Gezuar festen gjithë kolegëve tanë në ushtrinë Amerikane dhe ne Forcat e Armatosura Shqiptare.

Pa marre parasysh faktin që jam larguar përkohësisht nga vendi, kam kënaqësinë dhe privilegjin që të mos shkëputem nga profesioni më i bukur dhe dinjitoz për 35 vite në ushtrinë shqiptare.

Pavarësisht një formati tjetër pak me ‘civil’, përsëri stërvitja e pjesëtarëve të agjensive të ligjit është një privilegj i madh qe jo çdo kush e ka jashtë vendit.

Në të njëjtën kohë, dëshiroj të uroj gjithë pjesëtarët e kontigjenteve të Forcave Speciale dhe Komando Shqiptare me të cilet pata privilegjin, kenaqesine dhe pergjegjesine te kontribojme ne interes te paqes globale, te luftojme krah per krah ushtrise me te forte ne bote ne terrenet me te rrezikshme te globit, duke shpalosur anet dhe cilesite me te mira te Kombit Shqiptar.

Nje pjese e tyre jane sot ne ROS, nje pjese kane dale ne lirim, nje pjese jane larguar padrejtesisht nga puna, por ka nga ata qe arriten deri ne majen e shtetit si President Republike, Ministra të Brendshem, Shef Shtabi te Pergjithshem, deputete perfaqesues te popullit ne Parlamentin Shqiptar por jo vetem duke pasqyruar anen me patriotike, profesionale dhe te pergjegjshme te ushtarakut Shqiptar.

Me këtë rast kujtojmë heronjtë tanë të cilët ranë në krye të detyrës. I paharruar qoftë kujtimi i tyre.

Zoti ju bekoftë ju dhe familjet tuaja.

Dr. Dritan Demiraj – “Nderi i Kombit”

Studim nga Rafael Floqi 

Fillimi i shekullit të njëzetë shënoi shkatërrimin e perandorive, përmbysjen e kufijve dhe lindjen e shteteve të reja. Mes këtij riorganizimi global, u shfaq parimi i vetëvendosjes së popujve, i cili u konsolidua në ‘Katërmbëdhjetë Pikat’ e Presidentit Woodrow Wilson. Ndër figurat më pak të njohura që ndihmuan në formësimin e kësaj vizioni ishte Charles Richard Crane (1858–1939) — industrialist, filantrop dhe këshilltar politik. Ndërsa roli i Crane në Rusinë revolucionare, Lindjen e Mesme dhe Kinën ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme akademike, përfshirja e tij me Ballkanin, dhe veçanërisht me Shqipërinë, mbetet e pak e njohur. Megjithatë, simpatia e tij për çështjen shqiptare dhe ndikimi i tij brenda rrethit intelektual dhe diplomatik të Wilson-it zbulojnë shumë rreth bazave morale të ndërkombëtarizmit amerikan të hershëm.

Marrëdhënia e Charles R. Crane me Shqipërinë në dritën e bashkëpunimit të tij me Presidentin Wilson, duhet nxjerrë në pah se si idetë, diplomacia personale dhe avokatia për vetëvendosje e Crane kontribuan në formësimin e qëndrimeve amerikane ndaj çështjes shqiptare gjatë dhe pas Luftës së Parë Botërore. Duke e vendosur përfshirjen e Crane në kornizën më të gjerë të diplomacisë wilsoniane, kjo studim nxjerr në pah mënyrat në të cilat vlerat humanitare dhe vizionet strategjike bashkoheshin për të ruajtur pavarësinë e Shqipërisë në një moment historik vendimtar.

Charles R. Crane: Nga Industrialisti te Idealisti Ndërkombëtar

I lindur në një familje të pasur në Çikago, Charles R. Crane trashëgoi si pasuri ashtu edhe një frymë reformuese. Babai i tij, Richard T. Crane, themeloi Crane Company, një ndërmarrje industriale e rëndësishme, gjë që i lejoi të birit të ndiqte interesa intelektuale dhe filantropike në vend të një karriere biznesi klasike. Që në moshë të re, Crane zhvilloi një fascinim për kulturat sllave dhe lindore, i cili e çoi në udhëtime të shpeshta në Rusi dhe Ballkan. Ai krijoi lidhje të ngushta me reformatorë rusë, intelektualë arabë dhe avokatë të ringjalljes kombëtare në Evropën Lindore.

Pikëpamja e Crane u formësua thellësisht nga besimi i tij në diplomacinë morale — idenë se kombet, si individët, kishin përgjegjësi etike ndaj të tjerëve. 

Shumë para presidencës së Wilson-it, Crane kundërshtoi imperializmin dhe shfrytëzimin kolonial si të papajtueshëm me parimet kristiane dhe demokratike. Ky sentiment anti-imperialist formoi urën filozofike që më vonë do ta lidhte ngushtë me vizionin e jashtëm të Wilson-it (Leclair, 2017). Deri në momentin që Wilson mori detyrën në Shtëpinë e Bardhë në 1913, Crane kishte fituar tashmë reputacionin e një reformatori kosmopolit dhe donatori bujar për institucione arsimore e kulturore. Pjesëmarrja e tij në Bordet Amerikane të Misioneve të Jashtme, mbështetja financiare për universitete në Lindjen e Afërt dhe sponsorizimi i studimeve ndërkulturore reflektonin një interes të qëndrueshëm për zgjuarsinë politike të kombeve më të vogla (Saul, 2012).

Lidhja Wilson–Crane: Diplomaci Morale dhe Vetëvendosje

Partneriteti mes Presidentit Wilson dhe Charles R. Crane-it bazohej në bindje morale dhe politike të përbashkëta. Të dy burrat kishin vizion për një rend ndërkombëtar të bazuar jo në pushtim apo ekuilibrin e fuqisë, por në drejtësi, demokraci dhe të drejtën e popujve për vetëqeverisje. Për Wilson-in, ky vizion u institucionalizua në ‘Katërmbëdhjetë Pikat’ e janarit 1918, të cilat artikuluan parimin e vetëvendosjes si gur themeli i paqes pasluftës.

