Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Jeta dhe trashëgimia e Margaret Thatcher-it

by

Gazetari britanik, John O’Sullivan, ka punuar për ish-kryeministren Maragaret Thatcher nga vitit 1986 deri më 1988 si këshilltar i saj special dhe jozyrtarisht si fjalimshkrues. Pasi Thatcher ka lënë zyrën, O’Sullivan ka qenë njëri nga dy shkrimtarët që ka punuar me të në meomarët e saj: “The Downing Street Years” më 1993 dhe “The Path to Power” më 1995. /

Nga Heather Maher/

Kryeministri britanik David Cameron i ka thënë BBC-së se Margaret Thatcher “jo vetëm që ka udhëhequr vendin tonë, por edhe e ka shpëtuar”. Si e ka shpëtuar ajo Britaninë?
JOHN O’SULLIVAN- Ajo ka shpëtuar Britaninë ekonomikisht. Koha kur ka marrë postin e kryeministres, ka qenë menjëherë pas “dimrit të pakënaqësisë”, më 1979. Nëse kujtoni atë kohë, ka pasur shumë greva në Britani.
Të vdekurit mbeteshin të pavarrosur në Liverpool, mbeturinat mbeteshin nëpër rrugët e Londrës, veçanërisht në Leicester Square, kurse pacientë të sëmurë nga zemra ktheheshin prapa nga spitalet që gjendeshin në grevë.
Këta janë tre shembuj, por në përgjithësi, shumica e njerëzve ndjenin se Britania po rrëshqiste në një kënetë të dëshpërimit dhe për ta shpërtuar atë, kërkohej një veprim i fuqishëm. Ajo ka bërë tre gjëra. Para së gjithash, ka ndryshuar ligjin në mënyrë që sindikatat tregtare të silleshin nën kontroll. Së dyti, ka vendosur detyrime të mprehta në zgjerimin monetar; ka stabiluzuar monedhën dhe ka krijuar një lloj stabiliteti të nevojshëm financiar për bizneset.
Dhe, së treti, ajo ka nisur një revolucion të privatizimit dhe lirisë ekonomike, i cili është imituar në mbarë botën. Kur njerëzit flasin për privatizimin, ata nganjëherë harrojnë se ka qenë zonja Thatcher në Britani ajo që i ka hapur rrugë atij.
Dhe, duke bërë një gjë të tillë, ka krijuar edhe një klasë të re të aksionarëve në mesin e njerëzve që kurrë nuk kanë pasur prona të tilla. Pra, mbi të gjitha, ishte një ndryshim i shquar në shoqëri dhe ka bërë që, gjatë 10 vjetëve të saj në fuqi, Britania të bëhet ekonomia e katërt më e madhe në botë.

RADIO EVROPA E LIRË
Ajo ka qenë tejet e sigurt në veten dhe bindjet e saj. Shpesh ka thënë: “Unë nuk jam politikane e konsensusit. Jam politikane e bindjeve”. Çfarë vlerash personale kanë përçuar këto?

JOHN O’SULLIVAN
Ajo është rritur në Anglinë provinciale. Ka qenë vajza e një shitësi ushqimesh dhe gjithmonë ka thënë se kjo ka ndikuar në pikëpamjet e saj ekonomike. Nëse keni punuar në një dyqan ushqimesh, keni ditur se mallrat vijnë nga e gjithë bota dhe jeni bërë kurreshtare të mësoni se si ndodh kjo.
Ajo do të thoshte se ka qenë puna prapa banakut në dyqanin e babait të saj që i ka dhënë aluzionet e para ekonomike. Natyrisht se më vonë i ka zhvilluar teoritë e saj në një mënyrë më akademike.
Së dyti, ajo ka qenë metodiste. Në rininë e saj në Angli, kjo ka qenë një formë pak më e ashpër e krishterimit, i cili theksonte veprat e mira. Ajo ka praktikuar këtë formë të krishterimit dhe ishte metodiste mjaft e fortë. Ka qenë fetare gjithë jetën dhe një nga thëniet e saj të preferuara ka qenë ajo e John Ëesley-t: “Fito gjithçka që mundesh, ruaj gjithçka që mundesh, dhuro gjithçka që mundesh”. Mendoj se ka jetuar me këtë lloj urdhri të krishterë.

RADIO EVROPA E LIRË
Ajo është admiruar nga shumë, por edhe urryer nga shumë. Ka qenë një figurë tepër e polarizuar. A keni menduar ndonjëherë se duke qenë aq e papëlqyer, madje edhe nga disa në partinë e saj, është dëmtuar?

JOHN O’SULLIVAN
Kishte të luftonte shumë beteja. E dinte dhe i luftonte ato. Nuk e ka shkatërruar personalitetin e saj; ka qenë e drejtë në sipërfaqe dhe shumë luftarake; ka përlqyer debatin e mirë dhe argumentin e mirë dhe ka qenë e bindur se ka të drejtë.
Dhe, ndonëse ka paguar çmimin, ai nuk ka qenë një çmim i thellë psikologjik; ka qenë më shumë një çmim i jetës së përditshme, që vërtet e ka përfaqësuar dhe ajo ishte e mirë në këtë drejtim.

Margaret Thatcher dhe Ronald Reagan, 1984

RADIO EVROPA E LIRË

Ajo ka qenë mike e mirë me ish-presidentin e Shteteve të Bashkuara, Ronald Reagan. Njëherë e ka quajtur: “Burri i dytë më i rëndësishëm në jetën time”, pas bashkëshortit Dennis. A ju kujtohet si ka nisur miqësia?

JOHN O’SULLIVAN
Miqësia ka nisur më 1975, praktikisht një javë ose dy pasi është bërë udhëheqëse e partisë konservatore. Ronald Reagan ka qenë në Londër dhe ka shkuar ta vizitojë. Ka qenë e planifikuar të kalojnë gjysmë ore së bashku, por kanë kaluar një orë e gjysmë ose dy. Pra, kështu ka nisur.
Por, vërtet është bërë formë e lidhjes politike më 1981, kur ka qenë nën presion të madh në vend dhe në vizitën e saj të parë në Uashington, pjesa më e madhe e stafit të Reaganit ka dashur që ai të distancohet nga ajo.
Megjithatë, ai nuk e ka bërë. I ka bërë një bujë të madhe. Jo vetëm që i ka ofruar drekën shtetërore, por ka pranuar ftesën kthyese – që presidentët zakonisht nuk e bëjnë. Kjo ka qenë kundër protokolit. Ai ka vënë dorën në krahun e saj për t’i treguar se “jemi duke bërë të njëjtën gjë dhe kemi të drejtë”.
Kjo, për të ka qenë fillimi i një miqësie të bukur, por edhe për Reaganin po ashtu. Ata shpesh edhe nuk janë pajtuar. Kanë ardhur edhe të mosmarrëveshje reale dhe, për aq sa ka qenë e mundur, i kanë mbajtur jashtë vështrimit publik.

RADIO EVROPA E LIRË
Ju keni kaluar vitet e fundit duke punuar në Evropën Qendrore dhe Lindore, ku shumë njerëz, në vitet 1980, Thatcherin e kanë parë si mbështetëse të tyre për lirinë. A është kjo ende e vërtetë?

JOHN O’SULLIVAN
Ajo ka qenë kampione e lirive të tyre dhe shumë njerëz, me të cilët kam folur, janë të lumtur teksa pranojnë këtë fakt – faktin se ajo ka qenë dikush që u ka dhënë mbështetje të fuqishme për solidaritet.
Ajo ka mbështetur disidentët kudo që është shfaqur mundësia. Ka qenë udhëzimi i saj që ministri i Jashtëm britanik – i pari që bën një gjë të tillë – të marrë aeroplanin për në Poloni dhe të vizitojë varrin e Atit Jerzy Popieluszko, i cili ka qenë martir i regjimit.
Pra PO, këto gjëra kanë ndodhur. Ajo po ashtu ka qenë forca lëvizëse brena Qeverisë britanike, për kritika të forta ndaj Bashkimit Sovjetik dhe natyrisht për deklarata të fuqishme anti-komuniste.

Përgatiti: Valona Tela

PSE AFERDITA DHE TEMPULLI I SAJ NE KROACI ? -KULTI DHE SIMBOLI I AFERDITES

by

SHKRUAN: GËZIM LLOJDIA*/

1-Tempull Ilir kushtuar Aferdites ne Kroaci/

Shumë larg nga vendbanimi më i afërt Nakova në nje vend plot çakej në gadishullin Peljesac rreth 90 kilometra në veriperëndim të Dubrovnikut kishte qenë e zbuluar prej vitesh nga arkeologët kroatë një shpellë. Përveç kësaj u gjetën në sasi të papara më parë, rreth 100 kg, dhe në një gjendje tepër të mirë me qindra copa poçesh, qypash, amforash nga Iliria, Roma, Athina, Egjypti në disa prej të cilave qe shënuar se i kushtoheshin Afërditës.(Exploreruniverse.com)

2-Tempulli i Aferdites ne Efes nje nga 7 mrekullit e botes

Qyteti i Efesit, ne breg te Detit Jon dhe ne grykederdhjen e lumit te vogel Meandro. Ne shekullin VI para e.s., ky qytet ka qene gjithmone qendra e kultit te Aferdites, e quajtur me vone Diana nga romanet. Flitet per perendeshen e natyres dhe kafsheve te egra dhe paraqitet e shoqeruar nga nje sorkadhe dhe e armatosur me hark dhe shigjeta. Nga antikiteti ekziston nje tempull i dedikuar perendeshes. Por ne shekullin VII para e.s., qyteti pesoi nje sulm nga cimeret. Edhe pse qyteti rezistoi, tempulli u dogj dhe u shkaterrua. Gjithçka ishte ne duart e mbretit te Lidias, Kreso. Po, eshte i njejti qe ka shpikur disqet e çuditshme prej metali te quajtura “kreseidas”. Asnje nuk e di se ku do ndalojne keto shpikje moderne…. por Kreso ishte nje mbrojtes i shenjteve dhe artisteve dhe ai propozoi te ngrihej nje tempull i ri i Artemises , me i mire se i pari. Per kete u be nje thirrje publike ku u kerkohej te gjithe qytetareve qe te dhuronin para per tempullin e ri. Me ne fund tempulli u ngrit. Llogariste 127 kolona te mrekullueshme nga 20 m lartesi, diçka e jashtezakonshme per kohen, gjithashtu permbante dhe skulptura te Eskopes. Ky tempull shkelqeu qytetin e Efesit gjate dy shekujve. Pa dyshim vjen tragjedia: ne vitin 356 para e.s., bariu Erostrato e shkaterroi tempullin duke e ndezur thjesht per fame. Pa dyshim qe ky pionier i fames e arriti ate qe kerkonte, prove eshte qe ende i kujtohet emri edhe sot. Por ne ate kohe arriti diçka me shume se fama: duke u treguar te gjithe njerezve qe per çudi Escopa ka nje Erostrato dhe qe mrekullite e ndertuara nga njerezit duhet te jene te mbrojtura nga vete njerezit. Kjo histori ka nje epilog: kur rreth 20 vjet me vone, Aleksandri i Madh pushtoi qytetin e Efesit, degjoi historine e tempullit dhe zbuloi qe tempulli ishte shkaterruar ne te njejten dite qe kishte lindur ai. Kjo koinçidence e beri qe ta rindertonte tempullin gjate kohes qe ishte ne Efes, duke u perpjekur te krijonte nje qeveri demokratike. Edhe pse mbaroi, tempulli (behet e treta here me kete rindertim) nuk e rimori kurre te shkuaren e tij te shkelqyer.

