Radika si pjesë e historisë dhe kulturës shqiptare

January 25, 2014 by dgreca

“ Hajredin Pasha/ Oh poj vjen Radikes/

Nga Gëzim Llojdia

Pasqyra ku tejqyrë fytyra:river Radika.Mediumet shqiptare në mes të ditës dhe më shpesh. Gjendet emri i lumit në këtë kohë :llaftari dimërore. Radikën duan të gjymtojnë. Një natyrë e pastër,që plagoset nga ngjarjet. C’ka do të përbëjë gjymtimi?Sinori i saj të devijojë udhën e mot-motit. Fytyrë-bukuri- lum.Në asnjë breg ,nuk rri kyçur. Lëvizje e ngahershme. Zbritur prej Sharrit,frymëmarrja e ngadaltë e shtruar,e qetuar. Radika në mot, të motit ka përshkruar shtratin e saj të kahershëm. Nëpër lugjet e Radikës,ujërat e kristalta,do të shkrihen. Prej mahnisë. Ari qelqor,ndrinë nëpër lëfyte, e këtillë është Radika.Radika me lëvizjen e saj të ngahershme. Udha:është Lindja. Vërshimi: është zbritja në përskuqje të diellit. Shtegtimi :caqe ka brigjet e kahershme.Si mundet ta perceptojnë banorët e këtyre viseve që kanë lindur pranë lumit udhëtimin e fundmë të lumit? A duhet të harrohet një lum që rrjedh nëpër jo vetëm nëpër kujtime, më së shumti në udhën e jetës së tyre? Përgjithësisht shpërthimi i ujërave është ora më e rëndësishme. I gjithë ky operacion, konsarkon frymën e Zotit. Hapësira e saj është pakufishmëria. Fytyra e saj :pamatësia. Bukuria :pafundësia. Në mos është, ideja për ta copëtuar ka pjesë nga lugati. Ky zemërkeq me piskama uluritëse si lukuni ujqish të xhindosur,që hënën në mos vërtetë,copë-copë do ta bënin. E kërrusur nata nga tërbimi. Afrohet fjala- fukarallëk ideje.

Radika it’s not Vardar river

Radika ,është lum i cili buron në malin Vraca (pjesë e Maleve të Sharrit), në një lartësi mbidetare prej 2 200 m, në jugperëndim të Kosovës mandej rrjedh nëpër Maqedoni dhe derdhet në Drinin e Zi. Lumi Radika është i gjatë 67 km.Ky lum mbartet në historinë dhe epikën shqiptare. Ringrihet krejt zona në kryengritjen e krahinës që gozhdoi osmanët:”Hajredin pasha po i vjen o Radikës…është kumti popullor,këndohet nga rapsodi sot e gjithë ditën.

Heej
Hajredin Pasha
Oh poj vjen Radikes
Vall ku jan oh Kto malet e Dibrees
Vall ku jan oh Kto malet e Dibrees
Heeeeeeej
Vall ku jan oh mor keto malet e Dibres
Bajn kuvend oh mor nat fush oh tGjorices
Bajn kuvend mor nat fush oh tGjorices
Nfush tGjorices oh more ke kalaaja
Haredin Pashen e ka gjet belaaja
Haredin Pashen e ka gjet belaja
Se belaja Pashen qe ka gjete
Malet e Dibres more kan lidh Besë
Malet e Dibres more kan lidh Besen
Heeeeeeeeeeej
Ka ja lidh bes oh por kan lidh oh te tane
Turku Dibren oh mos me ja laane
Turku Dibren oh mos me ja lane
Heeeeeeeeeeej
Hajredin Pasha oh mor kry hutaqe
Srrihet Dibra more me kerbaq
Srrihet Dibra more me kerbaq
Heeeeeeeeeeej
Hajredin pash oh mor kryeshenik
Nuk osht Dibra bac mor Selanik
Nuk osht Dibra o Selanik
Selanik o mor as Prilep
Qysh e lype ne Diber e ke gjet
Qysh e lype ne Diber e ke gjet
Hajredin Pasha ku e ke oh ushtrine
Ne malet e Dibres mi kan ngri
Ne fush te Llogores mbeten ne dhe pa i shti
Heeeeeeeeeeej
Malet e Dibres oh kan mi kane ngri
Nuk jan pak oh mor por 12 mije
Nuk jan pak oh mor por 12 mije

Lumi Radika është një margaritar midis lumenjve të Maqedonisë thotë burimi maqedonas. Lumi Radika ka ujë të pastër, të qartë dhe të freskët me ngjyrë jeshile të errët, e cila është rezultat i karbonat kalciumit në të. Lumi Radika rrjedh n në 2200 metra mbi nivelin e detit në mënyrë spektakolare në malin e Bistrës. Nga burimi i saj deri në grykën e lumit në Dibër, lumi Radika është 67 km e gjatë. Lugina e lumit Radika është një nga luginat më tërheqëse dhe piktoreske të kanionit.Kanioni është formuar gjatë miliona viteve, nga depërtimi në anët malore të Bistra dhe Stogovo në Lindje dhe Korabit dhe Deshatit në perëndim. Kanioni mbi lumin Radika është me të vërtetë shumë i këndshëm me ujë të pastër malor, i rrethuar me bimësi të trasha, si dhe me bollëk e peshkut troftë.Shkencëtarët kanë hulumtuar mbi 30 shpella, 10 metra të gjatë, në pjesën e sipërme të lumit Radika. Radika (maqedonisht: Rreth ky tingull Радика (Radika, Shqiptar: Radikes) është një lumë në Kosovën jugore dhe Maqedonia perëndimore, me rreth km 70 I gjatë e kontribues për lumin Drini i Zi. Radika e njohur ka rreth 52 km gjatësi, por matet nga burimi më i largët në pellgun e tij ujëmbledhës, atë të lumit Crni Kamen, ajo është rreth 70 km,në të vërtetë skon te 67 km.

a-Çfarë do të ndodhë me ujërat e Radikës? Me këtë titul lBujar Karoshi në 4 – dhjetor 2013,shkruan te gazeta:”Rruga e arbërit”, midis të tjerave:Në vitin 2011 ELEM nënshkroi kontratë me kompaninë gjermane “consulting company Poyry infra” për hartimin e Studimit për vlerësimin e ndikimit në Mjedis nga realizimi i projektit “Fusha e Llukovës”. Përpunimi i studimit është 272,000 euro dhe do të financohej me një kredi të Bankës BotëroreNje video që mund te shihet në Youtube, e hedhur nga shoqeria energjetike ELEM në qershor 2011, tregon se si do të jetë hidrocentrali në Urë të Boshkuti. Në video shikohet një projekt ide e hidrocentralit që merr ujërat e Radikës. Sipas saj, ujërat që do të derdhen në hidrocentralin e ri do të kenë një prurje prej 5.64 m2 në sekondë, diga do të jetë e lartë 33 metra, dhe kapaciteti ujëmbledhës i saj do të jetë 160 mijë metër kub ujë.Ujërat që do të furnizojnë hidrocentralin do të kalojnë me anë të një tuneli të gjatë 8742 m dhe tunelet do të jenë me një diametër 3 m. Kapaciteti instalues i hidrocentralit do të jetë 68 MË dhe do të prodhojë elektricitet prej 117 GËh. investimi parashikohet të jetë 80 milionë euro.Ndërsa diga që do të ndërtohet në fushën e Lukovës do të jetë e lartë 71 m dhe do të ketë një kapacitet mbledhë ujor prej 39 milionë m3 ujë. investimi do të kushtojë 62 milionë euro. Në këtë linjë do të ndërtohen hidrocentrale me një prodhim prej 159 GËh energji.

b-Poeti Agim Vinca që ka shkruar edhe poezi për këtë lum shkruan,po citojmë disa rradhë:”Radika është pjesë e historisë dhe kulturës shqiptare.Edhe kjo s’ishte dëgjuar: qeveria e Maqedonisë, nëpërmjet një projekti bizar, të paparë ndonjëherë në këto anë, synon ta devijojë rrjedhën e lumit Radika dhe t’i kthejë ujërat e tij në Vardar! Kështu shkruan këto ditë shtypi shqiptar në Maqedoni dhe, aty-këtu, edhe ndonjë medie tjetër. Nuk është me rëndësi se cila do të jetë sasia e ujit që do t’i rrëmbehet Radikës: një pjesë e tij, gjysma apo edhe në tërësi (informatat lidhur me këtë janë kontradiktore); shqetësues është fakti që po preket një pasuri natyrore, një lumë, ndër më të pastrit në Evropë, uji i të cilit, qoftë edhe pjesërisht, nuk do të derdhet më në detin Adriatik, si gjithmonë, prejse mbahet mend, por në detin Egje!

Ku kërkohet të devijohet Radika?Pohimi është për lumin Vardar (greqisht: Axhios) është lumi më i gjatë në Maqedoni dhe një lumë i madh i Greqisë. Lumi Vardar është 388 kilometra i gjatë, dhe kullon një sipërfaqe prej rreth 25.000 km ². Lumi Vardar kalon përmes Gostivarit , kanioni Shkup , Veles , Demir Kapi, dhe kalon kufirin grek në afërsi të Gjevgjelisë , Polykastro) dhe Axioupoli, para se të rrjedh në Detin Egje në Maqedonin Qendrore në perëndim të Selanikut në Greqinë e veriut ( Maqedonia e Egjeut ) . Mirëpo zëri shqiptar nuk do të jetë asnjehër pro këtij projekti ashtu si Radika it’s not Vardar river.

Shfletojme Historine e Vatres:KËSHILLA KOMBËTARE

January 22, 2014 by dgreca

Nga “Historia e Federatës Panshqiptare VATRA” e Refat Gurrazezit/

Duke parë se afroj ora më kritike për çështjen shqipëtare, javën e tretë të Nëntorit 1918 Vatra u-dërgoj nga një qarkëtore degëve të saj dhe i këshillonte të bëjin mbledhje të posaçme që të zgjithjin nga një delegat të zotin për në kuvënt të pazakontë që do të mblidhej në Boston për së shpejti. Me 11 t’atij muaji u-bë Armëpushimi dhe mori funt Lufta e Parë e Përbotëshme n’Evropë. Komisioni Qendral u-bëri një thirrje patriotike Shqipëtarëve t’Amerikës që të mblidheshin rreth Federatës Vatra, dhe me anën e saj të gjithë të bashkuar të nxirjin një zë të fortë në Konferencën e Paqës për të drejtat kombëtare të Shqipërisë.