Për Crane, i cili kishte kaluar vite duke vëzhguar përpjekjet e kombeve të vogla nën dominimin perandorak, kjo nuk ishte thjesht një politikë, por një imperativ moral. Afërsimi i Crane me Wilson-in shtrihej përtej nivelit këshillues. Ai kontribuoi në ambientin intelektual që formësoi politikën e jashtme të Wilson-it, duke ndihmuar në formulimin e një vokabulari humanitar që lidhte etikën protestante me reformizmin ndërkombëtar. Roli i Crane në misione hetimi, si Komisioni King–Crane i vitit 1919, dëshmon besimin që Wilson i ngarkoi në gjykimin dhe diskriminimin moral të tij .Megjithëse Komisioni trajtoi kryesisht çështje të Lindjes së Mesme, metodologjia e tij — theksimi në konsultimin lokal dhe shprehjen kombëtare — reflektonte ideale që Crane dhe Wilson i ndanin të dy.
Brenda kësaj kornize më të gjerë, interesi i Crane për Ballkanin — dhe veçanërisht për Shqipërinë — përputhej natyrshëm me doktrinën e Wilson-it. Për të dy, fragmentimi i Perandorisë Osmane ofronte një mundësi për të aplikuar diplomacinë morale në rajone prej kohësh të neglizhuara nga fuqitë evropiane. Empatia e Crane për Shqipërinë pra nuk përfaqësonte një shqetësim të izoluar, por një pjesë integrale të përpjekjes wilsoniane për të ri-definuar legjitimitetin global sipas parimeve etike.

Çështja Shqiptare në Epokën Wilsoniane

Çështja shqiptare u shfaq si një ndër problemet më të ndërlikuara të Evropës pas-osmane. Pas Luftërave Ballkanike (1912–13) dhe Konferencës së Londrës së vitit 1913, Shqipëria u njoh si një principatë e pavarur, megjithëse kufijtë e saj mbetën të paqartë dhe të kundërshtuar. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore destabilizoi më tej rajonin. Kërkesa konkurruese nga Italia, Serbia dhe Greqia rrezikonin ta fshinin Shqipërinë nga harta krejtësisht.

Në vitin 1918, ndërsa fitoreja aleate po vinte në horizont, Shqipëria u përball me përkujdesje të re. Traktati Sekret i Londrës (1915), negociuar pa pjesëmarrjen shqiptare, kishte premtuar pjesë të territorit shqiptar Italisë dhe aleatëve të tjerë si kompensim lufte. Për shqiptarët, Konferenca e Paqes në Paris (1919) përfaqësonte si shpresën e njohjes ndërkombëtare ashtu edhe rrezikun e ndarjes nën presionin e fuqive të mëdha (Encyclopaedia, n.d.). Në këtë kontekst të paqëndrueshëm, Charles R. Crane doli si një avokat informal, por influent i çështjes shqiptare brenda rrethit të Wilson-it. Njohuria e tij paraprake për politikat ballkanike, lidhjet personale me reformatorë rajonalë dhe opozita morale ndaj kompromisit territorial perandorak e bënin atë ndërmjetës të besueshëm midis delegatëve shqiptarë dhe delegacionit amerikan në Paris.

Korespondenca dhe memorandat e Crane-it, edhe pse jo dokumente zyrtare politike, shprehin bindjen e thellë të tij se vetëvendosja e popullit shqiptar duhej të mbrohej si rast provë për parimet e Wilson-it. 

Ai paralajmëroi kundër lejuarit të fuqive evropiane, veçanërisht Italisë, të subvertojnë pavarësinë shqiptare nën petkun e misionit ose mandati. Për Crane-in, tradhtimi i Shqipërisë ishte tradhti e boshtit moral të diplomacisë wilsoniane vetë.

          Charles Richard Crane dhe shqiptarët 

Por si u bë Charles Richard Crane (1858–1939), djali i një industrialisti amerikan në Chicago, i cili ndihmoi në zgjedhjen e Presidentit Wilson në fushatën e vitit 1912 mik me shqiptarët. Por si dhe nën çfarë rrethanash u krijua kjo lidhje midis këtyre amerikanëve të shquar dhe shqiptarëve? Në pranverën e vitit 1911, kur Kryengritja e Malësisë së Madhe ishte ende duke vazhduar, Charles Richard Crane kishte bërë një udhëtim në qendër të Perandorisë Osmane. Ministria e Jashtme e Perandorisë, e shqetësuar për jetën e milionerit amerikan, i këshilloi të mos bënte atë udhëtim të rrezikshëm në provincat shqiptare, por kur pa këmbënguljen e amerikanit, e shoqëroi atë me një grup ushtarësh turq. Kur grupi hyri në territoret shqiptare, shqiptarë të armatosur, anëtarë të çetave patriotike, iu dolën në rrugë. Ata ndaluan karvanin dhe urdhëruan ushtarët turq të ktheheshin. Ishte një situatë e vështirë që mund të kishte përfunduar me luftime.

Milioneri amerikan nuk deshi të kthehej mbrapsht, kështu që shqiptarët morën përsipër ta shoqëronin atë në të gjithë tokat shqiptare nën besimin dhe mbrojtjen e tyre. Charles Richard Crane iu besoi atyre, dhe jo vetëm kaq, por shpejt u bë mik i këtyre burrave të guximshëm që e ruanin dhe ishin të gatshëm të bënin sakrificën më të madhe për ta mbrojtur. Kështu udhëtoi paqësisht nga Shqipëria Jugore në Shqipërinë Veriore, duke kaluar në territoret ku po zhvilloheshin luftime, në Malësinë e Madhe dhe deri në Podgoricë. Ishte një udhëtim që mund të konsiderohej me fat. 

Ai kurrë nuk do t’i harronte këta shqiptarë me cilësi të larta, guxim të pashoq dhe bujari. Në Podgoricë në atë kohë kishte mbi 20 mijë malësorë shqiptarë që kishin ikur nga shtëpitë e tyre nga ekspedita e egër e Shefqet Turgut Pashës. Është e qartë se interesi i amerikanëve për atë që po ndodhte në Shqipëri ishte i madh. “New York Times” publikoi raportime mbi luftën e kryengritësve shqiptarë kundër zgjedhës osmane. Ai aty u takua me Edit Durham.  Ishte fat për shqiptarët që ky vizitor, të cilin e strehuan dhe me të cilin u miqësuan, ishte anëtar dhe figurë e rëndësishme e delegacionit amerikan në Konferencën e Paqes në Paris. Ai njihte problemet e shqiptarëve dhe ambiciet ballkanike për shpërbërjen e shtetit shqiptar.