3-Simbolli i Aferdites  ne Amantia

Terrakota ose sikurse e quajne tashme forma negative e portretit te perendeshes u gjet ne pozicion te permbysur thuajse ne siperfaqe ne pjesen qendrore te bllokut te banesave antike te qytezes Amantia. Terrakota ka permasa 15 cm lartesi dhe 9 cm gjeresi dhe paraqet nje fytyre mjaft te bukur te nje gruaje me floke qe i zbresin ne te dy anet e fytyres dhe nje kurore mbi koke me pjesen e siperme te krahut te majte pjesen e perparme te trupit dhe gjoksin e mbuluar me nje hiton transparent qe konsiderohet nje veshje joshese. Kjo figure eshte shume e ngjashme me te tjera portrete te Aferdites perendeshes se bukurise dhe nene e Erosit perendise se dashurise. Vendi ku u gjet terakota me figure ku spikasin elemente te nje veshje transparente gjoks te zhvilluar linjat e fytyres kurora mbi floke dhe mbi te gjitha fakti qe ne pjesen jugperendimore te Amantias ndodhet tempulli i Aferdites i binden arkeologet se terrakota i perkiste kesaj perendeshe. Ky perfundim u perforcua me teper kur u arrit te prodhohej nje kopje prej balte e portretit ne bashkepunim me skulptorin gjirokastrit Stefan Papamihali .Pas studimeve u arrit ne konkluzionin se figura ne terakote ka shume ngjashmeri me disa portrete te njohura te perendeshes se bukurise Aferdites te zbuluara me pare nga arkeologe te ndryshem ne vend.

4-Kulti i Aferdites i perhapur ne Amantia

Kulti i Aferdites rezulton mjaft i perhapur ne qytezen antike te Amantias. Kjo perendeshe ne kete qytet njihej ndryshe edhe me epitetin Pandamos ose perendeshe e dashurise se lire. Llojdia sqaron se pervec formave te tilla deri tani nuk eshte arritur te zbulohet ndonje paraqitje skulpturale e perendeshes Aferdite. Dikur ne rrenojat e Amantias eshte zbuluar nje pllake e vogel guri qe ishte qe ishte nje kushtim per perendeshen Aferdita nga ana e Aristos bijes se Aleksandrit .Nga muret mbështetëse,për të zbritur në lëmin e Peçit është një e tatëpjetë e mbuluar me barërat e stinës. Ka buisur lulëria në këtë  kodrinë. Dhe erëzon mjalti. Bletët shkojnë e vijnë. Por ngjyra e florinjtë rrëzuar është ndër lulëri. Tempulli i Afrodites në qytetin antik të Amantisë gjendet në lëmin e Peçit. Përse i është sajdisur ky emërtim,kushedi cili ka qenë Peçi.Por lëmi është një fushë e vogël e ngrehur posaçërisht,për vend falje apo kultesh. Nuk ka patur ndonjë rrugë kushedi që nga koha e kooperativizmit, që rrugëtonte në të tjetrin kah,por në këtë  drejtim pra zbritja nga muret ku gjendet i kapur murri dhe shkëmbi do të jetë edhe pjesë e një projekti rrugor lidhës të siteve arkeologjike me rrugina të brendshme .Nga akropoli zbret poshtë në distancë por diku mbi 400 hapa. Tempulli shquhet qartazi,sepse gurët janë të vendosur  dhe planimetria është në sipërfaqe. Duket që është një tempull. Blloqe guri të gdhendur parapelpiped me përmbajtje gëlqerore. Por informatat më të vlefshme i ka sjellur S.Anamali. Besohet se aty nga viti 1950 në këtë shesh që gjendet në distancë nga muret rrethuese është bërë një lloj sondazhi për të gjetur për të njohur llojin e godinave. Shenja e parë, që dha rezultati ishte se kjo ndërtesë ishte tempulli. Në të vërtetët edhe sot e kësaj dite në vendin e quajtur Lemi i Pecit, gjendet tempulli i Afroditës. Ç’farë u zbulua në këtë shesh. Themelet e tempullit ato qartazi duken. I orientuar jugperëndim, verilindje. Ka formë katërkëndëshe. Themelet që sot janë tepër të ruajtura mirë kanë gjatësi12.15m,me gjerësi 6.75m.Blloqet që e formojnë atë kanë këto përmasa 1.20 me 1m të gjerë. Sipas konkluzioneve të para, që nxorën arkeologët nga shenjat që shquheshin në tokë dukeshin se tempulli ka qenë i rrethuar me shtylla,por gjurmë të tjera murresh ja ku shfaqen edhe brenda tij. Ne jug lindje te majës shkëmbore te Ploçes, afërsisht 200-300 m. poshtë saj, gjendet një pllaje jo shumé e madhe, një ta rracé e sajuar, té cilën banorét e fshatit e quajnë Lémi i Pecit. Kjo pllaje lidhet me akropolin nëpërmjet një qafe mjaft té gjérë e deri-diku té sheshtë e cila vazhdon deri te muret ku ndodhej edhe një porte; anët e tjera té kores janë te pjerrëta. Nga veriu dhe sidomos nga lindja, kodra ka qené përforcuar me një mur mbështetës me kontraforca. Sheshi i vogël dhe muret mbështetëse té anéve kané qené béré me qéllim që aty té ngrihej një godiné monumentale.Per te njohur karakterin e godinës né Lëmin e Pecit né vitin 1950 u be një sondazh. Mbi sipërfaqe u gjetén trungje shtyllash dhe një tok gurë té skalitur, te thyer. Sondazhi né Lëmin e Pecit nxori né drite themelet e dy godinave.Godina e pare, me e lashté dhe pa tjetër me kryesoja, zinte thuajse mesin e pllajës .Ajo ishte e orientuar nga jugperëndimi né verilindje. The melet e godinës janë té gjaté nga 12,15 m. dhe té gjerë 6.75 m. Ato përbehen nga disa bloqe paralelepiped gëlqerore 1-1.20 m. té gjaté dhe 0.90-1 m. té gjerë te punuar miré. Blloqet kane faqet e lëmuara dhe mjaft té drejta, duke dale nga sipërfaqja e tokës 10 cm. Godina ka një planimetri katérkéndéshe me hyrjen nga jugperëndimi; né këtë ané zgjaten, né té dy qoshet, dy, bloqe 1 m. té gjaté. Pas hyrjes ka patur njé ambient 5.75 m. té gjaté; ai ndahet nga ambienti tjetër, me i vogël (2,30 m. i gjaté) nga një mur 1 m. i trashé. Përreth dhe brenda këtyre gurëve té themeleve janë ruajtur edhe gjurmé té tjera muresh. Para dhe prapa blloqeve té themeleve u gjetén pjesé té një shtroje prej rrasash té mëdha, 2 m. té gjera, té rrethuara nga bloqe me té vegjël se té parét dhe né një nivel me ta. Një shtroje tjetër (0,8 5 m. e gjeré) dhe bloqe gurësh ka edhe né dy krahët e vegjël té godinës. Dy radhe blloqesh 0,50 m. té gjerë gjenden edhe né ambientin e vogël né fund të godinës, né një nivel me blloqet e mureve anësore. Bloqe gurësh ka edhe brenda dhe jashtë ambientit té pare por tê çrregullt.Këto duhet t’i përkasin një ndërtimi dhe përdorimi té dyté të godinës, me té cilën duhet té lidhen disa mbeturina shumé té pakta mozaiku, té përbëra nga shtresa e poshtme e tij dhe kubikë të shpërndare andej e këtej.Té dhënat tregojnë se themelet i përkasin një tempulli, qé ngrihej né këtë pllaje te vogël. Tempulli, përse del nga përmasat e tij, ka qené i vogël; ai, mesa duket nga ato pak mbeturina qé shihen, ka qené i rrethuar me shtylla. Midis frag menteve arkitektonike té gjetur té shpërndare né Lemin e Pecit, ka edhe trun gje shtyllash një trung shtylle donike me diametër 0,80 m. dhe pjesa e nje shtyllëze té vogël, me diametër 0.40 m. Brenda themeleve té tempullit dhe përreth tij, u gjetën fragmente té tjera arkitektonike shumé té thyera, té cilat i përkisnin kësaj godine: këto janë copa gjethesh akanthi, dhëmbëza, astragalé e veza prej guri gëlqeror. Materialet e gjetura, gjaté sondazhit, nuk ndihmojnë për té përcaktuar ko hen kur u ngrit tempulli as hyjninë, kultit tê cilit ai i shërbeu. Jemi té prirur té mendojmë qé tempulli té jeté ndërtuar aty nga shek. III para erës sonë dhe se rindërtimi, shtresa me mozaik té jeté béré né shek. II. erës sonë.

5-Tempulli ka emrin e Afroditës ne Amantia

Dhe si e ka shpjeguar Mathieu Areft ermin Afërditë:Afroditë=afër dita. Lindja e Afërditës perëndesha e Dashurisë,Bukurisë dhe dëshirës është shumë e diskutueshme. Dihen dy versione. Versioni i parë është ai i Homerit që pohon se ajo është bija e Zeusit dhe e Dionesë. Sipas versionit të dytë ajo ka lindur nga deti e zhytur në gjakun e organeve seksuale të sakatuara të Uranit.Ky gjak ka mbarsur detin dhe Afërdita ka dalë nga brenda një dallge e bardhë dhe e bukur në formën e shkumës:Afërdita“e lindur nga shkuma e detit. Në vendet mesdhetare cdo ushqim që vinte nga deti në tokë trajtohej si afërdi…tase. Legjenda na thotë se ajo fluturonte në ajër e shoqëruar me pëllumbat dhe harabelat të njohur për gjëra të turpshme(shthurje).Brezi i saj magjik i bënte të dashuroheshin të gjithë ata, që e merrnin këtë brez.Ajo ishte bashkwshortja e Hefaistos dhe zonja e Ares-it.Ajo nderohej në Siri dhe në Palestinë me emrin Ishtar,Astarte ose Ashataroth.Një tjetër kult i rëndësishëm gjëndej në Pafos( në jug të Qipros),ajo lindi dy fëmijtë e famshëm Eros dhe Anteros.Emri i saj gjen rezonancë në gjuhën shqipe“Afër-ditës“,pra pranë ditës dhe në kuptim më të gjerë“ajo që është e bukur si dita apo si agimi,ajo që shkëlqen si drita e diellit“.Emri Afërditë sot gjendet me shumicë edhe në këtë zonë,përtej saj më gjerë e  më gjatë saj. Anamali na thotë se tempulli duhet të jetë ndërtuar në shekulll III para Kr,ndërsa rindërtimi ,shtresa me mozaik duhet të jetë bërë në shek II,pas Kr. Mirëpo për mënyrën se kujt i faleshin Amantë do të ndjekin shqyrtimin e Anamalit.  Monumentet si dhe monedhat e gjetura në Amantia shqyrtojnë:Kultet që janë respektuar më shumë në popullatën ilire të këtij qyteti në Ilirinë jugore. Cila ishte Perëndia dhe kujt i faleshin amantët?Për të mbritur tek ky rajvizim gjejmë të dhënat në librin Iliria. Perëndia për Amantë ishte Hyji.Huji i besuar rreth të cilit faleshin apo kryenin rituale Amantë në kohët e hershme në këtë qëndër malore ishte hyu dodonas.Zeusi ose hyu është i shprehur edhe në prerjet e monedhës. Në këtë qytet ilir ka qenë i njohur kulti i Afroditës. Një pllakë e vogël guri e zbuluar në Amantia i kushtohet në një farë mënyre Afrodita Pandemia.Afrodita në qytetin amantas ka pasur një tempull. Si edhe në gjetjet në skulpturë paraqitet Pan-Silvani. Ky na paraqitet me 3 nymfa. Në gjetjet e relieve shikohen perëndi ilire. Perëndit sipas amantëve janë mbrojtëse të barinjve,pyjeve,kullotave.Tempulli që gjendet në lëmin e Peçit është sot e kësaj dite .Themelet më gurë tw mëdhenj shqyrtojnë pozicionimi e ndërtesës .Tempulli është ndërtuar nga amantët larg mureve rrethuese. Janë mbi 400-500m distancë nga shtegu ,që të shpie tek murri rrethues. Lemi i Pecit është një kodrinë që e rreth dielli dhe rreth saj dielli qëndron pothuajse gjithë ditën. Siç duket pozicioni i dritës ka qenë i zgjidhur fare mirë. Por duke qenë se Amantë i ndërtuan banesat e tyre jashtë mureve rrethuese edhe tempulli ,stadiumi apo ndërtesa të tjera u ngritën jashtë këtij rrethimi.

