Histori – Page 614 – Dielli

Pandeli Evangjeli,Luftëtar i paepur i tërësisë tokësorë shqiptare

November 10, 2013 by dgreca

Ne Foto: Kryeministri Pandeli Evangjeli dhe Ministri i Brendshëm Koço Kotta.Tiranë 1928/

Shruan:Eugen Shehu/ Zvicer/

Kur fatet e burrave lidhen me fatet e kombit të cilit i përkasin,atëhere çdo rrahje e zemrës së tyre është një gur themeli në kontinuitetin Etnik të popullit.Për më tej ,kur Brenda kësaj rrahjje ngjizen aspiratat shumshekullore të arbërorëve,nga murgujt e decenieve të shkuara shkundet sakaq pluhuri i harresës duke i lënë gjeneratat të mendohen përballë veprës së tyre.Gjeneratat kurdoherë mendojnë dhe krenohen për veprat atdhetare të paraardhësve të vet.Këtë krenari ata e ndjejnë akoma më të madhe,duke soditur jetën dhe veprën e Pandeli Evangjelit.

Lindi në Korçë,në vitin e largët 1859.Origjina e familjes së tij është në të vërtetë Shalësi i Kolonjës por ngase aty pat qënë shumë i vështirë shkollimi i fëmijëve ,i jati i Pandeliut,Jano,u vendos në qytetin e Korçës.Dihet tanimë se përpjekjet e atdhetarëve shqipëtarë për çeljen e shkollave shqipe,në mesin e shekullit të 19-të nuk kanë munguar askurrë.Por Porta e Lartë,duke ndjekur politikat e veta skllavëruese nuk lejoi çeljen e shkollave shqipe.Për rrjedhojë Pandeli Evangjeli mësimet e para i mori në shkollat greke,të cilat falë propagandës së Patriakanës së Stambollit patën lulëzuar asaj kohe në gjithë Shqipërinë e Jugut.Në pranverën e vitit 1877,Pandeli Evangjeli mbaroi me rezultate tejet të mira gjimnazin dhe ndonëse propaganda helene bënte çmos të çorientonte shqiptarët,falë edhe edukatës familjare,në shpirtin e djaloshit të Shalësit kishte bërë fole shqiptarizma.Menjëherë pas mbarimit të gjimnazit,Pandeliu do të përballej me vështirësitë e jetës ashtu si të gjithë shqiptarët e asaj kohe.Ai e pat kuptuar se për të jetuar në atdheun e vet me nderin dhe dinjitetin e duhur,duhej medoemos të merrte rrugët e kurbetit,të mblidhte pak para për të hapur ndonjë dyqan apo aktivitet tjetër në Korçën e vet të shtrenjtë.Për këtë arsye në vjeshtën e vitit 1878 ai niset për në Rumani,ku gjen përkrahjen e kolonisë shqiptare të vendosur aty më parë.Në sajë të kësaj përkrahje,Pandeli Evangjeli jo vetëm punoi me nder për disa vite me radhë,por iu bashkua pa kursyer asgjë lëvizjes së shqiptarëve të Bukureshtit për pamvarësinë e atdheut të tyre.Çdo ditë që kalonte,e bënte djaloshin e zgjuar të Shalësit më të ndërgjegjshëm për rolin që duhej të luante dhe kontributin që duhej të jepte në shërbim të kombit.

Në vitet 1986-1987,shqiptarët me banim në Bukuresht e rrethina,u organizuan rreth shoqërisë “Dituria”, e cila pati qëllim rritjen e vetëdijes sonë nacionale.Kjo shoqëri,ndonëse me luhatjet e veta nëpër vite,mundi të shtyp mjaft literaturë në gjuhë shqipe,të shpërndajë atë anekend trojeve tanë etnikë e mbi të gjitha të shndërrohet në pararendëse të ideve autonomiste shqiptare.Në janar të vitit 1896,duke parë aktivitetin e dendur atdhetar të Pandeli Evangjelit,”Dituria” zgjedh kryesine e re dhe kjo me shumicë votash emëron si kryetar Pandeli Evangjelin.Vite më vonë një bashkpunëtor i Evangjelit do të shkruante në memoriet e veta: “Pandeli Evangjeli më mbante gjithmonë pranë,më jepte libra për të lexuar dhe pasi i kisha lexuar më pyeste për përmbajtjen e tyre.Ai kënaqej nga leximi im dhe herëpashere më shpinte në bibliotekën e dyqanit të tij e cila shërbente edhe si zyra e shoqërisë “Dituria”(Th.Mborja “Kujtime nga lëvizja për çlirimin kombëtar”,Tiranë 1962,faqe 7).

Fundi i shekullit të 19-të ,pas rreziqeve të coptimit të trojeve tanë etnikë,do të potenconte edhe rrezikun e vet egzistencës së kombit tonë.Ka qënë kjo arsyeja që atdhetarët më të mëdhenj shqiptarë të asaj kohe si vëllezërit Frashëri ,Hoxha Tahsim,Naim Veqilharxhi,Koto Hoxhi,Mihal Grameno,Shahin Kolonja,Ibrahim Temo,Mithat Frashëri etj, vinin në dukje rëndësinë e madhe që kishte për kombin gjuha dhe kultura jonë kombëtare.Në këtë plejadë burrash të shkëlqyer nuk do të mungonte tanimë edhe kontributi i vyer i Pandeli Evangjelit,i cili, në shtypin që botohej asaj kohe në Bukuresht do të shkruante tekstualisht:”Duhet të përpiqemi dhe të hapim shkolla shqipe në Shqipëri,të mësojmë me gjuhën tonë se vetëm kështu do të mundim të njohim veten tonë,cilët jemi e do të na dhëmbet mëmëdheu… Po s’bëmë kështu do të qajmë fatin tonë”(Gazeta “Shqipëria”, Bukuresht 2 gusht 1987).

Ngase në ag të shekullit të 20-të,lëvizja autonomiste shqiptare vlente të mbështetej veçanërisht me shtypjen dhe shpërndarjen e teksteve në gjuhën shqipe,Pandeli Evangjeli , në krye të shoqërisë “Dituria” bëri çfar ishte e mundur të përmbushte nevojat e kësaj lëvizjje.Tanimë në adresë të tij ,në shtëpinë e vogël në Bukuresht,vinin varg letrat nga Janina dhe Preveza,nga Delivina dhe Manastiri,nga Shkupi e Prishtina,nga Vlora,Shkodra,madje deri nga mërgimtarët shqiptarë në Amerikë,të cilët kërkonin tekste në gjuhën e mëmës së tyre.Duke bashkpunuar me atdhetarë të tillë si Dervish Hima,Ibrahim Temo,Kristo Dako etj.Pandeli Evangjeli mundi të shtypë mijra tekste në gjuhën shqipe dhe njëherazi t’i shpërndajë këta.

Në pranverën e vitit 1906,fill pas vrasjes në Korçë të mitropolitit grek Fotit,atëherë kur patriarkana e Stambollit nisi hakmarrjen e verbër ndaj atdhetarëve shqiptarë,vëllezërit Bajo e Çerçiz Topulli,Shahin Kolonja dhe Rexhep Efendiu i Tetovës,kanë bujtur me javë të tëra në shtëpinë e vogël por mikpritëse të Pandeli Evangjelit në Bukuresht,në shoqërinë e përzemërt të tij dhe gruas besnike Maries.Kjo shtëpi në një farë mënyre u shndërrua në shtabin e Komitetit të Fshehtë të Manastirit.Prej aty kanë dalë sa e sa vendime të rëndësishme jo vetëm për Shoqërinë “Dituria” por edhe Komitetet e fshehta shqiptare në disa qytete të tjerë.Intuitiv dhe atdhetar,duke parë se kombit të vet i nevoiteshin supe dhe mendje të bashkuara,Pandeli Evangjeli kapërxeu një varg vështirësish dhe jep ndihmesën e vet të çmuar në krijimin e shoqërisë “Bashkimi” të Bukureshtit ,në të cilën u përfshinë jo vetëm tri shoqatat kryesore në Rumani por edhe një varg atdhetarësh të asaj kohe,të cilët për një arsye apo tjetër kishin qendruar në hije. Vetëm dy muaj pas krijimit të shoqërisë “Bashkimi”ishin disa prej shoqërive kryesore të shqiptarëve të Amerikës,të cilët donin t’i bashkangjiteshin asaj të Bukureshtit.Në fillim të vitit 1911,athere kur kryengritja shqiptare ishte në prag të shpërthimit të saj, plaku Ismail Qemali dergon në Bukuresht Luigj Gurakuqin,i cili do të kerkonte ndihma për lëvizjen kulmore.Në krye të kolonisë shqiptare te Bukureshtit ,Pandeli Evangjeli jo vetëm që do të kontribonte me të holla nga kursimet e veta familjare,por nuk do të mungonte aspak të trokiste nëpër dyert e emigrantëve të tjerë,duke shtruar përpara tyre çështjen e kontributit për realizimin e kryengritjes.Ndërsa në verën e vitit 1912,athere kur Porta e Lartë u duk se i pranoi kërkesat e parashtruara nga kryengritësit shqiptarë të udhëhequr nga Hasan Prishtina,atdhetari Pandeli Evangjeli nuk mund të entusiazmohej si disa të tjerë.Mbi shpatullat e tij ,kishin rënë një varg mundimesh të osmanllinjve,ndaj me të drejtë ai shkruante në ato momente mikut dhe bashkpunëtorit të ngushtë të tij Mid’hat Frasherit:”Si i vështron zotrote punerat e Shqipërisë ? A do të marrin fund të mirë apo prapë do të na genjejnë?”(Arkivi qendror i shtetit-Tiranë.Fondi 35,dosja 36/5,fleta 1088,dt.19.09.1912).

Dihet tamime se shpallja e pamvaresise së Shqipërisë në 28 nëntor të vitit 1912 , shënoi një kthesë vendimtare për fatet e kombit tone.Vetëm dy ditë pas kësaj ngjarje të lavdishme,kolonia shqiptare në Bukuresht e drejtuar dhe organizuar nga Pandeli Evangjeli,i drejtoi një mocion Fuqive të Mëdha dhe gjithë opinionit ndërkombëtar ,në të cilën kërkonte pos të tjerave njohjen e Shqipërisë së pamvarur,në të cilën të përfshihen katër vilajetet e saj: Shkodra,Kosova,Manastiri dhe Janina.Njëherazi krahas veprimtarisë diplomatike,nuk munguan edhe aksionet konkretë të mërgimtarëve shqiptarë në Rumani.Në njerin prej takimeve,Pandeli Evangjeli,i cili mbante korespondencë më qeverinë e Vlorës,i informoi bashkombasit e vet për vështirësitë që i dilnin kësaj qeverie.Madje nga ky tubim iu derguar edhe një telegram Fuqive të Mëdha,ku midis të tjerave i kërkohej:”Kufijtë tanë duhet të caktoheshin drejtësisht duke hedhur poshtë pretendimet e shteteve ballkanike mbi krahinat tona”(Arkivi i Institutittë Historisë,Tiranë.Dok.të Vjenës.dok. nr.4835 dt 2 dhjetor 1912).Një ngjarje e shënuar në jetën e atdhetarit Pandeli Evangjeli do të ishte padyshim kërkesa e atdhetarëve shqiptarë në pranverën e vitit 1914 e cila lidhej me kthimin e tij në atdhe dhe për më tepër në qytetin ku u lind dhe kaloi rininë e parë,në Korçë.Për hir të së vërtetës duhet thënë se Pandeli Evangjeli pati vënë një ekonomi të mirë në Bukuresht dhe prania e familjes i sillte veç lumturi,por shpirti i burrit të madh është kurdoherë aty ku e kërkon fati i kombit.Ai lë ngrohtësinë familjare për t’ju përgjigjur kërkesës së atdhetarëve shqiptarë dhe në prillin e vitit 1914 merr detyrën e prefektit të Korçës.Ka qënë sigurisht Themistokli Gërmenji komandanti i forcave vullnetare të Korçës i cili siguroi qetësinë në vend,u dërgoi ultimatumin qarqeve shovene greke dhe në mënyrë tejet ceremoniale mblodhi 4000 vet të cilët e pritën plot dashuri e brohërima prefektin e parë të qytetit.Shtypi i kohës do të shkruante rreth kësaj ngjarjeje pos të tjerave:”Dita e 5 prillit , e shtuna e madhe,ishte një nga më të shënuarat dhe më gazmoret ditë të popullit korçar,se në këtë ditë erdhi i pari qeveritar shqiptar i kazasë së Korçës z. Pandeli Evangjeli.Zemrat e të gjithë korçarëve ndjenin gëzim të patreguar ,të gjithve buza u qeshte dhe lavdëronin Perëndinë për këtë ditë fatbardhë (Gazeta “Koha” Korçë 17 Prill 1914.)

