtrinë amerikane vazhdon edhe sot dhe krijon një trashëgimi të paharrueshme.

Marrëdhëniet midis popullit shqiptar dhe SHBA u forcuan më tej gjatë viteve ’90, kur Amerika luajti një rol vendimtar në ndalimin e tragjedisë humanitare në Kosovë. Ndërhyrja e NATO-s nën udhëheqjen amerikane në vitin 1999 shpëtoi mijëra jetë dhe përforcoi lidhjet midis komunitetit shqiptaro-amerikan dhe ushtrisë amerikane. Sot, fëmijë shqiptarësh që mbërritën në Amerikë pas këtyre ngjarjeve vazhdojnë të shërbejnë në ushtrinë amerikane, duke ndjekur shembullin e brezave të mëparshëm.

Në çdo qytet me shqiptarë — nga Bronksi në Nju Jork, Detroit, Boston, Filadelfia, Çikago apo Arizona — Dita e Veteranëve shënohet me ceremoni dhe nderime. Familjet vendosin flamuj amerikanë pranë fotografive të veteranëve të tyre, ndërsa organizatat komunitare, si Federata “Vatra”, Lidhja Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe shoqata lokale të veteranëve, mbajnë aktivitete përkujtimore, duke treguar historitë e brezave të shërbyer dhe duke ruajtur trashëgiminë për brezat e rinj.

Për komunitetin shqiptaro-amerikan, Dita e Veteranëve ka një kuptim të thellë shpirtëror. Ajo simbolizon mirënjohjen ndaj lirisë dhe nderimin për sakrificën. Shumë familje kanë ardhur në Amerikë duke ikur nga luftërat, diktaturat dhe persekutimet, dhe përjetojnë në mënyrë të veçantë çmimin e lirisë. Shërbimi në ushtri është për ta një mënyrë për të shprehur falënderim ndaj vendit që u dha strehë, dhe një deklaratë se komuniteti shqiptar është gati të mbrojë vlerat që dikur e shpëtuan.

Veteranët shqiptaro-amerikanë vazhdojnë të jenë frymëzim për brezat e rinj, duke ndarë historitë e tyre në shkolla dhe aktivitete komunitare. Ata kujtojnë se liria nuk është dhuratë, por fiton përmes sakrificës dhe përkushtimit. Brezat e rinj ndjekin shembullin e tyre, duke ruajtur lidhjen mes identitetit shqiptar dhe përgjegjësisë qytetare amerikane. Guximi i tyre, përkushtimi ndaj detyrës dhe dashuria për lirinë janë shembuj të gjallë të asaj që do të thotë të jesh qytetar i denjë i Shteteve të Bashkuara.

Në këtë Ditë të Veteranëve, ndërsa Amerika përkulet me respekt para të gjithë atyre që kanë shërbyer, ne u kushtojmë një nder të veçantë shqiptarëve që kanë veshur uniformën e ushtrisë amerikane. Sot dhe çdo ditë, themi me krenari dhe mirënjohje: faleminderit të gjithë veteranëve — amerikanë dhe shqiptarë — për shërbimin, sakrificën dhe besnikërinë ndaj lirisë. Falënderime dhe nderime për të gjithë veteranët tanë!