6-Wikipedia sjell kete shpjegim per Aferditen

Afërdita (gr.: Aphrodite në kuptimin Afro-ditën) në mitologjinë e grekëve të lashtë ishte Perëndia e Dashurisë. Sipas përrallave Afërdita është ngritur nga shkuma e detit. Me ardhjen e romakëve në tokën Ballkanike është krahasuar me Venusin, perëndinë latine të dashurisë.

Origjina e saj është e paqartë. Sipas Homerit ishte e bija e Zeusit, zotit suprem dhe e Dianës, hyjneshës së shiut, ndërsa sipas Hesiodit lindi nga shkuma e detit dhe prej detit doli në ujëdhesën Qipro. Në këtë rast origjinën e vet tejet të ndërlikuar e ka prej Uranit, zotit të qiellit. Qoftë kështu apo ashtu, Afërdita, në saje të bukurisë dhe të magjepjes së vet me të cilat ka qenë e pajisur u bë njëra prej hyjneshave më të fuqishme. As zotërat as njerëzit nuk kanë mundur t’i përballonin. Përveç kësaj ka pasur shumë bashkëpunëtorë dhe bashkepunëtore: Karitet, hyjneshat e magjepjeve dhe të bukurisë, Horet, hyjneshat e stinëve të motmotit, Peitën, hyjneshën e lajkave dhe të mistereve, Himerin, zotin e dëshirës së zjarrtë, Potin, zotin e dëshirës së dashurisë, Himenin, zotin e martesës dhe sidomos Erosin, zotin e ri të dashurisë, shigjetave të të cilit nuk ka qenë e mundur qe t’iu shmangen.Pasi që dashuria ka rol tejet të rëndësishëm në jetën e zotërave dhe të njerëzve, Afërdita ishte e nderuar dhe e çmuar. Kush e ka nderuar dhe i ka bërë flijime, ka mundur të jetë i sigurtë në dashamirësinë e saj, por disi nuk ka qenë e qëndrueshme,kurse fatin të cilin ua ka ofruar shpesh ,ka qenë i përciptë. Nganjëhere bënte mrekullira të vërteta çfarë di të bëjë vetëm dashuria: skulptorit qipriot, Pigmalionit, ia ka ngjallur, për shembull, truporen e ftohtë prej mermerit në të cilën u dashurua. Të dashurit e vet i mbronte në beteja, në shtërgata detare dhe nga sulmet e armikut. Ka ditur edhe të urrej, sepse urrejtja është motra e vërtetë e dashurisë. Kështu djaloshi frikacak, Narcisi, i cili sipas tregimit të nimfave i ka përbuzur dhuratat e saj sa që është dashuruar ne vetveten, më në fund bën vetëvrasje. Por, për çudi, vetë nuk ka pasur shumë fatë në dashuri dhe nuk e ka mbajtur asnjë dashnor. As bashkëshortesia nuk ka qenë e lumtur. Zeusi ia cakton për burr më te shëmtuarin prej gjithë zotërave, Hefestin e çalë dhe përherë i djersitur, farkatarin hyjnor. Si shpërblim për këtë ka kërkuar ngushllimin në Aresin, zotin e zemëruar të luftës, me të cilin i ka pasur pesë fëmijë (Erosin, Anterin, Deimosin, Fobin dhe Harmoninë), pastaj në Dionisin, zotin e verës (me të cilin ka pasur të birin, Priapin), dhe përveç të tjerëve edhe në Hermesin, zotin e tregtisë, madje edhe në të vdekshmin e rëndomtë, Anhizin, mbretin dardan, të cilit ia lind të birin, Enean.Prej ndërhyrjeve të saja në ngjarjet e vrullshme të botës së miteve pasoja më të mëdha ka pasur dashamirësia e saj ndaj Paridit të ri, birit të Priamit, mbretit trojan. Pasi që në grindje me hyjneshat, Herën dhe Athenën, i ka dhëne përparësi, për shpërblim ia premton gruan me të bukur prej të gjitha grave të vdekshme. Kjo grua, sipas mendimit unanim të zotërave dhe të njerëzve, ishte Helena nga Argu, bashkëshortja e Menelaut, mbretit spartan. Afrodita i ndihmon Parisit për ta sjellë Helenën në Trojë. Menelau nuk dëshiron që të heqë dorë nga gruaja e vet dhe kërkon t’ia kthejnë. Pasi që Paridi e refuzon këtë, Menelau me ndihmën e vëllait të tij, Agamemnonit, mbretit te fuqishëm të Mikenës, i dërgon të gjithë mbretërit akeas në akspeditë ndëshkuese kundër Trojës. Nën udhëheqjen e Agamemnonit lundruan njëqindmijë akeas përtej detit dhe e sulmuan Trojën. Afrodita, kuptohet, u ka nidhmuar trojanëve, ndonëse lufta nuk ka qenë vetia e saj e fuqishme. Mjaftonte, që për shembull, çjerr shigjeta e Diomedit, komandantit ushtarak dhe të ik me vaj nga fushëbeteja. Në luftën e tmershme, në të cilën morën pjese të gjithë trimat e atëhershëm dhe gati gjithë zotërat, Paridi më në fund u vra dhe pas vdekjes së tij bie edhe Troja. Ushtria ngadhnjimtare akease e shndërroi Trojën në gërmadha – prej saj ka mbetur vetëm fama e pavdekshme në epët e Homerit.

Në bazë të kërkimeve të tanishme, Afrodita, si duket, ishte me origjinë nga Azia e Vogël, siç duket nga Ishtari, hyjnesha sirio-fenikase e dashurisë. Grekët e marrin që në kohërat më të lashta, sipas të gjitha gjasave përmes ujëdhesave të Qipros dhe Kiterës, ku po ashtu e kanë adhuruar. Asaj i qenë dedikuar mërsina, trandafili, molla, lulëkuqja, pëllumbesha, delfini, dallëndyshja dhe bliri, si dhe tempujt madhështorë në Kind, Pafos, Korint, Alaband e gjetiu. Kulti i saj u përhap nga kolonitë greke në Italinë e Jugut deri në Romë, ku e kanë identifikuar me Venerën, hyjneshën e lashtë italike dhe e kanë adhuruar në të njëjtën mënyrë si në Greqi. Prej tempujve të ndërtuar për nderë të saj më të mëdhenjt kanë qenë në forumin e Cezarit (tempulli i Venerës Nënë) dhe pranë rrugës së shenjtë kah forumi romak (tempulli i Venerës dhe i Romës). Kulti i saj zhduket me ngadhënjimin e krishterimit, kurse emri i është ruajtur në saje të poetëve, të skulptorëve, të piktorëve dhe të astronomëve.Afrodita, hyjnesha e dashurisë dhe e bukurisë, ndoshta është shembulltyrë që është paraqitur më së shumti nga mitet antike: bukuria dhe dashuria, megjithatë më së shumti i ,kanë tërhequr dhe i tërheqin artistët e të gjitha kohërave. Prej shembëlltyrave të saj nga koha antike më të njohura janë: Afrodita në mjellmë, pikturë në gotën antike të viteve 470-460 para e.s.; Venera dhe Marsi, pikturë muri në Pompejë nga fundi i shek para e.s. dhe të shek. IV para e.s. për tempullin e Asklepiut në Kojo (për të dimë vetëm në saje të burimeve antike të cilën e quajnë „të paarritshme”); përveç kësaj janë ruajtur edhe disa qindra enë të pikturuara me figurën e Afroditës. Prej relievëvet më i famshmi është e ashtuquajtura Afrodita Ludovisi, vepër e skulptorit grek rreth vitit 460 para e.s., sot në Muzeun Kombëtar Romak në Termë. Skulpturat e saj janë krijime më të larta të artit antik. Në mesin e tyre hynë Afrodita e Knidit, të cilën me siguri e ka skalitur Praksiteli për tempullin në Kind (pas vitit 350 para e.s.; kopjet e saja të shkëlqyeshme gjenden në Muzeun e Vatikanit në Romë, në Luvër të Parisit dhe në Muzeun Metropoliten në Nju-Jork), pastaj Afrodita e Kirenës, kopja romake e skulpturës helenistike në shak. III para e.s. (tani në Muzeun Kombëtar Romak në Termë), Venera e Kapitolit kopja romake e origjinalit helenistik, siç duket nga gjysma e shek. III para ejs. (në Museo Capitolino romano-Muzeu i Kapitolit Ro-mak), Venera e Mediqve, kopja romake e veprës së Kleomenit nga shekulli II para es. (në Galleria degli Uffizi në Firencë). Se çfarë realizimi të lartë ,kanë arritur skulptorët grek në paraqitjen e figurës së Afroditës, tregojnë skulpturat e saj të cilat autorët antik nuk i përmendin. Më e famshmja ndër to është Afrodita e Melosit e shek. III – II para e.s., e gjetur më 1820. (dhe sot gjendet në Muzeun e Luvrit në Paris). Koka e mirë e Afroditës (ose e Artemidës) prej bronze të praruar, e cila është e gjysmës së dytë të shek. IV para e.s., me siguri e shkollës së Praksitelit, gjendet në koleksioinin arkeologjik në Vis.

*Master.Anetar i Akademise Evropiane te arteve

Autori ka qene Drejtor i parqeve arkeologjike te Vlores

 

DESHMIA E KRYEPROKURORIT TE JANINES

by

“Çamët, jo fajtorë për kolaboracionizëm, më urdhëruan të zhduk përgjithmonë dosjet”/