Që në ditët e para të aktivitetit të tij si prefekt i Korçës , Pandeli Evangjeli do të ndeshej me një varg vështirësish nga më të ndryshmet .Në marsin e atij viti autoritetet greke me ndihmën e andartëve grekë patën organizuar në Gjirokastër një kongres i cili shpalli autonominë e Vorio-Epirit ,madje formuan me këtë rast edhe një të ashtuquajtur qeveri të përkohshme.Disa ditë pas këtij aksioni,Athina ndermori edhe një hap tjetër në Himarë,ku me ndihmën e majorit të ushtrisë greke Spiro Milos nga Himara,shpalli autoniminë e qytetit ,përfshi 7 fshatrat që përmblidhte kjo qëndër administrative .Përballë kësaj gjendje,Pandeli Evangjeli u përpoq jo vetëm të luftonte propogandën shoviniste greke por edhe të merte masa energjike ndaj rrëzikut për shpërbërjen e kufijve tanë jugorë.Me largimin e Princ Vidit nga Shqipëria,situata në Korçë ,Gjirokastër,Përmet erdhi duke u përkeqësuar.Ushtritë helene mësynë serish kufijtë shqiptarë,duke dashur të bënin realisht endrrën vorio-epiriote.Në fundmajin e vitit 1914,kur e pa se forcat e vullnetarëve korçarë nuk mund ti bënin ballë sulmeve të hordhive helene, Pandeli Evangjeli,me cilësinë e prefektit të Korçës,i lutej Aqif Pashë Elbasanit ,prefektit të Elbasanit të dërgonte sa më shpejtë përforcime sepse pamvarësia e Shqipërisë së Jugut ishte më e rrezikuar se asnjëherë.Në këtë telegram midis të tjerave thuhet:”Sa të mundni më parë dërgoni forca ushtarake ,u lutemi fort … atyre që janë mbledhur të vijnë sa më shpejt të shpëtojnë nderin e Shqipërisë(Arkivi Qendror i Shtetit Tiranë,fondi 68,dosja 5 fleta 75-76).

Ngjarjet e Luftes së Parë Botërore do të përfshinin në rrjedhën e tyre edhe Shqipërinë. Shteti shqiptar pas largimit të Princ Vidit futet në kaos dhe Pandeli Evangjeli jep dorëheqje në pamundësi të vijojë misionin e vet fisnik.Disa atdhetarë shqiptarë mund ta përcjellin atë deri në Shkup dhe prej këtej Evangjeli niset sërish në Bukuresht.Por edhe këtu ai nuk do të rreshte për asnje cast së punuari për kombin e vet.Në verën e vitit 1915,duke qënë në krye të shoqërisë “Kolonia shqipëtare e Bukureshtit”Pandeli Evangjeli u dërgoi Fuqive të Mëdha disa peticione ku i kërkonte atyre që të mos nëpërkëmbeshin të drejtat e shqiptarëve.Ndërsa në marsin e vitit 1919,Pandeli Evangjeli do të kryesonte grupin e atdhetarëve shqiptarë në Konferencën e Paqes në Paris.Një tog dokumentash arkivorë na bëjnë me dije se akti i përfaqësimit të Pandeli Evangjelit në këtë Konferencë ishte jo vetëm miratim nga kolonitë shqiptare në Rumani por aty patën firmosur edhe dhjetra personalitete të lëvizjes autonomiste shqiptare nga Gjakova,Drenica,Gjilani,Tetova,Shkupi dhe Manastiri.

Përgjatë dy viteve të qëndrimit të tij në Paris,Pandeli Evangjeli në bashkëpunim të ngushtë me Ibrahim Temon,Mid’hat Frashërin,Parashqevi Qiriazin,Dhimitër Beratin etj. u përpoq me çdo mjet ndaj sulmeve të egra të fqinjëve tanë shovenë,të cilët kërkonin të zhduknin njëherë e e përgjithmonë Shqipërinë nga harta e Ballkanit.Në mënyrë të veçantë si banor i jugut të Shqipërisë dhe si ortodoks ai u përpoq të demaskonte të gjitha demagogjitë e Athinës për përrallat e saj vorio-epiriote.Është i njohur tanimë fakti qe rreth 2000 shqiptarë grekomanë,të cilët ndodheshin në SHBA ,të joshur nga premtimet e Athinës, i dërguan një memorie Konferencës së Paqes , nëpërmjet të cilës , në mënyrë të paturpshme kërkonin bashkimin e Korçes dhe Gjirokastres me Greqinë.Në letrën që Pandeli Evangjeli , u dërgonte atdhetarëve shqiptarë në SHBA ,midis të tjerave thoshte tekstualisht :”Jam I bindur,se nënshkruesit e një akti të tillë antikombëtar nuk janë shqiptarë”.(AQSH,Tiranë,fondi 30,dosja 12 , fleta 1)

Në mesin e vitit 1920 ,meqënëse punët në prefekturën e Korçës nuk shkonin mirë,kryeministri shqiptar i kohës Iliaz Vrioni i propozon Pandeli Evangjelit të zerë sërish funksionin e prefektit të ketij qyteti.Pandeliu lë Parisin ,shkon disa ditë në Bukuresht pranë familjes dhe niset përsëri në Korçë.Siç dihet në fillim të dhjetorit 1920, qeveria nën kryesinë Iliaz Vrionit shpalli zgjedhjet e para parlamentare në qeverinë e pamvarur.Pandeli Evangjeli me këtë rast u zgjodh deputet i Korçës dhe pikëridht në seancën e parë plenare të parlamentit të parë shqiptar ,falë meritave të shquara të tij në shërbim të çështjes sonë kombëtare,Pandeli Evangjeli me vota unanime zgjidhet kryetar i këtij parlamenti.Rreth kësaj ngjarje shtypi shqiptar i kohës do të shkruante:”Z.Pandeli Evangjeli u zgjodh me shumicën e votave president i parlamentit shqiptar.Është e tëpert të bëjmë fjalë duke numëruar veprat e këtij burri të mençur në tërë jetën e tij,veçse ta urojmë nga zemra dhe të përhirojmë gjithë ata deputetë që çmuan njerinë e merituarshëm”(gazeta “Mbrojtja Kombëtare” nr.35 dt.23.maj 1921).

Pak kohë do të qëndronte Pandeli Evangjeli në këtë detyrë.Në korrikun e vitit 1921 formohet kabineti i ri ministror dhe kësaj radhe u pa e arsyeshme që Pandeli Evangjeli për shkak të njohurive të thella në rrafsh të dipllomacisë,për arsye se pati mbrojtur me devocion dhe dinjitet çështjen shqiptare në Konferencën e Paqes në Paris dhe pasi gëzonte reputacion në kanceleritë evropiane,të emërohet në postin e Ministrit të Jashtëm.Burri i Korçës jep dorëheqjen nga funksioni i kryetarit të parlamentit, i bindur për t’i shërbyer atdheut dhe kombit atje ku e thërrasin.Në funksionin e ministrit të punëve të jashtme,Pandeli Evangjeli do te shprehte në mënytë të dukshme,jo vetëm prirjet e veta atdhetare,por sidomos aftësitë në fushën diplomatike.Një varg takimesh,konferencash , në Shqipëri ,Romë,Paris,Gjenevë dhe Londër do të zbulohen cilësitë e diplomatit të klasit të parë tek burri i mençur i Kolonjës.

Për hir të së vërtetës duhet thënë se në verën e vitit 1921,gjendja në Shqipëri ishte tejet e nderë.Fuqitë e mëdha ende nuk patën caktuar statusin e Shqipërisë ndërsa mësymjet e vazhdueshme të grekëve në jug dhe të jugosllavëve në veri të vendit,kërcënonin dukshëm edhe atë pak territor shqiptar.Në kushte të tilla,dy grupet parlamentare shqiptare formuan koalicionin me emrin “Bashkimi i Shenjtë” nga i cili doli qeveria e re.Me shumicë votash,parlamenti votoi në krye të kësaj qeverie,si kryeministër z.Pandeli Evangjeli.Edhe në këtë detyrë ra në sy përkushtimi i madh i kryeministrit shqiptar.Burrit të Kolonjës i duhej të punonte deri në 16 orë në ditë sa për të rregulluar gjendjen e brendshme,aq edhe për të zgjidhur një varg problemesh në rrafshin nderkombëtar,siç ishte njohja përfundimtare e shtetit Shqiptar dhe përcaktimi definitiv i kufijve politikë.Po tu shtosh të gjithë këtyre problemeve edhe intervencionet ushtarake të Beogradit dhe Athinës,bindesh lehtë për rolin e pazëvëndësueshëm të Pandeli Evangjelit.Pikërisht në këto momente shtypi shqiptar i kohës do të shkruante pos të therave:”Kabineti i ri ndënë kryesinë e z.Pandeli Evangjeli përmbushi tërë shpresat e nacionalistëve shqipëtarë duke punuar në çdo pikpamje me një paanësi shembullore”(Gazeta “Shqipëria e re” Nr.59,11 dhjetor 1921).

Në vjeshtën e viti 1922,situate politike Brenda vendit ishte përkeqësuar,ndaj u votua për një tjetër qeveri,tanimë nën kryesinë e Ahmet Zogut.Në këtë kabinet Pandeli Evangjeli mori funksionet e ministrit të punëve të jashtme dhe duke qënë në korent të gjithë ngjarjeve politike dha kontributin e vet të çmuar qysh në ditët e para të marrjes së detyrës.Ai do të jepte dorëheqjen nga kjo detyrë vetëm më 27 shkurt 1924,dy ditë pas dorëheqjes së kryeministrit Ahmet Zogut.Burri i mençur do të largohej në majin e vitit 1924 për në Rumani, duke mos u bërë dot ballë sulmeve dhe shpifjeve të atyre që organizuan në qershor të vitit 1924 grushtin e shtetit.Ndërkaq,ai do të kthehej sërish në atdhe në janar të vitit 1925 ,si deputet i Korçës,i dalë nga zgjedhjet e fundvitit 1924.Më 24 shtator 1925,Kryetari i Republikës Ahmet Zogu,firmosi dekretin për emërimin e Pandeli Evangjelit në funksionin e rëndësishëm të Kryetarit të shtetit.Midis të tjerave Ahmet Zogu iu drejtua Pandeli Evangjelit me fjalët:”Jeta e kalueme plot nder,shërbimet tuaja patriotike dhe besnikëria juaj ndaj statutit dhe regjimit,na jep sigurinë e duhur që kjo periudhë ka për të qënë për fat të mirë të kombit”.(gazeta “Dajti”, Tiranë 30 shtator 1925).