Pa dyshim, ai dha një kontribut të madh në bindjen e Presidentit Wilson që Shqipëria duhej mbrojtur me çdo kusht. Charles Richard Crane, që njihte patriotët shqiptarë, kishte edhe miq me ta, si Kristo Dako dhe Fan Noli dhe patriota të tjerë. Duhet të kujtohet se më 4 korrik 1918, kur bota ishte ende në Luftën e Parë Botërore, e cila kishte filluar më 28 korrik 1914, Fan Noli, në cilësinë e kryetarit të “Vatrës”, arriti të takohej me Presidentin Wilson në Mount Vernon. Ja si e kujton Noli këtë moment në një letër që i dërgoi Vatrës: “Udhëtimi im këtu ishte triumfues. Bisedova dy herë me Presidentin Wilson, i cili më dha shpresa të mëdha…” dhe më tej: “Gjatë kthimit iu afrova atij si një lutës i përulur dhe i thashë të shpëtonte këtë racë heroike dhe të dëshpëruar dhe t’u kthente bukën e jetës, lirinë. Dhe përgjigja e tij fisnike ishte: “Do të kem një zë në Konferencën e ardhshme të Paqes dhe do ta përdor për të mirën e Shqipërisë”.” Studiuesi Peter R. Prifti ka shkruar: “I prekur thellë nga idealizmi i Wilsonit, Noli u bë mbështetës i zjarrtë i demokracisë Wilsoniane. Drejtësia ndërkombëtare, vëllazëria njerëzore, dhembshuria për të dobëtit”.

Politika e Wilson-it ndaj Shqipërisë: Dimensioni Moral

Mbështetja e presidentit Wilson për sovranitetin e Shqipërisë gjatë Konferencës së Paqes përfaqësonte një nga rastet e rralla ku diplomacia morale amerikane ndikoi drejtpërdrejt në rezultatet territoriale evropiane. Kur negociatorët evropianë propozuan ndarjen e Shqipërisë midis fqinjëve të saj, Wilson ndërhyri vendosmërisht, duke deklaruar se Shqipëria duhej të mbetej e paprekur dhe sovrane (Encyclopaedia, n.d.). Historianët shpesh kanë atribuar këtë qëndrim të Wilson-it në përkushtimin e tij të përgjithshëm ndaj vetëvendosjes. Megjithatë, përforcimi intelektual dhe moral që ofruan figura si Charles R. Crane ishte po aq vendimtar. Avokatia e Crane ndihmoi të forcohej perceptimi që Shqipëria simbolizonte vuajtjet e kombeve të vegjël që luftonin për njohje mes politikës së fuqive të mëdha.

Përmes diskutimeve dhe kanaleve këshilluese, Crane i bëri të kuptohet Wilson-it se shqiptarët, edhe pse politikisht të fragmentuar, përfaqësonin një komunitet kombëtar të veçantë që meritoi pavarësi. Kundërshtimi i Wilson-it ndaj kërkesave italiane për Vlorën dhe propozimit të protektoratit nuk rrjedh nga kalkulime strategjike, por nga një përputhje morale që pasqyronte logjikën e Crane-it. Të dy burrat e panë rendin pas-luftës si një mundësi për të treguar se drejtësia mund të triumfonte mbi imperializmin. Në këtë kuptim, Shqipëria u bë një mikrokosmos moral i vizionit më të gjerë të Wilson-it për një rend ndërkombëtar të ri.

Megjithëse Shtetet e Bashkuara në fund të fundit u tërhoqën nga pjesëmarrja aktive në Lidhjen e Kombeve, precedentët moralë të vendosur në Paris — mbrojtja e kombeve të vegjël si Shqipëria — rezatuan ndër dekada. Për Shqipërinë, mbështetja e Wilson-it, e përforcuar nga këshilla e Crane-it, siguroi legjitimitet diplomatik kryesor që ndihmoi në njohjen nga Lidhja e Kombeve në 1920. Deri sot, Wilson mbetet një ndër pak presidentët amerikanë që nderohet me monumente dhe rrugë emëruar në Shqipëri, dëshmi e asaj solidariteti historik.

Ndikimi më i Gjerë i Crane-it: Diplomacia Kulturore dhe Ballkani

Përtej diplomacisë, përfshirja e Crane-it me Shqipërinë pasqyronte përkushtimin e tij më të gjerë ndaj shkëmbimeve kulturore dhe arsimore si instrumente të diplomacisë morale. Ai financonte universitete, ekspedita arkeologjike dhe studime gjuhësore në Evropën Lindore dhe në Lindjen e Afërt, i bindur se mirëkuptimi i ndërsjellë ishte thelbësor për paqe. Në Ballkan, Crane mbështeti iniciativa që synonin modernizimin e arsimit dhe promovimin e vetëdijes kombëtare midis popujve të vegjël që dilnin nga sundimi osman.

Admirimi i Crane-it për Shqipërinë rridhte pjesërisht nga ajo që ai e perceptonte si guxim dhe rezistencë e një populli prej kohësh pa agjenci politike. Letra e tij zbulon si një fascinim romantik ashtu edhe respekt pragmatik. Ndryshe nga shumë vëzhgues evropianë që shikonin Ballkanin nëpër prizmin orientalist, Crane e pranoi Shqipërinë si një shoqëri e aftë për modernizim pa dominim të jashtëm. Besimi i tij në të drejtën e shqiptarëve për të përcaktuar fatin e tyre pa domino të huaj pasqyronte simpatitë e tij të mëparshme për sllavët dhe arabët, duke e pozicionuar atë si një nga avokatët më të hershëm amerikanë të vetëqeverisjes indigjene.

Përmes rrjetit të tij filantropik, Crane inkurajoi gjithashtu kërkimin akademik mbi Ballkanin në institucionet amerikane, duke ndihmuar në mënyrë indirekte një kuptim më të nuancuar të Evropës juglindore në qarqet intelektuale të SHBA-së. Përpjekjet e tij paraprinë atë që më vonë do të bëhej fusha e “studimeve rajonale”, duke lidhur diplomacinë morale me prodhimin e njohurive.

Trashëgimia Crane–Wilson dhe rëndësia e saj

Partneriteti mes Wilson-it dhe Crane-it ilustron bashkimin e idealizmit moral dhe diplomacisë pragmatike, që karakterizoi politikën e jashtme amerikane të fillim-shekullit të njëzetë. Ndërsa Wilson shpesh është kritikuar për mungesë koherence në zbatimin e vetëvendosjes — veçanërisht në kontekste koloniale — ndikimi i këshilltarëve si Crane tregon se wilsonianizmi përmbante impulse morale të vërteta, të bazuara në bindje individuale dhe jo vetëm në kalkulime gjeopolitike (Leclair, 2017). Mbrojtja e Crane-it për Shqipërinë, një komb me pak vlerë strategjike për Shtetet e Bashkuara, përfaqëson këtë idealizëm në praktikë. Avokatia e tij riafirmoi idenë se dinjiteti i kombeve të vogla nuk ishte një zbukurim retorik, por një provë morale për rendin ndërkombëtar në krijim.