Përveç dy degëve të riorganizuara, e Chicago-s dhe e Syracuse-it, në pakë dit’e sipër u-filluan dhe pesë degë të ra: në Portsmouth, N.H., Në Erie dhe Branddock, Pa., në Barberton dhe Niles-Youngstown, Ohio.

Duke parëshikuar se do t’i shtoheshin përgjigjësitë për çështjen e Shqipërisë dhe do të kish nevojë për fonde financiare më tepër, Vatra u-bëri thirrje gjithë Vatranëve që t’i jepjin edhe një sulm të ri Fushatës “Dita Tri Qershor” për Shpëtimin e Shqipërisë.

Vatra priste informata nga kryedelegati i saj në London Mehmed Konitza se si dukeshin punët e Shqipërisë pas pushimit të luftes, q’ashtu të dinte se ç’masa munt të mirte kuvëndi që pritej të bëhej për së shpejti. Dhe ay, Mehmed Konitza, kish shkuar në Shqipëri ato ditë që organizoj Kongresin e Durrësit dhe u-formua Guverna Provizore nënëe kryesin’ e Turhan Pashës. Me gjith’ato, koha nukë priste dhe u-vëndos mbajtja e kuvëndit.

Të Dielën me 29 Shën-Ëndre 1918 u-mbloth kuvëndi i Pazakontë në Winthrop Hall, Boston, dhe u-përfaqësuan 51 degë të regullshme të Federatës VATRA. Çairman i atij kuvëndi me rëndesi u-zgjoth Dennis J. Kambury, delegat’ i degës Nr. 69, Niles-Youngstown, Ohio, e cila s’kish pakë javë që ish themeluar. Sekretar i kuvëndit u-zgjoth Loni Kristua, delegat i degës Lynn, Mass., dhe raporter u-zgjoth Kostë Hotova, Delegat i degës Albany, N. Y.

Kuvëndi vazhdoj një javë, mbajti XV (15) sesione gjithësej, dhe mbaroj duke bërë miaft punë me rëndësi për të mirën e Shqipërisë. Në sesionin e 5-të u-leçit një Memorandum i bërë dhe i nënëshkruar prej klerit orthodhoks shqipëtar t’Amerikës, dhe u-prit me të trokitura duarsh të nxehta nga delegatët e kuvëndit. Memorandumi hidhtë poshte çpifjet dhe tëndencat e Grekëve edhe të grekomanëve të vëndit që thoshin se “Shqipëtarët e kërshtërë orthodhoksë duan bashkimin e tyre me Greqinë”! Kish shumë Epirotë që vërtet atë dëshirojin, të cilët ishin vërbuar nga propaganda e Grekëve fanatikë. Për atë shkak Shqipëtarët qenë goditur dhe gjakosur me Epirotët në mbledhjet e tyre në Boston.

Memorandumi u-bë sipas kërkimit dhe pëlqimit të Vatrës, dhe u-nënëshkrua nga këta klërikë orthodhoksë shqipëtarë: At Fan Noli, At Naum Cere, At Marko Kondili, At Damiani, At Pando Sinica dhe At Vangjel Çamçe. Pastaj ay Memorandum j’u dërgua Presidentit Woodrow Wilson në Washington, edhe Kryeministrive të Fuqive të Mbëdha n’Evropë.

Kuvëndi e gjeti të nevojshmë shtuarjën e delegatëve të Vatrës, dhe emëroj keta: Dr. Charles T. Erickson, Rasim Bej Dino, Anselmo Lorechia (drejtor i gazetës “Kombësia Shqipëtare” që diltë në Romë), dhe Faik Konitzën me Sotir Pecin si delegatë nderi. Faik Konitza ahere u-lëshua nga guverna Austriake passi u-munt nga Aliatet dhe e humbi luftën. Bashkë me Faik Konitzën ishin t’internuar në Vienë dhe Kolonel Zogu me Fazlli Frashërin, dhe kur u-lëshuan nga internimi ata të dy shkuan në Shqipëri dhe Faik Konitza vajti në Romë, i cili hyri prapë në shërbim të Vatrës si delegat i saj.

U-vëndos nga kuvëndi që Fan Noli të shkonte në Paris si delegat i Vatrës dhe të punonte me delegatët e tjerë atje. Për n’Amerikë, u-emërua Kostë Çekrezi delegat dhe editor i Revistës “Adriatik”. Dr. Ericksoni qëndroj një kohë të shkurtër në Paris, dhe, me këshillat e Mehmed Konitzës dhe të Dr. Turtullit, Vatra e thirri prapë Dr. Ericksonin dhe e emëroj delegat të saj në Washington bashkë më Çekrezin.

Ay kuvënt votoj me-një-zë sumën prej 120,000 dollarësh që të harxhohesh nga delegatët e Vatrës në Konferencën e Paqës në Paris edhe gjetkë për të fituar Independencën e Shqipërisë me kufit’e saj ethnografike.

Duke parë se vepërimet e Vatrës u-shtuan tepër dhe s’munt t’u bënte dot ballë Komisioni i Qendrës, kuvëndi e pa t’arësyshme zgjedhjen e një Këshille Kombëtare të përbërë prej 11 anëtarësh, njerës t’aftë për atë punë. Passi kjo çështje u-bisedua mirë prej delegatëve, u-vëndos zgjedhja e Këshilles Kombëtare dhe u-proponuan shumë njerës miaft të zottë, po me shumësin’e votave fituan këta:

Dennis J. Kambury, Paskal Aleksi, Shefki Aliko, Kristo Kirka, Kostë Hotova, Kosta Issak, Bahri Omari, Xhevat Harxhi, Anastas Pandele, Loni Kristo dhe Thimi Hondro.

Regullore e Këshillës: (1) Këshilla Kombëtare kish fuqin’ e një kuvëndi dhe jipte përfundime mi punët e Vatrës vetëm në çështjet politike. (2) Fuqia e Këshilles ish gjër në kuvëndin e regullshmë të Vatrës. (3) Anëtarët e Këshillës të zgjidheshin nga anëtarët e Vatrës me votim të kuvëndit. (4) Këeshilla Kombëtare thirrej në mbledhje kur ish nevoja nga kryetari i Vatrës, i cili e kryesonte gjër sa zgjidhej çairmani nga anëtaret e Këshillës. (5) Komisioni i Vatrës ish pjesëtar i Këshillës Kombëtare, sikundër dhe delegatët e saj n’Amerikë, po s’kishin të drejtë të votojin në bisedimet dhe vëndimet e Këshillës, natyrisht munt të pyeteshin për gjëra të Federatës që i dijin.

Kuvëndi vëndosi këtë thirrje patriotike për gjithë Shqipëtarët e Amerikës (po vetëm Vatranët përgjigjeshin!):

“Shqipëtarë t’Amerikes! Ardhi koha kritike në të cilën do të gjykohet fati i Shqipërisë. Armiqtë t’anë janë të pasur e të fortë dhe duhet t’u bëjmë ballë. Për të fituar të drejtat t’ona kombëtare duhet t’i lëftojmë këmba këmbës dhe që t’i lëftojmë me efekt na duhen para. Pjesë të çmuara t’Atdheut t’onë janë në rezik dhe tani ështe rasja t’i çkëputim nga duart e armikut. Ndihni pra më dorën plot dhe pa kursyer që t’a fitojmë Shqipërinë e madhe, plotërisht independente me Kosovën , Çamërinë dhe gjithë krahinat e tjera fjesht shqipëtare, dhe të rojmë të lirë, të lumur dhe kryelartë nënë hien e Flamurit të Skënderbeut. O burrani!”

Në sesionin e fundit, Kuvëndi i Pazakontë bëri dhe votoj me-një-zë nga gjithë delegatët Rezollutën që shënojmë ketu më poshtë, dhe u a dërgoj guvernave të Fuqive të Mbëdha: t’Amerikës, t’Inglisë, te Francës, t’Italisë dhe të Japonisë.

REZOLLUTA:

“Delegatët e Federatës Pan-Shqipëtare të Amerikës VATRA, të mbledhur në Kuvënt të Pazakontë në Winthrop Hall, Boston, vëndosnë me 4 Jenar (1919) t’u bëjnë një thirrje Guvernave t’Amerikës dhe të Fuqive Aliate për rivëndosjen e independencës mbretërore të Shqipërisë;

Për ndreqjen e kufive me një mënyrë që të hyjnë brënda krahinat fjesht e kryesht shqipëtare të cilat u çkëputnë padrejtësisht prej Konferencës së Londrës me 1913; fjala vjen

Malësit’e Hotit, Grudës, Plavës, Jakovës, Prizrenit, Mitrovicës, Prishtinës, Shkupit, Tetovës, Dibrës, Strugës, Ohrisë, Manastirit, Kosturit, dhe Krahinën e Çamërisë me qytetet e Prevezës dhe Janinës;

Për një Plebesitë në viset e përmëndura më sipër, i cili të bëhët pas zaptimit të këtyre vëndeve prej ushtrisë Amerikane që kështu të shigurohet çfaqja e lirë e dëshirave të ndenjësve; dhe

Për qasjen e delegatëve Shqipëtarë në Kongres të Paqës për të shtruar dëshirat dhe kërkimet e kombit Shqipëtar para se të vëndoset fati i Shqipërisë.”

Delegatet e atij kuvëndi me rëndesi, duke nisur nga Dega Nr. 1, Boston, Mass., dhe gjër të Dega Nr. 70, Barberton, Ohio, qenë këta:

Vasil Naso, Loni Kristo, Lazar Selenica, Kosta Issak, Ilo Pano, Pandi Vodica, Stathi Suli, Foqion Postoli, Paskal Aleksi, Arif Hiqmeti, Guri Filip, Muke Permeti, Vasil Bradvica, Mihal Kosmo, Kostaq Lepcishti, George Luarasi, Evan Elia, George Konda, Luka Trebicka, Xhevad Harxhi, Shaban Halil, Kosta Progri, Dhimitri Sido, Shefqet Frashëri, Thimi Hondro, Ligor Panajoti, Koço Grameno, Sulejman Hysen, Sotir Treska, Kost Hotova, Reis Asllan, Dr. Kondi, George Qafzezi, Ibrahim Bitincka, Kosta Pano, Qani Shehu, Luka Lasko, Hysen Leskoviku, Xhafer Starja, Isuf Maleshova, Anastas Pandeli, Nasi Aristidhi, Abas Kamenica, Sinan Lekdushi, Dennis J. Kambury dhe Isuf Vincani.