Edhe në detyrën e kryetarit të Senatit Pandeli Evangjeli rrëfen mënçurinë dhe atdhetarinë e vet.Deri në fund të vitit 1928 ,Senati i Shqipërisë nxorri një varg ligjesh dhe dekretesh përmes të cilave rregullohej jeta ekonomike ,politike e shoqërore e shqiptarëve.Brenda logjikës së këtyre ligjeve,ishte padyshim urtësia dhe mendimi i pjekur i Kryetar Evangjelit.Nderkaq në pranverën e vitit 1928 u hodh në Shqipëri ideja e Monarkisë.Nga disa burra të kombit si dhe vet Ahmet Zogu ishte parë e arsyeshme se ndryshimi i rregjimit për vet kushtet e vendit do të mund ti çonte më përpara punët.Në këto kushte duheshin zhvilluar zgjedhje të reja për krijimin e Asamblesë Kushtetuese.Siç dihet zgjedhjet u zhvilluan më 17 gusht 1928,ndërsa më 25 gusht,një javë më pas,në mbledhjen e parë të kësaj Asambleje,Pandeli Evangjeli u zgjodh unanimisht si Kryetar i Asamblesë Kushtetuese.Më 1 shtator 1928,në fjalën e vet emblematike të shpalljes së monarkisë ,midis të tjerave Pandeli Evangjeli do të kumtonte:”Shqipërisë kurdoherë ky regjim i asht tregue i arsyeshëm për mirqeverimin e saj dhe sa më shumë impozohet sot,kur për t’i dhanë fuqitë mbretnore,kemi Naltmadhëninë e Tij A.Zogun,shpëtimtarin e kombit…”(10 vjet mbretni 1928-1938,Tiranë 1938,faqe 37).

Në vitet 1930-1935 Pandeli Evangjeli do të zgjidhej plot tre herë kryeministër i Shqipërisë.Përkrah Mbretit Zog ai do të vinte në dobi të çështjes shqiptare jo vetëm urtësinë dhe largpamësinë e vet por edhe ato energji të pakta që i patën mbetur.Shtatëdhjetë e ca vjeçar do të vazhdonte të digjej si qiriu që ti bëntë shqiptarët të shihnin më mirë njeri-tjetrin dhe vetë të ardhmen e tyre.Është kjo një ndër arsyet që edhe shqiptarët nuk e hoqën askurrë nga zemra këtë burrë të Kolonjës.Kështu,kur në janarin e vitit 1937 u bënë zgjedhjet e reja parlamentare,ai u zgjodh serish deputet në Korçë.i prekur,sigurisht,nga dashuria me të cilën shqiptarët përcillnin këtë atdhetar të flaktë,në mbledhjen e parë të Parlamentit në muajin shkurt të vitit 1937,midis të tjerave Pandeli Evangjeli do të shprehej tekstualisht:”Në aktivitetin tonë të vazhdueshëm,me seriozitetin që do të tregojmë… ne do të kemi bërë detyrën tonë me nder,do të kemi plotësuar misionin politik dhe patriotik që na ka ngarkuar populli dhe do të dalim faqebardhë karshi këtij populli dhe kundrejt Mbretit tonë shumë të dashur”.(AQSH Tiranë,fondi 246,dosja 72,fleta 19).

Edhe në vitet 1937-1939,roli i Pandeli Evangjelit në politikën parlamentare shqiptare ka qënë i pazëvëndësueshëm.Ndonëse tek të tetëdhjetë vitet ai do të kishte një qartësi të admirueshme politike dhe për më tej energji të habitshme.Jo rrallë Pandeli Evangjeli do të ishte i ftuar në Oborrin Mbretëror dhe vet Mbreti Zog,për orë të tëra do të bisedonte me plakun patriot.Në dhjetë vitet e mbretërisë shqiptare Pandeli Evangjeli kreu me përkushtim dy funksionet më kryesore ,atë të Kryetarit të Parlamentit dhe të Kryeministrit të vendit.Ka qënë kjo një ndër arsyet që fjala e tij të dëgjohej e përcilllej me respektin e duhur jo vetëm Brenda Oborrit Mbretëror ,por kudo në rrethet e politikanëve dhe atdhetarëve shqiptarë.Në prillin e vitit 1939 Pandeli Evangjeli do të ndjente dhimbjen si gjithë shqiptarët ,por ishte shumë plak të rrëmbente pushkën.U mbyll në shtëpi dhe nuk pranoi të bashkëpunonte me askënd.Ndofta kjo e shpëtoi nga plumbat e komunistëve shqiptarë të cilët sidoqoftë e internuan në Korçë ku mbylli sytë në tetorin e vitit 1949.

Bern -Zvicër

Kol Margjini, martir i shqiptarizmës (16.11.1892-maj1949)

November 7, 2013 by dgreca

Nga Engjell ZERDELIA*/

Profesor Kol Margjini, mësues i përkushtuar, drejtues e organizator i shquar i arsimit, përkthyes e studiues prodhimtar në fushën e pedagogjisë, autor tekstesh shkollore dhe didakt i njohur, udhëheqës politik për bashkimin kombëtar të kombit.

Lindi në Prizren, më 16 nëntor 1892. Mësimet e para i mori në vendlindje, me mësues Mati Logorecin e kosovarin Lazër Lumezin. Profesionistë të mirëfilltë e të talentuar, që përçuan dhe thelluan tek Kola edhe më tepër dashurinë për Shqipërinë dhe Kosovën, gjë që e trashëgonte nga vatra e Margjinëve dhe nëpërmjet bisedave që kishtë dëgjuar nga “Oda e miqëve”, e cila ka shërbyer si “Akademia e Edukimit Atdhetar Shqiptar”

I ati, Gjoni, erdhi në Shkodër, qendra e vilajetit dhe e pasurisë së madhe tregtare që shërbente si një urë lidhëse ndërmjet lindjes dhe perëndimit. Shkollën qytetëse dhe pedagogjiken i ndoqi në Vienë të Austrisë me bursë, që e fitoi si nxënës i shkëlqyer që ishte përfundoi për 3 vjet Institutin Oriental, Katedrën e Gjuhës Shqipe, të drejtuar me kompetencë shkencore nga intelektualë e euriditë shqiptarë si; profesor Gjergj Pekmezi me të cilin bisedonin për zgjimin, përparimin dhe të ardhmen e popullit shqiptar.

Në pushime kthehej në vendlindje dhe u fliste shokëve dhe miqëve, për kulturën, për shkollën, karakterin dhe krenarinë nacionale të austriakëve, të cilët gëzonin dhe festonin hapur dhe kërkonin me shumë lulëzim e përparim kombëtar. Kola, i diplomuar me nota të mira në Vienë të Austrisë, i pajisur me vrullin rinor të moshës, me përkushtimin tradicional e atdhetar familjar shqiptar, kthehet në Shkodër në vitin 1913 duke sjellë njohuritë e thella të shkollës, në përvojën e saj, mbresat e korrektësisë së krenarisë kombëtare të austriakëve; në këtë frymëzim emërohet mësues në shkollën fillore të Shkodrës(atëherë quhej “Shkolla Popullore”), në një ndërtesë në qendër të qytetit, prishur rreth viteve ’60 në vendin e së cilës, më 1987 është vendosur një pllakë përkujtimore. Vashdon mësues në profilin e matematikës, e gjuhës gjermane në Shkollën Qytetase. Me hapjen e Shkollës Normale në vitin 1917 ndjehej nevoja për një profesor të tillë, të përgatitur. Emri i Kol Margjinit filloi të bëhej i njohur në rrethet intelektuale të vendit tonë së bashku me Gaspër Mikelin, Ismail Anamalin e Ndue Palucën, me të cilët i lidhi një miqësi e ngushtë gjatë gjithë jetës, mori pjesë në Kongresin Arsimor të Lushnjës në Gusht të vitit 1920.

Në protokollin original mbi mledhjen e parë që u mbajt nga ora 9 paradite të datës 15 Gusht 1920, z. Kol Margjini nxorri një letër të Ministrisë së Arsimit dhe sipas porosisë që kishte pasur ia dorëzoi me kortezi misit më të moshuar të kongresit zotit Kondili, i cili e hapi letrën dhe ia dorëzoi përsëri zotit Margjini që ta lexojë…

Në Shkodrën e kulturës së lashtë tradicionale puna e arsimit ishte vënë në rrugë të mbarë, ndaj profesorit të etur për të shpërndarë dije në Shqipëri, i qante zemra të bëheshin shumë Shkodra anembanë dhe mezi priste rastin për të shkuar vullnetar në përhapjen e mësimit shqip në Kosovë, ku serbët vashdonin genocidin e tyre . Viti 1941 e gjen profesor në gjimnazin e Prizrenit, ku shprehet dëshira e madhe për të ndihmuar vëllezërit e martirizuar në përparimin e arsimit .

Shumë shqiptarë e shprehin këtë dëshirë, por pesha e profesor Margjinit ishte e një rëndësie të veçantë. Propozojmë se ky gjimnaz i ri të marrë emrin e Gjon Buzukut e kështu u bë. Me iniciativën e tij u çel kursi pedagogjik i Prishtinës. Ai nga përvoja e kuptonte se pa përgatitjen e mësuesve nuk mund të mbahej në këmbë e të zgjerohej në të gjithë krahinën e Kosovës, shkolla shqipe. Vetëm po të lexojmë raportin që i dërgon Ministrisë së Arsimit, bindesh për seriozitetin e një pune të lodhshme dhe efektive. Ke se çfarë mëson për mënyrën e organizimit, drejtimit të praktikës pedagogjike. Shumë prej ish-kursistëve i kujtojnë me nderim mësimet e tyre. Por fjala mësues për Kolën, ishte një koncept i gjerë që do të thonte dhe qytetar e patriot. E kësisoj ai nuk mund të rrinte mënjanë çështjes së shenjtë kombëtare . Më 16 Shtator të vitit 1943 formohet Lidhja e Dytë e Prizrenit, organizatë politike që synonte bashkimin kombëtar. Profesor Kol Margjini menjëherë u zgjodh në Komitetin Drejtues e më vonë nënkryetar i saj me ardhjen e forcave nacionaliste në Prizren, ai mban një fjalim të gjatë sa të gjithë qytetarët u përlotën nga fjala prekëse e autorit, aq sa dhe gratë kërkuan armë për të luftuar zaptuesit gjermanë e serbë që po përgatiteshin të vinin pas tyre, për të luftuar krahas burrave për mbrojtjen e Shqipërise etnike. Gjatë një inspektimi shkollor tek mësuesja Marie Temali (gruaja e të ndierit Gjon Temalit, pushkatuar në vitin 1951 për’’ bombën’’ në ambasadën Ruse) kujton : zoti Margjini , pasi më dëgjoi disa orë mësimi ndër lëndë të ndryshme, për orën e historisë së Shqipërisë më tha : “ … këtë orë do ta zhvilloj unë me nxënësit e tu, ishte tema -Lidhja e Prizrenit. Unë, si bir Kosove, e ndjej shumë rëndësinë e saj.