Megjithatë, kufijtë e diplomacisë morale u bënë gjithashtu të qartë. Refuzimi i Senatit amerikan për të ratifikuar Traktatin e Versajës dhe për t’u bashkuar me Lidhjen e Kombeve kufizoi aftësinë e Amerikës për të mbajtur udhëheqje morale. Për Shqipërinë, tërheqja e angazhimit amerikan do të thoshte se mbijetesa e saj si shtet i pavarur varej kryesisht nga politika e fuqive evropiane dhe rezistenca e brendshme. Megjithatë, mbështetja simbolike dhe morale e Wilson-it dhe Crane-it kishte lënë tashmë gjurmë të qëndrueshme.

Historiografia moderne shqiptare vazhdon të konsiderojë Wilson-in si “mik i Shqipërisë”, por pak e njohin që ndikuese në formësimin e asaj miqësie ishte Charles R. Crane. Përmes bindjes personale, ndikimit intelektual dhe diplomacisë joformale, Crane ndihmoi në përkthimin e idealeve wilsoniane në një politikë konkrete që ruajti integritetin kombëtar të Shqipërisë.

Charles R. Crane zë një vend unik në peizazhin intelektual dhe diplomatik të epokës wilsoniane. Avokatia e tij për Shqipërinë exemplifikon ndërthurjen e bindjes personale morale, filozofisë humanitare dhe diplomacisë së lartë. Duke mbrojtur çështjen shqiptare, Crane jo vetëm mbrojti të drejtën e një kombi të vogël për t’u bërë, por gjithashtu mbajti themelin etik të vizionit të Wilson-it për një rend ndërkombëtar të drejtë.

Ndërsa kontributet e Crane janë shpesh anashkaluar nga bashkëkohësit e tij, roli i tij në ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë zbulon dimensionin njerëzor të diplomacisë wilsoniane — një diplomaci e bazuar jo në fuqi, por në parim. Aleanca mes Wilson-it dhe Crane-it mbetet një dëshmi e përhershme se udhëheqja morale, edhe kur kufizohet nga realitetet politike, mund të formësojë fatin e kombeve. Në rastin e Shqipërisë, ajo bëri më shumë sesa kaq: siguroi që mes rrënojave të perandorive, një komb i vogël të gjenin jo vetëm sovranitetin e vet, por edhe një mik përtej Atlantikut që besonte, ashtu si Crane, se drejtësia dhe liria ishin të drejta universale, jo privilegje të të mëdhenjve.

---

Bibliography

Crane, Charles Richard. Memoirs of Charles R. Crane. Typescript. Box 3, Folder X, Bakhmeteff Archive, Rare Book and Manuscript Library, Columbia University. Finding Aids
Leclair, Zacharie. Charles R. Crane and Wilsonian Progressivism. Washington College Studies in Religion, Politics, and Culture 10. New York: Peter Lang, 2017. Peter Lang
Saul, Norman E. The Life and Times of Charles R. Crane, 1858-1939: American Businessman, Philanthropist, and a Founder of Russian Studies in America. Lanham, MD: Lexington Books, 2012. Nomos eLibrary+1
Smith, John (ed.). Wilson and the New Diplomacy: Ideals, Realities, and the Emerging World Order 1914-1924. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
United States Department of State. Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. Washington, DC: Government Printing Office, 1926.
“Charles R. Crane Papers 4077437.” Finding Aid. Rare Book and Manuscript Library, Columbia University. Accessed [Date]. Finding Aids
Huntington-Wilson, Francis Mairs. “Report on Charles R. Crane, April 8, 1910.” (Typewritten memo). In the Myrin Library Special Collections Department, Ursinus College. Digital Commons

Besnik Fishta/

Arkeologjia dërgon një mesazh të qartë: “Ne jemi një popull me rrënjë të lashta, me kulturë që lidhet me fillimet e qytetërimit evropian.”

Në filatelinë botërore paraqitja e motiveve arkeologjike fillimisht u shfaq si pasqyrim i trashëgimisë kulturore të qytetërimeve të lashta. Pasi pullat e para postare përfshinin vetëm figura mbretërore dhe simbole shtetërore, me kalimin e kohës ato nisën të përfshijnë edhe motive kulturore, monumente, skulptura e tempuj antikë. Greqia, Egjipti, Italia dhe Iraku ishin ndër vendet e para që e shndërruan arkeologjinë në subjekt të filatelisë së tyre, duke e lidhur artin postar me trashëgiminë historike. Në Evropë, tematika arkeologjike u bë një pjesë e qëndrueshme e filatelisë. Shtete të ndryshme paraqitën në pulla figura mitologjike, monumente dhe objekte muzeale, duke i dhënë kështu një dimension edukues dhe kulturor këtij mediumi. Në Ballkan, Greqia dhe më pas vendet e tjera të rajonit pasqyruan në pulla trashëgiminë e tyre antike, si tempuj, skulptura dhe lokalitete të hershme arkeologjike. Në hapësirën shqiptare, filatelia u përdor për të promovuar trashëgiminë kulturore kombëtare. Në Shqipëri u realizuan seri të ndryshme kushtuar monumenteve arkeologjike të Butrintit, Apolonisë e qyteteve të tjera të lashta, duke e shndërruar pullën në një dokument vizual të historisë kombëtare. Në Kosovë, lidhja ndërmjet filatelisë dhe arkeologjisë ka marrë një kuptim të veçantë. Kjo marrëdhënie është shndërruar në një mjet për të dëshmuar vazhdimësinë historike dhe për të afirmuar identitetin e saj kulturor. Kosova përfaqëson një hapësirë të pasur arkeologjike, me dëshmi të jetës njerëzore që nga periudhat prehistorike deri në ato romake dhe bizantine. Ndër lokalitetet më të rëndësishme përmenden Ulpiana,Vlashnja etj që dëshmojnë për zhvillime të hershme urbane, kulturore e fetare. Këto pasuri janë bërë pjesë e serive filatelike të Postës së Kosovës, duke krijuar një ndërthurje mes shkencës arkeologjike dhe artit vizual të pullës postare. Shumë prej tyre shoqërohen me përshkrime dygjuhëshe dhe materiale shpjeguese, që synojnë të komunikojnë vlerat e trashëgimisë edhe përtej kufijve shtetërorë. Në aspektin simbolik, filatelia e Kosovës funksionon si instrument i kujtesës kombëtare dhe si mjet i diplomacisë kulturore. Përmes motiveve arkeologjike, vendi afirmon lashtësinë e pranisë së tij kulturore në hapësirën ballkanike dhe kontribuon në njohjen ndërkombëtare të trashëgimisë së vet. Pullat shndërrohen kështu në “artefakte të reja”, që bartin jo vetëm vlera estetike, por edhe njohuri historike. Ato mund të konsiderohen si një formë e arkeologjisë vizuale, ku imazhi lidh të kaluarën me identitetin bashkëkohor. Në planin krahasues, trashëgimia arkeologjike e Kosovës paraqet ngjashmëri të dukshme me atë të Shqipërisë, çka lidhet me përkatësinë e përbashkët etnike dhe historike të popullsisë shqiptare në të dy anët e kufirit. Kjo afërsi reflektohet edhe në motivet e përzgjedhura në filatelinë përkatëse: Shqipëria ka paraqitur në pulla monumente të Butrintit, Apolonisë, Bylisit, ndërsa Kosova ka vënë në qarkullim imazhe të Ulpianës e Vlashnjës, duke ndërtuar një narrativë të përbashkët kulturore. Të dyja vendet ilustrojnë mënyrën se si filatelia mund të shërbejë si mjet komunikimi për historinë e përbashkët dhe qytetërimin shqiptar ndër shekuj. Arkeologjia, në këtë kontekst, bëhet një urë bashkuese që forcon lidhjet kulturore dhe kombëtare. Pulla postare, përtej funksionit praktik nuk është vetëm një pasqyrë e trashëgimisë arkeologjike, por edhe një formë interpretimi të historisë kombëtare përmes imazhit, që ndihmon në afirmimin kulturor të shtetit dhe në ruajtjen e lidhjeve natyrore me hapësirën më të gjerë të kulturës shqiptare.                     