Kryeprokurori i Janinës, Vasilios Xhavellas, në emër të Gjykatës së Diktimit në Janinë, me anë të shkresës me Nr. Prot. 1837 Urdhri Nr.17835/1976 i Ministrisë së Drejtësisë, në vitin 1976, që e ka detyruar të shkatërrojë dhe të zhdukë përgjithmonë të gjitha dosjet për popullatën çame Të gjitha dosjet gjyqësore të popullsisë së dëbuar çame nga Greqia duhej të asgjësoheshin, – këtë fakt e ka konfirmuar Vasilios Xhavellas, ish-kryeprokurori i Janinës, gjatë një letërkëmbimi që ka patur në vitin 1976 me Ministrinë e Brendshme të Greqisë. Njëra prej letrave ka rënë në duart e shtetit shqiptar dhe i është dorëzuar Ministrisë së Jashtme të asaj kohe. Kopja e përkthyer ndodhet në Arkivën e Ministrisë së Jashtme ( e klasifikuar me vulë si dokument koefidencial), ndërsa është e qartë se në duart e shtetit shqiptar mund të ekzistojë edhe ndonjë kopje e dokumentit origjinal të shkruar në gjuhën helene. I pari që e ka trajtuar një skandal të tillë ka qenë publicisti Mentor Nazarko, i cili, në librin “Lufta e fundit”, e ka bërë të qartë se shteti grek ka urdhëruar shkatërrimin e dosjeve të popullsisë çame. Dokumenti është i datës 29 shtator të vitit 1976. Kryeprokurori i Janinës, Vasilios Xhavellas, në emër të Gjykatës së Diktimit në Janinë, me anë të shkresës me Nr. Prot. 1837, në kuadër të një korrespondence zyrtare intensive të atyre kohëve, i ka kthyer përgjigje Ministrisë së Rendit Publik të Greqisë. Kjo përgjigje vinte pas shkresës zyrtare që Drejtoria e Shërbimeve Kriminale e Ministrisë së Rendit në Greqi i dërgoi ish-kryeprokurorit Xhavellas, duke i kërkuar këtij të fundit që t’i vinte në dispozicion të gjitha dosjet me çështjet penale që shteti grek kishte hartuar ndaj popullsisë çame. Pasi është njohur me këtë kërkesë, nga ana e tij Xhavellas ka dërguar shkresën në fjalë, duke pranuar se me urdhër të Ministrisë së Drejtësisë së Greqisë këto dosje ishin zhdukur! Ish-kryeprokurori i Janinës ka specifikuar në këtë letër se ka qenë urdhri Nr.17835/1976 i Ministrisë së Drejtësisë që e ka detyruar atë të shkatërrojë dhe të zhdukë përgjithmonë atë dokumentacion. Ish-kryeprokurori Xhavellas arsyetonte se në bazë të urdhrit që kishte marrë nga ana e Ministrisë së Drejtësisë kishte për detyrë të “avullonte” të gjitha dosjet e proceseve gjyqësore penale, të atij të diktimit të Janinës deri në vitin 1970, të Gjykatës Penale të Kolaboracionistëve të Janinës, Artës, Prevezës, deri edhe në vitin 1950, si edhe të Gjykatës Speciale të Janinës për kolaboracionistët. Nga ç’mund të kuptohet nga krahasimi i urdhrave del se kërkesa për të zotëruar dokumentacionin nga ana e Ministrisë së Brendshme vinte fill pas urdhrit që Ministria e Drejtësisë helene kishte dhënë për asgjësimin e këtyre dosjeve…. Arsyet e zhdukjes Kryeprokurori i Janinës, në përgjigjen që i ktheu kërkesës së Ministrisë së Rendit, e sqaronte se këto dosje ishin asgjësuar për shkak se Ministria e Drejtësisë mendonte se ato nuk kishin më vlerë dhe se të gjithë të akuzuarit (çamët që ndodheshin në Shqipëri) nuk rezultonin fajtorë tashmë që kishin kaluar shtatë vjet nga marrja e këtyre vendimeve, pasi gjatë kësaj periudhe këta të akuzuar nuk ishin njoftuar për prezencën në gjyq, apo nuk ishin vënë në dijeni për vendimin e marrë nga gjykata ndaj tyre. “Duke i konsideruar këto vendime si asnjëherë të komunikuara dhe që nuk kanë qenë aspak në fuqi si të tilla ( të zbatuara), pra si jopërfundimtare”, – shkruhet në përgjigjen që ish-kryeprokurori i kthen Ministrisë së Rendit të Greqisë. Më tej, në përgjigjen e tij, ai e mbështet këtë arsyetim (për të zhdukur dosjet) në Nenin 549 të së Drejtës së Vjetër Penale. Ky pohim i ish-kryeprokurorit të Greqisë duket se “hedh në erë” një pretendim shumëvjeçar të Athinës Zyrtare, e cila e ka konsideruar popullatën e përndjekur dhe të dëbuar të Çamërisë si kolaboracioniste të fashizmit. Sakaq, diferenca mes pretendimit që shpreh Ministria e Drejtësisë Greke dhe Diplomacia e këtij vendi është absolutisht kontradiktore, pasi të paktën vetëm nga ky dokument, ish-kryeprokurori i Janinës artikulon qartazi se vendimet e marra nga gjykatat greke ndaj popullsisë çame nuk mund të konsiderohen si përfundimtare për shkak të moszbatimit të disa parimeve themelore gjatë gjykimit të çështjes. Asgjësimi përtej përplasjes serioze që konstatohet mes institucioneve të drejtësisë greke dhe diplomacisë së saj, duket se vendimi për të asgjësuar këto dosje ngre pikëpyetje të tjera. Kjo pasi të gjitha dosjet e gjykimit të popullsisë çame në mungesë maksimalisht do të përbënin një argument të fortë juridik në të ardhmen ose minimalisht do të manifestonin një material të denjë për arkivat e historisë e më gjerë. Kësisoj, minimalisht Ministria e Drejtësisë Greke në vitin 1976 ka eliminuar mundësinë e një transparence në lidhje me gjykimet që i janë bërë popullsisë came, e cila u prezumua si bashkëpunëtore me nazizmin. Edhe kësaj here duket se qeveria greke ka treguar kujdesin e duhur ndaj “pastërtisë” së arkivave të saj. Gjithnjë shteti grek është treguar shumë i rreptë në kontrollin që i bënte arkivave në lidhje me çështjen e përndjekjes dhe dëbimit të popullsisë çame. Një shembull i qartë që e vërteton këtë gjendet në librin “Lufta e fundit”, në të cilin del qartë se nga referimet që autori Nazarko i ka bërë një studiuesi grek të çështjes, ky i fundit pohon se “është tmerrsisht e vështirë dhe thuajse e pamundur” që të sigurohen dokumente në arkivat shtetërore greke. PS: Botoi”Kombetare”. E dergoi per DIELLIN, z. Sali Bollati

 

7 Prilli 1939: Mosnjohje dhe mosmirënjohje!

by

NGA PROF. SAMI REPISHTI*/

Shtatëdhjetë e katër vjet ma parë, më 7 prill 1939, forcat e armatosuna të Italisë fashiste sulmuen Shqipërinë pa shpallje lufte formale. Ky agresion i çveshun nga çdo justifikim, u paraqit si dëshira e popullit shqiptar të çlirohej nga regjimi i monarkisë dhe veçanërisht nga personi i Mbretit Zog I. Nji gënjeshtër të këtillë, që paraqitej para botës së qytetnueme nga kalemxhinjtë dhe kasnecët e fashizmit italian, nuk e besojshin as italianët.

Mbrapa gënjeshtrës qëndrojshin divizionet italiane në punën e tyne të ndytë të okupacionit në Shqipëri me synime agresive të matejshme në Ballkan, Ajo që më shtyri sot të shkruej ashtë nji ndjenjë pakënaqësie e madhe për mosnjohjen e ngjarjeve të 7 prillit 1939, dhe akoma ma shumë, për mosmirënjohjen e sakrificave të dëshmorëve që paguen me jetë kundërshtimin e agresionit fashist.

* * *

Sipas “Historia e popullit shqiptar” botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë (v. III, 2007): “Gjatë luftimeve u vranë mjaft luftëtarë shqiptarë. Më i njohuri u bë Mujo Ulqinaku” (f.367). Sipas kapitenit anglez Smith, i pranishëm në ngjarjet, “…mbrojtësit u mundën vetëm nga numri i madh i sulmuesve, dhe mbasi (shqiptarët) shtrinë përtokë shumë prej tyne “(po aty). Burime të ndryshme konfirmojnë se zbarkimi fashist filloi në orën 4:30 të mëngjesit, dhe vetëm mbas orës 9:00 të mëngjesit italianët hynë në Durrës. “Qëndresa u bë edhe në Rrashbull e te Shkëmbi i Kavajës “(po aty). Kjo “Histori…” tregon se “…italianët lanë në Durrës mjaft të vrarë dhe të plagosur. Edhe nga shqiptarët pati të vrarë e më shumë të plagosur”. (f.368) Në kujtimet e tij, dëshmitari okular, kolonel Sami Koka, shkruen: “…Në tentativat e para të italianëve për të shkelur në bregun tonë, pati të vrarë e të plagosur nga të dyja palët. Italianët me anën e Kryqit të Kuq tërhiqnin të plagosurit e tyre dhe të vrarët për në kryqëzor; po atë gjë bëmë edhe ne më tanët, por me mjetet primitive dhe me zemër të madhe…”(S. Koka. Kujtime) “Në Shëngjin, luftëtarët shqiptarë thyen dy përpjekje për të zbarkuar… Edhe gjatë rrugës për në Lezhë, në Bushat, Barbullush, Bërdicë dhe Beltojë e në hyrje të qytetit të Shkodrës, pushtuesit ndeshën në një qëndresë të fortë… si dhe në Koplik dhe gjetkë…” (ASHeSH. f.368- 9). Ndërsa në Vlorë, komandanti i kompanisë u vra…

Gjatë luftimeve pati disa të vrarë e të plagosur edhe nga shqiptarët. Njëri pej tyre ishte luftëtari Hamid Vashko (f.368). “Luftime u bënë edhe në Sarandë…. Italianët që shkelën tokën e Shqipërisë lanë mjaft të vrarë e të plagosur. Edhe nga shqiptarët u vranë mjaft”. (f.370) Profesor Brndt Fischer (Indiana U., SHBA), në librin Albania at War-1939-1945 (1999) shkruen: “…Më 7 prill 1939, rreth 22 000 ushtarë të mbështetun me afërsisht 400 aeroplana lufte, 300 tanke të lehta dhe disa duzina luftanijesh, sulmuen Durrësin, Vlorën, Shëngjinin dhe Sarandën… Me pak përjashtime, ushtria shqiptare (e stërvitun nga italianët, SR) nuk luftoi… Vetëm Gjindarmëria (e stërvitun nga anglezët, SR) duket se dëshironte me rezistue…. Mbrojtësit, gjindarmëria e Durrësit, nën drejtimin e komandantit Abaz Kupi, megjithëse nën presion të madh numerik dhe e paisun vetëm me nga 50 fishekë, zmbrapsi me sukses sulmet e para… Kupi dhe luftëtarët e tij u mundën vetëm nga numri i madh (italian) dhe mbasi i shkaktuen nji numër të konsiderueshëm viktimësh, u tërhoqën në qytet… Luftimet në qytetin e Durrësit zgjatën dy-tre orë.

Simbas tregimeve të vendësve, në Durrës u vranë rreth 400 italianë. Italianet raportuen vetëm 12 të vramë gjatë gjithë invazionit…. Në Vlorë nuk ka pasë nji rezistencë të randësishme… Në Shëngjin …nuk ka pasë ma shumë se 6 a 7 të vramë nga secila anë”.(F.22) Fischer përfundon: “…. Ka mundësi që afër 200 italianë mbetën të vramë në Durrës dhe se numri i përgjithshëm i viktimave italiane arrin shifrën 700. Viktimët shqiptarë mund të kenë qenë edhe ma të mëdha” (po aty). Ky konstatim i Fischer-it gjindet në Arkivat e Departamentit të Shtetit Amerikan (DASH). Simbas Fischer, kryekëshilltari i ministrit fashist G. Ciano, Filippo Anfuso, ka deklarue: “Sikur shqiptarët të kishin pasë nji brigadë të armatosun mirë, do të na kishin hjedhë në Adriatik”. (Fischer, 23. Nga dokumentet italiane të kapun nga gjermanët.) U deshën rreth 40 ditë që ushtria italiane të shtrihej në të gjithë Shqipërinë”, shkruen V. Duka “Historia e Shqipërisë 1912-2000” (Tiranë, 2000, f.210), por autorja nuk flet fare për viktimët. Anton Logoreci The Albanians-Europe’s Forgotten Survivors.(London, UK. 1977) kufizohet me këtë frazë: “Më 7 prill 1939, mbas nji përleshje të shkurtë, por të ashpër, forcat italiane okupuen shumicën e vendit mbrenda pak ditësh” (f.64).