Çairmani u dha leje delegatëve të çfaqjin mendimet e tyre më parë se të mbyllte kuvendin. Me atë rast, shumë delegatë mbajtnë fjalë patriotike për independencen e plottë të Shqipërisë e cila ish e gjakosur, e djegur nga luftrat, e shtypur nga fqinjët, dhe me kufire të krasitura. Delegatet gjith’ashtu folën me emfaze për bashkimin e gjithë Shqipëtarëve t’Amerikës rreth Federatës VATRA, q’ashtu t’i bëhej ballë rezikut të Shqipërisë nga fqinjet e saj të cilet po i mprehjin thiket e tyre për t’i prerë kokën, se këmbet dhe krahet ja prenë duke i marë Kosovën dhe Çamërinë. Për fatin e zi të Shqipërisë, përçarja e Shqipëtarëve vazhdonte, dhe shpresa për bashkimin e tyre ish fare e pakët, sido që Shqipëria po jipte shpirt.

Për shëmbell, passi mori funt lufta e madhe n’Evropë dhe ish nevoja për punë kombëtare, Shqipëtarët e Shteteve Ohio, Michigan dhe Pennsylvania deshnë të bëjin një mbledhje dhe paradë të madhe n’Akron, Ohio. Po Kryekatundari (“the Mayor”) nuk u dha leje të paradojin në ruget e qytetit. Shkaku? Ay tha: “Juve e kini flamurin të kuq, dhe populli do t’a marë për flamur të Bolshevikëve dhe ashtu do të ndizet shamata në rugët e qytetit”! Po s’qe ay shkaku, e vërteta është se vanë Grekët që i thanë kryeplakut të qytetit t’a ndalonte mbledhjen e Shqipëtarëve, dhe ay i dëgjoj për interesin e votave se ata ishin me shumicë n’atë qytet.

Pas asaj ngjarjeje, Shqipëtarët vanë në Pittsburgh, Pa., që e bënë mbledhjen edhe paradën e madhe. Atje gjetnë përkrahje nga disa zyrtarë të qytetit, dhe nga policia. Komisioni që pregatiti atë mbledhje ftoj Vatrën dhe “Partinë Politike” që të dërgojin përfaqesonjësit e tyre. Vatra dërgoj Kostë Çekrezin, dhe “Partia Politike” dërgoj Kristo Dakon.

Pas paradës, u-bë mbledhja në një sallë të madhë të një binaje të lartë të qytetit. Ishin në mbledhjen jo më pak se 1,000 Shqipëtare t’ardhur nga kollonira të ndryshme të shteteve që shënuam më sipër. Mbledhja vëndosi bërjen e një Rezollute që t’u dërgohej Fuqive të Mbëdha për të drejtat kombëtare të popullit shqipëtar. Rezolluta u-bë dhe u-pëlqye nga mbledhja, po duhej nënëshkruar edhe nga përfaqësonjësit e Vatrës dhe të “Partisë Politike.”

Kristo Dakua refuzoj t’a nënëshkruante Rezollutën, ay thosh se “Vatra donte protektoratën e Italisë në Shqipëri”, dhe s’desh të bashkëpunonte me përfaqësonjësin e saj Kostë Çekrezin. Dakua e bazonte akuzimin e tij në vajtjen e kryetarit të Vatrës Kol Tromarës nj’a dy herë në Washington që bashkoj ambassadorin e Italisë, po akuzimi i tij nuk u-vërtetua.

Populli u-mërzit nga ajo sjellje, dhe kërkonte nënëshkrimin e Rezollutës nga përfaqësonjësit e të dy organizatave. Ahere u-ngrit një Vatran i qojtur Ali Kuçi nga Tomorica e Beratit, një burrë i math gjashtë këmbë e ca i gjatë, qe u-vajti pranë tyrë dhe u-tha: “Jemi mbledhur sot këtu për një qellim të shëntë, për të kërkuar të drejtat dhe lirinë kombëtare të Shqipërisë. Tani, nënëshkruajeni atë Rezollutë se për këtë Flamur ju hodha të dyve jashtë nga penxherja”! Dhe e zuri Flamurin më dorë qe e puthi. Më në funt, passi shikuan penxheren që ish katër patoma lart nga ruga, u-bintnë të dy “kundërshtarët” dhe e nënëshkruan Rezollutën.

Kuvëndi i Vatrës u-hap të Dielen me 29 Shën-Ëndre 1918, dhe Kongresi i Durresit u-mbloth me 25 te muajit, katër ditë më parë. Nje nga organizatorët kryesorë t’atij Kongresi që delegati i Vatrës Mehmed Konitza, i cili bashkë me Myfit Be Libohovën vanë nga Roma në Durrës, të dërguar për atë qellim nga ministri italian i punëve të jashtme Baroni Sonino.

Mehmed Konitza lajmëroj Vatrën me kabllogram për formuarjën e guvernës provizore të Durrësit nëne kryesin’ e Turhan Pashës. Me 25 Jenar 1919, Komisioni i Vatrës pati mbledhje. Mbledhja vazhdoj dy ditë, të parën u-kënduan disa telegrame të dërguar nga miq të huaj Filoshqipëtarë, dhe raportet e delegatëve të Vatrës n’Evropë dhe n’Amerikë. Gjith’ashtu u-këndua një kabllogram nga Turhan Pasha, kryetar’ i qeverisë provizore të Durrësit. Në përgjigjjën që i ktheu Vatra, i zotohej se do t’i jipte përkrahjen e plottë qeverisë së tij.

Nga ana tjatër, Vatra falënderoj Guvernën Italiane për përkrahjen që i dha Kongresit të Durresit, dhe i lutesh qe t’i jipte përkrahjën qeverisë shqipëtare në Konferencën e Paqës për të fituar independencën e plottë të Shqipërisë.

Është fakt që vërtet guverna italiane e përkrahu bërjen e Kongrësit të Durrësit, po me dy zemera nga frika se munt të gjënte kundërshtime nga fqinjët e Shqipërisë. Po gjith’ashtu fakti është se guverna italiane një mot më von u-përpoq t’a ndalonte Kongresin e Lushnjes, po nuke mundi dot. Do të flasim shkurtazi mi këtë pike kur të vemi atje.

Në mbledhjen e dytë, të nesërmen me 26 të muajit, Komisioni vëndosi t’i dërgoheshin 5,000 dollarë delegatit të Vatrës Mehmed Konitzës në Romë. Gjith’ashtu n’atë mbledhje u-emërua Kostë Hotova si konferencier i Vatrës që dolli nëpër kollonitë shqipëtare t’Amerikës, për t’u dhënë dritë Vatranëve mi veperimet e Vatrës për çështjen shqipëtare.(Ne foto: Komisioni themelues i Vatres)

BAJRAM CURRI, THIRRJE MADHORE NË PESË DECENIE

January 22, 2014 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/

Ka njerëz të lidhur kaq ngushtë me fatet e popullit dhe kombit të tyre,ashtu siç janë të lidhura valet e detit me shkëmbijtë e bregut.Ata ndodhen gati në një dialog intim të përjetshëm.Natyrisht lidhja e fateve të kombit me ate të burrave që e duan atë,mund të zgjase me vite.Por si rrallë kund në historinë tone,jeta e Bajram Currit,është e lidhur ngushtë në pesë decenie me fatin e Shqipërisë. Brenda kësaj lidhje shkëlqeu më tepër se gjithshka ylli i trimërisë i këtij gjakovari.Thirrjes madhore të kombit të vet në pesë decenie,Bajram Curri iu përgjigj me rininë,burrërinë e më pas,me vdekjen e vet. U lind në Gjakovë në vitet e largëta 1862. I jati i tij Shaqiri,kishte udhëhequr disa çeta gjakovare në luftë kundër reformave të Tanzimatit,të urdhëruar prej Portës së Lartë.Për këtë shkak, familja e tij internohet e duket se ky internim do të ishte pos të tjerave,vrasja e ëndrave fëmijnore të Bajramit të vogël.Biri i Gjakovës,trashëgoi prej të jatit dy virtyte të vyera karakteri,ndershmërinë dhe guximin.Por të dy këto virtyte të shenjta,at e bir nuk i shfaqën në kuvende,në odat e burrave. Më pare se këtu,guximi i tyre ndriti si ata yjet e majit,në fushëbetejat e shumta që përcuallën jetën e tyre.Ngase ndiqej në Kosovë,Bajram Curri,në rininë e tij,vendoset disa kohë në Mal të Zi.Por edhe këtu,karakteri i tij,nuk mund të pajtohej me jetën e qetë,kullat e burnisë dhe bisedat në kulla.Merr pjesë aktive në lëvizjen shqiptare për Mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë.Madje në disa luftime, bashkëkombasit e tij,duke luftuar në krah,parashohin tek Bajram Curri,udhëheqësin dhe strategun e ardhshëm ushtarak.Për hir të së vërtetës,duhet thënë se dikur në rininë e pare,Bajram Curri pat nisur të studjojë në shkolla ushtarake por kundërshtimi i hapur i tij ndaj administratës osmane,bëri që ai të rrëmbejë armët e të verë në jetë parimet e artit ushtarak popullor.Në vitet e qëndrimit në Plavë e Guci pos të tjerave,biri i Gjakovës do të kishte mik bese Hasan Ferrin,të birin e legjendarit Jakup Ferrit. Në ag të këtij shekulli,i lodhur prej jetës në megrim,larg atyre kujtimeve të bukura me ç’ka mund ta lidhte Gjakova,Bajram Curri kthehet në vendlindje.Hafijet e Mustafa Pashës ndërkohë kanë bërë detyrën.Në fshatin Vranovc,ai rrethohet prej gjashtëqind ushtarëve dhe thirjes pë t’u dorëzuar i përgjigjet me krismën e pushkës.Është dashur të kalojnë 48 orë,është dashur pikërisht të meret vesh se Bajram Curri ka çarë rrethimin,për të kuptuar se Gjakova ka lindur e rritur trima që s’mund t’i kape plumbi i pushkës.mbas kësaj beteje ku në krye të një grushti burrash,Bajrami çau rrethimin e 600 ushtarëve,ka qenë vetë Sulltani që lejoi rikthimin e tij në Gjakovë.