Në mbarim të orës së mësimit shumica e nxënësve dhe prindërve (ora e fundit e muajit gjithmonë kishte takim me prindër dhe i ftoi edhe ata të merrnin pjesë në mësim) ishin me sy të përlotur. Ai më shumë interpretoi nga shpirti i tij atdhetar, se sa u shpjegoi mësimin, gjë që më sugjestionoi edhe mua si mësuese historie, e qe aq mbresëlënës, sa që atë orë, nxënësit kërkonin tua shpjegoja edhe në orët e tjera për shkak të përkushtimit e patosit atdhetar që foli profesor Kola . Në vitin 1943 Kola qe nënkryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit që kishte për pikësynim bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Gjatë kësaj atmosfere janë bërë disa tubime të popullit në sheshin kryesor të qytetit para se të bëhej mitingu në kalanë e Rozafatit. Ka përshendetur Kol Margjini dhe spikat fjala e tij …“… në Shkodrën tonë këndojnë bylbylat, ndërsa në Kosovën e robtue këndojnë qyqet, ne këtë ditë gëzojmë e dëshpërohemi, këndojmë e psherëtijmë; çdo gjë sikur na asht dyzue e përgjysmue, mëndja, zemra, shpirti, vetë trungu i Shqipërisë nanë, por shpresën ne e kemi të madhe, siç thotë Fishta “Po, por nesër me ndihmë të zotit do ta bajmë Shqypnin të lirë” . Ago Agaj, personalitet i shquar në historinë nacionaliste gjatë periudhës 1941-1945, ish-prefekt i Mitrovicës dhe ministër i ekonomisë, që pas luftës jetoi dhe vdiq në Amerikë, në revistën “Zëri i Prishtinës” shkruan : “Në vjeshtën 1924, në mbarim të udhëtimit tim të parë rreth e rrotull, mal më mal, e grykë më grykë të Shqipërisë, dola në majë të malit të Pashtrikut, prej ku me dylbi kundrova me mall Kosovën. Dashurinë për këtë vend ma kishte mbjellë në shpirt, kur po thuaj ala fëmijë , Kol Margjini që m’u bë vëllai i madh në Vienë dhe më vonë do të bëhej profesori-martir i shqiptarizmës në Prizren, viktimë i sllavoshqiptarizmës. Ai dhe Dervish Hima më treguan dhe trimëritë e luanit të Dragobisë, Isa Boletinit, që atëherë ishte bërë legjende e gjallë në tërë evropën”. Në vend të mirënjohjes, arrestohet në Shkodër, në Janar të 1945-ës dhe u dorëzohet serbomëdhenjve për të mos u kthyer më kurrë. Gjykohet me vdekje, i falet jeta duke ia ndërruar dënimin me heqje lirie shumëvjecare. Janë shumë impresionuese dhe domethënëse fjalët e vajzës, Antonetës, kur të atin të lidhur me pranga po e dërgonin në Tuz bashkë me shokë të tjerë që iu drejtua Kolës: “Bac për Shqipni e për Kosovë, bacë!!”. Vdiq pas 5 vjetësh, vuajtjesh në burgun famëkeq të Sremska-Mitrovicës, në Serbi, pa pasur mundësi të ndihmohet prej askujt, larg familjes e të të afërmëve, të cilët nuk e dinë se ku i prehen eshtrat. U shua për atë ideal , për të cilin kishte punuar e luftuar gjithë jetën, martiri i shqiptarizmës.

* Studiues, autor i librit per Kongresin Arsimor te Lushnjes. Pedagog ne Gjimnazi “Jani Nushi” Lushnje(Ne Foto: Engjell Zerdelia)

ALI ASLLANI DHE TAKIMI I BEFASISHEM ME MEHMET SHEHUN

November 7, 2013 by dgreca

Shkruan: Gëzim Llojdia*/

Aty ka qenë dhe do të jetë më shprehen banorët. Po ku ka lindur poeti lirik,diplomati i shquar dhe kryetari i bashkisë së Vlorës Ali Asllani.Ja historia e parë për Ali Asllanin.,siç ma ka rrëfyer Q.Meminaj Mehmet Shehu:Ju nuk keni arritur ti bëni dot punët siç i bënte Ali Asllani Nga një bisedë me Piro Rexhepin i biri i R.S,më 30 maj ’98 në fshatin Vajzë,më tha:”Me Ali Asllanin,nuk kishim lidhje gjaku,por babai im e donte aq shumë,sa që e konsideronte njësoj si vëlla.Kur u nda nga jeta baba im,xha Aliu,ndenji në shtëpinë tonë,plot 40 ditë dhe priti ngushëllimet,si vëllai i tij.Por një ditë,më tha jemi ndodhur shumë ngushtë,sepse na lajmëruan nga lartë,që të dilnim jashtë nga shtëpia dhe dhoma ku priteshin ngushëllimet,mbasi në familjen tonë,do të vinte Kryeministri Mehmet Shehu, për të ngushëlluar.Isha N/kryetar i K.Ekzekutiv të Tiranës. Dolëm të gjithë nga dhoma dhe po bisedonim,se kush ishte ai burrë që ti thoshte edhe Ali Asllanit,të dilte nga shtëpia.Nga autoriteti që ai kish,nuk e merrte njeri guximin por më në fund disa miq më detyruan mua që t’ia thosha.Më vinte shumë rëndë,por s’kisha çfarë të bëja.Ju afrova dhe i thashë se duhet të dalin të gjithë nga dhoma,mbasi vjen Kryeministri për ngushëllim,dhe është duke ardhur i thashë.-Po,më tha bëni ashtu siç ju kanë thënë,biles shpejt dhe pa zhurmë,kurse unë vetëm do të qëndroj këtu,të pres ngushëllimet,se më ka vdekur vëllai.Asnjë fjalë nuk kisha mundësi t’i thosha xha Aliut,dola dhe unë jashtë por gjithmonë me merak,sepse nuk u zbatua,një urdhër i rëndësishëm.Megjithatë kur erdhi Kryeministri,kalo tek ne që ishin radhitur,na përshëndeti me kokë dhe pa bërë zë,u fut në dhomë duke i dhënë dorën ftohtë Xha Aliut.Sa ndenji aty Kryeminstri,bisedoi vetëm me Xha Alinë ,dhe me asnjë nga ne nuk këmbeu fjalë,e me që i pëlqeu biseda ndenji rreth 1.30.E thash,që kur erdhi i dha dorën ftohtë Xha Aliut,por ama,kur iku,ai e rroku në qafë dhe e shtrëngoi fortë. Të them të drejtën,më tregonte ai,na shkriu gjaku,megjithëse dita-ditës prisja të më fliste dhe të më jepte ndonjë masë të rëndë.Mbas disa ditësh Kryeministri foli në raport,kryetarët e K.Ekzekutiv,meqë Kryetari i Tiranës,nuk ndodhej aty, në mbledhje shkova unë. Gjithnjë mëndja më thash,se kur të raportoja do të më thotë diçka për atë ditë,por ai nuk ma përmendi fare.Mbasi mbaruam të gjithë filloi të na jepte porosi,se si ne duhet të kontrollojmë dhe të ndjekim zbatimin e detyrave.”Juve,na tha,nuk kini arritur akoma ti bëni mirë detyrat tuaja ashtu siç i bënte në atë kohë,Ali Asllani,kur ishte Kryetar i Bashkisë në qytetin e Vlorës.Kur do të arrini edhe ju që t’i kryeni detyrat ashtu siç i kryente ai.Vetëm athere më doli frika,dhe kur mbaruam mbledhjen shkova menjëherë në shtëpi dh iu thashë pjesëtarëve të tjerë të familjes,që të mos kenë merak,sepse ajo punë u mbyll mbasi Kryeministri e kish vlerësuar,aq shumë ,atë bisedë me Ali Asllanin,sa që na tha edhe neve të punojmë ashtu si punonte ai”.Pra arti i të drejtuarit,që kish Ali Asllani,u pëlqente të gjithëve. Pavarësisht se M.Shehu,kryeministri i asaj kohe,me shokët e tij,e konsideronin Ali Asllanin intelektual borgjez dhe pa vizion të qartë dhe të mirë,për rendin e ri shoqëror që ata e donin aq shumë,artin e tij të drejtuarit,e pëlqenin dhe ja kishin nevojën.

Një poezi e Ali Asllanit për fshatin Vajze:”Ne krye te fshatit ka një deli krua/uj i tija akull derdhet ne përrua/dhe ne krahun tjetër varet nga nje mal/një përrua i rreptë me uturim e valë/Mu ne mes te tyre bregu Allatoj/dhe shtepit e fshatit si fole fajkoj/fshati babagjyshit fshati më i mirë/nga ata që thuhen Labëri e lirë?Aty ndën shkallë blegërin shelegu/aty përmbi shkallë po gjëmon dybeku/rreth e rrotull lëmit djamtë heqin valle/nën rap,në hije pleqtë qajnë halle/Lahure qëndisur bedene-bedene/sec i paska hije asaj protoene/asaj protoene me një furk në sqetullë/që e ther e që e gris me sy e me vetull/andej disa koce shkojnë në krua/këtej bagëtia varet në përrua/me krabë në dorë një djalosh/përmbi sy kësulën,vërshëllin përposh…..

Aktualisht fshatin e sotëm të Vajzës unë do ta quaj ,qendër të mjerë ,por me shtëpi të ra një pjesë të reja dhe më punë të mëdha. Nikoqiret kanë zbukuruar oborret kanë fshirë baltërat anës avllive dhe duket se ndrinë fshati nga një pamje e tillë. Duke lënë pas Vajzën për të shkuar tek shpella ku Fredi ka bërë një lokal fantastik me një baxho dhe n në katin e dytë dhe poshtë është shpellë me gurë të kuqe.Një pjesë e saj është bërë murri dhe oxhaku e bruxi që rri varur. Poeti Ali Asllanin përshkrimin e tij ndoshta e ka patur fjalën për shpellën e bletës:” Në katundin Vajzë të Vlorës,më tej bregut Allatoj/kur nise për në Plocë,më të djathtë,rrëzë përrojt,ka pas qen një shpellë e madhe/dhe mbi sup të saj Beuni,rreth me pyje plot sorkadhe/shpella quhej shpellë e bletës,me një maj si thikë e prehur,ledhe- ledhe,hoje-hoje mjalti kish në gjin e saj fshehur…..

Nderimi për Ali Asllanin

Një bust dhe emri i poetit dhe pushtetarit Ali Asllani u vendos në një shkollë të mesme në një qytezë të vogël të Labërisë buzë lumit Shushicë.Ali Aslllani qëndron 10 km larg vendlindjes së tij,fshatit Vajzë ku lindi i ati.

Të flasësh për Ali Asllanin,për këtë personaliet të shquar dhe veprën e tij të ndritur,për kontributin që ai ka dhënë në favor të popullit të Vlorës dhe mbarë Shqipërisë,e themi me bindje se nuk është shumë e lehtë.Por vepra që ai ka lënë pas,aq e qartë e kuptueshme dhe shumë e dashur për të gjithë,na ka lehtësuar në punën tonë,për të folur dicka nga ajo veprimtari e madhe dhe shumëllojshme,e asaj jete të gjatë,plot brenga,por gjithmon krenare.Veprimtaria e Ali Asllanit në vendin tonë,ishte shumnë e gjerrë,dhe në shumë fusha të jetës politike e shoqërore.Ai dha një kontribut të shquar dhe tëpazvëndesueshëm,si intelektual dhe patriot,si pushtetar dhe diplomat,e në të gjitha këto fusha ku punoi,la gjurmët dhe shkëlqimin e tij, si drejtues me nivel të lartë e me ndërgjegje të pastër.