    Fig 1. 2005             

Në figurën 1 paraqitet emetimi i vitit 2005, periudhë kur Kosova ishte nën mbikëqyrjen e UNMIK-ut, dhe në imazhet e pullave ende nuk figuronte emërtimi “Republika e Kosovës”. Në këtë emision të parë paraqiten katër pulla postare me motive arkeologjike shqiptare.Në imazhin e pullës së parë paraqitet një objekt arkeologjik metalik (duket si fragment fibule ose mjet simbolik prej bronzi), që duhet t’i përkasë periudhës prehistorike ose asaj ilire të hershme.E dyta tregon figurinën e një atleti vrapues (statujë bronzi), të periudhës antike të qytetërimit iliro-helenistik, e cila përfaqëson forcën fizike dhe shpirtin sportiv të qytetërimeve të lashta në zonën e Epirit dhe të Ilirisë së Jugut.Pulla e tretë paraqet bustin e një gruaje (skulpturë guri, ndoshta hyjneshë ose figurë romake), që mund të jetë gjetur në një qytet antik ilir dhe tregon arsimimin, qytetërimin dhe artin e zhvilluar në periudhën romake.Pulla e fundit paraqet maskën funerare ose rituale prej bronzi (me brirë të vegjël dhe sy të theksuar), të periudhës prehistorike ose ilire, që simbolizon besimet dhe kultet shpirtërore të popullsive të lashta shqiptare.

     Fig 2.  2011                   

Në figurën 2, në emisionin e dytë të vitit 2011, paraqitet një seri pullash postare kushtuar “Ulpianës së Vjetër”, një prej qendrave më të rëndësishme arkeologjike të Kosovës dhe të gjithë Dardanisë së lashtë. Përdorimi i pullave si mjet komunikimi kulturor e bën këtë seri një mjet promovues të trashëgimisë historike dardane.Pulla e parë paraqet një pamje të varrezave antike në Ulpianën e Vjetër, ku duken sarkofagë guri të zbuluar gjatë gërmimeve arkeologjike. Kjo pullë tregon nivelin e zhvilluar të kulturës funerare në periudhën romake, që i përket periudhës së shekujve II–IV pas Krishtit. Në pullën e dytë përshkruhet një zonë tjetër e nekropolit me strukturë varresh dhe sarkofagë të hapur, qe thekson rëndësinë e arkeologjisë si dëshmi e jetës urbane dhe e ritualeve të lashta.Pulla e tretë paraqet një sarkofag monumental me reliev antropomorf, ndoshta figurë e personalizuar, portreti i të ndjerit. Ky lloj sarkofagu është tipik për periudhën romake të shekujve II–III p.K., kur Ulpiana ishte qytet i organizuar me status municipiumi.

                   Fig 3.   2015  Labirinti Smires        

Në figurën 3, emetimi i vitit 2015 paraqet “Labirintin rrethor të Smirës”, pjesë e serisë filatelike që trajton trashëgiminë arkeologjike të Kosovës. Imazhi paraqet një motiv shumë interesant dhe simbolik. Ky objekt është një mozaik ose simbol guri me formë rrethore dhe vijëzime gjeometrike të ndërthurura, që krijojnë modelin e një labirinti.Labirinti, si simbol, përfaqëson harmoninë, udhëtimin e njeriut drejt njohjes dhe përjetësisë. Ky motiv njihet në arkeologji si simbol i rrugëtimit shpirtëror dhe i jetës, i lidhur me kulturën antike mesdhetare.Labirinti në Smirë dëshmon praninë e ndikimeve helenistike dhe romake në Dardani, zhvillimin e artit dekorativ në strukturat arkitektonike të periudhës së antikitetit të vonë, si dhe nivelin e lartë kulturor e estetik të banorëve të asaj kohe. Kjo pullë është një homazh ndaj qytetërimit të lashtë dardan, që kishte lidhje me qendrat më të zhvilluara të Mesdheut.

                        Fig 4. 2016        

Në figurën 4, emetimi i vitit 2016 paraqet një pamje me temë arkeologjike, ku shfaqen figura antropomorfe të lashta, të punuara në terrakotë (argjilë e pjekur). Në pullë shfaqen dy figura të vogla arkeologjike, objekte të trashëgimisë prehistorike, me trupin e njeriut, por me tipare të thjeshtuara dhe të stilizuara. Janë figura femërore, gjë që nënvizohet nga forma e ijeve dhe qëndrimi me duar mbi supe ose mbi bel. Këto figura janë simbol i jetës, pjellorisë dhe krijimit. Siç njihet në kulturat e lashta të Ballkanit dhe të Mesdheut, figurat femërore prej terrakote (si “Venuset prehistorike”) përfaqësonin nënën Tokë burimin e jetës, fuqinë riprodhuese dhe mbrojtëse të natyrës, balancën midis njeriut dhe tokës, trupit dhe shpirtit.Forma e thjeshtë e trupit, pa detaje të fytyrës, sugjeron se nuk përfaqëson një person të veçantë, por parimin e përbotshëm të feminitetit, të qenies nënë, krijuese dhe ruajtëse të jetës.

