Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dilemat e mbretit Zog në arkivat amerikane

by

NGA AGRON ALIBALI/

“Në ora 6 të mëngjesit të datës 5 prill 1939 në Tiranë u dëgjuan të shtëna topash, 101 për të qenë të saktë, që shpallnin lindjen e Princit të parë të Shqipërisë, emri i të cilit ishte Skënder pas Skënderbeut të madh, heroit kombëtar të Shqipërisë i shekullit të 15-të i cili i qëndroi me sukses pushtimit otoman të Shqipërisë për 20 vjet me rradhë”. Kështu do t’i shkruante ndër të tjera Departamentit amerikan të Shtetit Ministri amerikan në Tiranë, Hju [Hugh] Grant në një Raport të zgjeruar dhe të hollësishëm lidhur me pushtimin italian të Shqipërisë.Leka Zogu, i cili u nda nga jeta me 30 nëntor 2011, erdhi në këtë botë pikërisht në kohën ndër më tragjiket jo vetëm për Shqipërinë, por madje edhe për botën mbarë, sepse 7 prilli në fakt shënonte pragun e Luftës së Dytë Botërore. Prirjet pro-amerikane të Ahmet ZogutI jati i tij, Ahmet Zogu ishte përpjekur objektivisht qysh në hapat e para të shtetit modern shqiptar, dhe më tej me ardhjen në pushtet si Ministër i Brendshëm, President dhe Mbret, që të fuqizonte pavarësinë e vendit, ta modernizonte atë sa më shumë dhe ta orientonte kah Perëndimi. Mirëpo Ahmet Zogu vërente me shqetësim të madh në vitet 1937-1939 politikën agresive të Musolinit, prirjet gllabëruese të Gjermanisë në Evropën Qendrore si dhe politikën e zbutjes që zbatonin Anglia dhe Franca.Duke mos përjashtuar mundësinë e një ndërhyrjeje ushtarake apo pushtimi italian të vendit, Zogu ndofta llogariste se Shqipëria, edhe pse do të kishte në krah vendet fqinje, nuk do të mund t’i bënte dot ballë invazionit pa patur mbështetjen energjike të Anglisë dhe Francës. Mirëpo duke vërejtur indiferencën e këtyre të fundit, qysh herët Zogu hodhi sytë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vendi që në mendjen e shqiptarëve mbahej si shpëtimtari i pavarësisë dhe i integritetit përballë pabesisë së Fuqive Evropiane. Pikërisht në kryeqytetin amerikan Zogu mbante prej vitesh si të dërguarin e tij fuqiplotë Faik Bej Konicën, kultura, erudicioni, mprehtësia dhe cilësitë e tjera të rralla të të cilit, e kishin rradhitur atë ndër diplomatët më të respektuar në Ëashington.Mirëpo Zogu nuk dukej se ishte plotësisht i kënaqur prej Faikut. Zërat për zëvendësimin e tij qarkullonin ja rrallë në kryeqytetin shqiptar në vitet 1937-1938, dhe këtu ndofta ndikonte edhe largësia gjeografike, si dhe mungesa e takimeve të drejtpërdrejta midis tyre.Nga ana tjetër, dokumente nga arkiva e Departamentit të Shtetit sjellin në vëmendje komunikimin shumë të sinqertë midis Mbretit dhe Ministrit amerikan në Tiranë Grant. Aty del se Mbreti kishte gjetur tek Ministri Grant një kanal të sigurt komunikimi e përçues të besueshëm dhe të saktë të mendimeve dhe mesazheve të tij për Presidentin Ruzevelt [Roosevelt]. Mbreti i shpaloste Ministrit Grant, për shembull, programin e tij ekonomik e shoqëror, që ishte mjaft i afërt me atë të Presidentit Ruzevelt, si edhe shqetësimet e tij për gjendjen e trazuar në Evropë e për rrezikun e Luftës Botërore. Mbreti Zog madje planifikonte të bënte një vizitë zyrtare në Ëashington, që do të përkonte me Panairin Tregtar Botëror të Nju Jorkut, të parashikuar në qershor 1939. Për më tepër ai kishte nisur për vizitê në Amerikë në mars të vitit 1938 edhe motrat e tij. Mirëpo Grant kishte lidhje të rregullta pune edhe me Mehmet Konicën, diplomatin e shquar shqiptar, të besuarin e Mbretit dhe vëlla të Faikut. Me të vërtetë, Mehmet Konica ishte në kontakt të vazhdueshëm me Ministrin amerikan dhe shpesh i përcillte atij mendimet dhe opinionet e Mbretit për çështje të ndryshme.Martesa MbretëroreNatyrisht, hapi më i rëndësishëm pro-perëndimor i Mbretit Zog ishte martesa e tij me 27 prill 1938 Mbreti Zog me konteshën hungareze Geraldina Apponyin, e cila kishte prejardhje amerikane nga e ëma, Gladys Virginia Stjuart [Steëart], e bija e diplomatit amerikan Xhon Henri Stjuart [John Henry Steëart] dhe ishte e besimit katolik. Lidhjet dhe prejardhja amerikane të Konteshës Geraldinë e rrisnin rëndësinë e hapit të Ahmet Zogut, si dhe natyrisht, simpatinë e saj në popull. Njëkohësisht, Mbreti po përpiqej të kishte në anën e vet edhe Vatikanin. Në një raport konfidencial të 30 janarit 1938 për një bisedë midis një punonjësi të Legatës Amerikane në Tiranë dhe At Bonfil Polit, përfaqësues i Kishës Katolike në Tiranë, ky i fundit do të deklaronte se “Selia e Shenjtë ka përfunduar një marrëveshje me Mbretin Zog sipas të cilës fëmijët e lindur nga kjo martesë do të jenë të besimit katolik, pavarësisht nga gjinia e tyre, dhe se gruaja do të mbetet e besimit katolik.” Kontesha e hijshme hungarezo-amerikane ishte takuar vetëm disa muaj më parë me Mbretin e Shqiptarëve dhe dashuria midis tyre kishte qenë e rrufeshme. Dasma u bë në kryeqytetin shqiptar në një datë që përkonte me atë të Gjergj Kastriotit disa shekuj më parë. Madje edhe vetë prejardhja hungareze e Mbretëreshës së ardhshme sillte në kujtesë lidhjet e hershme midis Gjergj Kastriotit të Arbërisë dhe Hunyadit të Hungarisë. Veç, kësaj here rreziku ndaj aleancës arbëroro-magjare nuk do të vinte prej otomanëve në lindje, por prej një Duçeje të çmendur në Perëndim. Të gjitha përgatitjet si dhe ceremonia e martesës mbretërore përbënin një rast të rrallë për Shqipërinë e Ahmet Zogut për t’u paraqitur me dinjitet të plotë para Evropës dhe botës. Mbreti shqiptar, i cili kishte arritur të vendoste rregullin e rendin e brendshëm, kishte siguruar një mirëqënie