Histori – Page 645 – Dielli

Albert Einstein in Albania and the Albanian Passport

July 10, 2013 by dgreca

(“A friend in need, is a friend, indeed!” American proverb)/
By Sami Repishti/
(Note: After the devolution of the Soviet Empire, and the fall of the Communist regime in Albania(1990-1991),the secretive activities of the ruling Communist class began to appear, mainly in the daily press and TV programs. We find Memoirs, as well as books researched by Albanian and non-Albanian scholars. The horrific system of the criminal Sigurimi i Shtetit (the political secret Communist police) came out to light especially by the narratives offered to the general public by the victims of the tyranny: tens of thousands of them- arrested, tortured, jailed or interned in the dozens of internal concentration camps, oftentimes for full; 45 years.
An atmosphere of “catharsis” brought a sigh of relief for the victims, their families, and a society kept in darkness for decades by the cruelest political regime of all Europe. Only Cambodia and North Korea could compete with Albania in the field of inhumanity and the utterly criminal treatment of its citizens.
So secretive was the Albanian Communist Government that even acts of bravery and high morality by the local Albanians were kept secret. The subject of this article is to reveal one of those acts., and to bring to the attention of the world public at large a small event of major consequence, which grew in importance especially after the horrific experience of W.W.II Crimes in general and the phenomenon of Holocaust, (better known as Shoah) in particular stunned the world. There, we all saw how low humanity had stooped, and how far man’s cruelty towards man had gone.
Lately, a surge in investigating the biography of Albert Einstein, the world known German scientist of Jewish origin and his Albanian episode has been noted in Albania., too. Among others, there was a detailed article by the journalist Bardhyl Berberi, published in the Albanian newspaper SHEKULLI of January 18,2009 (pp.18,19) and titled: “The physician from Pogradec Who Secured an Albanian Passport for Albert Einstein”.
We thought that an English version of this article written in Albanian could help the reader have a better understanding of a moment, in 1931, of Einstein’s life, the risks he encountered, and the opportunities offered to him.
The central figure here is the late Dr. Jani Basho, the young physician graduate of the University of Vienna (Austria) Medical School, who upon his return to Albania was appointed physician of the Albanian Royal Court. It is in this capacity that he had the chance to do “a good deed” as a righteous person, for an individual who had reached world fame, and had distinguished himself in the forefront of scientific research, Dr.Albert Einstein.
Dr. Basho met Dr. Einstein through an Albanian friend in Vienna, the well-known actor and artist Alexander Moisiu, a longtime friend of Dr. Einstein.
Recently, this episode in the life of the great Dr. Einstein was also reported by the Wikipedia with the following text::
“…In 1935, Einstein transited to the United States via Albania. He stayed in Durres for three days as a guest at the Albanian royal mansion. Equipped with an Albanian passport, he continued his journey to the United States. The gesture of the Albanian royalty of King Zog is said to be part of the traditional Albanian besa (honor) according to which many Jews (including Einstein) were saved from Nazi forces prior to and during W.W II
*
The text :
“The physician from Pogradec who supplied Albert Einstein with an Albanian passport.”
In one of the narrow streets, characteristic of the town of Pogradec, quarters of Burima, a two-story villa is located, immersed between a flower garden and an orchard of apples and a vineyard, on the right side of the old city church. A national flag flies from the building’s upper floor. It’s the house of the Basho family, presently owned by Dr. Jovan Basho, assistant professor, and chief of medical services at the “Mother Teresa University Medical Center“, in Tirana.
As soon as you enter the house, you find yourself facing a portrait of the great German scientist Albert Einstein, placed in the most visible spot of the house. The attraction the photo commands doesn’t surprise the members of the Basho family. They talk of how Albert Einstein was a good friend of their family; adding that, the great scientist thanks to the contacts he had in Vienna with the renown physician Dr. Jani Basho (who upon his return to Albania was assigned to be the personal physician of King Zog I) came to Albania in April 1931. At that time, Einstein felt threatened by Nazi elements because of his Jewish origins. Later,. He was given an Albanian passport, allowed to leave the country, and eventually to travel to the United States.
What are the fact to corroborate the Albanian “citizenship” of Albert Einstein?

Document
In the Old Register of the year 1931, AKO 31, page 31/1,Municipality of Pogradec,we read this Note:
“Today, April 10,1931, came to the Municipality Offices of Pogradec (Albania) Dr. Jani Basho, born in 1892, in the town quarters of Burima, Pogradec, son of Kozma and Anastasia , personal physician of His Majesty the King Zog I, This Municipality, prov ided Albert Einstein with a confirmation document, and a certificate declaring him a citizen of the town of Pogradec, quarters of Burima.
Municipality Official The Guarantor:
Reis Asllani Dr. Jani Basho
——————————————————————————————————-
Dr. Jani Basho, after finishing his medical studies with excellent results in Vienna, was appointed to be the personal physician of King Zog I. In his personal notes, collected by his nephew, Dr. Jovan Basho,. the late Dr. Basho wrote in detail about this moment.
It was December 16, 1930. After dinner, King Zog I felt great stomach pains. Dr. Basho checked the patient , and advised him to lie down and take a rest in bed. According to Dr Basho the King was suffering from intestinal problems for two years. It was necessary to make a more definite diagnosis. Two days later, King Zog called Dr. Basho, instructing him to prepare for a trip to Rome, where the King would undergo extensive tests. Dr. Basho responded that it was the right of the King to decide, but at the same time, volunteered his professional advise, that it would be better for the King to go to Vienna, instead. The King approved.
On the eve of January 28, (1931) the official Albanian group, supplied with passports containing false names to keep the holders’ anonymity, left the port of Durres on an Italian warship, arriving at Trieste the next day. The personal train of the (Italian) King Vittorio Emanuele was waiting to bring them to Vienna. King Zog settled at the Imperial Hotel.
In Vienna, Dr. Basho met with his professors and some new friends; among them, the renowned Albanian actor and artist Alexander Moisiu. During these meeting, he was presented with a request. A.Moisiu’s friend, Albert Einstein, was in danger, hunted as a Jew by German Nazi elements, and had to leave Vienna. However, it was not possible since his German passport had been taken away A possible solution was suggested: since he was the personal physician of King Zog, he was asked to intervene with the King and obtain an Albanian passport for Einstein.
After a series of thorough medical tests and analysis done to the King Zog by the best Vienna physicians, especially by Professor Hollznech – who took more than 30 x-rays to properly determine the diagnosis- in a moment of relaxation, as the king was having a cup of tea with the doctor in the halls of the Hotel, Dr. Jani Basho addressed King Zog with the request to provide the scientist Albert Einstein with an Albanian passport, since his life (in Vienna) was in danger. The King listened as his personal physician presented the request in full. The response was positive. Added the King :” Tell him (Einstein) to come to Albania. First, you, Dr. Jani who comes from Pogradec make him a resident of your town of Pogradec; later we will supply him with an Albanian passport”.
In his “Memoirs” Dr. Jani explains that when he made the request, the King was in good mood. That evening, they both went to the Vienna Operahaus to see the performance of Verdi’s. When they left through a side exit, two cars were waiting for them. The first car was for the King, his personal bodyguard, and Mr. Ekrem Libohova.
“As soon as we entered the car” remembers Dr. Jani Basho, “we heard gun shots coming from both right and left. Llesh (Topallaj, the bodyguard) fell to the ground. Ekrem Libohova was wounded in the leg. The King fell into his knees, pulled out his gun from his belt. positioned himself and began to shoot in the direction of the assailants”.
Dr. Jani Basho described how he went to the King right away asking him whether he was hurt. The King responded that he was fine, but instructed the doctor to look after the others.” I went to see Topallaj (the bodyguard) and realized that he was dead, hit by a bullet that cut the cardiac artery in the neck. Then I went and tied Mr. Libohova’s leg to stop hemorrhaging, and together we rushed to the hospital”.
“King Zog,” explained Dr. Basho “kept his promise. One day he reminded me of our conversation, and instructed to tell the scientist (Albert Einstein) to come to Albania, and receive an Albanian passport”.

What other proof confirms this story?
First, Prof. Dr. Jovan Basho who did most of the work in collecting “the memoirs” of his uncle Dr,Jani Basho, said this for the newspaper SHEKULLI:
“ Before coming to Albania, June 2002, Queen Geraldine (of Albania) gave an interview to a British journalist of the STYLE magazine. It was titled :“The Return of the Queen”. There, she indicated that Albert Einstein came to Albania and that King Zog had supplied him with an Albanian passport.
Second, the former official of the National Bank of Albania during the Zogu regime (1925-1939), Mr. Ajet Bega has confirmed to Prof.Dr.Albert Koja, former director of the Institute for Nuclear Physics, that he (Bega) had met personally the scientist Albert Einstein at the offices of the National Bank of Albania, early in 1931, when Einstein went there to do some transactions between the National Bank of Albania and the German banks.. The Bank official was unable to help him. At that moment, Albert Einstein pleaded with the clerk (Bega) to introduce him to the president of the Bank, who happened to be an Italian, in order to clarify a misunderstanding.
Mr. Bega explained that he went to the Bank’s president office informing him that Mr. Albert Einstein wanted to see him. Hearing the name Albert Einstein, the president jumped from his chair asking :”How is it possible that Albert Einstein is asking for me?”
“Who is he?” Bega asked.
“He is the greatest scientist in the world,” explained the Bank president.
Einstein cashed a check of a certain amount of money he had received as a gift from King Zog. According to official documentation, Albert Einstein went to the National Bank of Albania on April 9,1931. One day later, April 10,1931, Dr. Jani Basho received the certificate from the Municipality of Pogradec bearing Einstein’s name.. Later , by King’s direct order, an Albanian passport with Albert Einstein’s name was prepared and delivered to him, by the Ministry of Internal Affairs.. Again, according to official data. Albert Einstein’s passport had taken away by German authorities. He had traveled to the United States in December 1931, and again in 1932 with the Albanian passport supplied by King Zog, since he had no other one. Only by the end of 1932, he obtained another passport from the Swiss Government. In the meantime, the Albanian passport served him well for his needs during the 1931 and 1932 years.
“There is no doubt” stresses Prof. Dr. Jovan Basho, “that our people has the right to feel proud of the fact that it has saved thousands of Jewish lives; among them, the life of the great world scientist Albert Einstein“.

HISTORIA E FAMILJES ÇOKU- DASHURI NE VEND TE URREJTJES!