       Fig 5. 2017  Pagezimorja e Ulpianes          

Në figurën 5 tregohet emisioni i vitit 2017 me titull “Pagëzimorja e Ulpianës”, e ndodhur afër fshatit Graçanicë, rreth 9 km në juglindje të Prishtinës, në territorin e Dardanisë antike, që gjatë shekujve V–VI pas Krishtit ishte pjesë e Perandorisë Bizantine.Ajo është pjesë e kompleksit të Bazilikës së Madhe Paleokristiane, një prej monumenteve më të rëndësishme të krishterimit të hershëm në Kosovë, e destinuar për kryerjen e ritit të pagëzimit.Pagëzimorja ka formë tetëkëndëshe (oktagonale), formë që në simbolikën e krishterë përfaqëson ringjalljen dhe fillimin e një jete të re shpirtërore. Në qendër ndodhet pishina pagëzimore, e cila përdorej për zhytjen e besimtarëve gjatë aktit të pagëzimit. Dyshemeja e saj është e zbukuruar me mozaikë shumëngjyrësh me motive gjeometrike dhe bimore.Pagëzimorja e Ulpianës është një nga monumentet më të ruajtura të arkitekturës paleokristiane në Kosovë dhe në Ballkanin Perëndimor. Ajo përfaqëson një vlerë të veçantë të trashëgimisë shpirtërore dhe kulturore shqiptare, duke dëshmuar vazhdimësinë historike të qytetërimit në këtë trevë.

           Fig 6. 2022   Pikturimi Vlashnjes     

Në figurën 6 paraqitet emetimi i vitit 2022, i kushtuar trashëgimisë kulturore parahistorike të vendit, me titull “Pikturimi parahistorik i Vlashnjës”, që i referohet vizatimeve shkëmbore të zbuluara në shpellën e Vlashnjës, pranë Prizrenit,një nga dëshmitë më të hershme të artit në Ballkan.Këto vizatime shkëmbore paraqesin një nga dëshmitë më të lashta të shprehjes artistike në rajon. Në qendër shfaqen figura të stilizuara kafshësh (me gjasa drerë), të realizuara me ngjyrë të kuqërremtë, duke imituar pigmentet natyrore që përdornin njerëzit e epokës së gurit. Kjo përfaqëson mënyrën se si njeriu parahistorik dokumentonte jetën, gjuetinë dhe botën përreth përmes artit.

             Fig 7. 2023  Fibulat ilire      

Në figurën 7, emetimi i vitit 2023 paraqet një bashkësi sendesh që krijojnë temën “Fibulat ilire”, të cilat janë ndër artefaktet më të rëndësishme të zbuluara në lokalitete arkeologjike në Kosovë.Fibulat bëjnë pjesë në objektet më të përdorura të zbukurimit nga të gjitha fiset ilire. Në disa raste, përmes stolive është dëshmuar edhe përkatësia etnike ilire. Format dhe varietetet ishin të ndryshme: disa të thjeshta në formë harku, e disa të ndërlikuara, si fibula me dy spirale të ngjitura në mes.Forma të tjera që shfaqen në epokën e hershme të hekurit përfshijnë fibulat me hark, karficat në formë kafshe, karficat në formë gjarpri etj.Fibulat janë pjesë e trashëgimisë me vlera të veçanta për territorin e Kosovës, pasi dëshmojnë për diferencimin social dhe ekonomik të individëve apo të shtresave elitare në periudhën e neolitit dhe në kohën e vonë të hekurit.

           Fig 8.  2024  Cjapi bronzet   

Në figurën 8 paraqitet një emetim interesant, i titulluar “Cjapi i bronztë”. Kjo pullë, me motivin e saj, paraqet një gjetje arkeologjike të rrallë dhe të veçantë, figurën e bronztë të një cjapi të ulur, që i takon shekullit VI p.e.s. Sipas të dhënave, ajo është zbuluar rastësisht në vitin 1939, në Jaglenicë, një lagje periferike e Prizrenit.Figurina ka gjatësi 6,5 cm, gjerësi rreth 3 cm dhe peshon 380 gram. Aktualisht, kjo figurë e cjapit të ulur është e ekspozuar në Muzeun e Vranjës (në Serbinë jugore).

 Fig 9. 2025  Ulpiana 

Në figurën 9, pulla e parë paraqet imazhin e një mozaiku të zbuluar në Ulpianë. Në të shihet figura e një zogu, e realizuar me gurë mozaiku shumëngjyrësh, të vendosur mbi një sfond të ndritshëm. Motivi i zogut është mjaft i pranishëm në artin romak dhe bizantin, veçanërisht në mozaikët që zbukuronin dyshemetë e bazilikave, banesave dhe objekteve të kultit. Në kontekstin e Ulpianës paleokristiane, zogu zakonisht simbolizon shpirtin që ngjitet drejt qiellit, ringjalljen apo paqen shpirtërore. Përdorimi i ngjyrave neutrale dhe të errëta për trupin e zogut, në kontrast me sfondin e bardhë, dëshmon për një kompozim realist dhe dekorativ tipik të shekujve IV–VI pas Krishtit. Në pullën e dyte shihet një mbishkrim latin i gdhendur në gur, pjesërisht i dëmtuar nga koha. Pjesët e lexueshme përmbajnë fragmente fjalësh dhe emrash që i përkasin periudhës romake (rreth shek. II–III pas Krishtit).  Mbishkrime të tilla janë zakonisht dedikime zyrtare ose lapidarë përkujtimorë, që mund të lidhen me ndërtimin e një ndërtese publike (si tempull, banjë, apo rrugë); nderime ndaj perandorit ose një zyrtari romak apo përkujtim të një ngjarjeje fetare ose civile. Megjithëse Posta e Kosovës, me korrektësi të plotë, emetoi tematikën “Europa 2025”, që këtë vit kishte pikerisht temen e arkeologjise, ajo nuk mori pjesë në konkurimin për pullën më të bukur “Europa 2025”. Kjo ndodhi për shkak se filatelia e Kosovës ende nuk është anëtare e Unionit Postar Universal (UPU), një status që shpresojmë ta kete së shpejti. Për kureshtjen e lexuesit, tregojme se vendin e parë në këtë tematikë e fitoi Norvegjia, te dytin Holanda ndërsa të tretin Grecia.

Gjon F. Ivezaj/

Spiridon Ilo lindi më 30 shtator 1876 në qytetin e Korçës, një qytet i cili në fund të shekullit XIX ishte ndezur si një pishtar i dritës e i vetëdijes kombëtare, një vatrë e ngrohtë ku zemrat e njerëzve rrihnin për të ruajtur gjuhën shqipe dhe për të mos u zhdukur në përplasjen e gjatë e të mundimshme me errësirën e perandorisë, që synonte të shuante çdo shenjë të identitetit të popullit tonë. Familja e Ilos ishte një familje e njohur për ndershmëri dhe përkushtim ndaj punës e traditës. Babai dhe nëna e rritën me ndjenjën se njeriu nuk është vetëm një qenie që jeton për veten, por një filiz i gjallë i trungut të kombit, i cili duhet ta ushqejë e ta forcojë trungun me mundin e tij. Qysh në fëmijëri, ai përthithi frymën e dashurisë ndaj gjuhës amtare dhe ndjenjën e thellë se populli shqiptar kishte lindur për të qenë i lirë dhe i dinjitetshëm.