relative për popullin e vet, si dhe njëfarë vlerësimi të respektueshëm në rrafshin ndërkombëtar, tashmë po hidhte vështrimin drejt së ardhmes së dinastisë së Zogollëve në fronin shqiptar. Për arsye vendi, dasma e Mbretit me Konteshën Gjeraldinë nuk do të trajtohet këtu, por veç po botojmë, për here të parë, shpalljen me Programin e Bashkisë së Tiranës me rastin e martesës mbretërore. Mbretëresha Geraldinë kërkon strehim në Legatën AmerikaneNë kushtet e gjendjes shumë të rënduar ndërkombëtare, në fillim të prillit 1939, Mbretëresha Geraldinë priste të lindte fëmijën e parë, Lekën e ardhshëm, të cilit madje i kishte kaluar data e pritshme. Në atë kohë kishte ardhur në Tiranë thuajse tërë rrethi familjar i saj, përfshirë gjyshen dhe nënën e vet. Ndofta vetëm një penë kadarejane mund të përshkruajë se çfarë vlonte në mendjen e Mbretëreshës shqiptare në ato ditë të papërsëritshme. E shqetësuar për gjendjen e vendit dhe të sajën, në mbrëmjen e së Dielës, 2 prill 1939, Mbretëresha Geraldinë vendosi të kërkojë ndihmën dhe mbrojtjen e vetë Ministrit Amerikan në Tiranë. Kërkesa për strehim në Legatën Amerikane u bë prej kushërirës së saj, Konteshës Seherr-Thoss, vajza e diplomatit të shquar amerikan Henri Uajt [Henry White], ish-Ambasador dhe anëtar i Komisionit Amerikan të Paqes në Paris. E ndodhur në Tiranë, Kontesha i telefonoi gruas së Ministrit Grant atë mbrëmje dhe pasi i shpjegoi se Geraldina, “që priste të lindte në çdo kohë” ishte tejet e shqetësuar si pasojë e pushtimit të pritshëm të Shqipërisë, “pyeti nëse ne mund ta pranonim Mbretëreshën në Legatën Amerikane”. I ndodhur para një kërkese për strehim të bujshme dhe konfidenciale, por gjithsesi të qartë, edhe pse të tërthortë, Ministri Grant menjëherë ftoi Konteshën të vinte në Legatë për ta biseduar çështjen drejtpërsëdrejti. Përgjigja e Ministrit Grant ndaj këtij demarshi të pashembullt ishte po aq e pashembullt, por gjithnjë brenda kuadrit diplomatik, respektimit të zakoneve të vendit dhe normave të së drejtës ndërkombëtare. Pa e zgjatur, ai e siguroi Konteshën, që ndërkohë “kishte mbërritur tejet e trazuar” në ndërtesën në Rrugën e Elbasanit, se “do të ishte i lumtur ta pranonte Mbretëreshën në Legatë nëse vetë Mbreti do ta dëshironte këtë gjë”. Ai mandej këshilloi që ky mesazh t’i përcillej menjëherë Mbretit prej vetë Konteshës Seherr-Thoss si dhe prej Kolonelit Zhiró [Girault], i cili ishte burri frëng i Nënës së Mbretëreshës.” Përgjigja erdhi pak para mesnate nëpërmjet telefonit. Kontesha Seherr-Thoss dhe vetë nëna e Mbretëreshës i shpjeguan Ministrit Grant se mesazhi i ishte përcjellë Mbretit dhe se, në emër të tij, Ministri i Jashtëm Z. Libohova, i kishte siguruar ato se nuk kishte kurrfarë rreziku të afërt.”Pa dyshim Ministri Hju Grant kishte demonstruar një akt të madh kurajoje dhe humanizmi, duke patur parasysh edhe faktin se urgjenca e momentit nuk i kishte lënë as kohë për të komunikuar me qendrën. Po ashtu, strehimi i Mbretëreshës Gjeraldinë në Legatën Amerikan do të kishte sjellë pa dyshim ndërlikime jo të parëndësishme në të drejtën ndërkombëtare, që lidheshin me parimin e paprekshmërisë së selisë diplomatike, me strehimin atje të familjarëve të kryetarit të shtetit, por do të ndikonte së tepërmi edhe në opinionin botëror. Prandaj, para këtij hapi, nëse Granti do të kishte ngurrimin më të vogël, vetë “komunikimi me qendrën”apo “marrja e autorizimit” prej saj do të kishin mjaftuar si sebep për të shmangur ndërhyrjen amerikane në këtë krizë të pashembullt personale dhe ndërkombëtare. Gjithsesi, sot pas 72 vjetësh kemi të drejtë të pyesim se vallë çfarë rrjedhe do të kishte marrë historia e Shqipërisë, dhe pa dyshim edhe e Luftës së Dytë Botërore, nëse vërtetë Mbretëresha Gjeraldinë do të ishte strehuar dhe do të kishte lindur Princin Leka e gjendur nën mbrojtjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës ndërkohë që vendi kërcënohej apo ishte në gjendje pushtimi.A do të ishte stepur Musolini para mureve të Legatës Amerikane në Tiranë? A do të mund t’i jepte Mbretit Zog kjo mbrojtje e pacënueshme e ofruar nga Shtetet e Bashkuara për gruan dhe djalin e tij – mundësinë për të organizuar rezistencën e armatosur kundër pushtuesit?Apo mos valllë Mbreti Zog – i gjendur në gjendjen kritike midis lindjes së djalit dhe pushtimit të pritshëm të vendit – llogariste ftohtë se qëndresa ishte e kotë, se Shqipëria dhe populli shqiptar ishin braktisur prej Fuqive Evropiane dhe lënë nën vullnetin e Musolinit, dhe pra, çdo qëndresë, përveç “protestës”, do të sillte veç viktima të panumërta?Takimi i fundit me Mehmet KonicënTë Hënën, me datë 3 prill 1938, pak para mesditës, Ministri Grant do të takonte për herë të fundit në jetën e tij mikun e vet Mehmet Konica. Sipas Grantit, Konica ishte në gjendje të jashtëzakonshme tensioni mendor. Granti do të raportonte më vonë se, sipas Konicës, italianët kërkonin ri-interpretimin e Traktatit të Aleancës, se Mbreti kishte refuzuar të diskutonte traktatin, dhe të Premten e kaluar i kishte nisur Musolinit përgjigjen përfundimtare me anë të adjuntatit personal, Gjeneral Serreqit.