July 9, 2013 by dgreca

Ne Foto: Deputetë të Partisë Demokratike; nga e djathta Azem Hajdari, Esat Çoku dhe Mirash Ibro/

Historia e familjes Çoku që edhe pse i “dhuroi” socializmit një shekull burg dhe internime, nuk kërkoi hakmarrje, nuk ushqeu urrejtje, por i fali dhe u pajtua edhe me dëshmitarët fatkeq të proceseve të montuara.Dashuri në vend të urrejtjes është mesazhi i familjes Çoku, që në tranzicionin e zgjatur është shpërndarë nga Shqipëria në Itali dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës!/

NGA DALIP GRECA/

Esat Çoku bashkë me të shoqen Zyhranë dhe të birin Francin, jetojnë në Pelham Park Whay, në Bronx, NY, por muajet e veres, Esati i kalon ne shtepine e tij te bukur, qe ka ndertuar ne fshatin Mucias, prane Kenetes se Karavastase, ne Komunen e Remasit, ne Lushnje. Në historinë e jetës së përditshme të Esatit dhe Zyhrasë ketu ne New York nuk ka ndonjë gjë të veçantë për të shënuar:Janë emigrantë, si gjithë të tjerët, punojnë në punë të zakonta, lodhen e rropaten,dhe jo rrallë mund të ndodh që të shprehin dhe ndonjë llojë “pendese” për mërgimin në moshën e pensionit. Por kur kthejnë kryet nga i biri dhe shohin përkushtimin e tij në mësime, rezultatete shumë të mira integruese në jetën amerikane, ia bëjnë”hallall” vuajtjet e mërgimit. Ky çift që ju prezantova, gjithë ditët e javës lodhen në punët e mundimshme,siç janë të gjitha punët e pakualifikuara, ndërsa në fund javë do t’i gjeshë të gëzuar në shoqërinë që kanë zgjedhur këtu në emigracion, me të cilën shkojnë kohën e lirë fundjavëve, herë duke dalë një shëtitje, herë një bisedë në klubet e shqiptarëve, herë në aktivitetet e shumta që zhvillohen në Nju Jork, dhe jo rrallë duke bërë vizita tek njeri-tjetri.Në shoqërinë e tyre ka njerëz të zakontë, ka ish diplomatë, ish oficerë, inxhinierë, gazetarë, doemos që ka edhe ish të përndjekur të sistemit komunist, me të cilët i bashkon vuajtja dhe rezistenca antikomuniste. Të përndjekurit janë bashkëvuajtsit e Esatit, por ai nuk i paragjykon njerëzit, është krejtësisht tolerant, i paparagjykueshëm në ato ç’ka ka hequr ai dhe familja e tij. Vuajtjet e veta dhe të familjes nuk ia faturon çdo llojë njeriu, ato qenë pjellë e sistemit komunist.Ish deputeti i Partisë Demokratike ka marrë rrugën e mërgimit këtu e pesë vjet të shkuara, ndërkohë që vëllai tjetër i tij, Caush Çoku, rrugëve të mërgimit nisi t’i shkelë menjëherë pas burgut, që në vitin 1991. Edhe pse qe shpallë armik dhe qe arrestuar në emër të popullit si armik i popullit,(Kush e pyeti popullin?!) Esati orë e çast mendon me mall për Shqipërinë dhe thotë se vështirë do ta ketë nëse nuk kthehet një ditë atje, ku ka lënë gjithçka; edhe gëzimet, edhe vuajtjet, edhe prangat, edhe varret e të dashurve; edhe tokën; edhe vreshtin, edhe shtëpinë në Muçias, edhe apartamentin në kryeqytet.Edhe “armiqtë” e dashkan Atdheun!

Shprehje e tolerancës është edhe akti i pajtimit të familjes Çoku me 26 dëshmitarët e rremë, që dolën kundër tyre në proceset gjyqsore, kur u dënua Azemi, dhe djemtë, Bedriut, Caushit e Esatit.

Nuk arritëm të pajtohemi vetëm me gjashtë prej dëshmitarëve, të cilët patën vdekur para se ne të liroheshim prej burgjeve, thotë Esati.Për ne ata ishin fatkeqë të një sistemi antinjerëzor, falja dhe mëshira ishin më e shumta që mund të bënim për ata.

Toleranca dhe dashuria njerëzore e çoi Esat Çokun deputet në Parlamentin Shqiptar(1992-96).Është rasti më i vecantë në Shqipëri, kur ish i përndjekuri i ishet në nëj sallë me ish hetuesine vet.Esati dhe hetuesi i tij, Bashkim Caka, ishin njëkohësisht deputetë, njëri për PD dhe tjetri për PS! Kur ishte në krye të Shoqatës të Ish Përndjekurve Politikë të Lushnjës(1991-95) apo pjestarë i kryesisë të Shoqatës Kombëtare të Ish të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë (1991-95) Esati nuk kultivoi as urrejtje as hakmarrje, vetëm kërkoi integrimin e bashkëvuajtësve. Kështu edhe vëllezërit, Bedriu dhe Caushi, të cilët edhe pse nuk u morën me politike, u treguan qytetarë të denjë. Trazicioni 15 vjeçar i Shqipërisë e ka shpërndarë familjen Çoku,njëri vëlla, Bedriu ka mbetur në Shqipëri, pas 15 vjetësh ka vendosur të trokasë në politikë duke pranuar që të jetë kandidat për deputet i Lëvizjes Për Zhvillim Kombëtar, ndërsa Caushi vazhdon të jetë në Romë, si gazetar i Komunitetit Europian. Esati jeton në Nju Jork.edhe nëj fakt tjetër për tolerancën:Në kohën e krizës të pushtetit demokratik, Bedriu ishte nëndrejtor i përgjithshëm u burgjeve të Shqipërisë.Fatos Nano atëherë ishte në burg. Bedriu merr urdhër që të mos ndodhte asnjë e keqe me jetën e kryetarit ët opozitës.Shkon vetë me helikopter dhe e shpëton Nanon nag rreziqet që i kanoseshin. Kur socialistët vijnë në pushtet me Nanon kryeministër, vetë i pari kërkon që t’i bëjë një vizitë në shtëpi për ta falenderuar se i kishte shpëtuar jetën. Bedriu ia çeli derën e apartamentit dhe e priti. Një javë më pas ish nëndrejtori i përgjithshëm i burgjeve, jetëshpëtuesi i Nanos, edhe pse kishte përfunduar studimet për jurist, edhe pse zotëronte tri gjuhë të huaja, u gjend i papunë…Shpërblim i bukur!

ESMAJA, NENA E BURGJEVE

Në fillimet e emigrimit, Esati kaloi një provë të vështirë. Nuk e kisha parë asnjëherë në atë gjendje të rënduar psikologjike, tmerrsisht dëshpëruese. Në shtëpi ishte vetëm me nipin, familja qe ende në Shqipëri. Kishte marrë lajmin e hidhur të vdekjes të nënë Esmasë.Qenka e thënë që të mos i hedh një dorë dhe’ nënës, ashtu siç nuk i hodha babait, qante dhe psherëtinte ato ditë Esati.

Kur u vdiq babai, me 12 dhjetor 1982, tre vëllezërit qenë në burg dhe nuk mundën të ishin në varrimin e atit të dashur, ndërsa tani që vdiste nëna, Esati ishte këtu, aq larg, dete e oqean kaptuar. Statusi nuk e lejonte që të udhëtonte….

Nënë Esmaja kishte ikur nga kjo botë, ndërsa ai kishte vënë fotografinë e saj në një kënd dhe vajtonte e priste njerëz që vinin t’i mjekonin plagën e dhimbjes…

Dukej se gjoksi nuk ia mbante dhimbjen. Miqtë dhe të njohurit nuk reshtnin ,por plaga e shpirtit s’mbyllej kollaj….Ai i binte telefonit herëpashere dhe merrte informacion rreth varrimit.Fliste me vëllezërit, por fjala lagej nga lotët dhe telefoni bëhej memec…E shoqëroi kortezhin së largu deri sa përfundoi varrimi.

– Së paku t’i kisha hedhur një dorë dhe’- përsëriste herë pas here Esati, që kapte tëmthat dhe i shtërngonte fort dhe fshinte sytë që rridhnin lotët e dhimbjes.Ishte fillikat. E mbyti dëshpërimin me lot dhe psherëtima….

….Kishte vdekur Esma Çoku, një nënë e vuajtur, një ndër nënat e rralla që e kishte përballuar të keqen me stoicizmin e saj të rrallë. Shumë fatkeqësi patën rënë mbi të gjatë 50 vjetëve. Fillimisht i kishin prangosur burrin, Azemin, pasi i sekuestruan pasurinë e damkosën”kulak”. Ajo nuk e la të shoqin të vdiste i vetmuar në qeli, së paku nuk e la të uritur, por torbën në shpinë dhe i shpinte ushqime.Fatkeqja, guximshëm përpiqej që të rriste djemtë, që t’i bëheshin të mbarë. Ajo nuk ishte thyer; as atëhëhere kur familjen e deklasuar Çoku e internuan nga qyteti i Fierit në Tokën e Vdekur të Myzeqesë, as kur i arrestuan djalin e vogël, Caushin, as kur i prangosën të dytin, Bedriun,(të dy ushtarë pa pushkë, në xhenjo) as kur e lanë të vetmuar, kur i morën Esatin.Do të mbetej vetëm me Zyhranë, bashkshorten e Esatit, e cila iu kthye si shoqe dhe motër në ditët e vështira. Bashkë e merrnin rrugën për t’u takuar me të tre djemtë që njëkohësisht vuanin burgjeve të Spaçit, Burrelit, Qafë-Barit….Udhëtonin dy-tre ditë për të shkuar tek djemtë-armiq të pushtetit… Rrugë pa rrugë, qëllonte që të flinin edhe jashtë, kur nuk ua hapnin dyert nga frika se ishte nëna e djemëve të dënuar politikë, ndërsa e reja, nusja e armikut. …Ja kështu me atë torbën në krah e mira nënë baritej maleve të Shqipërisë për të mbajtur gjallë shpirtrat e djemëve që vuanin absurdin.Ajo vërtetë nuk ishte e burogosur, por shpirti i saj qe njëqind herë më i prangosur se sa duart e të shoqit dhe bijëve të saj të ënjtura nga prangat.Ata u planifikuan nga ai sistem si kundërshtarë të vijës së parë dhe qenë ndër të fundit që lanë qelitë e ferrit.Bedriu ishte ndër të burgosurit e fundit që la qelitë pas vizitës të Peres De Kuelarit në Shqipërinë Komuniste.

Vëllai i dytë i Esatit,Bedriu, duke e përshkruar nënë e tij në librin që ka në dorëshkrim, shkruan:Kanë kaluar gjithë ato vite pritjeje që i kanë dhuruar asaj shumë ankth, dhimbje dhe tmerre, tani nuk i besohet se është e lirë dhe djemtë i ka të lirë…

…. Është viti 1991. Bedriu, një ndër të dënuarit politik, që u lirua i fundit nga burgjet shqiptare, me ndihmën e shoqërisë së vjetër që kishte në Fier, arrin të marrë një shtëpi në qytetin e tij të fëmijërisë dhe ëndrrave; pikërisht po në atë vend që ata patën barakën e tyre para se t’i internonin në Tokën e Vdekur. Nënë Esmaja që qe mësuar me jetën e fshatit, sikur e kishte të vështirë të rimësohej me jetën e qytetit nga e kishin shpërngulur natën në terr.Por nga ana tjetër i dukej vetja si në ëndërr kur e shihte veten në atë shtëpi të re së bashku me të birin, i cili shkonte si zotni në shkollë, i veshur për bukuri me kostum e kollare, ku jepte gjuhët e huaja, që i kishet mësuar atje në Universitetin- burg!

