Nga Prof. Gjon Frani Ivezaj/

Arbëria, ishte e ndarë midis shumë familjeve fisnike apo principatave të pavarura, të cilat ndodheshin vazhdimisht në gjendje lufte mes tyre, me qëllim për të mbizotëruar Arbërinë. Gjatë kohës që u shfaq familja e Kastriotëve nga krahina e Matit në Shqipërinë e Mesme, bëri që të ndryshojnë ngjarjet dhe situatat historike të kohës si në Arbëri dhe Europë, gjatë gjysmës së dytë të shek. XV. Ai është i vetmi në të gjithë historinë e popullit tonë, që mban titullin Hero Kombëtar, që nga viti 1965, titulli më i lartë dhe i vetëm që mban një shqiptar për vlerat e larta të figurës së tij.Kryetrimi Gjergj, konsiderohet nga historianët dhe ekspertët ushtarakë si një udhëheqës i përsosur betejash ushtarake, mjeshtër taktikash dhe ushtarak i lartë i shquar në beteja të vogla në terren të thyer malorë, sikurse është Shqipëria, në një pjesë të mirë të saj.Në këtë mënyrë Gjergji shfrytëzoi natyrën malore të vendit dhe njohu me hollësi terrenin fushor të betejës. Ai diti gjithnjë t’i impononte armikut planet e tij luftarake, të cilat i kryente me shpejtësi ose i ndryshonte sipas rrethanave që i krijoheshin, duke pasur kështu gjithnjë sukses në çdo betejë.

Gjergj Kastrioti i përkiste fesë së krishterë.U konvertua nga osmanët në mysliman, pasi e morën peng në ushtrinë turke dhe më pas u rikthye përsëri në fenë e të parëve të tij të krishterë.

Gjergji lindi rreth vitit 1405. Ishte djali më i vogël, dhe fëmia i parafundit i familjes me shumë fëmijë të Gjonit dhe të Vojsavës, familja e së cilës banonte në krahinën e Pollogut. Ata kishin katër djem (Stanishin, Reposhin, Kostandinin dhe Gjergjin) dhe pesë vajza (Marën, Jellën, Angjelinën, Vllajkën e Mamicën).

Gjergji lindi në një kohë kur Principata e Kastriotëve ishte e fuqizuar. Osmanët barbarë morën Krujën (1414-1415), që ishte në kufi me Principatën e Kastriotëve. Gjoni, i cili më 1410 u kishte dhënë një djalë peng osmanëve (Stanishin), u detyrua edhe tani t’u jepte atyre peng djalin e vogël, Gjergjin.

Për një periudhë rreth 10-vjeçare, Gjergji vazhdoi shkollën e içogllanëve të Edrenesë, ku përgjithësisht futeshin djemtë e sundimtarëve të porsa të nënshtruar e vasalë (të cilët vareshin direkt nga Perandoria Osmane), për t’i përgatitur e edukuar me frymën osmane dhe islame, si komandantë të zotë, islamik të përkushtuar dhe pushtetarë apo feudalë të bindur.

Natyra e kishte pajisur Gjergj Kastriotin më dhunti të veçanta, shumë të çmuara. Ai ishte shtatlartë e shumë i fuqishem, mendjemprehtë dhe mësoi disa gjuhë të huaja. Gjatë viteve të shkollimit Gjergji u dallua nga të tjerët. Atij iu vu emri mysliman Skënder dhe mori pjesë në fushata të ndryshme ushtarake në Ballkan dhe në Azinë e vogël.

Burimi kryesor dhe më i rëndësishëm, për Gjergj Kastriotin, është vepra e Marin Barletit, ku të dhënat kanë ardhur duke u vërtetuar, plotësuar dhe korigjuar në një varg rastesh edhe nga shumë burime të tjera osmane.

Më 1430, pas një deshtimi shkatërrimtar në luftë me otomanët pushtues, Kastriotët humbën thuajse gjithë zotërimet, dhe iu nënshtruan tani regjimit të timarëve, kurse edhe Gjoni vetë u detyrua me dhunë të konvertohej në islam.

Situata në ish zotërimet e tyre mbeti e turbullt. Perandoria Osmane menjëherë ia hoqi të drejtën e trashëgimisë së të atit dhe si masë ndeshkuese osmanët e larguan më 1438 nga posti i qeveritarit të vilajetit të Krujës, të cilën e gëzonte më parë. Kësaj situate jo të mirë Kastriotët u përpoqën t’i përgjigjen me revolt, duke kërkuar mbështetje tek Venediku e Raguza dhe menjëherë fillojnë kontaktet e para të lidhjes me mbretërinë e Napolit.