“Jemi përballë një ultimatum të vërtetë”, i deklaroi Mehmet Konica Ministrit Grant, “edhe pse kërcënimi për invadim nuk është bërë haptas. Praktikisht ata kanë urdhëruar Mbretin që të abdikojë. Kjo është sjellje prej brigandësh. Nuk mund ta mendoj se si mund të merret një veprim i tillë ndaj një vendi aleat. Mirëpo ne kemi marrë masa paraprake. Mbreti do të rezistojë. Do të ketë luftë, dhe Madhëria e Tij do të tërhiqet në malet. Besoj se fqinjët tanë ballkanikë do të na furnizojnë me armë, municione dhe ndihma me qëllim që ta ndihmojnë Shqipërinë”.Lindja e Princit dhe biseda e fundit me MbretinNdërkohë, në mesditën e 5 prillit 1939, disa orë pas lindjes së Princit Leka, Ministri Grant me bashkëshorten do të shkonin në Pallatin Mbretëror për të nënshkruar Regjistrin Mbretëror në nderim të lindjes së Princit Trashëgimtar. Lajmi i lindjes u shpall në Radio Tirana, madje edhe në gjuhën angleze. Sipas Raportit të Ministrit Grant, njoftimin në gjuhën angleze e lexoi Frederik Nosi, përkthyes zyrtar i Legatës Amerikane në Tiranë, i cili kishte zëvendësuar pak kohë më parë Kolë Kuqalin.Të Enjten me 6 prill 1939, në ora 12.30, Ministri Grant u prit për herë të fundit në audiencë nga Mbreti Zog. Takimi zgjati 45 minuta. Granti e raporton atë hollësisht në lëndën dërguar Departamentit të Shtetit. Sipas Grantit, Zogu i shpjegoi diplomatit amerikan ultimatumin italian, refuzimin që ai u kishte bërë kërkesave të Musolinit. Ai më tej deklaroi se, ndryshe nga Çekosllovakia, shqiptarët do të rezistonin, por kjo do të ishte njëfarë rezistence për protestë, sepse “nuk mund të qëndronin gjatë kundrejt një force të madhe dhe të fuqishme ushtarake”. Në një moment të caktuar, duke përmendur faktin se italianët kishin zgjedhur “kohën më delikate kur Mbretëresha priste fëmijën” Mbreti hodhi vështrimin nga dritarja dhe mezi po mbante lotët. “Për një çast – shkruan Grant – mendova se do të ngashërehej, por menjëherë ai e mblodhi veten dhe e ruajti qetësinë që kishte shfaqur gjatë gjithë takimit”.Mbreti Zog më tej la të kuptojë se ndjente veten krejt të braktisur nga Evropa dhe se nuk kishte marrë premtim ndihme as nga fqinjët, dhe as nga Anglia dhe Franca. Në fund të takimit, Ministri Grant e pyeti Mbretin nëse kishte ndonjë mesazh për Presidenti Ruzevelt. Përgjigja ishte tejet domethënëse, madje profetike:“Mund t’i thoni Presidentit tuaj të madh Ruzevelt se unë i përcjell përshëndetjet më të përzemërta dhe miqësore dhe dëshiroj t’i sugjeroj se demokracitë e mëdha duhet ose të vendosin të fuqizojnë veten deri në piken kur mund t’i përballojnë me sukses agresorët e fuqive totalitare, ose përndryshe, të përgatiten që t’i shohin vendet e vogla të kapërdihen një nga një”.Fati i Gjeraldinës, Mehmet e Faik Konicës dhe Lef NositVeç tridhjet orë më pas Italia do të pushtonte Shqipërinë dhe “rezistenca për protestë” e Mbretit Zog do të shuhej shpejt. Rrokullisja e papritur e ngjarjeve dhe humbja e pavarësisë së vendit përbënte një tronditje të pashembullt për këdo. Mirëpo pikërisht në çaste të tilla, njerëzit tregojnë karakterin, virtytet morale, atdhetarinë dhe qëndresën e tyreSipas Ministrit Grant, Mbreti i kishte kërkuar Mbretëreshës që ta pranonte ofertën amerikane për të qëndruar në Legatë, porse ajo kishte ngulur këmbë që të mos ndahej nga i shoqi. Sot, pas 72 vjetësh, veç mund të përfytyrojmë dilemën e madhe shekspiriane të Mbretëreshës shqiptare: të qëndroj apo të mos? Gjeraldina u kthye në atdheun e saj të ri 63 vjet më vonë, më 2002, për t’u prehur në dheun e tij për gjithnjë.As Mehmet Konica nuk mundi të qëndrojë në atdheun e pushtuar. I quajtur gjithnjë si kundërshtar i prirjeve aneksioniste të italianëve, Mehmet Konica e kishte të qartë se jeta e tij do të ishte në rrezik po të qëndronte në Shqipëri. Ka rëndësi të theksohet, gjithsesi, që Mehmeti ndofta për protestë, nuk iu bashkua karvanit të Zogut, por sipas Ministrit Grant, u largua nëpërmjet Jugosllavisë. Mehmet Konica do të ndërronte jetë pas Luftës së Dytë Botërore jashtë atdheut dhe në gjendje të vështirë ekonomike.Ndërkohë, me 11 prill 1939 Faik Konica njoftonte me theks të qartë ironie Departamentin e Shtetit se kishte marrë një telegram nga një “i ashtuquajtur Komitet Administrativ i Përkohshëm”, ku njoftohej se “Mbreti dhe qeveria ishin larguar” nga vendi, dhe se ishte formuar Komiteti Administrativ Provizor i kryesuar nga Xhafer Ypi dhe anëtarë Zef Kadaria, Kosta Marku, Izedin Beshiri, Pertef Pogoni, Llambi Aleksi dhe Mihal Sherko. Faik Konica instruktohej që të mbante lidhje të mira me Ambasadën Italiane, të dëgjonte Radio Tiranën dhe “të qetësonte bashkësinë shqiptaro-amerikane dhe student shqiptarë” atje. Pushtimi italian i Shqipërisë e tronditi në mënyrë të pandreqshme jetën personale, shoqërore dhe profesionale të Faikut, i cili do të vdiste i vetmuar në kryeqytetin amerikan në 15 dhjetor 1942.Së fundit, me 30 qershor 1939, Ministri Grant do t’i niste një tjetër Raport Sekretarit të Shtetit. “Kam nderin të bashkëpërcjell për informim, por edhe për arkivën e Departamentit të Shtetit, një kopje facsimile të dokumentit të pavarësisë së Shqipërisë, të shpallur në Vlorë me 28 nëntor 1912. Dokumenti, vazhdon më tej z. Grant “ka sot një kuptim të veçantë” dhe m’u dhurua me bujari nëpërmjet përkhtyesit zyrtar të Legatës, Z. Frederik Nosi, prej xhaxhait të tij z. Lef Nosi, një shqiptar i shquar dhe atdhetar…”. Lef Nosi, i cili në vitin 1944 do të angazhohej fare shkurt në krye administratës shqiptare duke përcjellë një akt që më shumë përçonte vazhdimësinë e shtetit shqiptar në rrethana tejet të koklavitura, pas Çlirimit të vendit do të arrestohej, gjykohej dhe pushkatohej nga regjimi komunist si bashkëpunëtor me nazizmin.Ndërkohë që statusi i Mbretërisë Shqiptare në ato ditë të zeza të prillit 1939 dukej sikur kishte ngrirë fill pas lindjes së Princit Leka, për njëfarë kohe pavarësia e Shqipërisë kishte mbetur veç në kurorën e saj, në kujtimin e popullit si dhe në arkivat e patriotëve.