– Mos jam në ëndërr,- pyeste veten e zonja e shtëpisë dhe dëshironte që të jetonte sa më gjatë për ta gëzuar lirinë…!

“Tre vëllezër në një prangë” , një familje 74 vjet burgim

Rrallë mund të gjesh familje si kjo që të ketë kaluar tërë jetën në burgjet komuniste.Të marra së bashku vitet e burg-internimeve bëhen shumë dhe rëndojnë në kujtesën e kombit si për mijëra familje të tjera, që iu mohua jeta e lirë, thjesht pse qenë rreshtuar në anën e kundërt të barrikadës komuniste.Le të ndjekim statistikën:

– Azem Çoku-babai- 11 vjet burg

– Caush Çoku-djali i vogël- 22 Vjet burg

– Bedri Çoku – djali i dytë, 23 vjet burg

– Esat Çoku, djali i madh, 8 vjet burg dhe internim…

– Esma Çoku-E internuar me dekada… bashkëshortja e Azemit, nëna e djemve të burgosur; 64 vjet dyerve të burgjeve, duke ndjekur fatin e të shoqit dhe bijëve…

Vëllai tjetër, nipër e mbesa-lindur e rritur nëpër baltën e fushave të Myzeqesë së përvuajtur, të internuar…

Po të bashkosh vitet e e burgut dhe ato të internimit për familjen Çoku, të del më shumë se një shekull dënime. Statistikat e mësipërme ndoshta nuk kanë nevojë për koment, por historia duhet kujtuar me qëllimin e mirë që të mos harrohet. Poeti,publicisti dhe shkrimtari Visar Zhiti,për të cilin poezia qe prostituta që e futi në burg dhe njëkohësisht Shën Mëria, që ia ruajti shpirtin në vuajtjet e ferrit komunist;tek ka paraqitur dy vëllezërit Çoku në parathënien e librit të tyre”Caush Coku& Bedri Çoku; dy vëllezër në një prangë” shkruan kështu në përcjelljen parathënse:”Si personazhet e një drame duken dhe ashtu janë,të një drame tepër të rëndë, të gjallë, që s’u luajt dot në skena, po në jetë; aktet e së cilës u zhvilluan në Purgatorin e mërzitshëm të socializmit dhe brenda në ferrin e diktaturës së tij.

Janë anëtarët e një familje të ndershme, punëtore të shtypur, të dënuar dhe anash emrit vitet e burgut, ku shpesh numri i tyre është më i lartë se gjysma e jetës të secili. Së bashku bënë gati një shekull burg e internim deri në rënien e komunizmit.

Familja Çoku ishte në konflikt me sistemin e ri komunist.Konflikti vinte që nga vitet e Luftës, kur Azem Çoku,i ati i djemëve që do të gjendej i rreshtuar në radhët e Ballit Kombëtar në luftë për të çliruar Atdheun nga fashizmi dhe nazizmi, do të ndëshkohej pas çlirimit vetëm pse nuk qe i rreshtuar në radhët e partizanëve. Madje një herë do ta shpëtonte nga skuadra e pushkatimit i ati i Ylli i Bufit, që asokohe ishte udhëheqës me partizanët lokalë, ngaqë vetë ai ia kishte borxh jetën Azemit.Pushkatimi i shokëve në sytë e tij e bënë Azem Çokun më të vendosur në idealin e tij nacionalist, por kjo do t’i kushtonte jo pak por 11 vjet burg dhe një jetë të privuar nga liria; i braktisur nga miqtë; iu sekuestrua pasuria dhe do të tregohej me gisht”ja kulaku”.Kjo ishte vula që do ta shoqëronte gjatë të gjithë jetës atë dhe familjen. Pas burgimit të tij, familjen e hoqën nga qyteti dhe e internuan në Tokën e Vdekur, sinonim i vetë vdekjes.Internimi i familjes ua vrau ëndrrat djemëve….

BEDRIU, ISH KAMPIONI I GJIMNASTIKES, QENDRESTAR I REVOLTES SE SPAÇIT

Bedri Çoku, vëllai i dytë, nuk e kishte menduar se një ditë jeta e tij do të merrte atë krisje të pa riparueshme. Ai ishte ndër nxënësit më të mirë të gjimnazit në Fier. Ishte ndër djemtë “e përkëdhelur” në kuptimin e personalitetit; ishte kampion i gjimnastikës,shquhej për talentin si instrumentist, i vetmi fizarmonicist i gjimnazit, një ndër volejbollistët e spikatur të ekipit të të rinjëve të “Apollonisë”, një letrar me talent. Nuk i kishte shkuar ndërmend se një ditë do t’i hidhte prapa krahëve të gjitha këto dhe do të përfundonte në një fshat të humbur moçalor, ku dhe emri të ngjallte datën…Toka e Vdekur, do të ishte vendi pritës, pas dëbimit.Ku do të jetonin? Sarajet që kishte pasur dikur babai i tyre, ishin sekuestruar për nevoja publike; ata duhej të ndërtonin vetë një shtëpi me drurë e baltë, drurët e marra në pyll dhe balta aty, e vetmja që nuk mungonte në Myzeqe!. Atje filloi të tërhiqej zvarrë jeta e gjimnazistit, sportistit të talentuar. Kur gati po mësohej me atë jetë vuajtjesh, në fshatin e tij vjen për një aktivitet gjimnazi kur dikur ai kishte studiuar. Deshën t’i bënin një surpirizë shokët dhe shoqet e gjimnazit. Por shokët e Partisë dhe Rinisë në fshat i kishin marrë masat; ata shpërndanë helmin ideologjik para se të nsite aktiviteti dhe për Bedriun thanë një mijë të zeza. Gjimnazistët iu hodhën në mbrojtje ish shokut të tyre. Por e paguan shtrenjtë, edhe ata i gjeti gjëma më vonë. Ata që e mbrojtën u përjashtuan nga aksioni dhe nga gjimnazi se kishin mbrojtur armikun! Kjo qe një ngjarje e hidhur që do ta trondiste më shumë shpirtin rebel të Bedriut dhe ishte prologu i asaj që vinte më pas.Ai ishte një i dënuar, që bir kulaku, që pritej vetëm arrestimi. Por dhe ky nuk do të vononte; ashtu si edhe vëllanë e tij të vogël Caushin, i kishin ngritur ushatrë. I kishin çuar në xhenjo, atje ku atdheu mbrohej me pushkë druri, me kazëm e lopatë. Edhe atje ai përpiqej që të mos u jepte shkas për ta rrasur në qeli.Por ata e kishin planifikuar dhe arrestuesit e tij qenë burra që e mbajnë veten për heronjë të kombit; një ndër ta ishte vetë Mark Dodani. Bedriu thotë se arrestimi i tij ishte i denjë për skenar filmi, si në ato të Xhejms Bondit. E trasferuan në Korpusin e Gërhotit, pasi më parë kishin hapur fjalë se do ta merrnin në qendër të korpusit sepse si fizarmoniscist i talentuar i duhej qendrës dhe se do të aktivizohej me ekipin e gjimnastëve të Gjirokastrës.Mirëpo skenari qe shkruar; vëllai më i vogël qe arrestuar, ishte radhe e Bedriut. Me 9 dhjetor 1968, Mark Dodani përfaqësuesi i ministrisë së Brendshme dhe Agron Çoba, përfaqësuesi i Sigurimit të Ushtrisë e morën në makinë, gjoja se po trasferohej, siç qenë hapur fjalët e fundit, dhe rrugës, i vunë prangat: Në emër të popullit je i arrestuar!

Procesi i montuar i gjyqit ku u gjykua ai dhe i vëllai, Caushi, përbën një akt sa tragjik në jetën e dy të rinjëve, aq dhe komik për nga besueshmëria.Esati, që u thirr në sallën e gjyqit, u zbrazh para trupit gjykues, duke tëhnë se vëllezërit e tij ishin”viktima” të luftës së klasave. U shpallën armiq dhe tradhëtar, pa kryer asnjë tradhëti ndaj Atdheut dhe popullit. Në librin e tij Bedriu tregon se në ditëgjyqin e tyre ishin edhe sportistët e Apollonisë, të cilët kishin asistuar në gjyq pas një ndeshje në Gjirokastër. Ata kishin duartrokitur kur vëllezërit kishin mbrojtur veten nga akuzat shpifëse.

CAUSHI, IKJA MATAN’ DETIT…

Me Caush Çokun, më të voglin e djemëve të Azem Çokut, jam njohur në mesin e viteve ’90 edhe pse me të kisha bashkëpunuar shumë si tek gazeta lokale “Ora e Fjalës” edhe tek “Republika”, ku ai kishte kontribuar jo vetëm me shkrimet e veta, por edhe me poezitë e ndjera të shkruara në rininë e tij, edhe në kohëburgimin e vet absurd.

Caushi, ashtu si dhe vëllai i tij Bedriu, u burgos pa bër asnjë faj, asnjë krim; u burgos thjesht se ishte planifikuar që të burgosej. Gjyqi që iu bë ishte një farsë e inskenuar, ku regjisorë ishin operativët, hetuesit, gjykatësit dhe prokurori. Formula funksiononte mekanikisht. Një ditë prej ditësh në vend që të gjendej në repart mes shokëve ushtarë të xhenjos, ai u ndodh në qelinë e ftohtë të burgut, pa kryer asnjë faj, asnjë krim, nuk pat shkelë asnjë ligj, asnjë rregullore ushtarake.Por ç’rëndësi kishte, ai duhej që të dënohej.Ndërsa në ditën e gjyqit, asgjë e veçantë për t’u shënuar:Akt-akuza fallso, dëshmitarë vallso, gjyqtari, ndihmës gjyqtarët kënduan në të njëjtin kor me prokurorin…dhe kaq… Pas 6 vjet burg të ashpër, me 21 maj 1973 dy vëllezërit, Bedriu dhe Caushi marrin pjesë në revoltën e Spaçit, madje nuk ishin thjeshtë pjesmarrës, por organizatorë. Bedriu dhe Caushi frymëzues dhe flamurmbajtës.Revolta qe e përmasave tronditëse për shtetin komunist; ishte krejt e veçantë në të gjitha shtetet komuniste të Lindjes.Një revoltë e shtypur egërsisht nga diktatura do të kishte padyshim edhe viktimat e veta. Ndër viktimat ishin dhe vëllezërit Coku, të cilët u izoluan nëpër qeli dhe u hetuan egërsisht për rolin që patën në aktin kundërshtues ndaj shtetit. Secilit i bënin presion; Bedriut i thoshin se vëllain tjetër, Caushin e kishin egzekutuar, ndërkohë që edhe Caushit i thoshin se do të egzekutojmë njësoj si vëllain tjetër, Bedriun. Por askush prej vëllezërve nuk hyri në lojën kurth. Të dy morën dënime 25 vjet burg. Pas gjyqit special i heqin nga Spaçi dhe i çojnë në burgun-tmerr, atë të Burrelit; ku thuhej hapur:Në Burrel hyn, por s’del!Atje ishin kundërshtarët më të rrezikshëm të qeverisë komuniste. Burgu i Burrelit kishte një kapacitet prej 180 vetash, pra më kundërshtarët e sistemit.Edhe pse ishin në të njëjtin burg, dy vëllezërit ndaloheshin të takoheshin me njëri-tjetrin. Takoheshin një herë në 6 muaj, apo një herë në vit, vetëm me lejen e komandës, dhe nën vëzhgimin e rreptë të gardianëve.