Anipse ai u fal prej Sulltanit,(këtë metodë e përdote ngaherë Porta e Lartë për tjera qëllime) biri i Gjakovës e dinte se pas çdo hapi që hidhte e priste pusia o e osmanllinjëve e serbozinjëve.Madje kjo lloj falje nuk mundi të stepte për asnjë cast jetën plot vrulle e veprimtari të këtij atdhetari të lidhur aq ngushtë me fatet e popullit.Tashmë miqtë tij të besës janë; Hasan Prishtina,Isa Boletini,Nexhip Draga dhe Elez Isufi tek karakteri dhe qendrueshmëria e të cilëve ai gjen vehten e vet në rrafsh të marëdhënieve me fatin shqiptar.Këto lidhje u formuan edhe më shumë në rrjedhën e luftrave që Shqipëria zhvilloi sikundër Portës së Lartë,ashtu edhe ndaj synimeve aneksioniste të sllavo-grekëve.Kuptohet që Bajram Curri,bën pjesë në radhët e atyre burrave që në fillim përkrahën politikën e Turqve të Rinj.Ndërkohë,ai bën pjesë në rradhët e atyre atdhetarëve që kur pane se ç’ishte kjo lëvizje,as qanë,as bërtitën dhe as shkuan pas turqve të rinj.Bajram Curri u përket atyre burrave të mençur që ndërsa në parim binte dakord me turqit e rinj,në praktikë çdo ditë e jetës së vet ishte në funksion të plotë të shqiptarizmës.Kështu,në vitet 1908-1911 e shohim në Shkup,Tetovë e Manastir duke u përpjekur në çeljen e shkollave shqipe apo themelimin e klubeve shqiptare që u shëndrruan në çerdhe të lëvizjes sonë kombëtare.Ftohet në Kongresin e dytë të manastirit më 1910 dhe ngase përgaditet për luftime në Gjakovë,dërgon aty Hysni Currin.Me fjalën e tij,nisen dhjetra djem të rinj nga Kosova të studjojnë në gjimnazin ushtarak të Manastirit apo Normalen e Elabasanit.Duke qenë se bënte pjesë në komitetitn e fshehtë të Shkupit,mban lidhje të drejtëpërsëdrejta me krerët kryesorë të lëvizjes kombëtare shqiptare të kohës.

Në pranverën e vitit 1911,Bajram Currin e shohim të formojë në Gjakovë një degë të komitetit të fshehtë të Shkupit.Dihet tashmë se në rend të pare të kësaj dege ishte mobilizimi total i njerëzve në rrafsh të kryengritjes së përgjithshme.Disa muaj më pas,me nismën e Bajram Currit,midis Gjakovës,Hasit,Bytyqit e Krasniqes,lidhet besa “perme me luftue autonominë shqyptare”.Në vitin 1912,që në vigjilje të tij,kryhen disa beteja të rëndësishme në Nikaj-Mertur,Has e Gjakovë.Në këto beteja,pos trimërisë shkëqeu edhe diplomacia e trimit të Gjakovës.Në bashkëpunim të ngushtë me Elez Isufin e Hasan Prishtinën dhe Nexhip Dragën,Bajram Curri ndërkaq ka filluar të armatosë çetat vullnetare shqiptare ngase gjendja e tyre në këtë drejtim linte shumë për të dëshiruar.Kështu,në një raport sekret që konsulli austro-hungarez në Prishtinë,Prohaska,i dërgonte më 23 maj 1912,Ministrit të Punëve të jashtme në Vjenë thuhej ; “Një e treta e arnautëve nuk kanë pushkë dhe armatosen me kosa,shumë të tjerë presin ditën e betejës për të vrarë ushtarë armiq,që të mund të armatosen”(Sipas arkivit shtetëror të Vjenës,materiali gjendet në arkivin e Institutit të Historisë ).

Ndërkaq,është ideuar dhe organizuar prej Hasan Prishtinës,Bajram Currit,Mahmut Zajmit dhe dhjetra trimave të tjerë Kuvendi i Junikut.Kahja për veprime autonomiste të këtij Kuvendi ishte tepër e dukshme,mandej në te u gjeneruan edhe ide të reja,të rëndësishme që kishin të bënin me ardhmërinë e kombit shqiptar.Krerët e kryengritjes së përgjithshme,me anën e një memorandumi i kërkuan Portës së Lartë bashkimin e tokave shqiptare,ngritjen e flamurit shqiptar në çdo vilajet,njohjen e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare si edhe caktimin këtu të një guvernatori të përgjithshëm shqiptar.Natyrisht në Junik,pati edhe element të tjerë anonim nga politika turke duke mos qenë dakord me idenë e kryengritjes së përgjithshme.Lidhur me këtë,pjesëmarësit do të prisnin me entuziazëm fjalën e Bajram Currit,I cili me ndershmërinë dhe guximin që e karaterizonte me ate devocion kulmor ndaj lirisë së trojeve tona, e mbylli diskutimin e tij me fjalët ; “Asht nji detyrë e shenjtë për me luftue kundër çdo armiku,edhe mos me pas aspak pushkë.Lufta na u ka ba detyrë. Pra duhet t’u dalim zot të drejtave tona e të shpëtojmë prej robnisë”.(H.Prishtina.Një shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912, Shkodër 1912,faqe 15 ).

Menjëherë pas vendimeve të rëndësishme të Junikut,mbi 2 mijë burra u mblodhën në fshatin Strrellë nën komandën e Bajram Currit.Ata së pari sulmuan Pejën e mandej iu drejtuan Gjakovës,në garnizonin ushtarak të së cilës ishin forca të konsiderueshme të ushtrisë osmane.Ata dërguan menjëherë në Gjakovë një division që e mbanin të dislokuar në Mitrovicë.Bajaram Curri,duke parparë një përleshje në kushte krejtësisht të pabarabartë,manovroi me kujdes duke i çuar forcat e veta në Guci.Edhe këtu,pas një organizimi disa ditësh,forcat e komanduara nga i biri i Gjakovës ndërmuarën një varg aksionesh duke sulmuar befasisht garnizonet osmane jo për t’i djegur ata,më tepër se për të marrë prej tyre armë dhe municion luftarak.Më tej,këto forca ju drejtuan Qafës së Prushit si një ndër garnizonet më të plota të ushtrisë turke,ngase rruga disa kilometra larg Qafës, ishte nyje nevrallgjike.Edhe këtu spikati talenti ushtarak i Bajram Currit dhe intuita e tij për ta goditur armikun në vendin dhe kohën që ai nuk e pret.Trimat e Kosovës,luftuan në Qafë Prush me flamurin Kuq e Zi në ballë të formacioneve të tyre luftarake,të bindur tashmë se ky flamur do të valonte së shpejti në trojet e çliruara shqiptare. Lidhur me këtë betejë,konsulli Prohaska i shkruan Kontit Bertold në Vjenë me 4 prill 1912 ; “Luftimet vazhduan disa ditë.Ato qenë nga më të ashprat dhe përfunduan në disfatën e plotë të turqve të cilët u larguan duke lënë mbi 300 të vrarë e të plagosur dhe 250 robër,nga të cilët 5 oficerë,si edhe një sasi e madhe armësh e municionesh”. (Arkivi shtetëror I Vjenës.Dokumenti gjendet në Arkivin e Institutit të Historisë).

Pas betejës së Qafës së Prushit,ku u shkruan faqe të një heroizmi të paparë,autoritetet administrative turke u përpoqën të përdorin ndaj Bajram Currit dhunën psikologjike duke arestuar krejt familjen e tij.Por kjo masë asgjë nuk ndryshoi në karakterin dhe veprimtarinë e Bajramit.Ky e ndjeu së mbrendshmi se me gjithë privimin e lirisë,familjare të tij të shtrenjtë,do ta kuptonin burrin dhe atin e tyre,ashtu siç pat kuptuar ai të atin e vet në fëmijëri,ndërsa i ngryste netët në internim. Trimi i Gjakovës,në krye të burrave të Hasit,Gashit e Krasniqes sulmon tani në malësitë e vendlindjes.Edhe këtu,betejat janë të mëdha por fatmirëissht ata çlirojnë Gjakovën.Përmes entuziazmit të madh të fitoreve,nuk është vështirë të dallosh një fakt.Ngase shqiptarët e ndjenjë se kryengritja e përgjithshme,pat filluar si një ortek i cili duke zbritur nga mali,ata vrapuan të mbushnin radhët e luftëtarëve duke nënkuptuar me ç’rast se liria do të vinte vetëm në bashkimin e zemrave dhe gjokseve të tyre.Tanimë trimat nga kosova numërojnë mbi 10 mijë vetë nën udhëheqjen e Bajram Currit.Me 23 korrik 1912 ata hyjnë në Prishtinë ku populli i pret si çlirimtarë.Është i njohur tashmë fakti që Hasan Prishtina formuloi një program prej 14 pikash ku në qendër të vëmndjes ishte autonomia e Shqipërisë.Prej Prishtinës,Portës së Lartë iu dërgua një telegram në të cilën përcaktohej qartë se,nëse kërkesat e shqiptarëve të pasqyruara në programin e Hasan Prishtinës nuk do të plotësoheshin brenda dy ditëve,forcat vullnetare shqiptare do të pushtonin Shkupin.Natyrisht të pranoje ato kërkesa ishte më tepër se kapitullim,ndaj Porta e Lartë preferoi heshtjen. Vetëm një ditë pas mbarimit të afatit,më 5 gusht kryengritësit shqiptarë hyjnë në Shkup duke zhvilluar edhe disa luftime në rrethinat e tij.Pas tyre në krye të 6 mij trupave vullnetare,hyri në Shkup,Bajrym Curri,duke dëshmuar edhe një herë vendosmërinë e vet,për t’i shkuar deri në fund çështjes së pavarsisë shqiptare.Marrja e Shkupit që ishte qendër e Vilajetit të Kosovës,ishte një epilog i tërë atyre përpjekjeve të filluara që me 1908.Në shtypin e kohës,lidhur me këtë ngjarje shkruhej ;”Ate manifest që e bani Bajram Curri,se ban tjetër shqiptar.U çue në kamb Shkupi,i madh e i vogël,sheshazi dukesh se u ngjall Shqipëria e shqiptarët e dashunia ishte e pa kallxueshme ke mileti shqiptar”.( Gazeta “Shkupi” viti 1912 numër 31 ).