Albania’s Sworn Virgins

by

In Albania, a “sworn virgin” is a biological female who has chosen to take on the social identity of a man for life. It’s a tradition dating back hundreds of years that still exists in the Albanian Alps, as well as to a lesser extent in other parts of the Western Balkans. The practice developed from the Kanun, an archaic patriarchal set of laws that began to be used mostly in northern Kosovo and Albania in the 15th century. This ancient codex states that women are the property of their husbands, which strips them of some basic rights and freedoms, such as being able to vote in local elections, conduct business, earn money, smoke, wear a watch, or even swear out loud.
By taking an irrevocable oath to live as a sworn virgin (“burnesha” in Albanian) in front of village or tribal elders, a woman can be elevated to the status of a man, thereby becoming entitled to all the rights and privileges of the male population. Besides taking a vow of lifelong celibacy, Burnesha women usually don the trappings of masculinity to underline their transition from male to female — cutting their hair, wearing male clothing, and sometimes even changing their names. They often adopt male mannerisms and gestures so thoroughly that they became second nature.
There are various reasons why these women would turn their backs on their birth gender. Some young women took the decision to avoid being forced into an arranged marriage, often with a much older man. In other instances, it was the only way in which a woman could inherit her family’s wealth. This was particularly important in a society where blood feuds have frequently resulted in the deaths of many men, which can leave families at risk of losing all their assets with no male heir to inherit them. Some have said they became sworn virgins simply because they felt more male than female.
American photographer Jill Peters has traveled to northern Albania to meet and photograph some of these women who have spent most of their lives living as men. As modernity slowly creeps into Albania’s remote rural regions, the tradition of sworn virgins appears to be in terminal decline. It is estimated that there are only a few dozen aging burnesha left in the country. Consequently, Peters’ photos may well provide a valuable record of a cultural phenomenon that could soon become a thing of the past. Her “Sworn Virgins Of Albania” is an ongoing project and she is also working on a documentary film about this topic.