Pasi doli nga burgu Caushi nuk notoi në ujrat e politikës shqiptare; e përfshiu vala e mërgimit dhe i hipi në anijen “Panamaja” dhe mbërriti në brigjet e përtej detit në ditët e marsit 1991. Ishte fat për emigrantët shqiptarë që qenë të shoqëruar me të nga që Caushi ishte një përkthyes i mirë për ta.Shpejt u bë i njohur në shtypin italian. Shkrimet e tij filluan që të botohen në gazetata”Corriere Della Sera”,”Il Mattino”. Shpejt fitoi statusin e gazetarit Europian”C.E.A”, ndoshta ndër të paktit shqiptarë që e gëzojnë këtë status.Ka shkruar edhe për gazetata qendrore e lokale shqiptare.Prej vitesh mban lidhje me njerëz të shquar të gazetarisë dhe artit.Caushi ka dhënë një kontribut të veçantë në ndihmën e pakursyer ndaj refugjatëve shqiptarë në Itali.

Dy vëllezërit që shkruanin poezi dhe tregime në burg

Dy vëllezërit e shfrytëzuan burgun, kryesisht për të mësuar gjuhë të huaja. Duke shfrytëzuar të burgosurit politik që ishin shkolluar nëpër Europë, ata arritën të mësonin anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.Kjo do t’i shërbente Bedriut pas burgut që të hapte kurse private të gjuhëve të huaja, më pas si mësues i anglishtes në shkollën e mesme në Fier; ndërsa Caushi do të bëhej përkthyes i emigrantëve shqiptar në Itali e do të shkruante për Shqipërinë në gazetat më të mëdha të Italisë.

Në kohëburgimin e tyre dy vëllezërit nuk do të ndaheshin nga pasioni i rinisë, krijimtaria letrare, e cila qe bërë pjesë e akt-akuzës kur u kishin rrëmbyer lirinë.Caushi pat shkruar shumë poezi, si:Poemën”Iliriada”, tri cikle- Iliria, Arbëria dhe Shqipëria; ciklin”Motit të Madh””Skënderbeu me 25 këngë, me 495 vargje etj.

Poeti Visar Zhiti, në shënimet e tij në vend të parathënies, që shoqëron librin”Dy vëllezër në një prangë”, shkruan”Caushi në qelinë e tij sajonte vjersha, mohonte burgun, i këndonte me zë të heshtur nënës, lirisë, dashurisë së humbur, vendlindjes, dinjitetit dhe hynte thellë, thellë(si i burgosuri që zbret nëpër aktet e lagura të minierës) tek rrënjët e kombit, sajonte Iliriadën e tij dhe përsëriste betejën me sllavët e ardhur nga Kaukazi, andej ku u prangua prometeu.

Vargu i Caushit herë është i lidhur si cigaret e e burgut, të dredhura me letër nga veprat e Enver Hoxhës, herë i ashpër si sytë e lidhur para pushkatimit, i ëmbël si hëna që vjen frëngjive, cicëritës si”Dallëndyshja e Burrelit” që të burgosurit e ushqenin me thërrimet e zemrës së tyre, herë i hutuar si muzgjet atje, rebel, ulëritës dhe i përtharë si plagët.

Ndërsa për krijimtarinë e Bediut, Visari do të meditojë: Kurse Bedriu në qelinë e tij do të mbaronte një nga romanet”Njeriu që kapërcen vetveten” e vazhdimisht do të shkruante tregime.Natyrisht që ishte e vështirë dhe një aventurë e tmerrshme të shkruaje hapur kundër diktaturës e diktatorit.Honorari do të ishin brilantet e gjakut tënd, pushkatimi yt.Dhe të burgosurit shkrimtarë i mërgonin ngjarjet në tjetër vend apo në tjetër epokë. Kështu është dhe tregimi “Sitamarrtaha”, një alegori ndaj dhunës, ndaj gënjimit dhe zhgënjimit me kumbim rrënqethës aktual.

Bedriun e inetersojnë plagët sociale, prapambetja mentale e shoqërisë socialiste, aktet ordinere(tregimi”Zemërimi” apo”Krimineli”. Personazhet e tregimeve të tij duan të vdesin, kanë depresione, i trondit mungesa e dashurisë apo humbja e saj dhe dinë të qajnë burrërisht.

Bedri Çoku fluturon me fantazi dhe përtej telave me gjemba të kufirit shtetëror dhe del në Kosovën e tradhëtuar duke shkruar tregimin e habitshëm”Liri”; jep ambjente e pejsazhe e idera fisnike…

Tani Bedriu ka në dorë romanin autobiografik me titull të përkohshëm”Ne dhe ata-Blloku dhe antiblloku”; ku gjithçka shihet qetë, pa urrejtje në jetën e përmbysur të kësaj familje fisnike.Duke qenë vetë personazh, nga të fundit e liruar në vitin 1991 prej burgjeve komuniste; ai hedh sytë pas dhe shfleton jetën e trazuar të vetën, të familjes dhe të gjithë shqiptarëve.

Esati, deputet së bashku me ish hetuesin e tij

Esat Çokun e njoha në ditët e para të Lëvizjes Demokratike, kur Partia Republikane më kishte besuar si sekretar të komitetit Ekzekutiv Pluaralist,edhe pse deri atherë nuk isha anëtar i asnjë partie poltike. Partia Demokratike e Lushnjës, e cila e kishte Esatin anëtar të kryesisë së së vet, e kishte caktuar si përfaqësues në Komitetin Ekzekutiv, ndërkohë, ai qe dhe kryetar i Shoqatës së të përndjekurve Politik të Lushnjës, dhe në kryesinë e Shoqatës Kombëtare.

Nuk isha takuar ende me Esatin, kur në zyrat e kryeministrisë në kryeqytet, kisha shkuar me nënkryetarin demokrat, më bëri përshtypje një burrë i gjatë, zeshkan, i cili kur lexoi emrat e anëtarëve të Komitetit Pluralist, i ndali sytë tek emri i Esatit dhe pyeti:- Paskit Esatin ju të PD-së?

– E njihni?- e pyeti nënkryetari demokrat.

– Kam qenë hetuesi i tij…Por nuk i kam hyrë në hak. Ia thashë se ne për ç’ka e akuzonim i kishim të provuara akuzat, kishim dëshmitarë, kishim incizime,pastaj(ish hetuesi pushoi pakëz) …ai ishte planifikuar prej kohësh sepse i kishte dy vëllezër në burg, ndërkohë dhe i ati i kishte vuajtur 11 vjet për politikë dhe ishte varrosur si kulak dhe armik….Ky qe shpjegimi vullnetar i hetuesit Bashkim Caka,që në ato momente nuk ishte më hetues, por ishte në rolin e juristit të kryeministrit Ylli Bufi.

Më vonë Esati do të ishte në të njëjtin Parlament me ish hetuesin e tij; njëri deputet i PD-së, tjetri deputet i PS-së.Një fakt i hidhur i demokracisë shqiptare!

Kur u kthyem në Lushnjë ia thamë Esatit ndodhinë me ish hetuesin Caka. Ai vetëm qeshi, ndërsa më vone, kur do të shkonte në Parlament, së bashku me të dhe ish hetuesi i vet, deputet i PS-së, ai do të pinte kafe me të, por nuk do të rrinte pa i thënë se hetuesit para se të bëheshin deputetë në një kuvend me viktimat e tyre duhej të kërkonin falje…Më pas do të botonte një shkrim kuarjoz në gazetën lokale “Ora e Fjalës” të cilën unë e drejtoja ato kohe, ku thoshte se nuk mund të kishte demokraci të vërtetë kur ish hetuesit tanë, pa na kërkuar falje vijnë të përfaqësojnë popullin në Parlament, ndërkohë që na kishin dënuar dje në emër të popullit, natyrisht pa e pyetur popullin.

Ish hetuesi i tij, kishte heshtur. Esati nuk ishte ekstremist ndaj atyre që i shkaktuan vuajtje atij dhe familjes së tij, por ai kërkonte së paku një ndjesë publike nga aktorët dhe ingranazhet e diktaturës, gjë që nuk është bërë ende.

Me Esatin,qeverisëm në një kohë të vështirë, kohën kur bashkë me ndryshimin politik u manifestuan veprime anarkiste dhe Lushnja ishte një ndër rrethet që “ishte planifikuar” t’i nënshtrohej terapisë së shokut dhe të kthehej në tokë e djegur:U dogjën furrat që prodhonin bukë për qytetarët; u shkretuan serrat model të Divjakës, që furnizonin dikur vendet e Lindjes; u prenë plantacionet e mollëve, filloi prerja dhe djegja e ullinjëve, u shkulën vreshta, pa përmendur plaçkitjen e ndërmarrjeve dhe fabrikave. Në këto kushte Komiteti Pluralist(ku Esati ishte anetar i tij, perfaqesues i PD dhe une sekretar, perfaqesues i PR) përpiqej që të harronte përkatësitë partiake dhe t’i dilte për zot qeverisjes vendore. E ndjenim se policia e vjetër që kishim për të ruajtur rendin në të shumtën e rasteve ishte bashkëpunuese me ata që shktërronin. Në këto kushte morëm rrugën për në Tiranë; fillimisht trokitëm tek kryeminsitri, por ai s’kishte kohë që t’na priste;iu afruam presidncës që ende kishte ën krye Ramiz Alinë, por para nesh atje kishte shkuar kryeprokurori dhe kryegjykatsja socialiste; kështu që nuk kishte vend për ne;përfundimisht na priti i Rendit Vladimir Hysi. Ankesat tona ishin për Rendin, kërkuam ndëshkimin e shefit te policisë.

U la që ballafaqimi të bëhej në Lushnje. Esati qe ndër ata që ia numëroi të gjitha haptazi shefit të rendit, duke kërkuar largimin e tij. Më bënte përshtypje kurajo e Esatit; ai ia thoshte copë mendimin e tij kujtëdo, pavarësisht se e vërteta ishte e hidhur.

Një ndër bashkëpunimet me Esatin ishte ceremonia madhështore e rivarrimit të 69 viktimave të komunizmit, të pushktuar nga Mehmet Shehu në fshatin Matjan. 69 burra, ndër ta dhe fëmijë, ishin pushkatuar nga Mehmet Shehu në vitet e luftës;motive i vrasjes ishte pjesmarrja e tyre me Ballin dhe deklarata e njërit prej fshatarëve, Kurt Xhepa prej Cerme, që i kishte deklaruar të tmerrshmit Mehmet Shehu: Unë derr bëhem dhe komunist nuk bëhem!Komandanti i tmerrshëm qe bërë bishë dhe i kishte çuar të gjithë plumb….