Është i njohur tashmë prej të gjithëve fakti që,Bajarm Curri u kthye nga rruga që kish marrë për në Vlorë.Edhe pse zemra ja desh të shihte se si do të valvitej i lirë flamuri kuq e zi,ai e ndjeu se luftimet që sërbët po bënin në Kosovë,donin ta mbysnin që në djep foshnjën e sapo lindur,shtetin e ri shqiptar.Trimat që e shoqëronin,u thotë se do ndërrojmë rrugë dhe ata e kuptojnë komandantin etyre.E vërteta është se luftimet e para,ai i zhvillon në Plavë e Guci ku në bashkëpunim edhe me luftëtarët e këtyre trevave,brenda disa javësh mund të largojë prej andej forcat malazeze.Më pas në lidhje të ngushtë me trimat e kosovës,ndërmerr aksione të befta e të fuqishme në Rrafshin e Dukagjinit.Bajram Curri do të priste ndërkaq me indinjatë të thellë vendimet e Konferencës së Londrës për coptimin e trojeve shqiptare.Së bashku me Isa Boletinin,Sali Gjukën,Vehbi Dibrën,Elez Isufin,Mit’hat Frashërin e dhjetra atdhetarë të tjerë,biri i gjakovës martire do të ngrinte zërin fort ndaj kësaj padrejtësie.Mandej edhe pushka e tij do të shkrepte kurdoherë duke gjëmuar për bashkimin e trojeve shqiptare.Në vitet 1915-1918,Austro-Hungaria dominoi në mënyrë të ndjeshme në jetën politike dhe kulturore shqiptare.Fillimisht,disa reforma administrative dukej se do të sillnin diçka në jetën shqiptare.E vërteta është se Bajram Curri,në bashkëpunim të ngushtë me Luigj Gurakuqin,Aqif Pashë Elbasanin,Dervish Himën,Hill Mosin etj, në këto vite punuan mjaft për prosperitetin e kombit tonë në rrafsh të çështjes kombëtare.por në mjaft raste,kur panë se Austro – Hungaria kishte qëllimet e veta,ata propaganduan e punuan sa mundën për përhapjen e diturisë në radhët e shqiptarëve.Ka qenë pikërisht kjo veprimtari atdhetare që çoi autoritetet austriake në Shqipëri,të marrin vendim për largimin e Bajram Currit pikërisht nga Shqipëria. Por edhe në Vjenë,shpirti i tij s’mund të rrije i qetë.Sytë e tij plot dritë treten larg,përmes mjergullës vieneze.Mendja e tij vrapon në Gjakovën e pushtuar,pushka e tij e harruar diku duket se kërkon burrin.Në një prej këtyre ditëve të zymta,ai merr penën dhe në një melankoli të thellë i shkruan një mikut të tij ; “Pa asnji dyshim mund t’ju kallxoj,se tepër më vjen keq… Kaq larg shokëve të mi,të cilët sot jan tue derdh gjak për me mbrojt kufirin e stërgjyshnive të tokës sonë,ku armiku shekullor po mundohet me na qitë prej andej… Lajmet që jamë tuj i marr prej Kosove,janë tepër të vështira e plot dhimbe për çështjen tonë në Kosovë.Mu,atje po më thërrasin për me u nisë”.(Arkivi Qendror i shtetit,fondi 818,dosja 13,fq, 4 ).

Pranvera e vitit 1920 e gjen Bajram Currin në Gjakovë.Natyrisht,mosha e tij e madhe, vuajtjet , luftërat që pati bërë ,sikur donin që ai të mbetej aty,sa më pranë familjes, vendlindjes miqve që e dëgjonin duke e adhuruar e duke i thënë : na prijë o baca Bajram !Ngase Bajram Curri kish dëgjuar kurdoherë vetëm thirrjen e tokës së vet,ai rrëmben pushkën e viret sërish në roje të lirisë.Ndërkaq ishte zhvilluar Kongresi i Lushnjës dhe atdhetarët aty,duke parë situatën e rëndë të mbrendshme dhe ate rreth kufijve,emërojnë Bajram Currin në detyrën e komandantit të përgjithshëm të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare.Plaku i maleve,i derteve dhe halleve,e pranoi këtë detyre jo si një ofiq por si urdhër për të rinisur sërish jetën e vështirë të betejave.U deshën vetëm disa javë në këtë detyrë dhe forcat esadiste të mpleksura me rryma gjithfarlloj antikombëtare,të goditeshin në mënyrë të rreptë. Qeveria e dalë prej Kongresit të Lushnjës,shihte tek energjitë e birit të Gjakovës,jo vetëm ruajtësinë e sigurisë së mbrendshme por edhe tejpamësinë e veprimeve dhe organizimeve luftarake në kufijtë e Shqipërisë. Në një letër të datës 12 qershor 1920,Aqif Pashë Elbasani,në cilësinë e kryetarit të Këshillit të Lartë të Shtetit,i drejtohet Bajram Currit tekstualisht ;

“ E gjindmja e një burri me shpirt thjesht kombëtar,si zotëria juaj në qeveri,na jep nji shpersë të madhe për shpëtimin e Shqipërisë.Ja pra,u pa një shenjë fitimi prej veprimeve të fundit,të cilat u bënë nën drejtimin dhe komandën e zotërisë suaj.Ju uroj pra me gjithë zemër për fitimet që bëtë në këto ditët e fundit,dhe lus Zotin,që të dilni faqebardhë në të gjitha punët që do nisni të bëni edhe pas kësaj”.( Arkivi Qendror i shtetit, fondi 818 , dosja 9 , faq. 2 ).

Në gusht-shtatorin e vitit 1921,serbët,ndërmuarën aksione të mëdha spastirmi pothuaj në krejt kosovën dhe trojet shqiptare në Maqedoni.Për serbinë tashmë ishin vënë në funksion të plotë makanizmat e dhunës të ideuar në elaboratet famkeqe të shkenctarëve-bastard.Madje formacione të rregullta serbo-malazeze po kryenin në këto kohë vrasje e dhunime në Dibër,Dukagjin e Mirditë.Në cilësinë e komnadantit të trupave shqiptare në këto territore,Bajram Curri organizoi në tetor 1921 disa kundërsulme të fuqishme.Ai u ndihmua gjithashtu edhe nga vullnetarë shqiptarë dhe kësisoj, forcat serbo-malazeze u torhoqën prej kufijve të shtetit amë. Më pas,duke parë se politika shqiptare,po kalonte nëpër rrugë interesash të vogla,plaku i maleve mendon se roli,fjala dhe pushka e tij duhet të jehojë në Dibër e Kosovë.Është pikërisht kjo arsyeja që në fundvitin 1921,plaku i maleve organizon në Dibër me krejt parinë e saj duke kërkuar sigurimin me armë në dorë të interesave kombëtare.Me ndihmën edhe të Elez Isufit e Suf Xhelilit,u formua aty “Besa e Shenjtë”, organizatë e cila do të udhëhiqej kurdoherë vetëm me kahje nga shqiptarizmi.Anipse në këtë kuvend,merrnin pjesë burra të sprovuar në sa e sa beteja,ata dëgjuan me vëmendje fjalët e plakut të maleve dhe zgjodhën ate si “komandant i përgjithshëm i forcave ushtarake të “Besa e Shenjtë” (Arkivi Qendror i Shtetit , Fondi Gjygji politik,dosja 28 , fleta 17 ).

Brenda disa muajve,shtrirja e kësaj organizate mbërriti deri në Kavajë,ndërsa në veri,ajo u përhap në Dukagjin,Krasniqe e malësi të Gjakovës. I prirur kurdoherë ndaj një atdhetarizmi të heshtur e të ndershëm,Bajram Curri do të qëndronte larg lojrave politike që luheshin në Tiranë.Për te,mbi çdo rrymë,mbi çdo parti apo grup njerëzish,rrinte kurdoherë i zgjuar,.mendimi për bashkimin e krejt trojeve etnike shqiptare. Është kjo arsyeja që në tërë periudhën 1918-1924,ai bashkëpunon ngusht pos të tjerave edhe me Komitetin e Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës.Mesazhet që ai ka marrë në vite prej personalitetit tjetër Hoxhë Kadria,apo ato që vetë Bajrami i ka dërguar këtij komiteti, përbëjnë një një kuptim tjetër mesazhin e madh të bashkimit të krejt shqiptarëve partia e të cilëve ishte Shqipëria.Nuk janë të pakta ato raste kur komiteti kombëtar i Kosovës,për të marrë vendime të ndryshme i drejtohet plakut të maleve,tek i cili shihte jo vetëm urtësinë e mendimit por edhe shpresën e veprimit energjik.

Në vitin 1924,turbullirat e brendshme në Shqipëri janë të mëdha.Natyrisht,të para nën një objektivitet potencues,këtu ndërthuren sidomos politikat destabilizuese si edhe lakmitë e fqinjëve tanë të cilët askurrë s’i rreshtën veprimet luftarake ndaj nesh.Gjithsesi,plaku i maleve,edhe në këto momente,dënon ate politikë përçarëse të krerëve,të Tiranës. Bajram Curri mbledhe rreth vehtes forca përparimtare,të gatshme jo vetëm ta shuajnë çdo vëllavrasje mes shqiptarëve por edhe të ruajnë kufijtë verior të shtetit amë. Bashkëpunon ngusht me Hasan Prishtinën dhe niset për në veri të Shqipërisë për të ngrohur sadopak zemrat e atdhetarëve të krejt brigjeve të Drinit ku rreziku serb ndahej vetëm prej disa dallgëve.Me energjitë e pashterura që e shoqëronin gjithkund,arrin të vendose qetësi në Krume e të organizojë mbrojtjen e vendit.Në një letër që i dërgon mikut të tij Gjelosh Ramës,më 30 maj 1924,plaku i maleve thotë ; “Une hina në Krume,ku u bashkova me ushtrinë e do të punojmë për atdhe gjithë së bashku.U baj me die që,me të marrë këtë letër të niseni me nga katërdhet djem te Nikaj-Merturit,e në qofshin gjysma pa pushkë, i gjejmë këtu.Kur të dilni në Krasniqe,të shihni edhe me Rexhep Bajaraktarin e Halil Llapin,me të cilën ta lidhni besën me krasniqe ashtu edhe me juve.Presim që të vini sa ma parë”.(Arkivi Qendror i Shtetit,fondi 818 , dosja 18 , fleta 9 ).