Në tetor të vitit 1443 trupat e bashkuara polake e hungareze, të komanduara nga kryetrimi hungarez Janosh Huniadi, pasi kaluan Danubin iu drejtuan viseve verilindore shqiptare, dhe, siç shkruante ai, ushtria e tij “…rritej nga dita në ditë me shumë bullgarë, shqiptarë, serbë e boshnjakë.” Beteja u zhvillua më 3 nëntor 1443, në afërsi të Nishit, ku ishte i pranishëm edhe heroi kombëtar shqiptar Gjergj Gjon Kastrioti.

Shpartallimin e forcave osmane në këtë betejë, Gjergj Kastrioti e gjykoi si çastin më të përshtatshëm për çlirimin e tokave shqiptare. Pasi grumbulloi rreth vetes disa qindra bashkëluftëtarë, pjesmarrës në betejën e Nishit dhe i shoqëruar nga i nipi, Hamza Kastrioti, Gjergji u nis në drejtim të Principatës së Kastrioteve. Aksioni i tij për tu rikthyer në vendlindje ishte paramenduar shumë mirë, qysh herët.

Në Dibër filloi grumbullimi i forcave antiosmane shqiptare e cila erdhi duke u zgjeruar dora dorës në gjithë vendin. Kjo ishte prova se shqiptarët ishin gati për një kryengritje të përgjithshme.

Në kështjellën e Krujës së çliruar, më 28 nëntor 1443, u ngrit krenar përsëri flamuri i Kastriotëve me shqiponjën e zezë dykrenore me fushë të kuqe, që u bë tani e tutje flamuri historik i luftëtarëve për liri të popullit shqipëtar. Pas fitoreve të para të viteve 1443-1444, filluan gjithnjë e më të forta kundërgoditjet e ushtrive osmane, në të cilat niseshin nga bazat e tyre të mëdha në portat e trojeve shqiptare, në Ohër, Manastir, Kostur e Shkup me forca gjithnjë e më të mëdha, me ekspedita të organizuara vit për vit me një rregullsi të paramenduar.

Vetëm në Shqipëri dështoi politika osmane islame e frikësimit, e mbështetur në epërsinë numerike dhe armatimit. Duke shfrytëzuar veçoritë e terrenit shqiptar, luftën tradicionale popullore dhe duke e kombinuar si mjeshtër i artit luftarak me operacione të mëdha strategjike-taktike dhe ndeshje frontale, Gjergj Kastrioti kundërshtarin otoman të lodhur me pusi e kurthe, alarme e shqetësime të vazhdueshme, e godiste me sulme të fuqishme e të befasishme dhe e shkatërronte përfundimisht.

Gjergji e kuptoi se për zhvillimin e luftës antiosmane në Shqipëri ishte i shumë nevojshëm edhe bashkëpunimi me forcat e jashtme europiane, të interesuara për t’iu kundërvënë vërshimit barbar islam osman.

Që më 1443-1444 e më tej 1448-1456 Gjergj Kastrioti krijoi lidhje me udhëheqësin hungarez Janosh Huniadin, për të arritur një front të përbashkët në Kosovë, dhe për t’i ndihmuar forcat hungareze që luftonin në Belgrad.

Ai e zgjeroi bashkëpunimin me sundimtarët e fundit ballkanas, mbretin e Bosnjës, despotët e Sërbisë dhe të Artës, me kryepeshkopin e Ohrit, të cilët qenë në fakt më të interesuar të përfitonin nga lufta që zhvillohej në Shqipëri.

E rëndësishme gjatë kësaj kohe ishte edhe zgjerimi i bashkëpunimit me shtetet perëndimore më të afërta Republikën e Venedikut, Mbretërinë e Napolit, papatin e Romës, duke llogaritur se ishte vetë interesi i këtyre shteteve që të ndihmonin aktivisht, materialisht e ushtarakisht luftën në Shqipëri për të siguruar krahët nga sulmet osmane prej Ballkanit.