Duke ndjekur rrefimin e nipit të poetit Qëndro Meminaj.Në çdo vend demokratik të botës,thoshte Ali Asllani,institucionet forcohen nga ana e shtetit,kurse qytetarëve iu bëhet e qartë ,se ato duhet të respektohen nga të gjithë.Përveç kësaj, prorosiste Kryetari i Bashkisë,nënpunësit duhet ti njohin mirë problemet e tyre,që mbulojnë, dhe që i ndjekin për çdo ditë në mënyrë,që dhe rregullat e ligjet e shtetit,të bëhen shumë të kuptueshme dhe të thjeshta,për tu zbatuar nga qytetarët.Dhe këtë,ai e bënte vet i pari dhe në mënyrë të përsosur.Ja si e tregonte babai im Shuhaip Meminaj,djali i dajos së tij nga fshati Trevëllazër,i cili për disa vjet ,ka punuar dhe është kujdesur për lulishten kryesore të Vlorës.Edhe ne, që e kishim nip biles edhe kushurinjtë tanë dhe bashkfshatarë të tjerë nga fshati ynë,që Ali Efendiu i njihte dhe iu thërriste dajo,kur venin në Vlorë,nuk shkonim për ta takuar në Bashki,sa herë që të donin.Sepse ,ai sa i dashur që ishte me ne,kur vinte në shtëpit tona,apo edhe kur shkonim ne në shtëpinë e tij,aq serioz ishte në zyrë.Prandaj shumë herë,ose e prisnim sa dilte nga zyra,ose shkonim në shtëpi për ta takuar.Gjithmonë përpara Bashkisë, ai kishte urdhëruar që të punonte një llustraxhi,kurse brenda në koridor,të vendosej një garderobë me disa xhaketa e bluza.Dhe kushdo që do të shkonte për ta takuar Kryetarin e Bashkisë,duhet ti fshinte këpucët dhe ti lyente me bojë,aq sa ato mbanin.Nqs qytetari nuk kish mundësi të paguante llustraxhinë,atë e paguante Bashkia nga fondi i saj,dhe pastaj sipas kohës dhe nevojës vishte dhe një xhaketë,e shkonte për të takuar Kryetarin,Ali Efendinë.Dalë nga dalë, qytetarët filluan ta kuptojnë dhe në takim me të shkonin më të pastër dhe të veshur më mirë,sipas edhe mundësive që kishin.Ali Asllani i vendosi këto kushte,jo vetëm se ato ndikonin në rritjen e kulturës qytetare,që atëhere ishte shumë e nevojshme,por edhe për të ndërgjegjësuar qytetarët,se në ato zyra të shtetit,që iu zgjidheshin problemet dhe hallet,që iu mbrohej prona dhe iu garantohej dhe jeta,të shkoje i rregulltë,ti doje e respektoje ata nënpunës e pushtetar,sepse doje dhe respektoje shtetin tënd që athere ndihej shumë nevoja e tij.Ishte ky qëndrim dhe ky preokupim i Ali Asllanit që institucionet në qytetin e Vlorës,të funksionin normalisht, e të ecnin në rrugë të mbarë,duke i zgjidhur më së miri,hallet e problemet që kishin në atë kohë,Vlora dhe qytetarët e saj.Prandaj ishin të shumtë e përditë jo vetëm banorët e qytetit të Vlorës por edhe banorët të fshatarëve të rrethit,që përherë shkonin të takonin Ali Asllanin,Kryetarin e tyre.Edhe ai i priste me kënaqësi e në bazë të kompetencave dhe mundësive që kishte,iu zgjidhte ankesat që kishin dhe nuk e mbyllte zyrën ,pa ikur i kënaqur edhe qytetari i fundit.Ai i realizonte këto detyra të rëndësishme,jo vetëm me punën e tij e tij të ndershme,por edhe me punën që bënin vartësit e tij,që punonin në zyrat e Bashkisë e kudo në qytet,sepse në to ai kishte zgjedhur dhe vendosur intelektualët më të mirë,ekonomistë,inxhinjerë dhe teknik që kishin mbaruar shkollat jashtë vendit.

Pavarësishtë nga stafi që Ali Asllani kishte në Bashki,të cilët ishin me nivel të lartë dhe me arsimin përkatës,sipas funksionit dhe detyrave që kryenin,ai nuk mjaftohej me aq.Gjithmonë kur mbaronte orari zyrtar,Kryetari i Bashkisë nuk shkonte menjëherë në shtëpi,por kalonte andej nga ishin dhënë detyrat në mëngjes,dhe kontrollonte,se sa ishin zbatuar ato, dhe në mënyrë të vecantë shërbimet urbane.Siç ishin kanalet e ujrave të bardha e të zeza,që ndërtoheshin për herë të parë apo rikostruktoheshin,deri ku kishin arritur ndërtimet,në ndonjë rrugë,objekt në ujë të pijshëm,trotuar,lulishte etj.Në mëngjes kur mblidhte nënpunësit,ai nuk priste që ata të raportonin,se si ishin kryer detyrat që kishin patur ditën e parë,por jepte direkt detyrat e reja,mbasi ai i njihte vet,volumin dhe cilësinë e punimeve,duke iu bërë edhe vrejtjet për punën që nuk ishte bërë mirë.Kjo i vinte në pozita punonjësit që punonin me të në Bashki e gjetkë,prandaj edhe ata filluan të punonin dhe të vepronin ashtu si Kryetari i Bashkisë.Kështu që punët në qytetin e Vlorës,përmirësoheshin dhe nga dita në ditë,bëheshin më mirë.

Ato vite kur Ali Asllani ishte Kryetar Bashkie,populli i Vlorës si dhe i gjithë populli shqiptar,kishte shumë nevojë për të siguruar drithërat e bukës dhe sidomos,në vitet që kishte thatësirë të madhe.Por Kryetari i Bashkisë i merrte masat me kohë dhe ndonjëherë e sillte drithin nga jashtë dhe e mbyllte nëpër magazina.Pastaj në bazë të kërkesave që kishte qyteti por edhe nga fshatrat, mbështetur në sasinë që grumbullonte,bënte planin e shpërndarjes me grafik të rregulltë për çdo periudhë kohore,duke u bërë furnizimi i tyre në mënyrë normale.Ja si e ka treguar Izet Dauti nga fshati Kërkovë:”Sipas datës që na ishte caktuar nga Bashkia,shkuam në magazinat e Portit,që të merrnin drithin që na ishte planifikuar për fshatin tonë.Por atje rojet italiane të portit,na nxorrën shumë pengesa,mbasi ata ngrinin cmimin e kontrabandës,për të përfituar për veten e tyre,në rrugë të padrejtë dhe në kurrizin tonë.Katër –pesë burra nga fshati ynë shkuam në bashki,ku na priti menjeherë Ali Efendiu,të cilin e informuan për cfarë na kishte ndodhur.Ai u nervozua shumë sepse i erdhi keq për neve.Me të shpejt shkruajti një letër dhe u foli aty tre xhandarëve të Bashkisë,ku njëri prej tyre ishte italian.Do të shkoni tek depot në port dhe do të filloni menjëherë nga ndarja e drithit,se nuk ka xhandar nga Vlora apo të huaj,që të bëjnë dallavera dhe të pengojnë zbatimin e këtij urdhëri.Kush të dojë le ta provojë,sepse i shkurtojmë nga këmbët.Bashkë me ta do të shkoni edhe ju-i tha italianit dhe mbas një ore jam edhe unë atje.Me tu dorëzuar letra,u hapën menjëherë depot për ne dhe për disa fshatra të tjerë që kishin rradhën për funizim.Ndarja e drithit u bë ashtu siç porositi Ali Efendiu,sepse në atë mënyrë nuk kishte asnjë kundërshtim nga ana jonë.Ai vetë kishte ardhur më përpara seç na tha neve,por në atë kohë që ne e pamë, Ali Efendiu kish mbledhur xhandarët dhe po u jepte porosi:”Cdo njeri prej jush u thoshte,do të përcjell fshatarët e një fshati sa të dalin nga qyteti,për të mos patur probleme e konfuzion gjatë rrugës.Por Ali Asllani zgjidhte edhe probleme të tjera për fshatarësinë,mbasi në atë kohë,ka qënë edhe Kryetar i Katundisë për rrethin e Vlorës.Njerëzit e mi nga fshati Trevëllazër,na kanë treguar për një konflikt që kanë patur 4-5 familje nga ky fshatë me disa familje të fshatit Kaninë,të cilat i kishin në pronësi tokat e fshatit Beshishtë që ishte kufi me fshatin tonë.Bëhej fjalë për disa sip. toke të vogëla pyll,kullotë që ishin vazhdim i kullotave të mëdha e që njiheshin prej kohësh si musha,pronë e tërë fshatit.Por për këtë problem, kishte dëgjuar edhe Ali Efendiu i cili i kishte dërguar Kryeplakut të fshatit,që të mos bëhej asnjë lëvizje nga fshatarët,sepse për zgjidhjen e tij,do të vinte vet në fshatë dhe kishte përcaktuar edhe datën e orën.Me ta ardhur në qëndër të fshatit,Ali Efendiu u përqafua me të gjithë,e menjeherë e mori fjalën:”Ato copëra kullotash që bëhet fjalë për tu zgjidhur nuk kanë ndonjë vlerë të madhe tha ai,sepse ato janë në terrene të thyer dhe nga to nuk kini asnjë përfitim.Familjet do të kenë gjithmonë probleme se i kanë edhe larg nga fshati.Dhe meqë ato janë në vazhdim të kullotave të përbashkëta të fshatit,le ti bashkngjiten asaj dhe atje të vendosim vetëm një kufi,që ndan fshatin Trevëllazër me fshatin Beshisht.Ato do ta respektojnë atë kufi dhe nuk do të ketë më ngatërresa,sepse ai është kufiri i një fshati.Të gjithë ato familje që kishin pjesë në atë konflikt,u përgjigjën në një zë:”Të bëhet ashtu siç tha Ali Efendiu.Pastaj drejtuesi i mbledhjes shprehu dëshirën që Ali Efendiu të vazhdonte të fliste edhe për problemet e tjera,sepse ata ishin mësuar me të dhe kishin kënaqësi të madhe ta dëgjonin.Kryeplaku i tha do të na plotësosh një kërkesë:të qëndrosh për drekë,se na kishte marr malli…Është shumë e drejtë, tha Ali Efendiu ,që të flasë dhe për problemet e tjera të qëndroj edhe për drekë,por sot do të përfundojmë me kaq,se unë bashkë me përfaqësuesit tuaj,do të shkojmë atje në atë vend ku është konflikti.Atje janë edhe kaniniotët se i kam lajmëruar unë që të vijnë.Që aty bashkë me Ali Efendinë shkuan në vend,vendosën kufirin të dy palët dhe i dhanë dorën njëri-tjetrit në prezencë të tij.Qysh athere e deri mbas luftës,nuk pati asnjë konflikt ndërmjet dy fshatarve,është për tu thekësuar se pas vitit ’91 këto familje nuk i bënë dokumentat e pronësisë,për ato parcela që bëhej fjalë,pasi ato i qenë bashkngjitur kullotave të përbashkëta të fshatit.Kjo i tregon qartë ,jo vetëm, se si i zgjidhte ai hallet e qytetarëve,por edhe drejtësinë e vendimeve që merte e zbatonte Ali Asllani dhe nga na tjetër duket qartë besimi dhe respekti që kishin qytetarët për të e për fjalën e tij.