Ndërkaq në Tiranë ka ndodhur përmbysje.E nënvizoj përmbysje për një fakt tepër domethënës.Deri më tash,kësaj përmbysje të përmasave madhore,historiografia shqiptare,ndofta i ka bërë nder të pameritur.Ende sot ajo kryengritje që çoi në rrëzimin e Ahmet Zogut,konsiderohet si normale madje vazhdon të quhet revulucion demokratiko-borgjez.Ky emërtim gati-gati me terminologji bollshevike,natyrisht që nuk mund të përputhet me ate çka në të vërtetë ngjau në qershorin e vitit 1924.Njëher tjetër ndofta,ne mund të analizojmë realisht shkaqet që çuan në përmbysjen e shtetit të asaj kohe ( të cilin në pamje konstitucionale ende sot s’po arrijmë dot).Për hir të së vërtetës,duhet thënë se në ditët e marrjes së pushtetit Fan Noli nxitoi të marre “me të mirë” Bajram Currin.Ky tash më kishte bërë emër jo vetëm si burrë trim por edhe si njeri i ndershëm e atdhetar i palëkundur,fjala e të cilit respektohej në krejt trevat veriore shqiptare.Duke dashur sigurisht një mbështetje sa ma të madhe në Malësi,Noli,iu drejtua Bajaram Currit se ç’mendim kish ky lidhur me postin e ministrit të arsimit.Natyrisht plaku i maleve e vlersoi këtë mesazh dhe në një letër që mban datën 5 korrik 1924,shkruan pos të tjerave ; “Si une vetë dhe tanë kosovarët e çmojnë plotësisht rëndësinë që ka ministri i arsimit,prandaj kemi ma të madhen dëshirë që ate vend,ta zane një njeri kompetent,i zoti i punës,që të ketë dhanë dhe prova në jetën e vet në të kaluemen,se idetë e tij i përshtaten gjendjes së krijueme prej sakrificave që bani populli ynë… Këto cilësi i gjejmë mjaft të shkëlqyeshme në personin e Sali Gjukës,thjesht i degës arsimore,patriot e demokrat i vjetër”.(Arkivi Qendror i Shtetit, fondi 818,dosja 7, faqe 35 ).Por, ngase plaku i maleve do të ishte krejt i pavarur në veprimtarinë e vet,ngase i vetmi merak i tij do të ishin kufijtë e coptuar të atdheut,edhe muaji i mjaltit të tij me Fan Nolin do të mbaronte shpejt,ende pa filluar mirë.Kështu disa javë pas këtij letërkëmbimi,një urdhër administrativ i firmosur prej Nolit,urdhëron për dalje në pension të Bajram Currit.plakun e maleve,të derteve,të halleve,ate që pesë decenie u lidh veçse me fatet e Shqipërisë, tani e nxirnin në pension.Po a mund të nxirej në pension trimi,a mund të hiqej pushka nga duart e Bajram Currit ? A mund të flere stuhija ? Ndaj sërish ai niset në rrugët e luftës,aty ku serbi e malazezi jo vetëm kërcënonin kufirin e shenjtë por edhe kryenin masakra të egra në popull.Plaku i maleve mendon se ma tepër se oratoria e Nolit në Parllament,kombi,atdheu i përvuajtur duan krahë e zemër për të mbajtur pushkën.Dhe mendimi i tij ngadhnjeu shumë shpejt.I papërkrahur prej qeverisë së re,madje i kërcënuar prej saj,në gjendje pothuaj varfërie,së bashku me miqtë e tij të mirë Shefqet Dragën e Met Vejselin,plaku i urtë e trim i ngjitet Dragobisë nëpër ate dimër të madh. Natyrisht këtë gjendje gati të mjeruar ka patur parasysh Pashiçi kur i dërgon Bajaram Currit një letër me anë të Isuf Hamzës.Në te thuhej : “Bajram Currit i vihen nën dispozicion dy milion dinarë dhe i jepet liri banimi ku të dëshiroj ay vetë në nji qytet të jugosllavisë dhe disa privilegje të tjera,nëse pranon marveshje dhe pushon luftën kundër jugosllavisë”.(Tahir Zajmi,tragjedia e shpellës së Dragobisë,Gazeta “Kosova”,qershor 1943).Ndërkaq përgjegjja e plakut të maleve ka qenë e prerë “Shko thuaj atyne faqezezëve me i çue fjalë asaj dhelprës së Shumadisë,se Bajram Curri nuk asht nji burrë që me shpetue shpirtin,të tradhëtojë atdhenë”.

Kësisoj për të ardhur në fundmarsin e vitit 1925,atëherë kur kriminelët shqiptar e bellorusë e malazez afro 800 vetë i ngjiten në Dragobi dhe rrethojn plotësisht shpellën në të cilën Bajram Curri ndodhej i strehuar me një grusht djemsh.Ata e kishin në kujtesë Bajram Begun i cili së bashku me Ali Riza Kosovën e Ahmet Zogun ua shuajti “Republikën e Mirditës” mbrenda Shqipërisë jo vetëm bjellogardistët e pashiqit por edhe ca Mirditorë mercenarë të tyre,këtu fshihej tradhëtia ( jo si trumbetoi historia komuniste e shtetit amëdukle ia mveshur Ahmet Zogut ).Me të shkrehur pushka e parë,brof disa dhjetra metra larg shpelle,Sali Mani.Ai së bashku me disa luftëtarë të pafriguar zënë pozicione duke lënë plakun e maleve në besë të Shefqet Dragës.Luftimet janë zhvilluar gjithë ditën të furishme ngase pozicionet e trimave të Bajram Currit janë tepër të favorshme e shpirti i tyre nuk frigohet aspak kundër mercenarizmit të palës kundërshtare. Në muzg,Bajram Curri dhe Shefqet Draga,të ndejkur prej dy-tri djemve të tjerë,dalin nga shpella duke menduar se pushka e tyre duhej të shkrepte në ato momente.Të përfshirë në afshin e luftës,ata zbresin deri poshtë në pozicione për t’u mbrojtur shpinën e krahët bashkëluftëtarëve të tyre.Por armiqtë janë me qindra.Pas çdo të vrari dërgohen dhjet prej tyre duke mos pyetur për çmimin e jetës.

Pikërisht në muzg,ndërsa Bajram Curri po luftonte i vetëm tek një shkëmb,dëgjohet një zë si bubullima ; kapeni të gjallë dhe lidheni ! Eplaku i maleve i përgjigjet po me ate zë gjëmues ; ”Bajram Currin veç nëna në djep e ka lidhë !” E ndërsa gryka e Valbonës gjëmon prej pushkëve,bie nata e zezë, e ftohtë,nata bie shpejt a thua se ajo nuk donte të shihte si skuqej gjoksi i trimit prej plagëve të mëdha,si binte burri tek shkëmbi i qetë se gjithshka që pati në jetë ja dha Shqipërisë, e tash i falte edhe jetën.Valbona duke gurgulluar gurëve,ende sot rrithotë legjendën e Dragobisë, legjendën e pavdekur në mote që mban emrin Bajram Curr.

Bern-Zvicër

Rezoluta e Bujanit- 2 Janar 1944. PARA DHE MBAS (II)

January 20, 2014 by dgreca

Me rastin e 70 vjetorit/

Nga Prof. Sami Repishti/

Me 12 shkurt 1945, me qellim te perhapjes masive se propagandes zyrtare, u themelue gazeta Rilindja e cila shpejt u transformue ne burimin kryesor te lajmeve per qytetaret e Kosoves. Njikohesisht, me qellim te mashtrimit te popullit shqiptar te Kosoves, ne prill 1945, u krijue Keshilli Nacional i Shqiptareve per Kosove e Rrafshin e Dukagjinit me qellim “.. te ndihmohej popullsia per shfrytezimin e fryteve te Luftes Nacional Clirimtare, per afrimim kombetar, per çlirim social, per ngritje politike, kulturore, arsimore…”Ne prill 1945, perfaqesuesit e Keshillit Nacional Shqiptar per Kosoven dhe Rrafshin e Dukagjinit, i paraqiten Presidentit J.B.Tito shtate kerkesat e tyne. Me gjithe premtimet e marruna nga Tito, roli i Keshillit Nacional i Shqipetareve perfundoi shpejt, udheheqja e tij u eliminue politikisht dhe nji pjese edhe fizikisht.

Ne kete atmosfere, u mblodh ne Prizren me daten 8-10 qershor 1945, per here te pare, Keshilli Nacional-Clirimtar i Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit. Gjate kesaj mbledhje u pa i qarte qellimi i serbeve me ushtrimin e frikes dhe te dhunes ushtarake kunder delegateve, te cilet nen presion te vazhdueshem u detyruen me deklarue si “pa vlere” Rezoluten e Bujanit, dhe me kerkue bashkimin e Kosoves “Krahine Autonome e Kosoves dhe Metohise-KAKM” si pjese e pandame e Federates Jugosllave dhe pjese perbase te Republikes se Serbise. Vendimet e mbledhjes se Prizrenit konfirmuen dyshimet e shume atdhetareve kosovare ne qellimet e serbeve. Por u ndertue si njisi “autonome”, berthame e mundeshme per “republike”

Me 7 gusht 1945, Mbledhja e III e AVNOJ-it aprovoi “kerkesen” e perfaqesuesve te Kosoves per pjesemarrje ne Federaten Jugosllave, dhe me 3 shtator 1945, nji vendim i ketill u muer edhe nga Kuvendi i Republikes se Serbise. Kosova ishte tashma nen sundimin e dy entiteteve: federative jugosllave dhe republikane serbe. Ashte e randesishme me vue ne dukje se Kosova u ba anetare e Federates jugosllave para se te perfshihej si pjese perbase e Republikes serbe.

Ne periudhen para-kushtetuese (nandor 1944 -31 janar 1946) Kuvendi i Krahines Autonome te Kosoves e Metohise (KAKM)ka gezue nji pavaresi gjyqesore, si dhe perfaqesohej drejte per se drejti ne Keshillin Antifashist Nacional Clirimtar te Jugosllavise, (AVNOJ) nepermjet 15 deputeteve qe kishte zgjedhe Keshilli Krahinor per organin ma te nalte federal te pushtetit te ri.

Me 31 janar 1946, u aprovue Kushtetuta e pare e Republikes Federative Demokratike te Jugosllavise, ku u konfirmue edhe “autonomia” e Krahines Autonome e Kosove-Metohise (KAKM). Aty thuhet:

“Republika e Serbise ka ne perbamje (u sastavu) te saj Provincen Autonome te Vojvodines dhe Krahinen Autonome te Kosove-Metohise” (Neni 2,seks.2, i Kushtetutes Jugosllave, 1946) .

Ne baze te ketyne akteve, gjendja e vendosun ne Kosove e aprovueme edhe nga organet legjislative te Federates Jugosllave dhe te Republikes se Serbise, KAKM nxori Statutin (jo Kushtetute!) e vet si aktin ma te nalte dhe ne pajtim me Kushtetuten e Federates Jugosllave. Per arsye politike, -marredhanjet e mira me Shqiperine dhe qellimet e matejshme te nji bashkimi me Jugosllavine,- Statuti i KAKM nuk u botue deri ne korrik 1948, mbas prishjes se marredhanjeve me Shqiperine.