Zëri i qytetarisë gjakovare

by

Ky shkrimi i kushtohet shpirtbardhësisë së familjeve Rizvanolli dhe Kusari që   e mundësuan ndërtimin  e Shkollës fillore ”Këlmend Rizvanolli ” në Gjakovë, me pasurinë e familjes se shuar të  Fatmir,Fakete dhe Këlmend Rizvanollit/

Nga Fahri XHARRA/

 ”Nuk mund të ketë atdhetari pa liri, liri pa virtyt, virtyt pa qytetar; Krijoni qytetarinë dhe keni çdo gjë që iu nevojitet; Pa atë ju keni asgjë, përveçse skllevër që nga sundimtari e deri poshtë. (-Jean-Jacques Rousseau)”.

Përbrenda nesh, aq sa po na shohin sytë tonë, mbretëron një errësirë. Si jetohet vetëm me errësirën? Përbrenda errësirë, përjashta  nesh errësirë, në jetë errësirë, në fjalë errësirë? Lehtë e kemi , po duam që ashtu siçna ka lindur nëna, të jetojmë e të vdesim shqiptar, njeri! Të dalim nga vetvetja  e jonë e errësirës, të ecim, marshojmë, nxitojmë, sakrifikojmë , punojmë, guxojmë..Të ngisim  kokën lart. T´i shtrëngojmë grushtet.  Të hapim zemrën. T´mos harrojmë çdo mëngjes të pijmë nga një gotë dashuri! Në mos për asgjë tjetër,të besojmë, dashuria  na i  hapë portat e fatit, të besimit, të vullneteve, të shpresës…(R.Greicevci)

:”Kujt i pakësohet turpi, i është pakësuar ndërgjegjja; kujt i pakësohet ndërgjegjja, i vdes zemra”.thot libri . Secili njeri e ka hijen e vet. Edhe një fije kashte e ka hijen e vet. Por, halli tjetër na ka pllakosur neve: Hija e jonë, fjala dhe morali ynë, puna dhe synimi ynë, shpesh nuk shëmbëllen në veten tonë. Na vërtet po nxitojmë, po na ngutet diçka në jetë, po shihet,deri me sot kemi kaluar shumë shtigje, por, mjerisht nuk  nuk po e dijmë cakun për ku jemi nisur. Dhe, neve, o shpëtimtar mëkatar tëkombit, shpeshnaka rënë të këndojmë nëpër terr, të ecim  nëpër terr të flasim nëpër terr, e besa edhe të punojmë do “punë” nëpër terr. O boll ma se u bëmë horr, duke kërkuar veten tonë, identitetin, dashurinë, pasurinë, kolltukun nëpër hijet e vetvetes sonë.

Mjerë na që s’po i përngjajmë hijes sonë !

Nuk mund të ketë atdhetari pa liri, liri pa virtyt, virtyt pa qytetar- thoshte  J.J.Rousseau.

E fituam lirinë , por e fituam lirinë pa virtyt e në mungesë të virtytit mbetem pa qytetari.

Qytetaria është shkalla më e lartë e moralit, më e vlefshmja prej tyre dhe që më së shumti sjell dobi. Ajo është veçori që e dallon njeriun nga shtazët. Kush nuk ka qytetari, tek ai nuk gjendet ndonjë veçori e njeriut përveç mishit dhe gjakut, ngase ky njeri, vetëm me këtë pamje të jashtme të njerëzimit, është i humbur dhe i zhveshur nga koka e mirësive dhe e moralit.

Mendjemadhesia (lakmia) nuk ndjen kenaqësi në pervetësimin e dickaje, por në përvetësimin më shumë të shumëdickaje ne krahasim me nje person tjeter. Ne themi që njerëzit janë mendjemëdhenj (lakmitar) kur janë te pasur ,ose të zgjuar, ose të pashëm por nuk është kështu. Lakmia  është kënaqesia e të qenit mbi të gjithë të tjerët – pa marrë parasyshë mjetet ,mënyrën dhe rrugën.. Kur gara mbaron, lakmia ulet gjithashtu. Por ,gara nuk mbaron kurrë !

Mospasja e lakmisë është argument për besnikëri, besnikëria është argument për falënderimin, falënderimi është argument për përmendjen e qytetarisë , përmendja e qytetarisëështë argument për shtimin e mirësive,

Në kohërat mitike, individualiteti njerëzor nuk ka egzistuar sepse nuk kishte kulturë-gjuhë , aftësi dhe atribute tjera që e dallojnë nga njeriu i sotit. Se cka donte Prometheu nuk ishin individët njerëzor apo grupet e individëve por njerëzishmëria(humaniteti) si një potencial njerëzor – ajo që protonjerëzit e arrijnë me ”zjarr” dhe ”shpresë të verbuar”.

“Fytyra e mbrojtur me krenari është sikurse margaritari i mbrojtur në guacën e vet”.- më tha dikush, por ”A-huuu! Ditë s’je! Natë s’je! Diell s’je! As vetvetja jote s’je, o mëkatar. (R.Greicevci)”

Grykësia nuk është kategori ekonomike , nuk është normë e kodit etik që përfaqëson një individ grup apo krah politik .Ajo  vjen e shfaqet nga njerëz injorantë e të pa kulturë , pa vizion dhe pa virtytete qytetarie .. Me çdo kusht pasurimi . Pa regulla , te pa ndalshëm , perfshi krimin .! Ka shumë  thënje per grykësinë edhe në dashuri, por edhe ajo sjellë aliena.

Është lakmia- dëshira për të qenë më i pasur se një person tjetër, dhe edhe më shumë, deshira për të qenë në pushtet. Sepse fuqi/pushtet është ajo që i pelqen mendjemadhësisë: s’ka gjë tjetër që e bën njeriun te ndihet superior dhe dëshira për ti levizur te tjerët si lodra . Sa me shume  lakmitar dhe grykës të jetë një person është aq më shumë e urren lakminë dhe grykësinë tek te tjerët.