Arsimi bazë i tij u krye në shkollat e Korçës, në një kohë të vështirë kur gjuha shqipe ishte e ndaluar, ndërsa mësimet në shumicën e rasteve zhvilloheshin në gjuhë të huaja. Spiridon Ilo e kuptoi herët se gjuha është gurthemeli i ekzistencës së një populli dhe se pa gjuhë nuk ka kujtesë, nuk ka shpirt, nuk ka atdhe, siç nuk ka as rrënjë, as degë, as frut. Kjo ndjenjë e brendshme do ta ndiqte gjatë gjithë jetës së tij. Ai u rrit me libra të pakët, por me etje të madhe për dije. Ai nuk ndoqi fakultet të lartë universitar, sepse koha nuk ia dha këtë mundësi, por ai ishte një shembull i lartë i vetë-arsimit: lexonte çdo gjë që i binte në duar, dëgjonte bisedat e njerëzve të mençur, vëzhgonte historinë dhe mbante mend, siç mban mend zemra e një njeriu që e di se jeton jo vetëm për veten, por për diçka më të madhe se ai vetë.

Rinia e tij e shtyu drejt Bukureshtit, aty ku kolonitë shqiptare ishin bërë qendra të rëndësishme të mendimit dhe organizimit kombëtar. Në Bukuresht, Spiridon Ilo u lidh me shoqëritë patriotike “Drita” dhe “Shpresa”, të cilat ishin rrahjet e zemrës së atdhetarizmës shqiptare jashtë atdheut. Aty u organizuan, u botuan libra, u përkthyen tekste, u kënduan këngë, u mblodhën fonde dhe u ndezën shpirtra. Ilo u gjet në mes të tyre, jo si spektator, por si punëtor i heshtur, si krah që nuk lodhet, si sy që nuk mbyllet, si mendje që nuk stepet. Ai e kuptoi se rilindja e popullit shqiptar nuk do të vinte vetëm nga pushka, por mbi të gjitha nga pena, nga fjala, nga kënga, nga arsimi.

Roli historik i Spiridon Ilos arriti majën e tij më 28 Nëntor 1912, ditën e pavarësisë së Shqipërisë. Në Vlorë, ai ishte ndër ata burra të urtë e të guximshëm që nënshkruan aktin e shenjtë të shpalljes së Pavarësisë. Me dorën e tij, ai vendosi firmën për idealin e lirisë, duke dëshmuar se nuk ishte vetëm një poet i ndjenjës kombëtare, por një veprues i realitetit historik. Me atë firmë, Ilo u bë kujtesë e gjallë e lindjes së shtetit shqiptar dhe pjesë e themeleve të tij. Por për të, pavarësia nuk ishte një pikë fundore, ishte vetëm fillimi i një pune edhe më të rëndë: puna për të ndërtuar arsimin kombëtar.

Arsimi ishte besimi i tij i thellë. Ai e dinte se liria pa dituri është një derë e hapur drejt errësirës së re. Prandaj, Spiridon Ilo punoi pa reshtur për shkollën shqipe. Ai kujdesej për librat, për materialet didaktike, për përkrahjen e arsimtarëve, për hapjen e qendrave të reja të mësimit. Ishte ndër të parët që e kuptoi se atdheu nuk është vetëm një tokë fizike, por është një qiell shpirtëror ku flenë kujtesat dhe ëndrrat e popullit. Dhe ky qiell ndërtohet me shkollë.

Një ndër veprat më të mëdha të tij, që e bën emrin e tij të pavdekshëm jo vetëm në histori, por edhe në zemrat tona, është fakti se Spiridon Ilo regjistroi për herë të parë me fonograf Himnin e Flamurit. Ky akt, i thjeshtë në dukje, ishte në të vërtetë një akt i pamatshëm historik. Ai ruajti tingullin e shenjtë të identitetit tonë kombëtar, këngën që ngre zemrën e popullit tonë drejt qiellit, këngën që valëvitet bashkë me flamurin, këngën që na bashkon kur jemi në gëzim e kur jemi në vaj. Pa këtë regjistrim, shumë nga kujtesa e këngëve tona kombëtare do të ishte zhdukur në erërat e kohës.

Jeta e Spiridon Ilos nuk ishte as e pasur materialisht, as e lehtë. Ai nuk kërkoi asnjëherë shpërblim, as titull, as lavdi. Jetoi mes njerëzve, modest, i thjeshtë, por i madh në shpirt. Ai nuk ndërtoi shtëpi të larta për veten, por ndërtoi themele të pathyeshme për kombin. Nuk foli shumë për vetveten, sepse e dinte se veprat flasin më gjerë se fjalët. Në plakjen e tij, ai u kthye sërish në Korçë, në qytetin e zemrës, ku kaloi vitet e fundit të jetës me qetësi dhe me dinjitet. Spiridon Ilo ndërroi jetë më 7 nëntor 1950, duke lënë pas një trashëgimi që nuk shuhet.

Sot, emri i tij rron si një fener i dritës kombëtare. Ai është dëshmi se njeriu i madh nuk është ai që ngrihet mbi të tjerët, por ai që i ngre të tjerët bashkë me veten. Spiridon Ilo është një gur i çmuar në ndërtesën e identitetit tonë. Dhe si çdo gur i shenjtë, ai nuk duhet harruar. Është detyrë e brezave që vijnë ta përkujtojnë jo vetëm emrin, por frymën e tij: frymën e përkushtimit të heshtur, të dashurisë së pastër për gjuhën, arsimin dhe atdheun.

Në këtë mënyrë, jeta e tij nuk është thjesht një kapitull historie. Është thirrje. Thirrje për me punua, me dashtë, me ruajtë, me mbrojtë. Thirrje për me kuptua se kombi jeton vetëm atëherë kur bijtë e tij ia kushtojnë zemrën, mendjen dhe mundin. Dhe kështu, Spiridon Ilo mbetet shembull për ne sot, për brezat që do të vijnë, për ata që e kuptojnë se vepra e njeriut mbetet vetëm atëherë kur ajo vepër është ndërtuar mbi lirinë, dijen dhe dashurinë e pastër njerëzore.