Keqesimi i marredhanjeve shqiptaro-jugosllave (qershor,1948) krijoi nji situate te veshtire per KAKM ngushtoi veprimtarine e Krahines dhe forcoi varesine e saj nga Republika e Serbise. Per ma teper, Federate Jugosllave qe kishte marre persiper kryemjen e disa projekteve –kryesisht strukturen e komunikacionit dhe shendetesine –i pezulloi ata, ndersa Fondi i Federates nuk dha asnji dinar per zhvillimin e Kosoves. Ky fillim jo-parimor krijoi bazen e mbrapambetjes se KAKM, nji mallkim qe e shoqenoi deri ne fund. Vetem ne vitin 1953, filloi dhanja e huave me interese per Kosoven. Para kesaj date, huate federale kishin karakterin e “grant”it, dhurate direkte.

Ne vitin 1953, Serbia ia doli me ba ndryshimet e kushtetutes serbe, simbas te ciles, “krahimat” nuk shiheshin perseri si rezultati”…i vullnetit te lire te popullit me u bashkue me Serbine federale”, por si “te drejta te akordueme nga Serbia per organizim te nji autonomie”. Ky qendrim serb u konfirmue edhe me ndryshimin e disa dispozitave te Kushtetutes Federale te vitit 1946 (Kreu XI i Kushtetutes u zevendsue me nji kapitull te ri Kreu IV) te percaktuem si “Dispozitat Parimore mbi Organet e Pushtetit te Krahinave Autonome” KAKM ishte tashma nen kontrollin serb. Me qellim qe te eliminohej mundesia e nji “kthese”qe mund te ngrente Status-in e KAKM, Ligji Kushtetues Federal abrogoi dispoziten e “nenit 44” e cila mundesonte krijimin e republikave te reja, si dhe formimin e krahinave te reja autonome.

Nji zbritje e ketill e pozites se KAKM ka qene pikenisje per kerkesat kosovare me ngrite statusin e Kosoves ne rangun e nji “republike federale”, qe ne thelb, ishte nji kerkese e drejte per barazi kombetare. Me gjithe kufizimet e imponueme dhe mohimit te drejtave te garantueme nga Lufta Nacional-Clirimtare e popullit kosovar, prap se prap KAKM mbeti, ne thelb, nji njisi autonome me identitet te caktuem shqiptar, si berthame e mundshme e nji shteti ne te ardhmen.

Si popullsi me shumice dermuese shqiptare te KAKM, shqiptaret nuk mund te trajtoheshin si “pakice kombetare”, nii qendrim-e trajtim- qe u perdorue per “pakicat” jashte KAKM, -ndersa madhesia e saj tokesore nuk lejoi qe ajo te bie ne nivelin e “rretheve” administrative. Perkundrazi! Madhesia e KAKM detyroi Republiken e Serbise te barazoje poziten e KAKM me ate te “Provinces” se Vojvodines, nji akt kushtetues , ne parim, cilesor.

Me ndryshimet kushtetuese te vitit 1963, gjendja e Kosoves u keqesue: dy krahinat autonome humben autonomine e tyne financiare e gjyqesore. Ne praktike, megjithese jo ne teori, ata u reduktuen ne dy njisi administrative serbe.

Krahas degradimit te konceptit te “autonomise” ne praktike per shqiptaret e Kosoves, Qeveria Federale, kryesisht serbe, adoptoi tri masa administrative “me eliminue rrezikun nacionalist”:

E para, shpernguljen masive te shqiptareve , kryesisht ne Turqi;

E dyta, procesi terrorist i mbledhjes se armeve,

E treta, kufizime artificiale , me ngadalesue zhvillimin e ekonomise dhe kultures.

Me ndryshimet e vitit 1948 ne marredhanjet shqiptaro-jugosllave, popullsia e KAKM u “transformue” mbrenda dites nga propaganada jugosllave nga “bashkepunmetore te okupatorit” ne “staliniste” dhe ma vone “enveriste”. Qellimi i ketij deformimi duket se ka qene mos-perfillja e shqiptareve ne Jugosllavi, dhe perforcimi i mbrapambetjes se tyne ekonomike dhe kulturore; si mase e vorfen dhe pa kulture, ajo mund te manipulohej ma me lehtesi. Eliminimi i udheheqjes shqiptare te Krahines, dhe pengimi i daljes ne skene te nji klase te edukueme qe mund te sherbente me paraqite pikepamjet e shqiptareve me dituni e kambengulje –ashtu si ngaju ma vone- Beogradi synonte keqesimin e konditave jetesore ne Kosove, dhe eventualisht emigrimin masiv te tyne, nji fenomen negativ qe mori zhvillim. Autori kosovar, Jusuf Buxhovi, spjegon:

“ … Ne perputhje me kete synim, do te mbyllet Instituti Albanologjik ne Prishtine, do te mbartet Shkolla Normale nga Gjakova ne Prishtine, qe pas pak edhe ajo do te mbyllet, do te serbizohen te gjitha emertimet e ndermarrjeve, fabrikave, ato te shoqatave kulturore apo klubeve sportive dhe te tjera, te cilat do te shkruhen me alfabetin cirilik; me nji fjale, do te anulohen te gjitha ata qe kishte kerkuar dhe jetesuar Keshilli Nacional i Shqiptareve nga fillimi, dhe ne saj te angazhimit te veprimtarive te tij” (Kosova,316)

KJo veprimtari radikale serbe shkaktoi reagim ne popullsine shqiptare e cila çfaqi kundershtimin e saj me organizimin e levizjeve revolucionare te viteve ’60, programi i te cilave ishte “bashkimi me Shqiperine”, ne ate kohe diktature e eger staliniste. Perseri, vendimet e Bujanit dolen ne skene si pike frymezimi patriotik. Ky zhvillim tregonte mungesen e besimit te popullsise ne programet e perpunueme ne Beograd, e sidomos neglizhimin e arsimit dhe mohimin e fondeve financiare federative per zhvillim ma te shpejte ekonomik.

Krahas me kete prirje “revolucionare” u çfaq ne Kosove tendenca e njohun e “Levizjes Nacional Demokratike Shqiptare” (LNDSH) e viteve te para (1945-1947) per ndergjegjsimin e elementit aktiv e te afrimit me Boten e Perendimit, si dhe mospajtimit me ideologjine politike. Si rrjedhim, kerkesat per nji forcim te identitetit kombetar shqiptar ne kuader te Jugosllavise Federale, filluen te ndryshohen, dhe bashkimi me Shqiperine u ba kerkesa kryesore e dites. Ne keto dite, çfaqet edhe aktivisti “enverist” Adem Demaçi, si figure simbolike e bashkimit me Shqiperine, nji kerkese se ciles i kishte kalue koha. Kosovaret, te shgenjyem nga zhvillimet politike dhe terrori komunist ne Shqiperi, ishin te vendosun me pase shtetin e tyne, mundesisht me evolucion kushtetues, tue fillue me kerkesen “Kosova-Republike”.

Kane qene demonstratat masive te vitit 1968 ata qe i dhane levizjes kosovare karakterin e saj te qendrueshem: jo bashkim me Shqiperine, por nji proçes shtet-formues qe synon nji republike te Kosoves mbrenda kuadrit te Jugosllavise federative. Parulla “Kosova-Republike” u ba udherrfyese ideologjike e popullsise dhe forma ma e plote e kerkeses per barazi ne Federate, por jashte kuadrit te Republikes se Serbise.. Nji percaktim i ketill logjik u pergjigjej mire kerkesave te Kosoves- barazi pa ndryshim te kufinjve nderkombetare- dhe ngriti nivelin politik te levizjes; kosovaret kishin tashma nji objektiv te caktuem, historikisht te justifikuem, dhe jo agresiv e revolucionar., i cili nuk mund te kundershtohej me arsye, me gjithe kercenimin e dhunes ushtarake serbe.

Akuzat jugosllave per “kunder-revolucion” dhe “separatizem” nuk pranoheshin lehte nga qarqet e edukueme te shoqenise jugosllave (me perjashtim ndoshta te Serbise, Malit te Zi dhe Maqedonise), as edhe nga qarqet diplomatike nderkombetare, amerikane dhe europiane (kryesisht gjermane).

Ky qendrim nuk pengoi autoritetet jugosllave me shtype egersisht çdo gjurme kundershtimi ne Kosove. . Nji aspekt i kesaj dhune ka qene persekutimi i klases se re intelektuale shqiptare, tani e njohun si forca udheheqse e levizjes mbarepopullore per nji Republike te Kosoves

Me Plenumin e IV te KQ te PKJ (qershor 1966) u krijue nji mundesi per shqiptaret e Kosoves me avancue programin e tyne qe synonte, si gjithnji ma pare, forcimin e lidhjeve direkte me Federaten Jugosllave, ne kurriz te dobesimit te lidhjeve te imponueme me force me Serbine. Ramja e A. Rankoviqi-it, koka drejtuese e shovinizmit serb, personi qe punoi ma se shumeti me avancue programin e nji “Serbie te Madhe” mbrenda Federates Jugosllave, ndezi shpresa te reja per nji levizje reformiste nga e cila do te perfitonte edhe Kosova. Ndryshimet kushtetuese (amendamentet) e vitit 1967 e ngriten nivelin e diskutimeve mbi Kosoven (dhe Vojvodinen) si “krahina autonome” dhe ushqyen kerkesen “Kosova-Republike!”, nji kerkese e denueme rande nga Kushtetuta e vitit 1963, qe dobesoi lidhjet e Kosoves me Federaten, dhe plotesoi deshirat serbe per kontroll mbi Kosoven.

Nji zhvillim i paparapame –dalja ne skene e Jugosllavise si faktor kryesor per reforma liberale, fitoi simpatine e “vendeve te pa-angazhuara” (ish-kolonite) dhe bani te pamundun kthimin ne sistemin autoritar, centralist, qe preferohej nga forcat regressive te shovinizmit serb. Tashti, dalja ne skene me fuqi ne Jugosllavi e “çeshtjes kombetare” kerkonte nji zgjidhje te pranueshme, qe eventualisht do te sherbente edhe si shembull per shume vende te pa-angazhueme. Termi “pakice kombetare” u zevendsue me termin “kombesi”, popullsi qe nuk perban korpusin kryesor te nji kombi (zakonisht i perfaqsuem ne nji “shtet”- si Shqiperia per Kosoven). Jusuf Buxhovi spjegon:

“ … Ky ndryshim nuk ishte vetem çeshtje terminologjie. Perkundrazi, kjo kishte te bente me nje perkufizim me adekuat per poziten e pjesetareve te kombesive si dhe rolin e tyne te ri qe do te kene ne Jugosllavi si subjekte te barabarta ne Federate, me çka krijohen kushte reale qe pozita e Krahinave (KAKM dhe PA e Vojvodines) te nxirreshin nga tutela serbe ku ishin futur me Kushtetuten e vitit 1963, per t’u kthyer ne ate te Federates…”(Kosova,328)

Nji zhvillim i ktille fatlum do te hapte rrugen per kerkesa ma te guximshme dhe ma konkrete nga ana e shqiptareve te Kosoves, siç jane anulimi i procesit te kurdisun te Prizrenit (1953) dhe pezullimi i shpernguljevet shqiptare ne Turqi.