Por llojllojshmëria  është një pasuri natyrore falë së cilës ne ecim , ballafaqohemi ,dallohemi ,përmbarohemi dhe pastaj lindë virtyti , lindë qytetari  ,lindë qytetaria.

Shpirtbardhësia është pasuri vetjake për të bër mirë për të ndarë të mirën me të tjerët, për dashurinë ndaj njerëzishmërisë. Njerëzit që bëjnë diçka të mirë për të tjerët quhen shpirtbardhë. Shpirtbardhësia  është veti , është virtytë i njerëzve të ndryshëm  ” që nga padogogu  Basedow , Nënë Tereza e deri te Bill Gatesi.”Shpirtbardhësia e vën qenjen e njeriut dhe veprimet e tij  në qendër të të gjitha virtyteve qytetare.
´Në një Kosovë të molepsur nga individualizmi , shpirtbardhi apo shpirtbardhët i përgjigjen pyetjes se si funkcionon kjo dëshirë për t´i ndihmuar të tjerët.Shpirtbardhësia  shprehet me vlera dhe në kuptim më të gjerë përkufizohet si tendencë e vazhdueshme për të bër mirë (rasti i Gjakovës). ”Shpirt bardhësia është virtyt i shprehive të edukuara që burojnë nga dashuria për njeriun.” thonë librat e shenjt. ”Nuk mund të ketë atdhetari pa liri, liri pa virtyt, virtyt pa qytetar; Krijoni qytetarinë dhe keni çdo gjë që iu nevojitet; Pa atë ju keni asgjë, përveçse skllevër që nga sundimtari e deri poshtë. (-Jean-Jacques Rousseau)”.

( Shkrimi i kushtohet shpirtbardhësisë së familjeve Rizvanolli dhe Kusari që   e mundësuan ndërtimin  e Shkollës fillore ”Këlmend Rizvanolli ” në Gjakovë, me pasurinë e familjes se shuar të  Fatmir,Fakete dhe Këlmend Rizvanollit)

KUSH ISHTE KAPIDANI QE VOZITI MID’HAT FRASHËRIN, HASAN DOSTI,ALI KËLCYRËN DREJT ITALISË në nëntor 1944?

by

Kapidani, siç e quanin mërgimtarët shqiptarë të Amerikës, edhe pse nuk e ushtrontë më detyrën e barketarit ketu ne emigrim-vazhdonte te thirrej kapidan, madje edhe ne ditepercjelljen e fundit, qe i beri diaspora shqiptare e Amerikes, keshtu u thirr. Ai quhej Sulejman Latifi. Emrin e tij, që nuk e kam ndeshur në letart shqipe, e gjeta rastësisht tek shfletojë shtypin e diapsorës së Amerikës. Ëshët ëbrë shkas vdekja e tij aksidentale, atak në zemër, që gazeta Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit Shqipëria e Lirë, të botonte kronikën e kapidanit. Sulejman Latifi ishte mik i dr. Hamdi Uruçit dhe shkonte shpesh në shtëpinë e tij për miqësi. Aty ishte dhe atë natë të 3 tetorit 1962, kur ndodhi vdekja e tij. Kishin kaluar një natë të gëzuar dhe pasi kishin rënë për të fjetur, kapidan Latifi ka ndërruar jetë në gjumë, në të 3 të natës.”

Në njoftimin e gazetës”Shqiptari i Lirë” njoftohet shkurtazi:” Nga një atak zemre, më 3 tetor 1962, ndërroi jetë në gjumë, në shtëpinë e Dr. Hamdi Uruçi, ku ndodhesh mysafir atë natë, Kapidan Sulejman Latifi. I ndjeri ka qenë një nga mërgimtarët më të dashur dhe më të urtë. Ai ka drejtuar barkën në nëntor 1944, duke shpëtuar nga shpëtuar nga plumbi i tradhëtarëve komunistë një shumicë nacionalistësh shqiptarë që muarën atëherë rrugën e mërgimit për të vazhduar në dhe’ të huaj luftën për lirinë e Atdheut. N’atë barkë ndodheshin sa për të shënuar vetëm tre emra më në dukje:Mid’hat Frashëri, Ali Klissyra, Hasan Dosti. Kapidan Sulejmani ndahet pa pritmas nga ne, dhe ne që e njohëm e ndjejmë thellësisht boshllëkun që ka lënë në botën tonë. Ai merr me vete një pjesë të jetës s’onë të mërgimit, ngushtësisht e lidhur ngushtë me kujtimin e tij. Për të gjithë shërbimet funebre-lutjet fetare i kreu bashkatdhetari Isa Hoxha-u kujdesua vetë dr. Hamdi Uruçi. Para përcjelljes të trupit të tij në Ferncliff Cemetery, Hartsdale, NY- Luan Gashi, Ali Klissura, dhe në varreza, Dr. Hamdi Uruçi, bënë lavdërimin funebër të të paharrueshmit kapidan Sulejman Latifi.