Nga Frank Shkreli/

Historia shënon se në këtë datë të rëndësishme në historinë e fisit shqiptar, Heroi i Përgjithmonshëm i Kombit shqiptar, Gjergj Kastrioti-Skenderbe, në atë datë, shekuj më parë, u kthye në Atdhe për të filluar kryengritjen e shqiptarëve kundër pushtuesve osmanë. Me një grup prej 300-kalorsish besnikë shqiptarë që shërbenin në ushtrinë osmane, Gjergj Kastrioti-Skenderbe braktisi ushtrinë turke dhe u nis drejt Krujës. Pas largimit nga beteja e Nishit, si udhëheqës ushtarak i ushtrisë osmane në vitin 1443, ai i drejtohet vendlindjes së tij Shqipërisë, duke arrijtur në Krujë, ku me 28 nëntor po të njëjtit vit, Gjergj Kastrioti ngriti flamurin kuq e zi me shqiponjën dykrenare, duke shpallur, njëkohësisht, çlirimin e trojeve arbërore nga pushtuesit turq dhe themelimin e shtetit të parë shqiptar pas disa shekujsh. Me marrjen nën kontroll të kështjellës së Krujës, si një prijës i vërtetë i Kombit të vet, Skënderbeu shpall pavarësinë nga Perandoria Osmane, duke u bërë kështu udhëheqsi i parë për një çerek shekulli i shqiptarëve, por jo vetëm, në luftën e tyre për liri nga pushtuesit osmanë. Pa dyshim një datë e tillë historike do ishte me rendësi për çdo komb tjetër në botë, si një ditë që shënon, sado simbolikisht dhe përkohsisht, lirinë dhe pavarsinë e vet, nga Perandoria më e fuqishme kohës. 

Po a shënojnë sot, zyrtarisht, Shqipëria dhe Kosova si dy shtete shqiptare të lira e të pavarura të kohës moderne, përvjetorin e nëntorit historik të vitit 1443 — si një ditë simbolike të çlirimit të trojeve shqiptare nga Skendërbeu – dhe si një kujtim por edhe reflektim i thellë – ndaj meritave të Prijsit të Kombit, i “cili gjithëherë, mbi çdo interes, ka venë vlerat kombëtare të trashëguara të besës, të nderit, e të burrënisë”, siç e ka cilësuar Papa Pali i VI me rastin e 500-vjetorit të Heroit të Shqiptarëve, duke u shprehur se, “Fatosi Gjergj Katrioti- Skënderbeu ka qenë personifikimi i gjallë i këtyre cilësive dhe se këto virtyte Gjergj Kastrioti ua ka lënë në rojë e trashëgim të shënjtë në Atdhe dhe në mërgim”, është shprehur Papa Pali i VI, në fjalimin e tij para shqiptarëve mërgimtarë në Romë dhe Vatikan, me rastin e 500-vjetorit të Skenderbeut.

Po çfarë ndodh sot me trashëgiminë dhe vlerat e Gjergj Kastriotit-Slenderbe: të besës, të nderit, e të burrënisë ndër rradhët e shqiptarëve në Atdhe dhe në mërgim?  Sot, në këtë përvjetor të hyrjes së Gjergj Kastriotit në Krujë, i bie kujt në mend – sidomos klasës politike, këtyre “prisjave” aktualë të kombit sot, për trashëgiminë dhe vlerat e Heroit të madh Kombëtar. Nuk ma merr mendja! 

 Nëqoftse historia e këtyre 35-viteve të fundit na mëson ndonjë gjë sa i përket kujtimit, respektimit dhe nderimit të trashëgimisë dhe vlerave të Heroit Kombëtar, anë e mbanë trojeve shqiptare, atëherë, mbetet shumë për tu dëshiruar. 

Për fat të keq, vihet re gjatë viteve se në vend që – me zemër dhe me shpirt të pathyeshëm shqiptari –me respekt dhe mirënjohje të kujtohet dhe të nderohet përgjithmonë Heroi i Kombit Gjergj Kastrioti -Skenderbe, pushtetarët e sotëm sidomos në Tiranë, prania e përmendores së Gjergj Kastriotit në kryeqytein shqiptar është më shsumë një prani e bezdishme më shumë se një simbol krenarie. Shpeshherë gjatë viteve ata kanë mbuluar statujën e Skenderbeu në Sheshin mu në qëndër të Tiranës gjatë vizitave të presidentit turk, Erdogan në Tiranë, ndërkohë që Presidenca në raste të tilla ka hequr bustin e Skenderbeut nga salla e takimit në takimet me presidentin Erdogan në Tiranë. 

Merreni me mend nëse Londra zyrtare do i kishte kërkuar presidentëve amerikanë që në vizitat e udhëheqsve britanikë në Shtëpinë e Bardhë të heqnin fotografitë e Xhorxh Washingtonit ose të tjerëve për të mundësuar vizita të tilla zyrtare, me qëllim që të mos zemëronin anglezët. Absolutisht e paimagjinueshme! Por për botën e çudirave të politikkës aktuale shqiptare, çdo gjë është e mundur dhe e lejueshme në emër të interesave personale, qofshin ato edhe në dëmin historik ndaj vlerave dhe identitetit kombëtar të shqiptarëve.

Uroj në këtë përvjetor (3 nëntor, 1443) të hyrjes së Gjergj Kastriotit-Skenderbe në Krujë, që ky brez i shqiptarëve, mbrojtës dhe përgjegjës sot i interesave dhe identitetit historik kombëtar të shqiptarëve — të mos jenë një brezni e nemur, e papërcaktuar dhe e papërgjegjshme ndaj identitetit kombëtar dhe qëllimeve dhe interesave madhore të Kombit shqiptar. Por të jetë një brezni burim shpresash për liri dhe bashkim kombëtar, në mbrojtje të vlerave bazuar në trashëgiminë morale, shpirtërore dhe kombëtare të Gjergj Kastriotit – Skendërbe.  Gjithmonë sipas Skënderbeut, me porosinë e tij: “Ngrehni Flamurin përpara dhe tregohuni burra si gjithënjë.  Perëndia, si gjithnjë edhe pasketaj do të na ndihmojë dhe do të na nxjerrë faqebardhë.”  Ishte dhe është edhe sot ky besimi dhe amaneti i të Madhit dhe të Përgjithmonshmit të Kombit shqiptar. Por, për fat të keq, deri më sot është vështirë të thuhet se shqiptarët janë treguar “burra”, siç i donte Skenderbeu. Sigurisht që jo duke mbuluar fytyrën e të Madhit Gjergj Kastriotit -Skenderbe, mu në mes të Tiranës, vetëm e vetëm, se dikush i huaj e kërkon një gjë të tillë.

Frank Shkreli

I përgjithmonshmi i Kombit – Gjergj Kastrioti-Skenderbeu — me 28 nëntor, 1443 ngriti flamurin kuq e zi me shqiponjën dy-krenare – Flamurin e Lirisë, Krenarisë Kombëtare dhe Bashkimit të të gjithë shqiptarëve pa dallim.