Nji botim autoritativ amerikan, Federal Research Division, Library of Congress, “Albania: A Country Study” (1992), përshkruen ngjarjen: “Më 7 prill 1939, trupat e Musolinit invaduen Shqipërinë. Me gjithë rezistencën kokëforte por të shkurtë, veçanërisht në Durrës, italianët i mundën shpejt shqiptarët”. Autorët shtojnë: “Mbreti i Italisë, V. Emanueli III, e kritikoi invazionin e Shqipërisë si “…nji rrezik i panevojshëm”. (f.32-33) “Historia e Shqipërisë dhe e shqiptarëve” (Ed. H. Myzyri et al. Tiranë, 2001) jep këtë përshkrim: “Në mëngjesin e 7 prillit 1939, trupat fashiste italiane prej 35-40 mijë vetësh sulmuen Shqipërinë dhe zbarkuen në Durrës, në Vlorë, në Shëngjin dhe në Sarandë. Në Durrës, njësitë e ushtrisë shqiptare të drejtueme nga Abaz Kupi, u bënë qëndresë pushtuesve. Në këtë luftë ra heroikisht Mujo Ulqinaku, i cili u bë dëshmori i parë i atdheut në luftë kundër pushtuesit fashist. Me armë në dorë u pritën pushtuesit edhe në Vlorë, në Shëngjin, në Lezhë, në Shkodër, te Ura e Bahçallëkut etj. (f.292)… “Fuqitë e Mëdha perëndimore u shprehën se nuk kishin interesa ndaj Shqipërisë…” (p.293). Konfuzioni në paraqitjen e ngjarjeve të njenit nga momentet ma fatale të historisë sonë kombëtare nga historianët shqiptarë tregon në esencë mosnjohjen e këtyne ngjarjeve dhe mungesën serizoze të kërkimeve në arkivat e shteteve të vendeve kryesore. Ky manifestim negativ nuk justifikohet! Ai mund të spjegohet me faktin se: a) Me okupimin fashist të vendit, autoritetet italiane dhe shërbëtorët e tyne shqiptarë kanë ba pothuejse të pamundun nji studim të ngjarjeve, dhe sidomos glorifikimin e viktimave të kësaj tragjedie kombëtare; dhe b) me ardhjen e pushtetit komunist u ba nji rregull i detyrueshëm mos me paraqitë të kaluemen në dritën e së vërtetës.

Qëllimi i regjimit të kuq ishte të mbulohej me nji rrjetë harrese e kaluemja e jonë, kështu që “aventura komuniste” në Shqipëri të shkëlqente sa ma shumë. Historia e Shqipërisë fillonte me 29 nandor 1944. Vetëm dëshmori Mujo Ulqinaku u ruejt. Abaz Kupi u naltesue në fillim dhe u demaskue ma vonë si agjent i fuqive të hueja. Dëshmorët e tjerë i mbuloi harresa, që vazhdon edhe sot. Njizetë e dy vite të “tranzicionit” nuk kanë pasë sukses me shembë këtë mur harrese të plotë. Me përsëritë gjykimin e profesor Fischer: “Shqipëria dhe populli i saj kanë kalue shekullin (njizetë) relativisht në errësinë, agresioni i 7 prillit 1939 ka qëne nji rast i shkëlqyeshëm për shqiptarët me i tregue botës karakterin liridashës dhe shpirtin e sakrificës në ditët e vështira. Ky rast i rrallë, fatkeqsisht, u humb për fajin e klasës politike shqiptare të kohës”. Ai e spjegon këtë fenomen si “…papjekunia e nji entiteti politik (Parathanje). Gjykimi i profesorit Fischer ashtë kapidar! Më 7 prill 1939, të gjithë shqiptarët kishin humbë rastin e shkëlqyeshëm me i tregue botës se cilët janë në të vërtetë shqiptarët. Mungesa e nji koncepti të nacionalizmit në shkallë “kombëtare” te shumica e paformueme politikisht dhe e paekspozueme e ideve perëndimore të “shtetit” dhe “demokracisë” si vlera të nalta permanente, dhe fanatizmi i ruejtes së identitetit të fshatit, qytetit ose krahinës dolën në shesh me të gjithë ashpërsinë e tyne gjatë invazionit fashist të Shqipërisë më 1939-n.

Fatkeqsisht, regjimi komunist e thelloi akoma ma shumë ndasinë krahinore dhe nji plagë e këtill na mundon edhe sot! Edhe ma keq! Kjo “klasë politike shqiptare e kohës” u komprometue plotësisht me nënshtrimin e saj pa rezerva padronit të ri. Më 14 prill iu dhurue kunora e Skënderbeut Mbretit të Italisë. Ma shumë se gjysma e deputetëve ishin nga ish-garnitura monarkiste dhe personalitete të Monarkisë. Shqipëria u tërhoq nga Lidhja e Kombeve. Ministria e Jashtëme dhe ajo e Luftës u shkrinë me atë të Italisë. Mesazhi i Ministrisë së Jashtëme për legatat ishte: “Porositeni të mos bani asnji veprim diplomatik… Mbani gjithëherë kontakte të ngushta me përfaqësitë italiane… Kini besim të plotë në qeverinë fashiste etj.”. (I.Konomi. Faik Konica.-2012, f.204) Ndërsa Kisha Ortodokse Shqiptare në Amerikë dhe federata “Vatra” organizojshin demonstrata e protesta kundër invazionit italian dhe i drejtoheshin Presidentit Roosevelt “…për të shpëtuar Shqipërinë heroike, nji vend paqësor dhe i pambrojtur”, (K.211) kolaboracionistët e Tiranës udhëzonin F. Konicën që të bante çdo përpjekje me pengue këto manifestime patriotike.

Më 3 qershor u mbyll Ministria e Jashtëme dhe ajo e Mbrojtjes dhe kaluen në duert e italianëve. Përfaqësimi diplomatik u muer nga italianët. Diplomatët mbetën pa mbështetje, me përjashtim të Turqisë dhe Egjiptit, që nuk njohën pushtimin fashist, dhe përfaqësuesët shqiptarë, Asaf Xhaxhuli në Ankara dhe Abdyl Sula në Kajro, mbajtën legatat të hapuna gjatë gjithë viteve të luftës. Shqipëria po varrosej pa ceremoni! Akuzat e historianëve shqiptarë së “Fuqitë e Mëdha perëndimore u shprehën se nuk kishin interesa ndaj Shqipërisë” janë vetëm pjesërisht të vërteta dhe pjesërisht mbeturina të historiografisë komuniste. Në SHBA kemi protestat e ministrit F. Konica pranë DASH dhe mirëkuptimin e autoriteteve amerikane. “Kam ardhur të protestoj pushtimin e vendit tim nga Italia”, i tha ai sekretarit të Shtetit, C. Hull, i cili mori kontakt të menjiherëshëm me Presidentin F. D. Roosevelt. Në orën 5:30 mb.dr. të datës 7 prill 1939, Presidenti dhe C. Hull diskutuen në telefon pushtimin e Shqipërisë dhe “…vendosën të mos njohin pushtimin e Shqipërisë, ashtu siç nuk kishin njohur aneksimin e Etiopisë më 1936-n, dhe se Konica do të njihej si përfaqësues i vendit të tij” (K.192).

Më 8 prill 1939, Shtëpia e Bardhë deklaroi: “Pavarësia e vazhdueshme politike, ekonomike dhe sociale e çdo vendi të vogël në botë ka nji efekt mbi sigurinë dhe begatinë tonë kombëtare” (K.193). Po atë ditë, ish-ministri amerikan në Tiranë, Charkes Hart, deklaronte: “…rezistenca shqiptare ndaj forcave të mekanizueme të Italisë do të ishte e kotë, por kundërshtimi ndaj pushtuesit nuk do të vonojë; do të jetë sporadik, por i vendosun “. (K.193) Ndërkaq, shtypi serioz amerikan u jepte hapësinë deklaratave të ministrit Konica. Në mesditën e datës 8 prill, sekretari i Shtetit C. Hull lexoi këtë deklaratë: “Pushtimi me forcë dhe i dhunshëm i Shqipërisë ashtë pa dyshim nji kërcënim tjetër ndaj paqes në botë. Do të ishte dritëshkurtësi të mos mbahej shënim ky zhvillim i matevijon nga faqja 1 Ashtë plotësisht mosmirënjohës qëndrimi i shtetit dhe shoqënisë shqiptare – sidomos i Akademisë së Shkencave të Shqipërsië dhe Institutit të Historisë, si dhe i të gjithë atyne që kanë diçka me tregue – që gjatë viteve të tranzicionit, që nga viti 1992 dhe deri sot, kanë lanë mbas dore detyrën e shenjtë dhe thellësisht morale me nxjerrë në dritë emnat e dëshmorëve të 7 prillit 1939 dhe me u akordue atyne mirënjohjen e thellë të mbarë kombit shqiptar për aktin suprem të sakrifikimit, tue mos lanë mbas dore edhe përkujdesjen zyrtare për familjarët e tyne. jshëm”. (K.194) Senatori William King e quejti pushtimin “…nji sulm burracak dhe i egër ndaj nji vendi të vogël….Qeveria italiane u suall më keq se një gjarpër me zile”.(K. 199) Më 14 prill 1939, Presidenti Roosevelt i bani thirrje qeverive të Gjermanisë dhe Italisë që të japin sigurinë se nuk do të sulmojnë 14 vende të Europës; vendi i parë ishte Shqipëria. Pse ndryshoi qëndrimi amerikan ndaj pushtimit italian? Interesa madhore amerikane ishte të evitohej ballafaqimi me Musolinin dhe të mos shkaktohej nji afrim i tij me Hitlerin në nji front të përbashkët kundër Perëndimit.

Ka arsye me besue se largimi i Mbretit Zog I pa rezistencë, shuemja e shpejtë e rezistencës dhe nënshtrimi i menjiherëshëm i garniturës monarkiste që përfaqësonte “Shtetin shqiptar” ndaj okupatorit, duhet të kenë influence mendimin e diplomateve amerikanë. Britania e Madhe e Franca drejtoheshin nga kapitulluesit Chamberlain dhe Daladier respektivisht, të cilët kishin firmue Marrëveshjen e turpshme të Munich-ut (1938) tue sakrifikue Çekosllovakinë dhe nuk kishin asnji interes me shqetësue balancën e forcave të krijueme në Europë. Jugosllavia e pro-italianit Stojadinoviç ishte e kënaqun që trupat italiane nuk u vendosën pranë kufinit me Jugosllavinë. Greqia e diktatorit pro-fashist gjeneral Metaxas deklaroi se pushtimi i Shqipërisë nuk cenonte marrëdhanjet e mira në mes të Greqisë dhe Italisë fashiste. Para nji situate të këtillë vetëm rezistenca e fortë dhe e qëndrueshme shqiptare mund të kishte influencue opinionet qeveritare dhe do të kishte fitue simpatine e opinionit publik ndërkombëtar, tue e vendosë Shqipërinë pa rezerva në kampin aleat antifashist. Por invazioni ushtarak fashist i Shqipërisë shpalosi dobësitë e thella në strukturën e ushtrisë italiane. Italia nuk ishte e përgatitun për luftë. Pak dite ma vonë, Britania e Madhe nënshkroi Traktatin miqësor me Turqinë, nji shtet që nuk pranoi pushtimin italian të vendit tonë.

Ky akt me randësi tregon se u krijue nji atmosferë e frikës, e cila imponoi formimin e koalicioneve në mes të fuqive antifashiste, që do të përfundojshin në frontin e përbashkët të koalicionit të madh antifashist, e që gradualisht do të shkatërronte agresorët fashistë italianë, gjermanë dhe japonezë. Profesor Fischer shkruen: “Tani mund të thuhet se sakrifikimi i Shqipërisë nuk shkoi kot”(F.32). Nga ky mobilizim i forcave të Perëndimit (e njohun ma vonë si “Bota e Lirë”) lindi shpresa e rilindjes në popujt e shtypun, që përfundoi në organizimin e rezistencës kundër okupatorit edhe në Shqipëri. * * * Krahas mosnjohjes së ngjarjeve të 7 prillit 1939, sot revoltohemi edhe për mosmirënjohjen zyrtare që “shteti” dhe “shoqënia” shqiptare u detyrohen viktimave të 7 prillit. Lind pyetja: Si ashtë e mundun që në të gjitha përleshjet me agresionin në shumë pika të atdheut tonë të ketë humbë jetën vetëm dëshmori Mujo Ulqinaku? Si ashte e mundun që mbas pesë orë luftimesh në Durrës, zbarkimet në Vlorë, Shëngjin e Sarandë, janë krye vetëm me nji viktimë shqiptare? Simbas nji dëshmie të besueshme, në muejin shtator 1943, menjiherë mbas kapitullimit të Italisë, autoritetet shqiptare kanë konfirmue vdekjen e 12 dëshmorëve të 7 prillit dhe kanë garantue pensionin e plotë për familjarët e tyne. Dokumentacioni për këtë akt dinjitoz duhet të gjindet në Arkivën e Shtetit të muejit shtator 1943.