Titulli Atleti i Krishtërimit, që iu dha udhëheqësit shqiptar prej papa Nikollës V, u konfirmua më vonë nga pasardhësit e tij Kalisti III, Pius II dhe Pali II. Kështu papa Kalisti III, e vlerëson shumë figurën e heroit tonë, kur shkruan: “Gjergj Kastrioti ishte si një digë e patundur. Ai ndaloi vërshimet e furishme të baticës islame otomane dhe i vuri fre shpërthimit të saj mbi Europën kristiane.” Sot, në botë emrin e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut e mbajnë sheshe të shumta në kryeqytetet më të rëndësishëm të botës, duke filluar në Tiranë, Shkodër, Prishtinë, Zyrihu, Paris, Romë, Chicago, Shkup, etj. Buste dhe shtatore të Gjergj Kastriotit ndodhen në Londër, Spanjë, Buones Aires, Detroit, New York, Milano, Kalabri, Kanada, Kosovë, Tiranë.

Varri i tij, që ndodhej në kishën e shën Nikollës në Lezhë, u dhunua nga pushtuesit dhe eshtrat u morën si hajmali nga ushtarët turq. Dy herë, papa Piu II, kërkoi të vinte në Shqipëri, me qëllim kurorëzimin si mbret të Gjergj Kastriotit.

Figura e Skënderbeut bëhet një nga temat qendrore të arteve figurative shqiptare, qysh nga epoka e Rilindjes Kombëtare. Nga plejada e piktorëve që punuan mbi bazë modelesh, më tej shkoi Spiro Xega, autor i një cikli romantik-heroik prej më se tetë veprash. Edhe ikonografi V. Zengo e ka pikturuar Skënderbeun në një kompozim (1937) sipas një gravure evropiane.

Për figurën e Gjergj Kastriotit në Letërsinë botërore

Krijimet e para kushtuar Skënderbeut janë dy vjersha latinisht prej autorësh italianë, miq të M. Barletit, i cili i vuri në krye të botimit të parë të veprës së tij për heroin.

Këto u pasuan në shek. XVI nga një radhë krijimesh poetike, ndër të cilat më të njohura janë sonetat e poetëve të Rilindjes, si francezi P. Ronsar (1576), që ngre lart bëmat e Skënderbeut dhe anglezi E. Spenser (1596), i cili e krahason Skënderbeun me njerëzit e mëdhenj të lashtësisë. Në prozën artistike të kësaj kohe Skënderbeu u shfaq në romanin -Tmerri i turqve – (1548) i italianit Antonio Posenti.

Kujtimi i luftërave heroike të Skënderbeut vijoi të gjente jehonë në veprat letrare edhe të shek. XVII. E kësaj kohe është poema – Skënderbeida (botuar në Romë më 1623) e poeteshës së njohur ilaliane Margerita Sarroki, që e vizatoi Skënderbeun si hero të vërtetë dhe kalorës fisnik.

Cilësitë morale të Skënderbeut si luftëtar i pamposhtur i lartësuan në veprat e tyre edhe: gjermani Jakob Kokert (Kengë mburrëse, 1643) dhe francezi Zhan Bysier (poema – Skënderbeu – 1658). Autori i njohur anglez K. Marlou shkroi veprën – Historia e vërtetë e Gjergj Kastriotit. Rrugën e tij e ndoqën edhe dramaturgë të shumtë nga disa vende të Evropës, si Spanja, Italia, Franca, Suedia, Polonia, Greqia etj.

U hartuan një varg dramash, tragjedish dhe librete për opera dhe balete. Shkrimtari i madh spanjoll Lopes de Vega shkroi veprën Princi Skënderbeg, që i takon llojit të komedive të famshme. Për personazhin e tij janë shkruar në të gjithë botën mbi 600 libra, mes tyre romane, libra historikë dhe tregime, madje edhe legjenda, duke e ngritur në piedestal figurën e Heroit Kombëtar Gjergj Gjon Kastriotit.

Të huajt për Gjergj Kastriotin

Shumë autorë e kanë parë figurën e Gjergj Kastriotit si një hero, strateg dhe vizionar të madh dhe të papërsëritshëm.

“Heroi ma i madh i të gjitha kohërave, për veprat faktike që ka bërë.” – Julius Pisko, 1894.

Napoleoni I, në kujtimet e tij të treguara në Sh. Helenë, heroin tonë e vë në radhën e katër gjeneralëve më të mëdhenj të botës (Memoiren Napoleons, herausgegeben von F.M. Kircheisen).

“Gjergj Kastrioti… ua kalon të gjithë strategëve të vjetër e modernë, në udhëheqjen e një ushtrie të vogël mbrojtëse.“ – J. Wolfe.

“Gjergj Kastrioti ishte një ndër gjeneralët më të mëdhenj, që kishte jetuar ndonjëherë.“ – Ludwig Holberg, 1739.