Komiteti “Shqipëria e Lirë”  u shpreh ngushëllimet më të thella dy vajzave ët kapidan sulejmanit, që ndodhen ën Shqipëri dhe motrës s ëtij në Jugosllavi.”(DIELLI)

Endrra mbushi 50 vjet

by

Shtetet e Bashkuara kujtojnë 50 vjetorin e fjalimit legjendar “Unë kam një ëndërr” të aktivistit Martin Luther King.
Fjalimi i vitit 1963, në të cilin predikuesi afrikano-amerikan, Martin Luter King, e artikuloi vizionin e tij të vendit të liruar nga padrejtësia raciale, ishte moment vendimtar në lëvizjen për të drejtat civile në Shtetet e Bashkuara. Fjalimi konsiderohet si thirrja më ndikuese për drejtësi shoqërore në histori.
“E kam një ëndërr që një ditë, ky vend do të ngrihet dhe jetoj kuptimin e vërtetë të kredos së tij – ne i mbajmë këto të vërteta që të jetë të vetëkuptueshme: që të gjithë njerëzit janë të krijuar të barabartë – e kam një ëndërr që një ditë në kodrat e kuqe të Gjeorgjisë, bijtë e ish-skllevërve dhe bijtë e ish-pronarëve të skllevërve, do të jenë të aftë të ulen së bashku në tryezën e vëllazërisë”, pat thënë Martin Luther King, atëherë 34 vjeçar.
Ky fjalim, po ashtu, i ka inspiruar shumë breza të aktivistëve në mbarë botën për të ndërmarrë rezistencë të pa dhunshme, siç ka kërkuar Kingu, që “forca fizike të kundërshtohet me forcën e shpirtit”.
Më vonë është zbuluar se Martin Luther Kingu ishte shmangur tekstit të përgatitur për ta paraqitur vizionin e tij legjendar.
“E kam një ëndërr që katër fëmijët e mij të vegjël, një ditë do të jetojnë në shtet ku ata nuk do të vlerësohen nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga përmbajtja e karakterit të tyre. E kam një ëndërr sot”, pat thënë Martin Luther King.
Fjalimi shumë i njohur i Kingut ishte bërë në mbyllje të “Marshit në Uashington për Punë dhe Liri”, në të cilin patën marrë pjesë 250 mijë vetë në kryeqytetin e Shteteve të Bashkuara, ku ndonjëherë ndodhnin beteja të përgjakshme për të drejtat civile.
Kjo ngjarje më 28 gusht të vitit 1963, e ka mundësuar kalimin e legjislacionit madhor për të drejtat civile dhe votuese, gjatë viteve të ardhshme.
Organizuesit e marshimit të sotëm thonë se qëllimi është që të përkujtohet e kaluara, por edhe të kërkohet progres në padrejtësitë shoqërore aktuale, siç janë pabarazia raciale që vazhdon, reforma imigruese dhe të drejtat homoseksuale.
Në një marsh të mbajtur më datën 24 të këtij muaji në Uashington, para përkujtimit zyrtar të 28 gushtit, po ashtu është theksuar mbështetja për këto dhe për çështje të tjera.
Eleanor Holmes Norton, aktiviste e cila kishte marrë pjesë në marshin e vitit 1963, tash është e dërguar e Uashingtonit DC-së, në Dhomën Përfaqësuese të Kongresit të Shteteve të Bashkuara.
Ja se çka i deklaroi ajo Zërit të Amerikës lidhur me marshimin e atëhershëm.
“Lëvizja mbetet e rëndësishme pasi është zhvilluar për t’i plotësuar nevojat ditore,dhe nevojat ditore të afrikano-amerikanëve janë arritja e paritetit relativ me amerikanët e tjerë. Ne nuk jemi as afër kësaj. Ne jemi më tepër së bashku si rezultat i punës së lëvizjes për të drejtat civile, të doktor Kingut dhe të tjerëve, por shkaqet që lëvizjet për të drejtat civile ende kanë rezonancë të tillë në mesin e popullit amerikanë janë për shkak të distancës që ende ka mbetur, e jo distanca prej nga kemi ardhur”, tha Eleanor Holmes Norton.
Derisa afrikano-amerikanët kanë parë avancime të rëndësishme në arsim dhe forcë politike, papunësia e tyre në Shtetet e Bashkuara është afro sa gjysma e të bardhëve, pra e njëjtë me atë që ishte para 50 vitesh.
Studimet tregojnë se pjesërisht fajtor për këtë dallim është diskriminimi.
Një hulumtim aktual i opinionit nga Pew Research Center, ka gjetur se pothuajse gjysma e të anketuarve besojnë se “shumë më tepër” duhet të bëhet për të arritur shoqëri të lirë nga racizmi.
Më vonë gjatë ditës, pritet të flasë edhe presidenti amerikan, Barack Obama.
Këmbanat në gjithë Amerikën do të bien në orën 21 sipas kohës së Evropës së Mesme, meqë Kingu në fund të fjalimit të tij ka bërë thirrje që “të lejojmë të kumbojë liria”.
Martin Luter Kingu, që ishte edhe fitues i Çmimit Nobel për Paqe, u vra më 4 prill të vitit 1968 në Memfis të shtetit Tenesi, në moshën 39 vjeçare