Ashtë plotësisht mosmirënjohës qëndrimi i shtetit dhe shoqënisë shqiptare – sidomos i Akademisë së Shkencave të Shqipërsië dhe Institutit të Historisë, si dhe i të gjithë atyne që kanë diçka me tregue – që gjatë viteve të tranzicionit, që nga viti 1992 dhe deri sot, kanë lanë mbas dore detyrën e shenjtë dhe thellësisht morale me nxjerrë në dritë emnat e dëshmorëve të 7 prillit 1939 dhe me u akordue atyne mirënjohjen e thellë të mbarë kombit shqiptar për aktin suprem të sakrifikimit, tue mos lanë mbas dore edhe përkujdesjen zyrtare për familjarët e tyne. Kjo mosmirënjohje që jetojmë na sot ashtë nji turp i madh për të gjithë shqiptarët, nji trup që duhet shlye sa ma parë dhe sa ma plotësisht. (Theksimet e mia. SR)

* City University of New York

PS:Falenderojme Prof. Sami Repishtin qe e dergoi shkrimin per publikim ne gazeten Dielli

 

7 PRILLI-QËNDRESA EPOKALE E SHQIPTARËVE

by

Shkruan: Eugen SHEHU/

Qëndresa,ky lajtmotiv i jetës shqiptare,ka shoqëruar historinë e vendit të shqipeve në çdo kohë. Prej fryme,gjaku,mishi a guri,kjo qëndresë ka ruajtur brenda vetes,ate ndjenjë të fuqishme,gati të pamposhtur,për të mos lënë atdheun në duar të huaja.Shqiptarët të radhitur pas njëri-tjetrit në këtë qëndresë,u ngjanin atyre fishekëve të gjerdanit në brezin  e madh të shekujve.E skalitur me përrenj dhimbjeje dhe gjaku,në epikën e kësaj qëndrese,qëndron data 7 prill 1939.Kjo datë do të jetojë me krejt fatet historike të popullit tonë,jo aq për tragjizmin e asaj se sa për ate frymë madhore qëndrese e shfaqur dukshëm në brigjet shqiptare.Ajo çka populli ynë realizoi në ato ditë të para të prillit,nën udhëheqjen e nacionalistëve shqiptarë,provonte njëherazi shpirtin e tij liridashës dhe guximin për ta ruajtur të paprekur këtë ndjenjë.

 LËVZIJET NË PRAGPUSHTIMI/

Është krejt e natyrshme të mendohet se 7 prilli i vitit 1939,nuk mund të zbriste nga qielli.Ai u përgatit së paku në një vit dhe u kondicionua së tepërmi nga ngjarjet në Evropë e Ballkan,në vitet 1937-1938.Veçmas në fillim të vitit 1938 kur boshti Romë-Berlin përfaqsonte një element absolut të forcës si në resurse njerzore,ashtu edhe në armatime.Uzina e fabrika të tëra armatimi,ishin vënë nën influencën dhe kontrollin e rreptë të shtabeve ushtarake.Ironia më e madhe ishte se këto shtabe përfaqsoheshin nga kuadro ambicioze,me karierë të pasur ushtarake dhe drejtoheshin prej dy njerëzve të ç’ekuilibruar mendërisht,Hitlerit dhe Musolinit.Në vitet 1937-38,të shekullit që lamë pas,Shqipëria ndodhej e zhytur në njëmijë e një probleme të mëdha ekonomike,politike,ushtarake etj.Mbreti Zog,ndonëse ishte i prirur të qeveriste me dorë të hekurt,falë kulturës perëndimore që dispononte,la që të punonin në poste kyqe mjaft prej kundërshtarëve të vet politik.Duke trashëguar një prapambetje kolosale nga e kaluara,Shqipëria endej midis huave dhe ndihmave,për të mbajtur gjallë shpirtin.Jeta politike në vend po kristalizonte disa rryma liberale e domkratike të cilat Ahmet Zogu i shihte me indiferencë por jo pa u kujdesur të informohej për gjithshka ndodhte brenda atyre lëvizjeve.Në fillim të vitit 1938,shihet  një afrim i ngushtë midis qeverive të Serbisë dhe Bullgarisë.Ishin njoftuar zyrtarisht disa takime të njëpasnjëshme të ministrave të jashtëm respektive ku në qendër pat qenë vlersimi i situatave në Shqipëri.Nëse qeveria e Ahmet Zogut,këto flirte i parashihte si rreziqe të ardhme në kufijtë e saj veri-lindorë,qeveria italiane ishte e prirur të mendonte se fjala ish për „ndërhyrje“ në domenet e saj.Ajo shihte me dyshim bashkëpunimin e Bullgarisë me Setbinë,për faktin se kishte investuar së tepërmi në Shqipëri,në krejt rafshet,si ate ekonomik,edhe politik e kulturor.Në fundprillin e vitit 1938,ministri i jashtëm i asaj kohe Gaetane Ciano,mori pjesë në martesën e Mbretit Zog me zonjushën Geraldine,hungareze me preardhje familjare,konteshë.Me këtë rast ai mundi të shoh edhe një herë në Shqipëri,ndikimin italian e më tej të konturojë të ardhmen vasale të këtij vendi në brigjet e kundërt të Adriatikut.Ciano nuk nguroi të marrë takime me kuadro të larta ushtarake italiane të cilët në bazë të marrëveshjeve të maparshme shërbenin si instruktorë në Ushtrinë Kombëtare Shqiptare.Kështu që më 10 maj të vitit 1938,Duçja së bashku me Cianon,hedhin idenë e një promemorje për Shqipërinë.Në te caktohen imtësisht detajet mandej lidhet periudha një vjeçare deri në sulmin ushtarak,periudhë e mbushur me lëvizje diplomatike e politike mjaft të sakta.Ata nisin të potencojnë në propagnadën e tyre,unitetin dhe fuqinë e boshtit Romë-Berlin duke parandjerë se Franca dhe Anglia nuk do të jenë dakord me këtë pushtim.Kjo ngase ata kanë synimet e tyre në Ballkan dhe tradicionalisht lidhen me miqësi të tilla,që duan zhdukjen e shqiptarëve nga faqja e hartës ballkanike.Lidhur me tërë këto,Ciano nisi ta shtrije aktivitetin e vet diplomatik në disa kancelari evropiane.Motoja e këtij aktiviteti,ishte të spjegonte mbi mungesat e mëdha në Shqipëri dhe „nevojat imediate“ për një kujdestari me çrast nënkuptohej Italia.Në ditarin e vet,në datën 19 maj 1938 ai shkruan ;

„Si pasojë e një informacioni nga Tirana.lidhur me aktivitetin e zgjeruar të Ministrit gjerman,Duçja më tha , t’i bëjë Ribbentropit se ne konsiderojmë çështjen shqiptare si „çështje të familjes“,formale kjo e përdorur nga gjermanët për studentët.Pra „Hands off“… Tani,ai po vlerson mjetet dhe operacionin ushtarak…

“( G.Ciano, Ditar, 19 maj 1938 , faqe 14 , Botuar në Milano 1963 ).

Ndërkaq në drejtim të Shqipërisë,qeveria italiane nisi të avancojë disa veprime ekonomike siç ishin ndërtime urash e shtrime rrugësh.Këto dhe të tjera lëvizje në rrafshin kulturor,donin të institucionalizonin shprehjen publike të Duçes se „Shqipëria është në zemrën time“.Disa traktativa për të patur në çdo rast,nën influencën e tyre.Mbreti Zog,dështuan.Më tej u konturua në detaje plani i rrëmbimit të tij me anë të një jahte ( e cila do ti dhurohej Mbretit Zog me kusht që ekuipazhi të ishte Italian).Por edhe kjo manovër dështoi falë intuitës vetruajtëse të Mbretit të shqiptarëve. Në vjeshtën e vitit 1938,ministri jugosllav në Romë,Kërstiç Boshko,bën të ditur pranë qeverisë italiane se marëdhëniet shqiptaro-italiane janë më të ngushta nga ç’duhet,duke lënë të nënkuptohet se Beogradit nuk i pëlqen kjo ulje këmbëkryq në Shqipëri.Ciano e shmang diplomatikisht këtë bisedë,duke i bërë të qartë boshkos,se tanimë gjithshka lidhur me Shqipërinë ka marrë fund,ndërsa jugosllavët,nëse do të ishin të zgjuar e kurajoz,duhej menjëherë të niseshin në drejtim të   Selanikut.Boshti Romë-Berlin kish paracaktuar që serbët asesi nuk mund të përkdheleshin prej valëve të Adriatikut.Përkundrazi ata duhej të kapnin Selanikun,për të pasur frymarrje në detin Egje. Një tjetër version tani në zyrat e fshehta të shërbimeve speziale italiane,ajo e vrasjes së Mbretit Zog prej mikut të vjetër të tij,shqiptarit Koçi Jake.Me ndërhyrjen e drejtëpërsëdrejti të Jakomanit,ky shqiptar mjeran vendos familjen në Itali dhe instruktohet për eleminimin fizik të Mbretit të shqiptarëve,ngase Italia shihte në personin e tij,kundërshtimin e prerë dhe të hapur jo vetëm ndaj memorandumit,por ndaj çdo „zgjidhje“ që italianët afronin për pushtimin ushtarak.Në ditarin e vet, lidhur me ngjarjet e atyre ditëve,Ciano shkruan ;“ 6 dhjetor.Duçja shqyrton dhe aprovon planin e aksionit në Shqipëri.Ngre rezervën për Jugosllavinë.Për Francën,për Anglinë e Greqinë nuk preokupohet fare.E ndjek me vëmendje qëndrimin jugosllav,i preokupuar jo nga ndonjë reaksion i vërtetë,gjë që duket e vështirë,por e shqetson ndonjë dobësim i miqësisë me të.E quan të dobishme të studiohet mundësia e një kompesimi,qoftë në kurriz të Greqisë ;Selaniku“. ( G. Ciano , Ditar , 6 dhjetor 1938, faqe 20 , botuar në Milano 1963 ).Rënia e Stojadinoviqit në janarin e vitit 1939,u duk se e ndërlikoi pak situatën por italianët vendosën të sulmojnë,pa u meralosur tashmë fare ndaj divergjencave me dilplomacinë serbe.Shtabi ushtarak  në Romë,tashmë kish përcaktuar qartë strategjinë dhe taktikat e pushtimit madje kish vendosur edhe kuadrot kryesore të rangjeve të larta.Ky pushtim ushtarak u planifikua të kryhej në dy faza.E para ishte pushtimi me veprime luftarake – rrufe e qendrave kryesore,porteve dhe pozicioneve strategjike. E dyta ishte pushtimi i plotë i viseve shqiptare deri në kufijtë e jugosllavisë e Greqisë,pushtimi i cili do të realizohej prej një fuqie të madhe ushtarake,të paisur më së miri me mjete dhe teknikë luftarake.Më 15 mars 1939 , trupat ushtarake gjermane fillojnë pushtimin e Bohemisë,një ndër zonat më të pasura të Evropës.Boshti Romë-Berlin ka nisur të ndjejë plasaritjet e para,ngase gjermanët deri në fund ishin kuptuar jo mirë dhe kishin dashur me italianët,jo partneritet por vasalitet.Ushtria italiane që numëronte dhejtra mijëra dukej si e fyer.Ajo ish e etur për lavdi të reja dhe u zgjodh pikërisht Shqipëria që të shunate orekset e ndyra fashiste.Në fundmarsin e vitit 1939,në drejtim të Tiranës,niset sekretari i kabinetit të Cianos,baroni De Ferraris.Ai mbart në valixhen diplomatike të tij projektin e Paktit për protektorat italian,të ideuar nga Duçja e Ciano.Njëherit ka kërkuar takim kokë më kokë me mbretin Zog dhe ky,duke qenë në dijeni të përgaditjes italiane për invazion e pranon takimin.Por pas disa orë debatesh,De Ferraris ka dalë gati i zhgënjyer nga zyra e mbretit të Shqiptarëve.Ai ka qenë i sigurt kur ka refuzuar të firmosë paktin dhe baroni italian ka vijuar udhën në det duke u kumtuar shefave të vet,vendosmërinë e Ahmet Zogut për të mos bërë asnjë kompromis me ushtarakët italian.Kaq është dashur që Duçja të përcaktojë datën e sulmit ndaj Shqipërisë.