Ka një të fshehtë ndoshta të panjohur,kohën e punës së Ali Aslanit dhe përqëndrimin e tij kundër këtij “kanceri”.Qëndro Meminaj ka zhbiruar duke u përqëndruar më tepër tek luftimi që kërkon ndërgjegje të pastër si qelibari sic ishte shpirti i poetit pushtetar.Kemi shqyrtuar më lartë,luftën që bënte ai në portin e Vlorës për kontrabandën që bëhej nga italianët me cmimin e drithrave që importoheshin.PorAli Asllani ishte i papajtueshëm me këto fenomene dhe në të gjitha dretjtimet,u bënte luftë të pamëshirshme.Në mardhëniet që ndërtonte ai me nënpunësit e Bashkisë,të institucioneve të tjera të qytetit,të dikastereve qeveritare,me popullin e Vlorës dhe të krahinave,ai ishte tepër korrekt dhe i ndershëm dhe këtë transparencë e kërkonte vazhdimisht edhe nga vartësit e tij.Projektin për merkaton dhe sahatin e qytetit,tregon Dr .Prof B.Gaçe,Ali Asllani e bëri vet,por fonde për të mbuluar shpenzimet për ndërtimin e tyre,Bashkia nuk kish.Ali Asllani, organizoi një mbledhje në Bashki dhe në të ftoi dhe intelektual dhe qytetar të familjeve të pasura të qytetit,të disa fshatrave përreth.Projekti për kullën e Sahatit dhe merkaton nuk do të zbatohet ,u tha ai,mbasi nuk kemi të ardhura për të përballuar shpenzimet e ndërtimit.Por të gjithë pjestarët që ishin në atë mbledhje,iu përgjegjën pozitivisht,duke dhënë nga buxheti i tyre familjar,shuma të konsiderueshme.Disa familje të fshatrave që nuk iu ndodheshin të ardhura financiare,dhanë bagëti të ndryshme të cilat u konvertuan në bazë të vlerës,që kishin.Banka e Vlorës, me prorosi të Ali Asllanit,kishte përgatitur një dokument të posacëm,vetëm për atë rast dhe që mbahej në tre kopje,për secilin dhurues,një Banka,një Bashkia dhe një dhuruesi.Emrat e dhuruesve u hodhën menjëherë në Librin e Nderit të Bashkisë,dhe lista me emrat e tyre e gjestin patriotik,u afishuan në shumë vende të dukshme të qytetit,bashkë me falenderimet që u bënte Bashkia.Në inagurimin e tyre përpara popullit të Vlorës,Ali Asllani,jo vetëm i falenderoi ato familje përsëri,që i dhanë qytetit të tyre këto vepra të bukura por edhe në mënyrë analitike,raportoi dhe shpenzimet që ishin bërë zë për zë,dhe në tërësi për objektin.Këto veprime i bënte Kryetari i Bashkisë,jo vetëm të tregonte transparencë për veten e tij,por tu mësonte edhe vartësve se si të punonin,tu tregonte dhuruesve dhe tërë popullit të Vlorës,se si adminsitroheshin dhe ku shpenzoheshin ato vlera monetare të tyre.Kështu e luftonte korrupsionin dhe kontrabandën në administratë,Ali Asllani që si fenomene të rrezikshme ishin njohur në vende të ndryshme të botës.Këtë rrezik që i kanosej vendit nga këto fenomene negative,dhe që ishin reale gjatë lutës së II botërore,i ka patur mirë parasysh Ali Asllani,kur shkruajti poemën “Hakërrim”.Në atë poemë,ai u bënte luftë shumë të ashpër atyre elemenetëve të pandershëm e të molepësur,që për hirë të pasurimit të tyre,brenda një kohe të shkurtër ishin të gatshëm dhe bënë cdo gjë,në dëm të atdheut,kombit shqiptarë.Prandaj ai do të shkruante:

“Hani –pini e rrëmbeni,mbushni xhepe-mbushni arka…

Të pabrekë-ju gjeti dreka,milioner ju gjeti darka…

Hani -pini e rëmbeni,është koha e çakenjëve,

Hani-pini e rrëmbeni, është bota e maskarenjëve…

Dallavera nëpër zyra,dallavera në Pazar,

Dallavera me të huaj,dallavera me shqiptarë…

Dhe për një kërkoni-pesë..por më mirë njëzetë e pesë

Le të rrojë batakçiu,dhe i miri le të vdes….

Një rrugëtim nëpër gjithë botën gjer tek “molla e kuqe” siç e quan poeti e përshkruan Q.Meminaj në rrfeimin etij.

Është e qartë për të gjithë,se karrigia ku ishte ulur Ali Asllani dhe zyra ku ai ka punuar dikur,qoftë si Kryetar Bashkie,Nënprefekt,Prefekt,Kryeskretar në Qeverinë e I.Qemalit,e S.Delvinës e ka treguar më së miri se po të punosh me ndërgjegje të lartë,këto fenomene negative,nuk ngrejnë kokë.Ali Asllani e dinte dhe e shihte vet vendin e tij që ishte më pak i zhvilluar se shumë vende të tjera të Europës,por ai nuk hoqi asnjëherë shpresat,se Shqipëria,një ditë do të bëhej,ashtu siç i përkiste të kaluarës së saj të ndritur.Dhe për këtë punoi dhe luftoi deri në vdekje.Ai nuk u largua nga Vlora dhe Shqipëria,përveç kohës në shkollë dhe punës si diplomat.U përball me të gjitha vështirësit që i dolën përpara,me persekucionin dhe varfërinë në familje,me dhimbjen e madhe për fëmijtë e tij,dhe që të gjitha i përballoi,vetëm e vetëm,se donte shumë Vlorën dhe Shqipërinë.Shprehje më të bukur se në poemën e tij për Vlorën nuk besoj se gjëndet:

-Gjesdisa Europën,gjesdisa Azinë

-Gjer tek molla e kuqe,vajta gjer në Kinë

-E me re te bardha,dhash edhe mora,

-Hazinera gjeja,kur më hante dora,

-E me re të bardha,mora dhe dhashë

-Porsi Vlorën time,një qytet nuk pash…

*Msc.Anetar i Akademise Evropiane te arteve(Ne Foto:Fshati VAJZE)

Shumë kandidatë për titullin e kriminelit

November 7, 2013 by dgreca

Nga Skënder Blakaj*/

Në këtë numër të revistës „Albanica“ po botojmë raporte të konsujve serbë nga Prishtina, që janë vëzhgime interesante për Lidhjen „BesaBesë“ të Pejës, janar 1898, organizator dhe kryetar i së cilës ishte Hazhi Zeka, dhe e cila kishte në Pro gram mbrojtjen e trojeve shqiptare, gjegjësisht autonominë e Shqipërsië. Konsujt në raportet sekrete dërguar shefave të vet në Beograd shkruajnë se tubimi po mbahet në Arnautllëkun e trazuar dhe se „autonomia e Shqipërisë është vdekje për Serbinë“. Të shohim si shkruajnë dy prej ideologëve të Rilindjes sonë. Sami Frashëri, 1899: „Kjo Lidhje, kjo mbledhje e kjo Besë që po bëhet sot në Shqipëri , do të jenë krej’ i shpëtimit të Shqipërisë“ dhe Faik Konica, te revista e tij „Albania“, 1899, e quajti „një asamble kombëtare, që u mbajt në Shqipëri, ku u diskutua në gjuhën shqipe rreth mjeteve për mbrojtjen e truallit shq iptar, që kishte një karakter me të vërtetë kombëtar dhe do të sillte si rrjedhojë forcimin e idesë së atdheut shq iptar“. Madje, pas një rebelimi antiosman flamur i ngjashëm me atë të Vlorës ishte ngritur në Pejë që më 1905. Po botojmë poashtu edhe një Proklamatë të NDSHsë, të vitit 1946, me titull “Duam bash kimin me Shqipërinë”. Kjo organizatë u masakrua. Ashtu si shumë të tjera, deri në ditet e tashme, që kishin të njëjtin program. Tash duket më e pëlqye shme formula “Bashkohemi në Europë”. Pa sqaruar në cilin kontinent ishim deri tash. Fundja, edhe kufiri midis nesh po dobësohet. Udhët që na lid hin dhe sidomos kjo e tashmja e Kosovës, Prizren Podujevë, që na lidh me Durrësin te deti, këtë po e bëjnë tamam Udhë të Kombit, që duket se do të na çojë te synimi shekullor. Por, atmosfera aktuale politike në qendrat shqiptare po vlon nga grindjet ndërpartiake, dhe do të na vonojnë në integrimet tona dhe ato evropiane. Dozën e temperaturës e ngriti deputeti i PDKsë në Parlamentin e Kosovës, Nait Hasani, me nismën për dënimin e krimeve të komunizmit në Kosovë, titulluar “Kallëzim penal kundër ishpolitikanëve, prokurorëve dhe udbashëve”, e sidomos lista me 30 emrat e dorëzuar në Gjykatë, me zotimin se do të shtohen. Në prezentimin e parë u tha se “akuzohen për gjenocid kundër njerëzim it“ që doli se është formulë e fortë, në vend se “për krime ndaj njerëzimit”, ose “akuzohen si bashkëpu nëtorë të okupatorit”, që është formulë kërcënuese e vetë kriminelëve. U tha si argument që,gjoja kjo sortë, në Lidhjen e Dytë të Prizrenit, me 10 qershor, kishin marrë vendim për bashkimin e Kosovës me Serbinë. Gabimisht u njollos kjo organizatë poli tike antijugosllave, e cila ishte poashtu viktimë e UDBës, nga kreu deri te anëtarët e thjeshtë. Ven dimin e tillë e kishte marrë “Kuvendi populluer kra hinuer i Kosovës e Metohis“, mbajtur me 10 korrik

1945, kur ishte miratuar „Rezoluta për aneksimin e Kosovës e Metohis me Serbin federale“, …“si pjesë përbase e saj”. Kryesia (Mehmet Hoxha, Xhavit Nimani etj.) ishin po ata të Bujanit, 30/31dhjetor

’431 e 2 janar 44, kur vendosen për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. As këso gabimesh, po as lista nuk mund të bëhen ngutas e me përgjithë sime e as me selektime dhe kriteret duhet të jenë të qarta. Sepse në qoftë se një pjesë e listës rrëzohet lehtë, qëllimi i mirë kthehet në të kundërten e vet vetes. Përgjithësimet e tipit masakra e Tivarit, li kuidimet në vitet 1944’48, shpërngulja me dhunë e vitit 1953, aksioni i armëve i vitit 1956 apo dhuna ndaj demonstrantëve shqiptarë me 1968 e 1981, duhen konkretizuar me dëshmi të forta. Fundja a do të futen në listë ata që i përgatiten dhe ata që i votuan ndryshimet kushtetuese në Kuven din e Kosovës më 23 mars 1989, të cilat i ngriten gjakrat e shqiptarëve që gufuan në protesta dhe mbetën me dhjetra viktima menjëherë ato ditë, kurse arroganca serbe arriti kulmin me 1999. Në atë Kuvend e shpërfilllen kërcënimin dhe votuan kundër vetëm nja dhjetë delegatë, midis të cilëve Ukë Bytyqi, i vrarë nga shqiptarët pas lufte, Me lihate Tërmkolli, Riza Lluka e ndonjë tjetër. Po çka të thuash kur shqiptari më i tërbuar proserb gjatë ferrit tonë të 1999shit është në të gjitha qeveritë e Kosovës që nga viti 2000. Azem Vllasi akuzohet për ndryshim të flamurit, në vend se për cilësimin e demonstratave si kundërrevolucionare e irreden tiste, pas të cilit vlerësim mund të ekzekutoheshin pa gjyq të gjithë ata që hynin nën kulmin e këtij vlerësimi, për përndjekjen e kuadrove të dijes e të kulturës apo për shfuqizimin e Rezolutës së Bujanit për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Sepse A. Vllasi vetëm e ndryshoi pakëz flamurin, kurse delegatët e Kuvendit të tashëm të Kosovës (depu tetët ballafaqohen personalisht me votuesit, kurse këta u futen në lista nëpër biruca të partive, dhe as nuk janë legjitim me nja 27% të votave të Kosovës), prandaj në çfarë listash mund të futeshin mbasi e përbaltën dhe e hodhën fare flamurin e simbolet tjera. Kush ishte më shumë nën presion, këta apo Azem Vllasi? Edhe ata që i vërsulen kësaj nisme, me inercion komunistësh, duhet ta studiojnë për vojën e botësPragën e Lubjanën e civilizuar apo komisionet e tashme për periudhën e errët të ko munizmit në vendin që paradoksalisht quhej Re publika Demokratike e Gjermanisë, ku u vetëvra në dhjetëra pjesëtarë të policisë sekrete Stasi, ku edhe mësuesit largohen nga mësimdhënia dhe ku edhe vetë Erih Honekerin e penguan të varroset në tokën gjermane. Në Gjermani kanë shkuar larg i kanë shoshitur edhe emrat e mëdhenj që kanë qenë të afërm me strukturat shtetërore e policore, ose që e kanë hijeshuar së tepërmi ferrin komu nist të Honekerit. Një dijetare, edhe albanologe e shquar, nuk vie më as në Prishtinë. Të jetë pengesë tjetër,a nga turpi, nuk e di. Po fati i Çausheskëve të Rumanisë. E te ne qelbet dheu nga këto kërma. A ju kujtohet klithma e shkrimtarit Rexhep Hoxha në një vjershë, në kohë të rënda, ku i kërkon dheut tonë ta nxjerrë jashtë kufomën e UDBashit Enver Hoxha, dajakxhi nga Gjakova, posa të varrosur. A i trazon qindra e mijëra qytetarë të Kosovës kjo nismë, siç konstaton një analist. Mundet. Mirë, po a jetoi Kosova e tërë nën terrorin e tyre psikologjik e fizik? A është hakmarrje e revanshizëm nisma, siç e cilëson një tjetër. Mundet, pse jo. Hakmarrja është aq e ligjshme. Shiko Dhjatën e Vjetër, Kura nin a libra tjerë fetarë dhe ligjet e logjikën njerëzore në tërësi. Askush nuk e kërkon lakun e merituar për ta, por, po u shpërblyen këta me poste push tetore, siç po ndodh edhe aktualisht për këtë dorë të zgjatur të Beogradit, a nuk ju duket se jemi nën tutelën e Serbisë, se skllavëria vazhdon e se këto duar të zgjatura na gulfatin. Dihet që as në terrin komunist të gjitha macet nuk janë të zeza. E thamë që nisiatorët duhet të ruhen nga ky përgjithësim. Edhe një pyetje rreth këtij hutimimos i trembi N. Hasani edhe shokët e bashkëluftëtarët e vet? Kujt i tremben tash që nuk e përkrahinbiografive, për katësisë së vet ideologjike që nuk duan ta dënojnë apo nismës pa sistem e qasjes së lehtë kësaj çështje je kaq komplekse?. Njëmend duhen mekanizma shtetëror për punë sa më studioze. Pikërisht shokët e tij janë zyrtarë shtetëror në shumë nivele dhe mund të vëjnë më shumë rend në këtë nismë.