“Kam një ëndërr”: Vizionet e së ardhmes të frymëzuara nga Martin Luther Kingu

Më 28 gusht të vitit 1963, rreth 250,000 njerëz janë mbledhur në Uashington, duke bërë thirrje për punë, drejtësi sociale dhe të drejta të barabarta.
Në Memorialin Lincoln, ata kanë dëgjuar fjalimin e ikonës së të drejtave civile, Martin Luther King, i cili imagjinonte një ditë kur njerëzit nuk do të gjykoheshin për nga ngjyra e lëkurës, por nga përmbajtja e karakterit të tyre.
Për të shënuar 50 vjet të fjalimit legjendar “I have a dream”, Radio Evropa e Lirë ka pyetur disa aktivistë të rajoneve që mbulon se çfarë ëndrrash kanë për të ardhmen e vendeve të tyre.
Shirin Ebadi, Iran
Shirin Ebadi, 66 vjeçe, është avokate iraniane dhe aktiviste për të drejtat e njeriut. Në vitin 2003, ajo është bërë iraniania e parë dhe gruaja e parë myslimane që fiton Çmimin Nobel për Paqe. Lufton shumë për të drejtat e grave dhe ka udhëhequr reformat në Ligjin familjar të Iranit. Ebadi ka jetuar në mërgim qysh në vitin 2009, pas rizgjedhjes së kontestueshme të presidentit Mahmud Ahamdinejad.
“Unë kam një ëndërr. Ëndrra ime është që zemra e njeriut të globalizohet, në atë mënyrë që çdo individ të ndjejë dhimbjen dhe ankthin e tjetrit sikur të ishte dhimbja dhe ankthi i tij”, thotë Ebadi.
Dmitry Makarov, Rusi
Dmitry Makarov, 31 vjeç, është udhëheqës i Lëvizjes për të Drejtat e të Rinjve në Rusi dhe anëtar i Ekipit Ligjor, i cili siguron ndihmë legale për aktivistët rusë. Veprimtaria e tij ka çuar në përfshirjen e ndryshimeve të rëndësishme në legjislacionin rus për marrëdhëniet e policisë me qytetarët. Ai po ashtu ka punuar për të krijuar praktikën e vëzhguesve të pavarur publikë në seancat e qeverisë dhe seancat gjyqësore.
“Do të doja të jetoj në një vend, ku interesat e individit, vlerat e lirisë, drejtësisë dhe dinjitetit janë më të rëndësishme se territori apo çdo interes kombëtar apo shtetëror. Koncepti i të drejtave të njeriut që unë mbështes, nuk ka të bëjë me lumturinë, por me standardet minimale të jetës që u mundësojnë njerëzve të kenë dinjitet dhe liri. Ëndërroj që ky minimum të respektohet në vendin tim”, thotë Makarov.
Anastasia Danilova, Moldavi
Anastasia Danilova, 30 vjeçe, është drejtore ekzekutive e Genderdoc-M, organizatës së vetme joqeveritare në Moldavi, e cila mbështet të drejtat e lesbikeve, homoseksualëve, biseksualëve dhe transseksualëve. E lindur në Rusi, Danilova është zhvendosur në Moldavi në vitin 2004 për të qenë me të dashurën e saj.
“Ëndra e shumë mbrojtësve të të drejtave të njeriut mund të rëduktohet në një ëndërr shumë të thjeshtë, ndoshta banale, por megjithatë madhështore: të drejta të barabarta për të gjithë njerëzit. Si aktiviste e LGBT-së në Moldavi, kjo është ajo që dua të shoh edhe në vendin tim. Do të doja të shoh njerëzit duke respektuar njëri-tjetrin pa marrë parasysh se sa ndryshe janë. Do të doja të shoh respekt të pakushtëzuar nga shteti për të drejtat dhe liritë e të gjithë qytetarëve”, thotë Danilova.

Natasa Kandiq, Serbi

Natasha Kandiq, 67 vjeçe, është aktiviste serbe e të drejtave të njeriut dhe themeluese e Qendrës për të Drejtën Humanitare, e cila bën fushatë për të drejtat e njeriut dhe pajtimin në ish-Jugosllavi. Edhe pse është e diskutueshme në Serbi, ajo ka marrë disa çmime ndërkombëtare për të drejtat.
“Gjithmonë mendoj rreth asaj se si t’i emëroj të gjitha viktimat në luftën e  Jugosllavisë dhe si ta thyej heshtjen në Ballkan për të kaluarën dhe viktimat. Kujtesa ka përfshirë gjithmonë numra dhe jo emra. Është ëndrra ime dhe shpresoj që një ditë, të gjithë ne në ish-Jugosllavi dhe në botë do të dimë emrat e viktimave të krimeve të luftës dhe të luftës”, thotë Kandiq.
Ramazan Bashardost, Afganistan
Ramazan Bashardos, 48 vjeç, është njëri nga mbrojtësit më të njohur të të drejtave të njeriut në Afganistan. Është anëtar i parlamentit dhe ka garuar për president në vitin 2009.
“Ëndrra ime është arritja e drejtësisë politike, sociale, kulturore, etnike dhe ekonomike në Afganistan. Nuk flas për ndarje të pushtetit. Nuk flas për atë se sa ministra janë pashtunë, hazaras, taxhikë ose uzbekë. Ëndrra ime është që çdo qenie njerëzore, çdo afgan, çdo ide dhe çdo besim të njihet”, thotë Bashardost.
Hanaa Edwar, Irak
Hanaa Edwar, 67 vjeçe, është sekretare e përgjithshme e Shoqatës Al-Amal të Irakut dhe bashkëthemeluese e Rrjetit të Grave të Irakut – një organizatë kjo që tubon 80 grupe të grave nga i gjthë vendi. Ajo është po ashtu bashkëthemeluese e Iniciativës Civile për Rujatjen e Kushtetutës.
“Ëndrroj që Iraku të jetë i sigurt, që njerëzit të jetojnë të sigurt, të bëjnë jetë normale si të tjerët. Ëndrroj që njerëzit të kenë marrëdhënie me të tjerët pa frikë dhe hezitim. Ëndrroj që njerëzve t’iu përmbushen ëndrrat për liri, zhvillim, përparim, lumturi – gjë që na ka munguar për dekada. Kjo është ëndrra dhe dëshira jonë”, thotë Edwar.
Hikmet Hajizade, Azerbajxhan
Hikmet Hajizade, 59 vjeç, është analist i njohur politik në Azerbajxhan. Ai është mjek me profesion dhe ish-ambasador i Azerbajxhanit në Rusi.
“Kam disa ëndrra. Por, ëndrra ime kryesore është të pastrohemi nga gënjeshtrat dhe hajnitë. Korrupsioni, gënjeshtrat dhe plaçkitjet janë problemet më të mëdha, me të cilat përbvallet kombi ynë. Këto janë burime të fatkeqësisë sonë”, tjotë Hajizade.(Kortezi_Radio Evropa e Lire)