Ngritja e KAKM ne nivelin e nji njisie federale pruni edhe ndryshime substanciale ne Kosove; jo me pak randesi ka qene zevendsimi i anti-shqiptarit Dushan Mugosha si udheheqes i PKJ per Kosoven, me shqiptarin Veli Deva.

Pozita e forcueme e shqiptareve te Kosoves u perkrah edhe nga elemente reformiste te Federates jugosllave –kryesisht sllovene dhe kroate. Ne veprimtarine e tyne kosovaret u perqendruen:

– ne zhvillimin ekonomik te Kosoves; dhe

– ne emancipimin ma te shpejte shoqenor dhe kombetar, si dhe ne emancipimin e kombesise shqiptare me forcimin e barazise, nji zhvillim qe duhej shprehe edhe nepermjet ndryshimeve kushtetuese (Buxhovi,op.cit.331)

Gjendja e re krijoi mundesine e zbulimit te diskriminimit te gjithaneshem serb ne Kosove, sidomos ne arsim dhe ekonomi, me synimin e pagabueshem ne reduktimin e Kosoves ne nji Krahine te paarsimueme dhe thellesisht te mbrapambetun ekonomikisht., ku vorfenia dhe paditunia do te ndihmojshin emigrimin e shqiptareve ne Turqi, nji objektiv kryesor serb.

Ne kete atmosfere optimizmi, ne Kosove nuk munguen edhe referencat ne Rezoluten e Bujanit dhe sidomos parimit te vete-vendosjes, tue perfshi edhe te drejten e shkeputjes. Ne prill 1968, Fadil Hoxha, udheheqes komunist kosovar, kerkonte haptazi njohjen me kushtetute te barazise kombetare ne mes te kombeve dhe kombesive….(perndryshe)…kjo kombesi (shqiptare) do te ishte jashte ose mysafire, ose diçka tjeter” qe la te kuptohet nji “toke e pushtueme”.

Ne kete fryme u mbajt mbledhja e Aktivit te komunisteve te Gjakoves, nga ku doli qendrimi se “Kosova do te mund te behej Republike” . Nga ky formulim, Aktivi i Gjakoves kerkoi:

1) Kombesia shqiptare te emertohet ‘kombi shqiptar’

2) te percaktohet me Kushtetute perdorimi i flamurit kombetar shqiptar,

3) te shpallet KAKM si “Republika e Kosoves’.

Qendrimet e Aktivit te Gjakoves u mirepriten ne te gjithe Krahinen. Ne Aktivin Politik te Prishtines u perseriten keto kerkesa, dhe u ngul kambe qe Kosova te njihet dhe te trajtohet si “njisi federale” me te drejta te plota.

Reagimi serb kundrejt kerkesave kosovare ka qene i terbuem. Ne mbledhjen e forumeve publike qendrimi Kosovar u paraqit si “tratheti e serbizmit”.

Kunder-reagimi Kosovar mund te permblidhet ne deklaraten e prokurorit te pergjithshem te Kosoves, Rezak Shala:” Republika e Kosoves ashte imperativ i kohes, dhe nga kjo e drejte nuk duhet heqe dore”.

Megjithate, nen presionin e udheheqjes federale, kryesia e komunisteve te KAKM u detyrue te terhiqet. “Opsioni i Republikes se Kosoves nuk ka qene asnji here pjese e kerkeses se komunisteve te Kosoves…por pasurimi i pozites Kushtetuese te Kosoves ne nivel te Federates.” (Buxhovi, Kosova,104)

Kompromisi i arritun se Kosova duhet te ngrihet ne shkallen e njisise federale, por duhet formalisht te mbetet e lidhun edhe me Republiken e Serbise, u spjegue nga Fadil Hoxha si vijon:

”…Nuk don te thote se nuk mund te shtrohet çeshtja e Republikes….Por duhet te vleresojme se çka ashte reale, vertete reale dhe e mundshme ne kete drejtim te afirmimit te autonomise, qe don te thote esenca te arrihet dhe, nga ana tjeter, te kuptohet se çka ashte deshire”. (Buxhovi.op.cit.342)

Kjo “terheqje taktike” shkaktoi reagimin e masave te te rinjve studente te konviktit te Prishtines, dhe te disa shkollave te mesme ne Kosove, qytetin e Tetoves dhe Ulqinit qe zgjaten, me nderpremje qe nga data 6 tetor deri me 27 nandor 1968, me kerkesen qe KAKM arsyetohet me te drejten e vetevendosjes –te konsakrueme ne Bujan,1944- e te fitueme gjate luftes kunder okupatorit. Nderhymja e forcave shtypese te policise serbe shkaktoi vdekjen dhe plagosjen me arme te studenteve. Por kerkesa “Kosova-Republike” u ba boshti kryesor parullave per te gjithe shqiptaret e Kosoves, pa dallim. Prirja per krijimin e nji shteti Kosovar predominoi, ndersa ideja e “bashkimit”me Shqiperine zuni vendin e dyte.

Demonstratat e vitit 1968 do te vejne shtetsine e Kosoves ne nji binare te pa kthese. Gjithashtu, keto demonstrata konfirmuen edhe rolin udheheqes te klases intelektuale te Kosoves. Flakadani i rezistences per liri e pavaresi kaloi nga pushka e “kaçakeve” ne nji atmosphere vete-vrasje, ne penen krijuese te te rinjve te edukuem dhe me perspektive fitorje ne kondita ma te pershtatshme qe mund te krijonte situata nderkombetare. Ashtu si tregoi historia ma vone, u donte bashkimi i ktyne dy armeve me arrijte fitoren perfundimtare ne fund te nji shekulli te pergjakshem, si dhe mirekuptimi nderkombetar!.(vijon)

Shtëpia e Martin Luther King në Alabama

January 20, 2014 by dgreca

Sot në SHBA është Dita e Martin Luther Kingut, udhëheqësi i vrarë i të drejtave civile. Është një ditë pushimi për të përkujtuar predikuesin baptist, i cili u bë zëri i lëvizjes për të drejtat civile në vitet ’50 dhe ’60. Një nga arritjet e tij më të mëdha e ka zanafillën më shumë se 50 vjet më parë në qytetit e Birmingamit të shtetit Alabama.

Martin Luther King erdhi në Birmingam në vitin 1963, në vendin që ai e quante qyteti më i ndarë racor në Shtetet e Bashkuara. “Për të dramatizuar këtë padrejtësi flagrante. Dhe për të kërkuar që qeveria federale të mos i japë fare të holla këtij qyteti nëse nuk vendos të heqë dallimet racore,” ishin fjalët e Martin Luther Kingut.
Zoti King dhe udhëheqës të tjerë të të drejtave civile filluan një fushatë për të nxitur qytetin të shfuqizojë ligjet që ndanin zezakët dhe të bardhët nëpër shkolla, restorante dhe vende të tjera publike.
Disa prej protestave u bënë të dhunshme dhe qindra demonstrues u arrestuan. Për t’i shpëtuar kaosit dhe për të patur një vend për të punuar, zoti King kërkoi strehim brenda kësaj shtëpie sekrete në Birmingam. Jeff Drew, prindërit e të cilit kanë qenë miq të Dr.Kingut, tani është pronari i shtëpisë.
“Ai mund të bënte çfarë të donte pa frikën e ndonjë hakmarrjeje brenda këtyre mureve. Shtëpia për të ishte vend për t’u lutur dhe për të shkruar.”
Por kjo nuk ka qenë një lagje e qetë 50 vjet më parë, pasi në atë kohë organizoheshin shpërthime bombash me motive racore, duke i dhënë këtij komuniteti pseudonimin “Dynamite Hill” – Kodra e Dinamitit.
Bombat shpërthenin afër dhe shtëpia ishte në mes të zjarrit nga të bardhët racistë.
“Kjo dhomë mbrohej nga ai muri i madh atje për të ndaluar plumbat të vinin këtu.”
Drew thotë se Dr. King qëndroi në shtëpi 20 herë gjatë fushatës në Birmingam. Ai fjeti në këtë dhomë dhe gjatë ditës u takua me udhëheqësit e të drejtave civile për të biseduar rreth strategjisë dhe për të negociuar mbi një marrëveshje me pronarët e bardhë të bizneseve.
“Këtu është vendi ku u negociua fundi i bojkotit të bizneseve të Birmingamit. Udhëheqësit e biznesit ranë dakord të punësojnë zezakët si shitës dhe të heqin shenjat nëpër tualete që i veçonin të bardhët dhe zezakët.”
Drew kujton gjithashtu kur ka dëgjuar një bisedë telefonike të tensionuar mes zotit King dhe presidentit John Kennedy, kur zoti King kërkoi që qeveria federale të ndalte dhunën.
“Zoti King thotë gjatë bisedës: ‘Ne duam që i gjithë vendi ta dijë se administrata juaj mbështet pabarazinë racore dhe brutalitetin këtu në Birmingham. Ne do t’i vazhdojmë demonstratat.’ Pastaj ai mbylli telefonin dhe e përplasi në tokë.”
Mëngjesin tjetër zoti Drew thotë se trupat federale të dërguara nga presidenti vendosën një postbllok jashtë shtëpisë dhe tensionet u zbutën.
Lawrence Pijeaux, President i Institutit të Birmingamit për të Drejtat Civile thotë se suksesi i zotit King në qytet pati një ndikim në mbarë vendin.
“Një ligj i ri bëri që njerëzit tanë të kenë mundësinë e arsimimit, strehimit, kujdesit shëndetësor, dhe të drejtës për të votuar. Këto gjëra u arritën kryesisht për shkak të asaj që ndodhi në Birmingam, të Alabamës.”
Zoti Drew dëshiron ta ruajë shtëpinë për t’u kujtuar njerëzve sakrificat e bëra nga zoti King dhe nga mijëra afrikano-amerikanë.(VOA)