Një pyetje gërgatëse nuk më lë rehat si është e mundur që të apostrofuarit në listë, pos ndonjë banese, nuk u lanë pasardhësve pothuaj asgjë. Ishin dembelë? Se tash nuk ka zyrtarë paksa në pozitë, të ardhur para 45 vjetëve me opinga në Prishtinë, të vye shëm e me ritëm të sforcuar të punës, të mos kenë bërë pallate, lokale e biznese, e madje edhe “zonjat” e fëmijët e tyre të mos kenë nga një xhip tepër luksoz. Prandaj lista me 168 zyrtarë të dorëzuar gjykat ave, mund të jetë ndonjë gabim a xhelozi e Agjensionit Antikorrupsion, se ndryshe do të duhej të përfshiheshin disi në listën e kri meve kundër njerëzimit. Këta djem kaq të vyeshëm, o Zot!?

Kur po i shkruaj këto radhë kam para vetes shumë libra e kopje dokumentesh rezoluta për Kosovën, dëshmi të hetimeve, aktakuza e aktgjykime të rënda, deklarata për vep rimtarinë e armiqve që do të likuidohen, nënshkruar nga kriminel si Nazmi Kursani, disa dokumente personale etj, dhe të gjitha të disponushme në arkivat tona. Po i përcjell lexuesit tri procesverbale shënuar në ven din e ekzekutimit të të dënuarve me vdekje, botuar me faksimile edhe në revistën “Al banica” nr. 85, dhjetor 2008, me titullin “Kur do të dënohen krimet e komunizmit”. Për këto dokumente do të duhej shënuar – u ndalo hen të miturëve dhe shtatzënave, aq tmerr ka në to. Një aktvendim i Gjyqit të Qarkut në Prizren me të cilin, me 25 shtator 1945, Halim Spahiun dhe 5 të tjerë i dënon me vdekje pushkatim. Gazeta “Rilindja” e datës 14 shkurt 1946, ndër të tjera shkrua nte: ”U pushkatuan Halim Spahija, Tahir Deda, Rifat Krasniqi, Kajtaz Ramadani dhe Rexhep Kabashiorganizatorë të organizatës profashiste “Komiteti nacional demokratik”, e cila pregadiste kryengritje të armatosun kundra pushtetit popullor”.

Po nxjerr vetëm titujt edhe të dy dokume nteve, që janë (serbisht) me shkronja të më dha: “PROCESVERBAL/ I KRYERJES SË EKZEKUTIMIT ME VDEKJE TË TË DËNU ARVE MARIE SHLLAKU, BERNARD LLU PI, KOLË PARUBI DHE GJERGJ MARTINI, MË 24. XI. 1946, në vendin e ngjarjes “. Këta të dënuar me vdekje pushkatim nga Gjyqi i Qarkut në Prizren me 15 korrik 1946, dhe pas refuzimit të faljes edhe nga J.B.Tito, në mbrëmje u kumtohet që të përgatiten dhe të nesërmen , me 24 nëntor , kur mjeku kon staton se janë të shëndoshë, një njësit i “mi licisë popullore”, në orën 6.30 shtin në ta me batare pushkësh “mbasi paraprakisht ishin vendosur buzë gropës së përbashkët tashmë të hapur”. Dhe dokumenti tjetër (serbisht): “PROCESVERBALI I EKZEKUTIMIT TË DËNIMIT ME VDEKJE TË TË DËNUARVE UKË SADIKU, AJET GËRGURI, GJON SERREÇI DHE OSMAN BUNJAKU, i për piluar më 31 gusht 1947, në vend të ngjarjes. “ Procedura e ekzekutimit e ngjashme si më lartë. Le të përkujtojmë që këtyre akteve të egra u paraprinte një fushatë politike nëpër tubime. “Rilindja”, datë 1 maj 1947, autor Asllan Fazlija, shkruante: ”Mbështetjen kryesore për krimet e veta e kanë pasë tek çetnikët, monarkofashistët grekë dhe reakcioni i jashtëm”. Ali Shukriu e të tjerë që dihen, ishin proku rorë e gjykatës, kurse këtu po shënojmë ekzekutuesit e dënimeve: njësite të “milicisë popullore”, (merreni me mend po ta shtynte ndërgjegjja ndonjërin e të paraqitej, nëse është gjallë ndonjë); Sadri Doçi, Ndihmës i Prokurorit Publik për Kosmet, merr pjesë në të tri gjykimet dhe ekzekutimet, Gligorije Sharanoviq, i Punëve të Brendshme të Ser bisë, në të tri ekzekutimet, Mjeku i Qarkut Luçiano Matroni, italian i mbetur në Priz ren, të cilin shqiptarët e deshtën si të vetin, merr pjesë në dy ekz.,Njazi Maloku, Shef i Sektorit të Punëve të Brendshme, në dy të parat; Hashim Mustafa, Shef i Seksionit të Punëve të Brendshme dhe Mjeku i Rrethit, dr. Vaso Jovanoviq, marrin pjesë në ekze kutimin e tretë të përmendur këtu. Pjesë e dënimit ishte edhe “T’i paguajnë shpenzimet e ekzekutimit sipas kostos së tyre”. Prandaj, le ta thërrasin ndërgjegjën dhe le të mos re agojnë idhshëm pasardhësit e kriminelëve të këtillë, dhe ata që kanë jetuar në flladin e strehës së madhe të jugosllavizmit! Fundja, nuk është keq ta kuptojnë se i kanë përkëd helur duar të përgjakura.

Tash diçka personale. Te libri “I izoluar“ (Koha, 2009) në listën me 253 emra, pashë se mungojnë edhe shumë të tjerë, nga të cilët disa i njoh personalisht. Ndër ta edhe unë vetë. Në parathënien e Rexhep Ismajlit, izolant i shkallmuar dhe Kryetar i pastajmë i Akademisë së Shkencave të Kosovës , thuhet se mund të jenë ndoshta 500 sish.Po kjo mungesë nuk ia ul vlerën botimit dhe dëshmive tronditëse që japin izolantët për dhunën tmerruese të ushtruar mbi ta. (Në Hyrje janë edhe tekstet e Gazmend Zajmit dhe të Adem Demaçit). Po, me sa zell morën pjesë shqiptarët në këtë krim? R.Ismajli :“ Izolimi ishte kamp përqendrimi, gulag, holocaust, praktika më e shëmtuar e ndësh kimit kolektiv të njerëzve që kishin shpi kur dy sistemet më tragjike të despocisë të sh.20, nazizni dhe komunizmi.” As nga përpiluesit e librit nuk janë sqaruar as as pektet juridike , shkruan Ismajli, as të tjera, po as “shkaqet e vërteta të izolimit pikërisht të njerëzve të caktuar”, dhe vazhdon “ Në rraf shin e strukturave shtetërore, ashtu siç e ka thënë Demaçi në parathënie, izolimi flet për “bashkëpunimin e mjerë të parazitëve të Kosovës e të Serbisë”, thënë ndryshe për kolabora cionizmin e shtresës sunduese kosovare… Askush nga përgjegjësit e instancave të për mendura, edhe pse të gjithë shqiptarë, asnjëherë nuk u desolidarizua me këtë akt të shëmtuar as pas publikimit dhe dënimit të tij nga bota, së paku me një dorëheqje simbolike”. Kisha bërë shkrime, kulturë e shumë seriale dokumen tare në TV, teatër, skenar filmi dhe njihesha në Kosovë. Më mshelen me 11 maj 1981 dhe më liruan me 26 korrik të atij viti. Plot 77 ditë të tmerrit, dhe ku di sa orë e sa minuta. Dhe deri me rënien e komunizmit më janë hequr të gjitha të drejtat dhe liritë qytetare: e drejta e botimit, e drejta e udhtëimit, e dre jta e ushtrimit të profesionit ( deri pas rënies së komunizmit), shumë gjatë edhe e drejta për çfarëdo pune. Familja, e tëra në ankth.

Pas disa vitesh më kthyen në RTK, lektor përkthyes në shërbimin financiar (!), që të jem larg objektit ku përgatitej programi, më thanë.Të gjitha dokumentet do të jenë pjesë e një libri që do ta nxjerr shpejt. Por një dokument këtu është i domosdoshëm. Që të mbetem mëtutje në izolim, në burg të Prishtinës, vendos jo Sekretariati i Punëve të Brendshme a ndonjë gjykatë, po drejt Këshilli Ekzekutiv i KSA të Kosovës, pra Qeveria e Kosovës.

“Këshilli Ekzekutiv I Kuvendit të KSA të

Kosovës, në mbledhjen e vet të mbajtur më 21

maj 1981, duke vendosur sipas ankesës së Sk

ender Blakajt të paraqitur kundër aktvendimit

të Sekretarit Krahinor të Punëve të Brendshme

nr.81/1 të dt. 11 .V. 1981, muar këtë AKTVEN

DIM / Ankesa e Skender Blakajt e paraqitur

kundër aktvendimit të Sekretarit Krahinor të Pu

nëve të Brendshme nr. 81/1 të datës 11.V. 1981,

REFUZOHET./ Arsyetim/ Me aktvendimin e

sekretarit Krahinor të Punëve të Brendshme

nr 81/1 ndaj Skender Blakajt është urdhëruar

masa e qëndrimit në vend të caktuar për shkak

të dyshimit me bazë se veprimtarinë e vet do të

mund ta orientojë në rrezikumin e rendit pub

lik. / Kundër këtij aktvendimi i përmenduri ka

paraqitur ankesën me kohë. Në ankesë thekëson

se është i vetëdijshëm për situatën që është kri

juar porse nuk është fajtor, se gjithnjë ka punuar

me ndërgjegje në afirmimin e vlerave të krijuara

në Kosovë dhe në ndriçimin e ngjarjeve histor

ike duke përfshirë këtu edhe ngjarjet nga LNÇ

a. Lutet që aktvendimi i atakuar të anulohet. /

Këshilli Ekzekutiv i Kuvendit të KSA të Kosovës

si organ i autorizuar në pajtim me nenin 47 para

grafin 4 të Ligjit mbi punët e brendhsme shqyrtoi

ankesën dhe konstatoi se kjo nuk është me bazë.