Rivarrimi i viktimave të terrorit komunist ishte një ndër prioritete e pushtetit të ri demokratik që sapo ngrihej në këmbë. Ceremonia që u organizua në qytetin e Lushnjës pati për realizues Esatin; së bashku shkuam në fshatin ku ishin pushkatuar viktimat e pafajshme dhe me ndihmën e fshatarëve siguruam eshtrate tyre, ndërkohë që Sigurimi i vjetër i shtetit u përpoq që të pengonte me çdo kusht ceremoninë. Veteranët, u përpoqën që të ngrinin kundër opinionin qytetar për faktin se Komiteti ynë Pluralist mori një vendim të guximshëm; arkivolet të varroseshin në Varrezat e dëshmorëve të qytetit, përbri parcelës ku ishin varrosur dëshmorët partizan. Komiteti i veteranëve filloi të lëvizte, ankesa në Tiranë dhe në Komitetin tonë Pluralist. Esati, që kryesonte komisionin e rivarrimit, njëkohësisht kryetar i Shoqatës së Ish të Përndjekurëve politikë, mbrojti me logjikë mendimin unanim të Komitetit Pluralist:Ju këkroni pajtim kombëtar, pa na kërkuar falje për viktimat që keni çuar në varre pa gjyq,pa kërkuar falje për 64 vjet burg të familjes time + dhjetëra vjet internime, pa kryer asnjë lloj krimi; dhe tani nuk pranoni që pajtimi të fillojë nga të vdekurit e pfajshëm? Debati u mbyll me fitoren e Esatit dhe e gjithë Lushnja doli dhe përcolli në varreza dëshmorët nacionalist. Mijëra qytetarë morën pjesë dhe asnjë nga parashikimet kërcënuese të veteranëve nuk ndodhi.

Më pas Esat Coku kreu detyrën e sekretarit të Komitetit Pluralist,edhe pse nuk kishte asnjë mundësi zgjidhje për hallete qytetarëve, ai u përpoq që të mirëkuptohej me qytetarët, pavarësisht se të kujt pale ishin ata, të majtë apo të djathtë; ndërsa në takimet e partisë së vet ishte i papajtueshëm për devijimet majtas.

Edhe detyra që kreu në Komisariatin e Policisë ia rriti kredibilitetin ish të përndjekurit politik Esat Coku, ndërkohë që si ish kryetar i Shoqatës së Ish të Përndjekurve, ai u përpoq që të integrojë të vuajturit në shoqëri, ndërsa fëmijët e tyre t’i nisë drejt Universiteteve. Koha kur përfaqësoi Partinë demokratike në Parlament, 1992-1996, ishte një kohë prove për të, provë që e kaloi sukseshëm, ndërsa në kohë revolucionin përmbysës të pushtetit demokratik ai u përpoq sa mundi që të ndalte hovin e shkatërrimtarëve.( Historia eshte pjese e librit ne proces”Histori Shqiptare ne Amerike, botuar se pari ne gazeten Illyria ne New York, Standard, Gazeta 55)

KOLË MIRDITA- MIRDITORI ATDHETAR QË ME GJAKUN E TIJ I DHA DRITË KOSOVËS

July 9, 2013 by dgreca

Shkruan: Mr.sc. Nue Oroshi/

Mirdita historikisht është njëra ndër krahinat më të njohura shqiptare ku u ruajt tradita, besa burrëria, feja dhe çdo gjë e bukur dhe e madhërishme që i takon kombit shqiptar. Mirditasit përveç besës dhe burrërisë, ata, janë shquar edhe për luftëtarë të fortë në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Po e jap vetëm një rast gjatë një periudhe historike, me rastin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Lidhje e cila kishte gjithsejtë rreth 18.000 luftëtarë, e, prej të cilëve 10.000 ishin Mirditorë që udhëhiqeshin nga komandanti i tyre suprem Prenk Bib Doda, i cili ishte edhe Kapidan i Mirditës, që, llogaritur në përqindje del se 60% të forcave të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit përbëhej nga Mirditorët. Mirditorët historikisht janë udhëhequr nga Dera e Kapidanit të Mirditës, derë e cila u shqua për një qëndresë të gjatë historike dhe një sakrifikim sublim për kombin dhe atdheun e robëruar.

Mirditorët gjatë periudhave historike patën edhe lëvizje të ndryshme. Një pjesë e Mirditasve u vendosen edhe në Kosovë, kryesisht në rrafshin e Dukagjinit, ky ishte edhe një shkas për Prenk Bib Dodën që në Konferencën e Londrës t’i kërkoi lordit Beconsfild një zonë të gjerë te Mirditës, e cila do të përfshinte 58 bajraqe, domethënë edhe komplet Dukagjinin. Në këtë frymë kombëtare të ruajtjes së zakoneve të të parëve me tiparet e besës dhe burrnisë duke u bazuar në moton “Komb e fe, besë e Burrni”, u kalitën edhe shqiptarët Mirditorë të cilët ishin të vendosura në zonën e Lugut të Drinit, ku edhe në këto vise edhe pse larg Mirditës mirditorët e Kosovës ishin të lidhur ngushtë me Luftëtarët e tjerë Mirditorë të cilët u shquan në luftëra të ndryshme.

Edhe Lugu i Drinit, siç quhej zona ku ishin të vendosur mirditorët, u shqua nëpër periudha të ndryshme historike, ku spikatë formimi i qetës së Fandit me 400 luftëtarë e të cilët udhëhiqeshin nga Pjetër Qeli- Luka, Zefi i Vogël, Zef Gjidoda, Pjetër Ramaja e shumë luftëtarë të tjerë kombëtarë të cilët me bekimin e Don Luigj Palajt iu bashkuan qetave të Isë Boletinit dhe u shquanë në Beteja historike e sidomos me vendosjen e flamurit Kombëtar shqiptar në qendrën shpirtërore të shqiptarëve në Shkup.

Më pas, në Lug të Drinit e kemi qëndresën e luftëtarit të Shqipërisë Etnike, Ndue Përlleshit me shokë, i cili me luftërat dhe qëndresën e tij bëri që Lugu i Drinit të ishte një vatër e qëndresës antikomuniste, pa harruar edhe shumë e shumë luftëtarë tjerë të kësaj ane të cilët e bënë “dekën si me le”, dhe, të gjithë luftëtarët e Shqipërisë Etnike e kishin komandën e tyre në Mirditë që udhëhiqej nga Kapidan dr. Mark Gjon Marku komandant i përgjithshëm i luftës antikomuniste në të gjitha viset etnike shqiptare.

Edhe familja e Kolë Gegë Mirditës gjyshit të dëshmorit të kombit Kolë Mirdita ishte vendosur nga Spaqi i Mirditës në Ranoc të Lugut të Drinit. Kolë Mirdita duke trashëguar gjenin e pastër kombëtar nga të dy anët, pra nga ana e gjyshit Kolë Gegë Mirdita dhe ana e Dajës Pjetër Jaku pa harruar atdhetarizmin, besën e burrninë që me shekuj e kanë trashëguar Mirditorët atdhetarë, e, ai në vend të jetës rinore në robëri, zgjodhi luftën për liri, edhe pse i ri atë asnjëherë nuk e mashtroi jeta e një të riu, por me virtyte të larta kombëtare ku me pushkë në krah flamur në gji e uratë në dorë mori rrugën e daljes zot tokës së Arbrit. Kjo të kujton betimin që atdhetarët nacionalistë të Shqipëri Etnike gjatë përgatitjes për çlirim e bashkim kombëtar e jepnin betimin në Flamur, revole dhe në Bibël e Kuran, për t’i dalë zot tokës së Arbërit. E, me siguri edhe nëna e Dëshmorit Kolë Mirdita do të ketë pasur njohuri rreth këtyre betimeve të nacionalistëve shqiptarë se, si bijë e atdhetarit Pjetër Jaku, do të ketë parë dhe dëgjuar betimin e atdhetarëve të Shqipërisë Etnike, dhe djalin Kolën e përcjell me flamur e uratë, si në balada të vjetra shqiptare ku thuhej “Biri i Lokës paqe uratën”, “ti la pranë penën dhe shpatën”. Kola e la penën për ta rrokur armën derisa ra heroikisht me 9 Korrik 1998 te Rrasa e Zogut në kufirin shqiptaro shqiptar ku ranë edhe shumë atdhetarë të tjerë shqiptarë.

Trupi i dëshmorit Kolë Mirdita i bëri rojë atdheut edhe pas rënies heroike, e ku si në balada të lashta shqiptare bashkëluftëtarët gjëmojnë e nuk vajtojnë për dëshmorin e rënë për liri, ata e gjetën trupin e tij ku iu ndihmoi urata që e mbante si testament në besimin hyjnor dhe flamuri kombëtar në betimin se, deri në pikën e fundit të gjakut do ti dal zot tokës Arbërore. Rënia e Kolë Mirditës në moshën 22 vjeçare për lirinë e Kosovës është një rënie e një idealisti atdhetar, gjaku i të cilit i bën dritë Kosovës, kushtrimi i tij për liri është kushtrim brezash për të mbrojtur tokën e Arbrit, aty ku bukës i thuhej bukë e ujit ujë, ku nënëloket tona me ninullat e tyre na kanë rritur duke na kujtuar, se nga vijmë, kush jemi dhe nga jemi, ndërsa babëlokët tanë nëpër odat e burrave kanë treguar ngjarje historike, dhe, kështu që brez pas brezi dhe djalë mbas djali janë trashëguar nëpër brezni, duke iu lënë amanet brezave për të vazhduar luftën për liri aty ku e kanë lënë të parët.

E aty ku e kishin lënë Prenk Mirdita e Pjeter Jaku të cilët, që të dy, ishin pushkatuar nëpër periudha të ndryshme historike, nga forcat pushtuese serbe, e kishte vazhduar dëshmori i kombit Kolë Mirdita, i cili me qëndresën heroike u bë shembull i sakrificës sublime se si duhet të luftohet, punohet e vdiset për atdhe. Gjaku i Kolë Mirditës dhe trimave të tjerë u bë shkëndija drite për lirinë e Kosovës, liri e cila fatkeqësisht po keqpërdorët nga tregtarët e flamujve. Por koha e tregtarëve të flamujve është kohë kaluese, kurse gjaku i Kolë Mirditës dhe trimave të tjerë do të mbetet përgjithmonë i pashlyer në gjurmët e historisë, ku emrat e dëshmorëve të kombit janë kalitur në faqet më të ndritura të historisë tonë shqiptare. E në këto faqe të historisë në panteonin e figurave kombëtarë është shënuar me shkronja të mëdha edhe një emër. Kolë Mirdita, Mirditori atdhetar që me gjakun e tij i dha dritë Kosovës.