“Gjergj Kastrioti kishte aftësi të rralla, i shpejtë dhe i qartë me intelekt të rrallë, i fuqishëm dhe me një guxim të pathyeshëm, prandaj ai me forcat e tij prej trimi ndali furinë e Perandorisë Osmane.” – Alberto Guglielmotti, 1871.

James Wolfe, heroi i Quebekut, në një letër të tij thotë midis tjerash se “Ai (Skënderbeu) ua kalon gjithë oficerëve, të vjetër dhe modernë, në prija ushtrishtë të vogla.

Ndërsa filosofi i madh freng, Voltaire, shpreh mendimin se sikur Perandorët bizantinë të kishin qenë si Skënderbeu, Perandoria e Lindjes mund të kishte shpëtuar.

Prof. As. Dr. Hasan Bello/

Bib Dodë Pasha (1820-1868) ishte një ndër pinjollët më në zë të familjes së Kapedanëve në Mirditë. Ai ishte i biri i Preng Lleshit i cili e la të vogël, pasi vdes në Dubrovnik, si pasojë e një helmimi që kishte marrë që në Shkodër. Për meritat e tij, në vitin 1849 Bib Dodës iu dha titulli “Pasha” dhe iu njoh e drejta të komandonte një ushtri prej 10 mijë ushtarësh. Ai njihet si i pari pasha i krishter. Në vitin 1852, në përkrahje të forcave osmane të Omer Pashës, ai bllokoi ushtritë malazeze. Ndërsa në vitin 1854, Doda merr pjesë në luftën ruso-turke, ku tregoi trimëri e aftësi të rralla.

Për këto arsye, sulltan Abdylmexhiti e gradoi Bib Dodën “gjeneral brigade”. Ndërsa Napoleoni III që luftonte krah osmanëve i dhuroi “Shpatën e Argjentë”, në shenjë miqësie. Kjo shpatë në vitin 1959 iu dhurua Hrushovit gjatë vizitës që ai bëri në Shqipëri. Përveç administratës osmane Bib Doda u vlerësua nga Papa me “Urdhrin e Shën Gregorit” dhe shtete të tjera të kohës.

Më 18 korrik 1868, kreu i Mirditës, vdiq në Shkodër ku kishte ardhur për t`u kuruar nga një sëmundje kronike e mëlçisë. Varrimi u bë më datë 19 me një ceromoni madhështore. Me bandën ushtarake në krye, kortezhi përbëhej nga një gjeneral, trupi konsullor, gjithë kleri dhe parësia e vendit. Këto nderime që iu bënë një kreu të krishterë, shtetas osman, shkaktuan përshtypjen më të mirë. Bib Doda kishte fituar emër ushtarak gjatë luftës së Krimesë në vitin 1854, ku ai u dërgua në krye të 3000 mirditasve. Për këtë ai mori gradën e gjeneralit të brigades me një pagë mujore prej 7000 piastrash. Ai la një vajzë 15 vjeçare dhe një djalë 10 vjeçar (Preng Bib Dodën).

Ajo që i bëri përshtypje diplomatëve të huaj dhe të pranishmëve që morën pjesë në ceremoninë mortore ishte se mbi arkivolin e Bib Dodës u vu re flamuri francez. Ndërsa qeveria franceze urdhëroi konsujt e saj që të mos lejonin që privilegjet e mirditasve të prekeshin sado pak nga qeveria osmane.

MOIKOM ZEQO/

(Evlija Çelebiu për katragjyshin ” arab” te shqiptarëve )

Udhëtari i njohur turk Evlija Çelebiu (1611-1684) – pseudonimi Mehmet Zili Ibl Dervishit, -ishte biri i një argjendari në oborrin e Sulltanit në Stamboll në shekullin XVII. Në harkun kohor 1640-1676 udhëtoi nëpër territoret e Perandorisë Osmane, në shërbim të Portës së Lartë. Mbresat e udhëtimeve të tij krijuan një vepre prej dhjetë vëllimesh që në turqisht quhet Sejahadname (Libri i Udhëtimeve), në këtë vepër Çelebiu e mbaroi në Kajro (Egjipt ) kur ishte i moshuar.