PARALELE NË BRIGJET SHQIPTARE

Fatkeqsisht,historiografia komuniste e Tiranës, e ka lënë në harresë 7 prillin e vitit 1939.Me tendencë,ajo e ka paraqitur krejt spontane revoltën dhe qëndresën shqiptare në ditët e para të prillit 1939.Për më tej,paradakosalisht,këtë rezistencë të armatosur,ajo e ka paraqitur nën ndikimin e komunistëve dhe ideve të tyre !… Një butaforizëm klasik si ky ka shoqëruar 7 prillin shqiptar në më shumë se pesë decenie. E vërteta është krejt ndyrshë.Traktativat italiane për protektorat,Mbreti Zog do t’i përjetonte kurdoherë si përgaditje të një sulmi eventual të Italisë,ndaj trojeve të atdheut të vet.Këtë e dëshmojnë një varg i tërë urdhërash mobilizimi që në janarin e vitit 1939.Këto urdhëra,anipse nuk flisnin hapur,nënkuptonin mobilizimin e përgjitshëm të shqiptarëve,prej rrezikut që i kërcnohej.Mbreti i shqiptarëve,në periudhën janar-mars 1939,u përpoq të neutrolizojë sa ma shumë veprimtarinë e këshilltarëve italian,me ç’rast do të ruhej sa më shumë sekreti i përgaditjes së ushtrisë kombëtare shqiptare.Në urdhërin e tij,për mobilizimin e dy batalioneve me ushtarë rezervistë në trevën e Matit,thuhej tekstualisht : „Oraganizimi të bëhet në fshehtësinë sa ma të naltë e ndër ushtarë të forcohet besimi se duhet me krye detyrën e shenjtë ndaj atdheut“.(Urdhër dt.15 shkurt 1939 , Arkivi ushtrisë – Tiranë, fondi „Pushtimi fashist i prillit 1939 „ kutia 27 , fleta 17 ).

Jo  vetëm terva e Matit,por nga krejt viset shqiptare dulën me qindra rezervistë të gatshëm për t’u inkuadruar në radhët e Ushtrisë Kombëtare Shqiptare.Këtu vlen të ndriçohet sidomos fakti se nuk ishin komunistët por nacionalistët shqiptarë ata me shembullin e tyre,ngritën në këmbë popullin shqiptar kundër pushtimit fashist që trokiste në prag.Emra të njohur të këtij nacionalizmi si Mid’hat Farshëri,Abaz Kupi,Hysni Lepenica,Vasil Andoni,Haki Taha,Safet Butka,Xhem Gostivari,Zef Pali etj ,me zërin e tyre dhe guximin e madh,ngritën ndërgjegjen kombëtare shqiptare,në nivelin Himëror të përballjes së tyre me italianët.Ishin pikërisht këta bij të shqipes,që organizuan greva e demonstrata të hapura,që kundërshtuan pushtimin dhe jo komunistët( që u grupuan në vjeshtën e vitit 1941 prej jugosllavëve ).

Ushtarak i lindur Mbreti Zog,me nismën e tij, krahas moblizimit të një pjese të konsiderueshme të popullit,kreu edhe paisjen me armatim e mjete luftarake të tjera,këto forca rezerviste.Mbase do të duhet studime të tëra të historiografisë ushtarake shqiptare lidhur me këtë ngjarje,por dokumentat flasin për ate se ushtria kombëtare e asaj periudhe ishte e paisur me mjete nga më modernet ushtarake,si edhe drejtohej prej atdhetarëve që patën kryer studime në akademitë ushtarake të Evropës.Figura të tilla si Muharrem Bajraktari,Preng Previzi,Fiqri Dine dhe Abaz Kupi,e patën treguar me kohë devocionin e tyre ndaj çështjes së lartë kombëtare.Ylli i mëngjesit për ta,kish qenë kurdoherë atdheu dhe bashkimi i kufijve etnike sipas të drejtave natyrore të kombeve. Në vija të përgjithshme,sipas burimeve ushtarake italiane për operacionin në fjalë,strategjia e ushtrisë kombëtare shqiptare,synonte në ;“Mbrojtjen e vendeve me rëndësi të veçantë,në bregdet duke patur në dorë një forcë rezerve e cila në çdo rast do të mundësonte shtyrjen e rënies së kryeqytetit“.

( M. Montanari , „Ushtria italiane në Shqipëri“, Romë 1978 , faqe 401 ).

Pra shihet qartë se strategjia e Mbretit Zog ishte në një përfytyrim konkret.Ushtria shqiptare,edhe pse dispononte armatime moderne,ajo nuk ish paisur as me anije dhe as me aeroplane-gjuajtëse. Si e tillë mbrojtja do të ishte kryesisht fragmentare.Një mbrojtje e tillë ishte plotësisht funksionale po të llogaritës forcat e dy ushtrive që do të ndesheshin pas disa ditëve.Forcat më të mëdha të ushtrisë kombëtare shqiptare u dislokuan në rajonin Shijak-Tiranë-Krujë,aty ku pritej të bëhej rezistenca më e madhe.Kështu komanda e lartë ushtarake shqiptare,solli duke marrshuar kryesisht natën 7 batalione dhe gjashtë batalione artilerie,që në çdo rast përbënin gjysmën e forcave që aktualisht egzistonin.Në bregdetin e Durrësit u caktua një batalion xhandarmërie dhe dy rezerviste të cilat i instruktoi dhe ndau detyrat,vetë komandanti i xhandarmërisë i Durrësit,Abaz Kupi.Falë reputacionit që ky atdhetar gëzonte në krujë,ngy ky qytet shkuan në Durrës edhe 70-80 burra të armatosur.Në Vlorë prej shtabit të lartë ushtarak u dërguan tre batalione ndër të cilat dy me rezervistë të mobilizuar në trevën e Tepelenës dhe Labërisë.Trimat e këtyre viseve,shkuan në Vlorë sypatrembur,duke dashur të përsëritnin sërish epopenë e lavdishme të vitit 1920.Ndërsa disa reparte të mobilizuara në Pukë,në ditët e para të prillit,u dërguan në qytetin e Shkodrës,pse dihej që ai do të ishte ndër të parët qytete të lakmuar prej pushtuesve italian.Në qytetin e Tiranës,në ditët e para të prillit,disa shqiptarë të shitur tek Italia hodhën parrulla kundër Mbretit,në mjedise publike.Por populli muk i përkrahu,përkundrazi,i drejtuar prej bijve të nacionalizmës u ngrit i tëri në protesta madje edhe duke thirrur : Rroftë Mbreti Zog !

Më 2 prill 1939,Ciano e Periani diskutojnë mbi mundësinë e hedhjes në Pyjet e Tiranës,një formacion italian i cili do të bënte çish e mundur për të shkatuar ndonjë incident me Mbretin e shqiptarëve e më pas të përligjej sulmi italian.Ideja ishte „fort e mirë“ por pas disa informatave të marra nga agjentët e tyre në Shqipëri,Ciano në ditarin e vet shkruan : „3 Prill… Me Parianin saktësojmë disa detaje të luftës që do ndërrmarim në Shqipëri.Sipas lajmeve që arrijnë në mbrëmje,situata është serioze më tepër nga çë mendonim.Nuk ka mundësi të dërgohet skuadra e kryesuar nga Nuti sepse aeroportet janë plotësisht të kontrolluara dhe qyteti është mbushur me banda të armatosura që lëshojnë kërcënime kundër italianëve“.(G.Ciano,ditar,3 prill 1939, fq.33).

QËNDRESA E MADHE

 Sipas burimeve ushtarake italiane,në natën e 6 prillit u nisën trupat e skalionit të parë të ushtrisë italiane,drejt brigjeve shqiptare.Ndërsa anijet ushtarake  u nisën në qiellin shqiptar duke demonstruar forcën dhe terrorin tipik fashist, 100 aeroplane të flotës ajrore ushtarake italiane të cilat shpërndanë mijëra fletushka të shkruara në shqip ku thuhej se ndaj ushtrisë italiane nuk  duhej ngritur asnjë pushkë sepse ajo kish ardhur për të vendosur „rendin „ dhe „paqën“.I njejti rit u përsërit edhe në mëngjezin e 7 prillit në rajonet veriore dhe jugore të Shqipërisë.  Në mëngjezin e 7prillit,trupat italiane nisën zbarkimin e tyre,së pari në portin e Durrësit.Kështu ishin tubuar forcat më të mëdha goditëse,që në valën e parë ; mbi 5000 ushtarë e oficerë,71 tanke,dy regjimente bersalieresh, regjimenti granatierve,dy batalione të transportuara me anë të ajrit si edhe kryqëzorët e rëndë ;“Fiume,Xara“,“Goricia“ dhe „Pola“.Një arsenal i tërë njerëzish dhe armësh derdheshin ndaj një populli sovran e liridashës.Makina fashiste e luftës vepronte në ekspansionin e saj duke goditur rëndë jo fatin e qindra njerëzve por krejt të një kombi.Cizmet e para të pushtuesve italian,do të shkelnin brigjet shqiptare në orën 5.30 minuta.Ata ishin një kompani marinarësh të kryqzorit “Fiume” të cilët nuk bënë as disa hapa.Mbrojtja e ideuar dhe drejtuar prej kreshnikut Abaz Kupi,hapi menjëherë zjarr të fuqishëm.Forcat e xhandarmërisë përbënin brezin e parë mbrojtës,ndërsa ata rezerviste ishin pozicionuar në disa fortifikata të vjetra ose hapnin zjarr nga dritaret  e shtëpive pranë portit.Breshëria e armëve të shiptarëve,ishte pikënisja e qëndresës së madhe e cila do të zgjaste plot katër vjet,deri në kapitullimin e lavdisë musoliniane.Zjarri i pushkëve shqiptare,i drejtuar prej bijve nacionalistë të kombit,dha një goditje të parë të fuqishme e cila jo vetëm hutoi marinarët italian por edhe i mbushi radhët e tyre me viktima.Pikërisht lidhur me këtë befasi,në rajonin e Durrësit, M.Montanari do të kujtonte ; “Sapo marinarët vunë këmbët në bankinë,breshërit e pushkëve dhe të mitralozëve i rrëzuan tanët përtoke”.( M. Montanari, “Ushtria italiane në Shqipëri “ faqe 263 ).