Mbreti i shqiptarëve dhe historia e “keshtjelles” ne Long Island, NY

July 9, 2013 by dgreca

“Kështjella” e Zogut në Nju Jork – Monument Kulture, mbrohet nga shteti Ajo ishte blerë në vitin 1951 nga Mbreti Zog i Shqipërisë, i cili kurrë nuk ka jetuar atje. Me kalimin e kohës ajo ishte vandalizuar, dhe pastaj shkatërruar përfundimisht./

Nga BEQIR SINA, New York/

Knollwood, Long Island, NY: Ahmet Zogu mbreti i shqiptarëve është i vetmi mbret në botë që është betuar mbi Kuran dhe Bibël. Ai është mbreti që në historinë e mbretërve ka një histori të larmishme dhe shumë interesante.

Jeta e tij u nda mes Shqipërisë dhe emigrimit të tij në disa vende të Europës…… Mbreti i shqiptarëve Zogu, fillimisht përkohësisht qëndrojë në Egjypt, si mik i mbretit me origjinë shqiptare të Mbretit Farruk. Më pasë ai dhe familja e tij ndrrojë disa vende. Familja mbretërore shqiptare jetojë disa kohë në Angli si në “The Ritz” në Londër. Në vitin 1941 u vendosë në Sunninghill, Berkshire, pastaj në Parmoor House, Parmoor, afër Frieth, në Buckinghamshire Ai dhe familja e tij ishin mysafirë të evenimenteve aristokratike në Claridge’s në Brook Street – Mayfair.
Tek vetë shqiptarët pas një periudhe gjysmë shekullore izolimi është thënë e shkruar shumë pas zhvillimeve demokratike për mbretin të shqiptarëve Ahmet Zogun. Megjithse deri athere nuk kanë munguar të shkruajn historian, dhe studiues të njohur botëror, por ekzistojnë ende mistere të pazbuluara mbi jetën e tij dhe njërëz të tjerë janë duke “gërrmuar” të pa njohurat e mbretit Zog dhe familjes së tij.

Një temë interesante shkruan një studiues anglez janë gjashtë vitet e tij në Angli, ato janë anashkaluar deri më tani, thjesht duke e përmendur si fakt, pa hyrë në detaje. Mirë po kjo ndoshta nuk ka për të zgjatur shumë!. Mbasi ka njerëz , studiues “underground” të pasionuar mbas historive të mbretërve që kërkojnë të nxjerin në shesh gjëra të reja.
Njeri prej tyre është dhe ky njeri që kërkon të na sjell të reja mbi mbretin tonë, Mbretin e shqiptarëve Ahmet Zogun dhe familjen e tij. Ai është një anglez i pasionuar pas historisë së shqiptarëve, dhe i dhënë shumë pas mbretërisë. Ai quhet sipas një shkrimi më të fundit nga Londra, Neil Rees, që ka ndërmarrë një mision “zbulimi” mbi jetën e mbretit Zog në Angli. “Së shpejti, pas këtij studimi ndoshta ithtarët modernë të Mbretit dhe kundërshtarët e tij, do të kenë shumë më tepër “municione” për të ndezur debate të vjetra”, ka thënë Neil Rees.

“Unë kam “rrëmuar” të gjitha dokumentet arkivore, dosjet sekrete të shërbimeve informative, por të gjitha këto do të jenë në plan të dytë. Ajo që më intereson më shumë janë vetë dëshmitarët; ata që jetuan në atë kohë dhe që qenë pranë Mbretit. Për fatin tim disa prej tyre janë ende gjallë dhe përbëjnë një thesar që duhet të shfrytëzohet tani. Koha nuk pret”, – thotë Neil Rees. Në dhomën e tij të pritjes, ai tashmë ka varur një flamur kuq e zi, dhuratë nga studiuesi shqiptar me banim në Angli, Bejtullah Destani. Në zonën e Buckinghamshire, ku ai jeton, një “ushtri” e vogël janë mobilizuar për ta ndihmuar në projektin e tij për të hedhur në libër atë pjesë të historisë së Ahmet Zogut në Angli.Të gjithë ata studiues që janë marrë me biografitë dhe historitë e mbretërve vazhdimisht shtruan pyetjen se :” A nuk ishte një lajm intersant ky agjensisë zyrtare të lajmeve të Shteteve të Bashkuara të Amerikes, Asociatted Press (AP) se ish kandidati për president, dhe Sekretari i Shtetit John Kerry (Xhon Kerri), është me gjak mbretëror shqiptar.

Ky fakt se Ish kandidati demokrat për President të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, sot Sekretari i Shtetit John Kerry, ka një linjë trashëgimie që rrjedh përmes gjakut të nënës, mes të tjerave dhe nga familja Mbretërore Shqiptare. Lajmi është publikuar disa vite më parë nga Asociatted Press, agjensia zyrtare amerikane e lajmeve, e cila fliste për një lidhje gjeanologjike, nëpërmjet Nënës Mbretëreshë Geraldine, me prejardhje nga një familje e famshme fisnike e Hungarisë.

Sipas atij lajmi thuhej se ” John Kerry, ka gjak blu(RD600), e rrjedhur veç të tjerash edhe nga familja mbretërore e Shqipërisë.” Lajmi interesant për shqiptarët, është publikuar nga agjensia zyrtare e lajmeve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Asociatted Press (AP) duke iu rferuara librit të geneoligjisë Amerikane(300 MAJOR HISTORICAL FIGURES Who Appear in RD 600 (2006 Edition)Genealogy Pointers 8-24-10.pdf – Genealogical.com, www.genealogical.com/newsletters/genealogy_pointers_8-24-10.pdf? – Aug 24, 2010 – politicos to be found in RD600 include Howard Dean, John Kerry, Ted Kennedy Geraldine, Countess Apponyi de Nagy-Appony, Queen of the Albania).Lajmi, i është referuar studimit disa mujor të, të mirënjohurit në fushën e geanalogjisë, Harold Brooks- Baker, Drejtori i Burke’s Peerage, një lloj bible për aristokracinë britanike. I cili thotë se :”Kështu që pas zellit tonë të njohur, për të gjetur lidhjen e figurave më të shquara të të gjitha fushave në botë, me Shqipërinë dhe shqiptarët, këtë radhë duket se lajmi ka vlerë zyrtare: John Kerry( Xhon Kerri), njeriu që pretendonte që pas kandidimit të 2004, të drejtonte SHBA, dhe aktualisht Sekretari i Shtetit, duket se ka në dejet e tij, edhe gjak shqiptar, të trasheguar nga nëna. Gjak mbretëror madje.” thotë Harold Brooks- Baker

Sipas AP, “John Kerry ka gjak blu dhe atë e ka të trashëguar nga të gjithë Familjet Mbretërore të Europës. Madje, këtë lidhje e ka edhe më të madhe se lidhja e sih Presidentit George H. Bush”. Lajmi është bërë i njohur në media, duke i’u referuar Burke’s Peerage. I njëjti burim, që është i famshëm për kërkimet në fushën e gjenealogjisë, ka thënë se edhe ish kandidati republikan për në Shtepinë e Bardhë, Howard Dean ka një linjë trashëgimie, që rrjedh përmes gjakut të së jemës nga Shtëpitë Mbreterore të Shqipërisë, Anglisë, Suedisë, Norvegjisë, Danimarkës, Rusisë, Bizantit, Persise (Iranit) dhe Francës.

Ndoshta nga ky fakt edhe vdekja e Nënës Mbretëreshë Geraldina Appony, vetëm në SHBA, pati faqe të tëra gazetash, e informacionesh të të gjitha formave.

Në disa raste dukej se ato mburreshin, se ajo kishte gjak të lidhur me kombin amerikan. Kështu dukej edhe tek gazeta New York Times, e cila me atë titull të madh hapte dhe faqen “metropol” në gazetë. Thuajse të gjitha mjetet informative amerikane dhe ato nga me presitigjozet në botë, i kushtuan shkrime të tëra “Cinderelles Shqiptare”, Nanës Mbretëreshë Geralidina de Appony.

Çfarë nuk shkruan ato!?!. Me fjalët më të bukura e kanë përshkruar ato jetën e kësaj gruaje: të zgjuar, të bukur, bujare e fisnike. Geraldina e Shqipërisë, siç u pëlqen atyre t’a thërasin atë, qe si gruaja e Mbretit Zog, e cila për një vit ishte dhe e para zonjë Evropiane me gjak Amerikan. Geralidina vdiq në Tiranë. Ajo ishte 87 vjeçare. Jeta e asaj ishte si një fantazi nga ato të filmave të Hollivudit, shkruan gazetat më të mëdha Amerikane, prej nga New Yorku, Kalifornia, Çikago, Bostoni, Uashingtoni e tjera..

Një tjetër gazetë e madhe amerikane e shtetit federal të Floridës, “Miami Herald”, ka shkruar se: “Mbretëresha Geralidinë e gjatë dhe e bukur, megjithë propozimet e saj nuk pranoi asnjëherë që ajo të luajë në filma, pasi pati oferta nga kinematografitë e njohura boterore si Hollivudi. Një muaj në Kështjellën e Versait, një muaj tek pallati mbretëror në Egjipt, kur ishte gjallë Mbreti Farruk, dhe ai me gjak shqiptari, ishin për familjen mbreterore në egzil, për t’u prezantuar.” “Los Angels Time” e Kalifornisë, shkruan se: “Geraldine Apponyi u lind ne Budapest më 6 Gusht 1915. Babai i saj ishte aristokrati Kont Gyula Apponyi de Nagy-Appony dhe mamaja e asaj ishte Gladys Virginia Steeart, nga një familje e vjetër në Virginia. Familje, e cila është nga të parat në këtë vend, ndaj shteti federal Virginia edhe sot e kësaj dite mban këtë emër, nga që ka marrë emërin e kësaj familje fisnike e mbretërore europiane. Ndërsa, revista e njohur “Time”, theksonte se :” Geraldina nga lidhja e gjakut bie kushuri i tetë me ish-presidentin Nikson. Gjyshi i Geraldines, sipas Time, ishte një oficer i madh në oborrin mbretëror, Hapsburg.

Por, në atë kohe mbretëritë e Evropës Qëndrore, po vinin më në fund mbas humbjes se fuqisë. Pasuria dhe prestigji i mbretërive mbas Luftës së parë Boterore ra shumë. Babai i Geraldines vdiq në 1924, dhe e ëma pas vdekjes se të shoqit, u martua me një oficer Francez. Familja e edukoj Geraldinën dhe dy motrat e saj në shkollat hungareze. Kur ajo ishte 17 vjeçe, fotografia e Geraldinës u bë simbol i bukurisë tek monarkistët hungarezë. Një nga ato fotografitë e cila ka mbrritur origjinale edhe në ditët e sotme përdoret në shumë revista e kartolina.