/ Sekretari Krahinor i Punëve të Brendshme

me rastin e marrjes së aktvendimit të atakuar

ka shqyrtuar sjelljen e deritashme të paraqitësit

të ankesës dhe nga kjo sjellje ka konstatuar se

ekziston dyshimi me bazë që ky veprimtarinë e

vet do të mund ta orientojë në rrezikimin e ren

dit publik, prandaj me qëllim të eleminimit të

rrethanave të jashtëzakonshme dhe të mbrojtjes

së rendit public nga rrezikimi, ka marrë aktven

dimin e atakuar. Me vlerësimin e paraqitur në

aktvendimin e shkallës së parë është pajtuar edhe

Këshilli Ekzekutiv i Kuvendit të KSA të Kosovës

dhe për këto shkaqe edhe është vendosur si në dis

pozitiv të këtij aktvendimi.

Dërguar: Paraqitësit të ankesës, dhe –Sekr.Krah.

të Punëve të Brendshme

Vula e KE të KSA të Kosovës

dhe: SEKRETARI I KËSHILLIT EKZEKU

TIV TË KUVENDIT TË KSA TË KOSOVËS,

Arsllan Baruti (dhe nënshkrimi)”.

Dihet kush ishin këso kohe kreu dhe anë tarët e Qeverisë së Kosovës, dhe të tjerët në këtë zinxhir. Na dorëzuan udbashëve të cilët normë profesionale e kishin sa armiq i mbyllin e sa dajakë i japin kujt. Sa do të ishte e ndershme të paraqiten qever itarët dhe të mos na kërkojnë falje cinike, por ta pranojnë se ishin butakë nga të cilët i digjej shpirti Kosovës së mjerë!

Megjithatë, shqiptarët torturojnë e të vrasin, por nuk ka rrezik se i vret ndërgjegjja.

E falenderojme z. Blakaj qe pati miresine ta dergonte kete artikull per Diellin

Letra e nënës greke: Tiranët më vranë motrën came

November 5, 2013 by dgreca

Meditime për një letër…

Kur në gjysmën e dytë të shek. XIX, engjëlli mbrojtës i shqiptarëve Naim Frashëri, do të shkruante në gjuhën greke poemën “Dëshirë e vërtetë e shqiptarëve” dhe pak kohë para tij Rigas Ferajo, poeti i madh ëndërrimtar dhe idealist grek, do t’i këndonte miqësisë së popujve ballkanikë, jam i bindur se përveç vetëdijes së lartë qytetare dhe emancipuese që ata jepnin për kohën, bëheshin edhe zëdhënës të popujve që u përkisnin, ose më saktë, zbërthenin kodet e popujve. Sepse popujt kanë kodet e tyre të komunikimit dhe mirëkuptimit, herë të qarta e të dukshme, herë-herë të mjegullta, me simbole nga më të çuditshmet….
Ballkani ynë i vogël, ky gadishull mitik, me popuj dhe kultura magjepsëse, që prej mijëvjeçarëve vazhdon të rrezatojë jo vetëm në Europë, pjesë e së cilës është, por edhe në botë një art të papërsëritshëm, ka qenë edhe i mbushur me grindje, sherrnaja nga më absurdet, luftëra, përgjakje…
Lexoni poezinë popullore ballkanase, rapsoditë, eposin e popujve të këtij gadishulli apo letërsinë e krijuar në të dhe do të gjeni të pasqyruara dramat ballkanase në shekuj…
E megjithatë, po t’u rikthehemi kodeve të komunikimit, popujt e Ballkanit, kanë ditur që përtej acareve të politikave përçarëse, ideologjive ekstremiste nacionaliste, stinëve të shpeshta të përgjakura që kanë shoqëruar historinë e tyre, të mirëkuptohen mes tyre…. Dhe nuk kishte si të ndodhte ndryshe… Ballkanasit e sertë, por edhe të mençur, kanë ditur të japin dhe marrin mes tyre…. Një këngë, valle, melodi, befas natyrshëm kapërcente kufijtë e një fshati të humbur malor dhe qindra kilometra më në jug, veri, lindje apo perëndim, bëhej pjesë e kulturës shpirtërore të atij vendi…
Kështu ka ndodhur edhe mes shqiptarëve e grekëve, veçanërisht në zonat skajore të tyre…
Shumë vite më parë, duke ndjekur në qytetin e Durrësit shfaqjen e një grupi popullor nga Greqia fqinje, kam ndjerë emocione të papërsëritshme, kur valltarët e talentuar grekë, kërcyen mahnitshëm vallen “çamiko”, pra vallen e çamëve të Thesprotisë… Unë mbaj mend që në dasmat çame në qytetin e vogël të Rrogozhinës, këndoheshin dhe kërceheshin edhe këngë e valle popullore greke… Në një nga kasetat me këngë e valle popullore greke, që unë e dëgjoj shpesh në shtëpinë time në Tiranë, më emocionon sa herë e dëgjoj, një këngë për valltarin çam dhe trimin kundër pushtuesit turk, Osman Taka.
…. Të gjitha këto përsiatje apo meditime, më shoqërojnë sa herë që lexoj një letër që vjen përtej brigjeve të lumenjve mitikë Kalama dhe Aheron. Letra është marrë nga libri “Margariti” (Athinë 1989, f. 125), shkruar nga Tula Stefanidhu (Malakata).
Është një letër tronditëse, e shkruar me dhimbje, dashuri, patos, humanizëm… Është një letër-mesazh, më e vërtetë se e vërteta, më tragjike se tragjikja. Atje shpaloset drama e një populli, që u bë pre e nacionalizmit ekstrem, që u penalizua në masë, që nga fëmija i pafajshëm e deri tek plaku i pafuqishëm dhe i sëmurë. Tula Stefanidhu (Malakata) u flet bashkëkombësve të saj, troket në ndërgjegjen e trazuar të atyre që bënë krime monstruoze, apelon për drejtësi e humanizëm, rikujton të pafajshmen, motrën e saj çame, miqësitë e ndërprera nga dhuna mizore… Tula Stefanidhu (Malakata) të drithëron me sinqeritetin e saj dhe zërin revoltues në fund të letrës: “O Zot! Sa të tmerrshëm, sa të neveritshëm gjakatarët, tiranët, paranoitikët, që vunë popujt të vriten dhe nuk i lanë të rrojnë me dashurinë e zemrën për njëri-tjetrin!”
Popujt tanë kanë nevojë për mesazhe si ajo e znj. Stefanidhu…. Unë jam nga ata që besojnë në miqësinë njerëzore… Unë jam nga ata që adhuroj kulturën e madhe greke… Në zyrën time në Muzeun Historik Kombëtar, në tavolinën e punës, mbaj dhe e rilexoj “Antologjinë e poezisë greke”, ndërsa në bibliotekën personale shumë vepra të autorëve grekë, që nga Homeri i madh deri tek Kazanzaqi, Samaras, Ricos, Kavafis etj., etj. Unë nuk urrej. Të parët e mi, që janë lindur e rritur pranë brigjeve të lumit Kalama, më kanë folur e më flasin për miqësitë me familjet ortodokse çame, familjet greke dhe ato vllahe të Thesprotisë… Unë nuk urrej… Sepse Tula Stefanidhu (Malakata) nuk urren… Popujt kanë nevojë për zëra si ajo e znj Tula… E ardhmja u përket këtyre mesazheve. Lum ata politikanë, intelektualë apo klerikë që i kuptojnë mirë kodet që vijnë nga brigjet thesprote dhe Greqia e demokracisë dhe e kulturës… Jetojmë në një epokë globale, të lirisë, demokracisë, respektimit të të drejtave të njeriut, qarkullimit të lirë të njeriut, respektit reciprok… Jam i bindur se zëri i Tula Stefanidhut (Malakata) nuk është i vetëm në Greqinë fqinje. Unë nuk e njoh këtë grua e nënë. Nuk kam parë në ndonjë foto as portretin e saj.. E megjithatë jam i bindur se ndonjë ditë, po të më jepej mundësia të kapërceja lumenjtë Kalama e Aheron, të shkoja në Margëlliç (Margariti) e më tutje, në Athinë, do ta njihja atë mes mijëra grave e nënave greke. Sepse Tula Stefanidhu (Malakata) është një nënë e mirë greke e ballkanase, siç janë edhe nënat shqiptare, edhe nënat serbe, boshnjake, malazeze, maqedonase, bullgare, rumune, turke… Ne, ballkanasit, kemi nevojë për këto zëra nënash, kemi nevojë për kodet e mirëkuptimit të popujve tanë. Letra që publikojmë është një zë tjetër nga Greqia fqinje. Është zëri i një nëne, që përcjell mesazhe dashurie e miqësie, por edhe që i mallkon ata, siç shkruan ajo në fund të letrës: “O Zot! Sa të tmerrshëm, sa të neveritshëm gjakatarët, tiranët, paranoitikët që vunë popujt të vriten dhe nuk i lanë të rrojnë me dashurinë e zemrën për njëri- tjetrin”. Ky zë tronditës, mendoj se është shumë e shumë herë më i fuqishëm sesa zërat anakronikë që po dëgjojmë sot.
Dhe në fund të këtyre shënimeve, do të kisha dëshirë që, në qoftë se është gjallë, doja ta takoja këtë grua fisnike, t’i shprehja mirënjohjen për mesazhet që përcjell, t’i puthja duart në emër të mijëra e mijëra çamëve…
Dhe në qoftë se ka ndërruar jetë, do të shkoja në vendin ku prehet e qetë, për t’i vënë një tufë me manxuranë apo vasilikua nga brigjet e Thesprotisë sime. Letra që po publikojmë, është përkthyer në gjuhën shqipe nga i ndjeri Petrit Demi.
NJË LETËR
Bashkatdhetar që kthehesh nga Shqipëria! Mos ke mësuar vallë për motrën time? Si ne, çame, nga vendet tona është. Jam e pikëlluar. Asnjë nuk di pas kaq shumë vitesh që kanë kaluar.
Bashkatdhetar! Ti, që je kthyer para do kohe nga Shqipëria, mos vallë e di nëse rron ende motra ime e dashur?
Ishte truppakë, sygështenjë. E bukur. E martuar së vogli. Bijë e vetme mes katër vëllezërve. Dhe s’kishte mbushur motin që kishte lindur një vajzë. E pamësuar ishte me vështirësitë e jetës.
Të vogla, ktheheshim në ovorua dhe loznim me guralecë. Në sterenë e madhe ulnim kokat dhe thërrisnim të dëgjonim jehonën e zërave tanë.
Motmoti besimi nuk na ndante, kisha dhe xhamia na bashkonin. Një miqësi e lashtë i lidhte familjet tona.
– Ta ketë duruar rrugën e mërgimit?
– Mendoj se po, jeton – përgjigjet zemra e përmalluar. Por, vitet kalojnë pa lajme dhe gjithçka e bren dyshimi dhe ankthi.
Dhe ja, dyzet e ca vjet më pas, nga Shqipëria vjen një letër e përmortshme, bukur shkruar nga vëllai i madh.
Në fillim për të afërmit pyet: Kush rron? Kush nuk është më? Dhe në fund vijnë vuajtje pa fund:
“Sapo lamë vatrat tona, rrugës na vdiq motra jote. Ishte vetëm njëzet vjeç. Dhe nuk vonuan ta ndiqnin e bija dhe i shoqi.
Vdiq edhe i ndjeri baba me gjyshen. Të pambaruara qenë lotët e hidhërimit para se të arrinim të çlodheshim diku.” Letër e kobshme! Kaq vjet zëmërdridhur, kaq vjet dyshimet largoja.
O Zot! Sa të tmerrshëm, sa të neveritshëm gjakatarët, tiranët, paranoitikët që vunë popujt të vriten dhe nuk i lanë të rrojnë me dashurinë e zemrën për njëri-tjetrin. (Marrë nga libri i Tula Stefanidhu (Malakata): “Margariti”, Athinë, 1989, f. 125).
Shënim: Letra është përkthyer nga Petrit Demi
*Autori është historian çam (Kortezi Gazeta Shqiptare)