Superiore në njerëz dhe teknikë luftarake,pushtuesit fashist italian nisën të bombardojnë shtëpitë-fortesa dhe pozicionet e luftëtarëve nacionalistë në vijën prej Urës së Dajlanit e deri në Curila.Ata zbarkuan të mbrojtur prej këtyre avionëve.Regjimentin e 10-të bersalja me ç’rast marinarët e kryqëzorit “Fiume” muarrën krahë dhe u nisën sërish drejt bregut shqiptar.Kjo luftë midis dy të pabarabartëve vazhdoi gati katër orë deri në orën 9.30 të datës 7 prill.Kur drejt Durrësit po fillonin hapësira gjithnjë e më të mëdha pushtuesit italian,Abaz Kupi mendoi të tërheqë forcat e rezervistëve për të zënë rrugën që shkonte në Tiranë.Ndërkaq në fortesën e parë shqiptare,ku prej më shumë se katër orë pat luftuar trimërisht,bie në  fushën e nderit kapteri i ushtrisë kombëtare shqiptare Mujo Ulqinaku.Ky ulqinakas trim do tu rrëfente italianëve se ata do të priteshin jo me lule siç u patën thënë në Romë,por me fishek në lule ballit. Pas luftimesh tejet të ashpra,në mesditën e 7 prillit, gjeneral A.Guconi,i cili ishte vënë në krye të operacionit ushtarak italian,urdhëroi kolonën “Mese” që të fillonte lëvizjen në drejtim të Tiranës.Me të parë këtë veprim taktik të tyren , Abaz Kupi, urdhëron kompaninë inxheniere të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare që të hedhin në erë urën e Shijakut me ç’rast autokolona italiane ishte e destinuar të ndërpriste lëvizjen.Të gjendur përpara urës së shkatëruar,pararoja e kolonës suhtarake italiane “Mese,njofton menjëherë qendrën dhe nën breshërinë e plumbave të shqiptarëve,nis sërish lufta e pabarabartë në kodrat e Shijakut.U desh dita tjetër e 8 prillit që trupat ushtarake italiane të merrnin rrugën në drejtim të Tiranës.Përpara kësaj lëvizjeje,bombarderët italian mundën të hedhin rreth 200 bomba 15 kilogramshe,në rajonet e Maminasit dhe të Vorës duke vënë në jetë parimin e tokës së djegur.Ndërkaq ishin pritur me luftë pushtuesit italian,edhe në portin e Shëngjinit.rreth orës 5.30 të 7 prillit,kërkuan të zbarkojnë në këtë port,kompanitë e batalionit “San Marko”,në përbërje të divizionit “Skatini”.Mbi 3000 forca nisën të zbarkojnë aty ndërsa u pritën me zjarr prej repartit kufitar të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare si edhe një kompanie vullnetarësh rezervistë.Megjithëse nuk i kalonin të 240 luftëtarët,mbrojtësit shqiptarë e shmangën me sukses desantimin e parë italian.Terreni shkëmbor mjaft i thyer i favorizonte rezervistët dhe kufitarët shqiptarë që të arrinin të kryenin një zjarr maksimal duke u mbrojtur tërësisht prej predhave armike.Kur dështoi edhe tentativa e dytë e italianëve,gjeneral A.Cuconi urdhëroi hapjen e zjarrit prej kryqëzorit “Xhiovani delle Bande Nere”.Por edhe sulmet e rojeve shqiptare të kufirit,nuk u ndërprenë.”Pas katër orë luftimesh të rrepta fashistët mundën të futen në qytetin e Lezhës ku edhe aty u pritën me pushkë prej forcave rezerviste”.( Arkivi Qendror i Ushtrisë – Tiranë , kuti 81 , dokumenti 19 ).

  Një qëndresë e fortë,iu bë autokolonës italiane,edhe në urën e Bahaçallëkut,në afërsi të qytetit të Shkodrës.Për hirë të së vërtetës duhet thënë se,në ditët e para të prillit,në këtë qytet ku ndikimi i konfesionit katolik ishte tejet i madh,qenë bërë disa tentativa nga elementë profashistë që ta paraqisnin këtë pushtim,si shpëtim për kombin shqiptar.Ata provokuan të ngrenë edhe disa grupe fëmijësh që të dilnin në hyrje të qytetit me tufa lule.Por ishin pikërisht nacionalistët si Zef Pali,Jup Kazasi,Faik Quku etj,të cilët agjituan me të rinjtë nacionalistë duke i frymëzuar për ta pritur pushtuesin sipas zakonit tradicional të shqiptarit ditët që rodhën më pas,vërtetuan edhe një herë dretësinë dhe largëpamësinë e ideve të nacionalizmës shqiptare.Ndërkaq në afërsi të Urës së Bahçallëkut,ishin dislokuar me bateri topash 65 mm edhe disa nënreparte me ushtarë rezervistë të atyre trevave.Në ndihmë të këtij formacioni,kish ardhur edhe një batalion xhandarmërie nga Puka i cili pat zënë vijën nga ura e Kirit deri në Vaun e Dejes.Edhe këtu,beteja u ndez e ashpër dhe vazhdoi në krejt ditën dhe muzgun e 7 prillit.Më pas me ardhjen e forcave të reja ushtarake italiane, të përforcuara prej avionësh,tankesh e topash,ushtria kombëtare shqiptare u detyrua të tërhiqej duke luftuar.Vazhdimi i mëtejshëm i luftës do të ishte aventurë,ngase rrezikohej jeta e mijëra banorëve të pafajshëm të qytetit.Pushtimi fashist italian,u prit me indinjatë të madhe sidomos në qytetin e Vlorës.Në mbrëmjen e 6 prillit 1939,disa qindra xhandarë e ushtarë të kufirit të ushtrisë kombëtare shqiptare,u rreshtuan në një front gati 10 kilometrash,prej vendit të quajtur  Ujë i Ftohtë e deri në gjirin e Triportit.Në ndihmë të reparteve të rregullta të ushtrisë kombëtare shkuan edhe disa dhjetra vullnetarë të armatosur,nën komandën e nacionalistëve të njohur të Vlorës.E vërteta është se në ato ditë prilli,kushtrimi ftoi për në Vlorë edhe mjaft burra të Beratit,Fierit,Mallakastrës e Tepelenës.Por këta,për arsye të organizimit,nuk kanë artur të jenë atje më datë 7 prilli,në mbrojtje të portit të qytetit.Të parët që zbarkuan në Vlorë në agimin e 7 prillit,kanë qenë pilërisht,milicët e grupit fashist “Nanini” të paisur me bateri mortajash të kalibreve të ndryshme.Këta marinarë,bënin pjesë në kolonën e tretë,përndryshe “Bernardi” e cila numëronte në skalionin e parë 2800 vetë.Që në fillim,ajo u mbështet me zjarr prej kryqëzorit të lehtë “Abruci” si edhe dhjetë avionë luftarake bombardues.Por ende pa shkelur në gjirin e bukur të Vlorës,ata u vunë nën breshërinë e topave dhe mortajave të njësive të Ushtrisë sonë Kombëtare.Aty ku zjarri i artilerisë shqiptare bëhej i paefektshëm,territori mbulohej prej vullnetarëve vlonjatë,trima të sprovuar nëpër vite. Fillimisht trupat u gjendën përballë hutimit të madh. Më tej ata u mbështetën nga reparte të fshehta dhe sidomos nga artileria dhe aviacioni.Sidoqoftë përleshja ishte e madhe ndonëse e pabarabartë.

“Pas disa ore luftimesh,trupat italiane mundën të kapin skelen e qytetit,pasi kishin lënë një numër mjaft të madh të vrarësh e të plagosurish dhe pasi mbrojtësit ishin tërhequr nga që,po u mbaroheshin fishekët.Në këto rrethana forcat popullore u tërhoqën rrugëve të qytetit drejt kodrave,kryesisht në drejtim të Qafës së Koçiut dhe të Kaninës,me shpresë se atje mund të organizohej një qëndresë tjetër”.(K.Kurti,”Për Mbrojtjen e Atdheut”,Tiranë,1984, nr.4 ).

Një faqe tjetër heroizmi u shkrua prej ushtarëve dhe kudrove të ushtrisë sonë kombëtare,në kodrat mbi qytetin e vlorës,në vendin e quajtur Bestrova.Në përpjekje për të kapur se më shpejt qytetin e Fierit,forcat italiane nisën marrëshimin dhe u detyruan të ndalen 2-3 kilometra larg Bestrovës prej nga shqiptarët qëllonin me armë artilerie.Ngase rruga duhej çarë patjetër,komandanti italian i kolonës u detyrua të dërgojë si pararojë,një togë bersaljeresh pothuaj 40 ushtarë,të paisur më së miri dhe të stërvitur për këtë lloj luftimesh.Forcat shqiptare,duke e kuptuar manovrën,e lanë togën e bersaljerëve të futej me thellësi të pozicioneve të tyre,duke hapur më tej,mbi te,një zjerr tejet të fuqishëm.Për rrjedhojë,efektivi i krejt bresaljereve u sgjësua.Forcat italiane u detyruan të ndalen përballë Bestrovës dhe ishte mëngjezi i 8 prillit që ai çoi në fillimin sërish të lëvizjes së tyre,kurdoherë nën veprimet e pjesshme luftarake të reparteve të ushtrisë kombëtare shqiptare.Qëndresa shqiptare u shtri më 7 prill deri në portin e vogël të qytetit të Sarandës ku forcat e batalionit “San Marko” u gozhduan me orë të tëra në breg,pa mundur të fitojnë territore.Vetëm pas 4-5 ore luftimesh të përgjakshme,ku dhan jetën edhe disa nacionalistë,kolona e pushtuesve me rreth 2500 ushtarë mundi të hyje në rrugët e qytetit të vogël jugorë.Ajo çka sarandiotët treguan më 7 prill të vitit 1939,vlejti shumë për Musolinin i cili e pat pagëzuar qytetin me emrin e vajzës së tij.Parë në një gjatësi kohore prej 6 deceniesh, 7 prilli i vitit 1939,mendoi se nuk duhet vlersuar vetëm në aspektin historik apo ushtarak.Edhe në këtë rrafsh vlerat janë të mëdha,po të kujtojmë se u vranë e plagosën mbi 500 ushtarë italian.”Të gjithë të vrarët dhe të palgosurit ishin ngarkuar në anijet, deri sa të vinte anija-spital e cila sigurisht nuk vonoi”.(“Documents of.British Foreign Policu” faqe 192 ).Por une mendoj se vlerat e kësaj qëndrese (e para në Evropë ndaj fashizmit Italian) duhen parë në ate se kush e organizoi,ideoi e drejtoi.Mbreti i Shqiptarëve i detyruar prej rrethanave të pashmangshme,duke mos dashur të përgjakë popullin e vet në një luftë fatale,u largua,Ky akt është sigurisht një tjetër temë.

Tani nga largësia e këtyre decenieve,vlen të rishikohet edhe një herë realisht,pa ngjyrime politike,pa emocione e paragjykime,pikërisht roli i pakundërshtueshëm i nacionalizmit shqiptar i cili pa dyshim u bë promotor i kësaj qëndrese.Këta bij të denj nacionalistë,gjeneruan në shpirtin dhe mendjen e tyre vetëm dashuri për atdheun dhe nuk fshehën këtë dashuri.Vetëm dy javë më pas,në ilegalitet të plotë,u krijua prej të madhit Mid’hat Frashëri,Fronti Nacional,përndryshe në përkthim shqi Organizata e Ballit Kombëtar.Dihet tanimë se në themele të vendeve dhe ideve të kësaj organizate ishte çlirimi i vendit nga pushtuesi fashist.Parë në këtë rrafsh,mendoj se qëndresa e 7 prillit askurrë nuk duhet trajtuar si deri tani gjoja si revoltë spontane.Ajo ka qenë dhe mbetet një lëvizje popullore liridashëse e drejtuar nga nacionalistët shqiptar.Ajo ende sot rezonon rezistencën ndaj fateve të Shqipërisë.

Bern-Zvicër