Një ngjarja interesante e Mbretit të shqiptarëve Mbretit Zog i Parë, në Amerikë, jo shumë e ditur më parë

Kjo është mbase një ngjarje dhe që ka mbetur enigëm, është ajo e vitit 1951. Kur Mbreti i shqiptarve Zogui Parë, bleu një kështjell në një zonë turistike, e cila quhet Knollwood në Muttontown, New York, përafërsisht për 102,800 dollarë amerikanë. Kështjella 550 hektarë kishte 60 dhoma, dhe mendohet se do të përdorej si pallati Mbretëror Shqiptarë, ku mbreti Zog i Parë, kishte në plan të sillte familjen dhe të gjithë anëtarët e oborrit mbretëror. Tash flitet se autoritetet lokale të ishullit kanë bërë gati restaurimi i vilës së mbretit Zog në SHBA, të hapin dyert e saj për turistët.

“Knollwood”, prona që mbreti Zog, bleu në vitet 51′, në Long Island New York pritet të restaurohet, dhe ruhet nga shteti si monument kulture duke u vizituar nga një numër i madh turistësh. “Knollwood”, në Long Island New York është e përfshirë në guidën turistike të ishullit Long Island – NY.

Prona me një shtëpi gjigande, nga e cila tashmë ka mbetur vetëm disa muret e mermerit të ndërtesës, kopshtet “magjike” në mes një gjelbërimi të mahnitshëm, gjendet në fshatin Mutontoun në zonën që i përket ishullit të Long Island – Nju Jorkut.

Gazeta lokale “Northender” shkruan vite më parë se ky lokalitet është i interesuar në rinovimin e asaj, çka quhen “King Zog’s Gates”, si e vetmja gjë që ka mbetur nga ajo çka e lidh Long Island-in, me një prej figurave më të çuditshme të Evropës së shekullit të njëzetë.

Sipas një punonjëses të zyrës së këtij lokaliteti, Vivian Van Vagner, ideja e restaurimit të portave hyrëse është prezantuar gjatë një takimi administratës së fshatit. Kjo administratë i ka dërguar kontesë një studim të zonës. Ajo pati deklaruar se “Unë kam kontaktuar me Departamentin e Kontesë për Parqe dhe po presim për një përgjigje”, ka qenë shprehur zonja Van Vanger. Gazeta, vazhdonte më tej duke shkruar se sipas të thënave në popull mendohet se Mbreti Zog synonte sjelljen e familjes dhe të oborrit të tij – mbretëror në “Knollwood”, por që kurr nuk ia arriti, për arsye që ende nuk janë bër të qarta.

Kjo gazetë pati shkruar se ky version i historisë gjithashtu shkon më tej duke pretenduar se zyrtarët amerikanë të doganave e shkatërruan këtë plan, duke kufizuar numrin e patriotëve që Mbreti Zog mund të merrte në fshatin e vogël, ku sapo kishte blerë pronën.

Sipas tyre Mbreti Zog e bleu pronën e quajtur “Knollwood” në vitin 1951. Ajo ishte një pronë e ndërtuar sipas tipit të “Erës së Artë të Bregut”, erë kjo që nisi në vitin 1891 kur të pasurit filluan të ndërtonin shtëpi me arkitekturë që binte në sy në Long Island. Kështjella në “Knollywood”, ishte ndërtuar fillimisht për manjatin e rrugëve Charles Hudson. Bëhet fjalë për një kështjellë të ndërtuar në vitet 1906 -1907, me 60 dhoma të derdhura në mermer dhe të skalitura me madhështi. Pasi mbreti Zog e braktisi përfundimisht pronën, kishte zëra rreth e rrotull zonës se ai kishte fshehur në muret e kështjellës thesare. Mbase, kjo ishte arsyeja pse shumë shpejt ndërtesa u sulmua nga grabitës të ndryshëm, çka shkaktoi dhe shkatërrimin gradual të kësaj prone me domethënie historike, shkruante shtypi lokal.

JU RREFEJ GREKET…

July 9, 2013 by dgreca

Çeshtja eshte a qe nje here dhe a ka qene gjithmone pjese perberese e Shqiperise ish-krahina turke e Janines? Ne qofte se kjo eshte e vertete, a mund te bjere poshte automatikisht kjo e vertete vetem e vetem sepse e thone edhe italianet? Fakti eshte i qarte, se Italia ka ketu nje perligje te mire e te forte, sepse rastis qe kerkesat e saj perputhen me nje akt te vonuar drejtesie kunder Shqiperise. Po ndodh qe nje here perendite hakmarrese jane ne anen e legjioneve te Çezarit. /
Shkroi: Faik Konica/New York Times, Gusht 1940/

Prej disa kohesh ndermjet Italise e Greqise po zhvillohet per Shqiperine nje perleshje paraprake me fjale, qe mund te jete pragu i nje konflikti te armatosur. Italia ngre çeshtjen se Greqia mbante nje pjese te madhe territori qe i perket Shqiperise, ndersa Greqia e mohon me ze te larte kete pretendim. Shume amerikaneve u eshte dukur e çuditeshme qe, ndersa zeri i italianeve dhe grekërve degjohej, nuk ndihej zeri i pavarur i Shqiperise. Porse a nuk ka thene njehere nje autor anglez se nje nga karakteristikate shqiptareve eshte se ata jane te “paartikuluar”?
Kerkesave te perseritura une iu jam pergjigjur se nuk kisha gje per te thene, ndersa atyre miqve amerikane, te cileve ndjenjat e tyre dashamirese u japin te drejten te me pyesin perse ashtu, u jam pergjigjur se me kishte ardhur gjithçka ne maje te hundes dhe se kisha vendosur qe ketej e tutje te mbetesha nje spektator i thjeshte i tragjedive dhe i farsave te botes. Por tani eshte nje grup atdhetaresh shqiptare qe me kerkon te bej nje deklarate. Keta miq shqiptare dine per mua disa gjera qe miqte e mi amerikane nuk i dine. Ata e dine se une kam lindur ne zonen kufitare shqiptaro-greke qe ben pjese ne krahinen e vene ne diskutim, keshtu qe trojet ku une kam luajtur si femije jane fushat e betejave te ardhshme; ata mendojne se askush tjeter me mire se une nuk e njeh historine e kesaj krahine dhe ata me permendin vazhdimisht se si drejtues i rinise, une njehere e nj’e kohe kam qene mbrojtes i palodhur i teresise tokesore te Shqiperise. Prandaj ndonese me lekundje, vendosa te thyej heshtjen dhe t’i paraqes popullit amerikan disa fakte te kontrollueshme rreth sfondit historik te konfliktit qe po vjen rrotull.
Siç dihet nga te gjithe, ne periudhen e lashte shqiptaret quheshin ilire. Rajoni i diskutueshem ne lashtesi njihej si Iliria e jugut dhe me vone eshte quajtur Shqiperia e Jugut, ndersa grekërit kane vendosur ta quajne Epir, nje emer qe do te thote “kontinent” dhe ne zanafille perdorej per kete rajon nga banoret e ishujve te vegjel pertej bregut te Shqiperise, po ashtu si peshkataret e ishujve Bahamas do ta quanin Floriden “kontinenti”, me nje emer qe nuk ka asnje lidhje me kombesine e popujve qe banojne ne kontinentin ne fjale. Ky rajon gjate afer pese shekujve te sundimit turk perbente vilajetin ose provincen e Janines, me qytetin e Janines si kryeqender.
Jo vetem qe ky rajon ka qene gjithmone shqiptar nga gjuha edhe kombesia, por kufinjte e fiseve ilire shkonin shume larg pertej. Madje, edhe ishujt Joniane kane qene kryesisht ilire. Ne nje liber te famshem qe e njohin mire studiuesit, “Fjalor i antikiteteve klasike” te Lybkerit, tek artikulli per Kerkyren (Korfuzin) vihet ne dukje se ai ishull “ne zanafille banohej nga iliret”. Kurse ata qe do te marrin mundimin te lexojne vepren e studiuesit te njohur suedez, Martin P. Nilson, botuar ne Lund me 1909 me titullin “Studime mbi historine e Epirit te Lashte”, do te sherohen nga prirje per te menduar se Epiri ka qene ndonjehere grek. Ky rajon e ka ruajtur natyren e vet ilire te pandryshuar. Deri dhe kaq vone sa i bie ne shekullin e dhjete te eres sone, perandori i Bizantit Leoni i Mençuri, ne nje nga librat e tij permend faktin qe “banoret e Epirit jane shqiptare”. Pak nga pak depertimet greke nisen te ndiheshin ne disa pjese te ketij rajoni. Se si u bene te mundshme keto depertime, ne e dime nga disa autoritete te dores se pare.
***
Ne gjysmen e dyte te shekullit te katermbedhjete, Janinen e qeveriste nje princ bizantin (ose nje despot, siç e kishte titullin zyrtar) i quajtur Thanas. Ketij Thanasi i hipi ne koke ideja e bukur per te vrare gjithe shqiptaret. Ju mund te dyshoni se mos keto ngjarje jane nxjerre nga ndonje legjende shqiptare e shtemberuar ose nga ndonje fletushke propagandistike italiane. Aspak. Autoriteti qe na e njofton kete mizori eshte nje grek besimtar dhe i ndershem, Mihail Dukas, pjesetar i Shtepise perandorake bizantine me po ate emer, kronika e te cilit perfshihet ne koleksionin e madh te historianeve bizantine, qe ndodhet ne Bon dhe mund ta studioje çdo studiues. Me neveri dhe mosmiratim Dukasi njofton te gjitha egersite dhe vrasjet qe ka bere Thanasi kunder popullsise shqiptare te Janines. Siç thote Dukasi, nje nga lojrat e tyre te parapelqyera ishte t’u priste hundet ose pjese te tjera shqiptareve dhe t’i linte te vdisnin ne agoni. Disa krere feudale shqiptare e kercenuan Thanasin me nje ekspedite ndeshkimore, nese ai nuk do t’i nderpriste krimet kunder shqiptareve. Thanasi u permbajt nje fare kohe dhe martoi vajzen e vet me princin me te fuqishem te asaj kohe, me Gjin Shpaten. Pas njefare periudhe, Thanasi i nisi perseri perndjekjet, madje edhe me te egra se me pare. Siç shkruan Mihail Dukasi, ndersa Gjin Shpata mblodhi nje ushtri dhe e rrethoi Janinen, kryeqytetin e vjehrrit te vet, Thanasi çdo dite nen flamurin e armepushimit i dergonte Shpates nje shporte me sy te nxjerre nga kokat e shqiptareve fatkeqe dhe kjo dhurate e kobshme vazhdoi derisa u hoq rrethimi.
Siç e thote historiani, ambicja e Thanasit ishte te fitonte nofken e Albanoktonos qe do te thote Shqiptarovrases. Dukasi shton se despotit i pelqenin shume te huajt dhe te jashtmit, prandaj pati sjelle shume prej tyre ne qytet. Se fundi thuhet me marifet se Thanasi ia doli mbane “te zbrazte” Janinen nga banoret e rrenjes. Natyrisht zor se mund te shpikte nje metode me te efektshme per te ndryshuar perberjen etnike te nje vendi, porse “te drejta” te krijuara ne kete menyre, ta themi ne folmen me te bute, jane te nje cilesie te dyshimte. Krimet e pershkruara nga Mihail Dukasi kane ndodhur me 1380 dhe ne pak vite me pare.
Pas pesedhjete vjetesh, me sakte me 1431, nje ushtri e forte osmane erdhi me gjemime te portat e Janines, e cila nderkaq ishte ripopulluar me te ardhur, dhe me nje sulm qyteti u pushtua. Eshte per t’u shenuar fakti se, pasi i bene nje mbikqyrje krahines, turqit e klasifikuan ate si pjese te Shqiperise. Por ka edhe diçka me domethenese dhe krejt te pakundershtueshme. Turqit bene nje regjistrim te kujdesshem te qyteteve e te fshatrave dhe emrat e ketyre vendeve kane dale me pas ne botimet zyrtare ne trajtat e tyre shqip e jo greke. Per shembull, le te marrim rastesisht dy emra, dy qendrat e quajtura shqip Delvina dhe Grevena. Ato jane regjistruar perkatesisht Dhelvinon dhe Grebene. Turqit e hershem kane qene te perpikte me hollesi te madhe per shenimin e emrane te vendeve, duke parapelqyer gjithmone trajtat e mirefillta popullore. Per shembull, pas rrethimit te pare te Vjenes, turqit nisen ta shkruanin Wian me nje A te gjate, qe eshte trajta e vertete popullore dhe sa kohe zgjati Perandoria Osmane, ata iu permbajten kesaj trajte, duke flakur trajten artificiale Wien. Ne traktatin e Ajzenburgut te nenshkruar me 1664 ndermjet Turqise dhe Perandorise Romake te Shenjte e te hartuar turqisht e latinisht, kur numerohen titujt e perandorit Habsburg, teksti latin e quan ate mbret te Bohemise, porse ne tekstin turqisht turqit kane ngulur kembe per ta thene mbreti i çekëve.

****
Pushtimi turk solli nje ndryshim te rendesishem ne jeten e Shqiperise. Per arsye qe jane teper te gjata per t’i shtjelluar ketu, shume shqiptare e lane krishterimin dhe u bene moslemane, e kjo levizje vijoi per dy shekuj, derisa rreth 65 % e popullsise u be moslemane, pjesa tjeter mbeti e krishtere, ne veri si besimtare te kishes Perendimore e ne Jug te asaj Lindore, qe shpesh quhet gabimisht kisha greke. Meqe ne kishen e dyte sherbesat behen greqisht dhe kleri eshte ne pjesen me te madhe grek, u krijua mundesia per grekërit qe te shkombetarizonin shqiptaret duke e persosur kishen si mjet te propagandes.
Nje faktor tjeter ka qene ardhja tinzare e banoreve qe flisnin greqisht, shpesh te favorizuar me budallallëk nga pronaret shqiptare, te cilet kishin nevoje per bujq per te zevendesuar shqiptaret qe iknin ne lufterat e pafund te Perandorise Osmane. Ngritja e Greqise si shtet i pavarur i dha nje shtyse te fuqishme propagandas greke. Tashme grekërit nisen haptas te shpallnin se çdo besimtar i kishes Lindore, pavaresisht nga gjuha dhe kombesia, ishte grek.
Nje nga marifetet me te padegjuara te grekërve ka qene dhenia e ryshfeteve zyrtareve te larte ne Stamboll per te nxjerre nje ferman qe te ndalonte qarkullimin apo mbajtjen e librave shqip. U quajt nje veprim i denueshem, madje edhe po te mbaje libra kaq te pademshem si gramatika ose aritmetika, po te ishin shkruar shqip. Grekërit rane madje edhe me poshte, nuk e kishin per gje te kallzonin atdhetaret shqiptare te ndershem si rebele dhe benin qe ata t’i degdisnin ne burgje te largeta.

****
Pas lufterave ballkanike Turqia Evropjane u copetua dhe Fuqite e Medha nuk mund ta injoronin ekzistencen e kombesise me te lashte te gadishullit. Shqiperia u be shtet, por u rrëgjua ne nje te katerten e madhesise se vet natyrore. Dikush mund ta mendonte se pas kesaj do te ishin te kenaqur dhe do te rrinin urte, se do te perpiqeshin po te ishte e mundur te zhvillonin marredhenie te fqinjesise se mire me pjesen qe mbetej te Shqiperise. Mirepo ndodhi e kunderta. Duke perfituar nga fakti qe Turqia nje vit me pare i kishte çarmatosur plotesisht shqiptaret, nje ushtri me grekër e organizuar e maskuar si njerez civile, vershoi mbi gjithe Shqiperine dhe nisi te djege e te vrase gjithcka i dilte perpara. Ne Shqiperi ne ate kohe kane qene ne qender te ketyre krimeve te organizuara dy deshmitare te huaj: autorja e njohur angleze Meri Edit Durham dhe nje korrespondent gjerman. Te dy ata u tmerruan dhe u moren vesh qe t’ia benin te njohur te gjithe botes çdo gje qe ta e quanin si nje nga krimet me te medha te organizuara te te gjithe koherave. Per fat te keq, plasi Lufta Boterore dhe e terhoqi vemendjen e te gjitheve. Por me 1920, me titullin “Njezet vjet ngaterresa ballkanike” Mis Durham botoi nje liber, ku nje kapitull i plote u kushtohet njoftimeve per keto masakra. Kushdo qe deshiron ta kuptoje konfliktin e sotem nuk mund te beje pa e pare kete liber.
Pas Luftes Boterore, Greqia ua ndaloi shqiptareve te kishin shkollat e tyre ne Greqi dhe vijoi punen e saj per te eleminuar elementin shqiptar me çfaredo mjeti. Nje rast i rralle iu paraqit grekërve nga Traktati i Lozanes, i cili nxiti shkembimin e familjeve turke me ato greke. Siç e kam thene me siper, nje shumice shqiptaresh disa shekuj me pare e lane krishterimin dhe u bene moslemane, por ata i ruajten gjuhen dhe traditat kombetare dhe kurre nuk kane mesuar turqishten. Mashtrimi i grekërve kishte per qellim qe t’i paraqiste si turq shume moslemane shqiptare dhe t’i dergonte me anije ne thellesine e Azise se Vogel, duke i bere objekt shkembimi. Kjo eshte njesoj sikur te syrgjynosesh, irlandezet ne Poloni, duke u nisur nga fakti se edhe irlandezet edhe polaket jane katolike edhe prandaj qenkan te nje kombesie. Komisioni Nderkombetar per shkembimin e popullsise e zbuloi mashtrimin ne pak raste dhe e ndaloi, por shume here te tjera atij ia hodhen me mjeshteri.
Po te shqyrtohen deshmite e vjetra per gjendjen e kombesise ne viset e ndryshme te rajonit te diskutuar, habitesh me ndryshimet qe jane bere nepermjet dredhive dhe mashtrimeve te organizura. Ne fillim te shekullit te nentembedhjete nje anetar i kishes se Anglise me emrin Stjuart Hjuz, ka bere nje udhetim neper Shqiperi dhe ka lene shenime per vezhgimet e veta, ka vizituar dhe qytetin tim te lindjes Konicen, nje vend i lashte i cili mendohet nga disa studjues si Pukevili se ka qene ne mesjeten e hershme kryeqyteti i Ilirise Jugore. (Emri i vendit tingellon ne menyre te çuditshme si prusjan, por kjo vjen ngaqe po ai ndikim sllav mbi toponimine ka vepruar ne Prusi, ashtu edhe ne Shqiperi). Hjuzi ka shenuar se Konica kishte 800 shtepi, nga te cilat 600 ishin shqiptare dhe 200 greke. Ku jane keta 75 % shqiptare sot?
Megjithate, ne rajonin e diskutuar ka nje krahine te gjere, qendresa e pa trembur e se ciles i ka kapercyer te gjitha format e organizuara te vrasjeve, mashtrimeve dhe grabitjeve. Kjo eshte Çameria, te cilen grekërit e shtremberojne ne Camuria. (Nuk u ve faj grekërve per kete shtremberim qe vjen nga paaftesia e alfabetit grek per te riprodhuar gjithe tingujt e gjuhes shqipe dhe te shume gjuheve te tjera per kete çeshtje). I ndjeri senator Kabot Loxh (Cabot Lodge) ne shtypin grek dilte gjithmone me emrin Kampot Lone. Popullsia e Çamerise tani vone ne 1913 ka qene 96 % shqiptare. Ky perpjestim tani eshte ulur me akte dhune dhe une mund te sjell si shembull shume punetore, qe derdhin djersen ne fabrikat e Amerikes, te cilet i kane pasur prinderit pronare te lulezuar ne Çamëri me pak se nje vit me pare. E megjithate, ne kundershtim me gjithe kete pemdjekje ende shqiptaret perbejne 80 % te popullsise se Çamërisë.
***
Ndersa tani Italia eshte gati te nderhyje duke na shpallur si qellim se kerkon te vere ne vend dëmet qe I jane shkaktuar kombit shqiptare dhe te rivendose kufinjte natyrore e historike te Shqiperise. Eshte e arsyeshme qe te presesh nga çdo shqiptar i vertete se do te jete i pakenaqur nga ky veprim. Por ndonje mund te kundershtoje se megjithe metodat e denueshme te perdorura nga grekërit ata kane arritur qe ta permbysin gjendjen e kombesive ne shume vise te rajonit te diskutuar, keshtu qe te ndreqet nje padrejtesi e vjeter me nje padrejtesi te re nuk tingellon aq mire. Per kete une do te pergjigjesha se nuk mund te kete nje akt ligjor qe te perligje krimet e organizuara e te vazhdueshme.
Por, ka dhe me. Shume larg nga Shqiperia historike, ne Greqine e brendshme ka pothuaj nje milion shqiptare, gati gjysma e te cileve ende e flet gjuhen e vet te lashte. Keta njerez kane nje mall ideal per Shqiperine dhe ne te kaluaren kane nxjerre deshmore te çeshtjes shqiptare. Ata mund te shkembeheshin me grekërit e rajonit te diskutuar dhe me se fundi te gjithe do te ishin te kenaqur. Porse siç pohojne grekërit, Italia kerkon te arrije qellimet e veta duke zgjeruar kufijte e Shqiperise. Une pajtohem me kete plotesisht, por me duhet te shtoj se ky pohim nuk ka peshe dhe eshte thjesht nje perpjekje per t’i bere bisht çeshtjes. Çeshtja eshte a qe nje here dhe a ka qene gjithmone pjese perberese e Shqiperise ish-krahina turke e Janines? Ne qofte se kjo eshte e vertete, a mund te bjere poshte automatikisht kjo e vertete vetem e vetem sepse e thone edhe italianet? Fakti eshte i qarte, se Italia ka ketu nje perligje te mire e te forte, sepse rastis qe kerkesat e saj perputhen me nje akt te vonuar drejtesie kunder Shqiperise. Po ndodh qe nje here perendite hakmarrese jane ne anen e legjioneve te Çezarit.

Faik Konica
New York Times, Gusht 1940