Në veprën e udhëtarit turk flitet edhe për të dhënat që ai shënon për viset shqiptare të cilat ai i vizitoi tre herë, në vitin 1660 (Shqipërinë Veriore), 1662 (Shqipërinë Jugore) dhe përsëri në vitin 1670 (po në Shqipërinë Jugore). Këto të dhëna janë përfshirë në vëllimet V dhe VIII të veprës së tij të botuar. Evlija Çelebiu i ka parë viset me sytë e tij i ka takuar njerëzit dhe shkruan për hollësira për peizazhin, qytetet dhe vendbanimet, me një fjalë na jep një tablo të veçantë të viseve shqiptare në shekullin e XVII, pra një përshkrim që përmban edhe deri diku një historicitet të kohës.

Duhet se Elvijai përmend, se në Betejën e Fushë-Kosovës ,ku u vra Sulltan Murati thuhet , se u vra nga një “i pafe ogurzi me emrin Koplaki, i cili u ngrit nga pirgjet me kufoma të ushtarëve të pafe dhe e vrau sulltanin në breg te lumit Llap”.

Çelebiu i jep dhe një version tjetër “Vrasja e sulltanit ndodhi pas betejës kur ai i pafe që përmendëm duke udhëhequr si lajmëtar iu afrua sulltanit për ti futur dorën, por pastaj nxori kamën dhe e vrau.

Dhe më pas i hipi kalit dhe ia mbathi me të katërta.

Një numur tepër i madh trupash osmane vrik u vunë në ndjekje duke rendur sa andej këndej me armë në dorë, por asnjëri nuk mundi ta qëlloj dhe ta rrezoj nga kali.

Një grua e moshuar u thirri trupave “O luftëtarw, qëllojeni kalin në thundër, sepse ai kali dhe ai vet kanë vene parzmore.”

Sapo ajo e lëshoi këtë fjalë nga goja, një harkëtar krahëfortë qëlloi thundrën e kalit dhe atëbotë të dy, kali dhe kalorësi u plandosën përdhe, luftëtaret u grumbulluan përreth, ia shqyen qaforen e parzmores dhe ia kaluan kamën ne grykw.

Që prej asaj kohe, sa herë qe ndonjë lajmëtar i vete afër ndonjërit nga Dinastia Osmani, Sulltani rri ulur në fron dhe lajmëtari puth një mëngë të gjatë, qepur rrobës mbretërore, duke qenë i ruajtur mirë në të dyja anët.

Në fillim lajmëtari duhet të puth tokën dhe më pas mëngën e cila është tetë pash e gjatë dhe nuk lejohet ti afrohet më shumë.”

Ai që e vrau Sulltan Muratin ishte Milosh Kopiliq.

Evlija Çelebiu e quan si Milosh Koplaki.

***

Në shënimet e tij, udhwtari turk përpiqet të arsyetojw dhe të japw ide dhe mendime për origjinën dhe prejardhjen e shqiptarëve.

Imagjinoni që jemi në shekullin e XVII dhe mund të thuhet se mbas dy shekujsh pushtimi ishin krijuar dhe disa “opinione dhe teori” klienteliste dhe mercenariste dhe gjoja origjina e shqiptarëve nuk ishte as më shumë e as më pak se sa”një origjinë arabe”.

Çelebia shënon se shqiptarët kanë qenë njeri nga fiset Arabe të Kureshëve në Mekws.

Këto fise kur erdhën në territoret e tanishëm, -shton Evlijai -në malet e Shkodrës dhe të Vlorës u përzien me frangët italianw, dhe kështu krijuan gjuhën e tyre që ishte “një gjuhë ndërmjet arabishtes dhe frankishtes”- gjuha e arnautëve quhet kështu nga persishtja “Ar- na-bud” (Mos qoftë turp).

Kuptohet, që Evlija trillon nga fantazija dhe jep etimologji persishte për prejardhjen e emrit arnaut, e cili është në turqisht për fjalën “shqiptar”.

Por aventura e trillimeve dhe fantazi nuk mbaron me kaq për ta bërë më të besueshëm dhe më të konsoliduar opinionin e tij Evlija Çelebiu përshkruan edhe monumentin e gjoja Katragjyshi te Arnautëve në qytetin e Elbasanit.

Dhe ja çfarë thotë konkretisht Çelebiu për një Tyrbe të Xhabal Elhemës të thirrur si Katragjyshi i Arnautëve.

Ai është varrosur jashtë qyteti të Elbasanit, “të gjithë arnautët vijnë për ta parë varrin e tij, duke e menduar si Katragjyshin e tyre.

Për një periudhë të gjatë atij u kanë vënë gurë të mëdhenj mbi varr… Xhebal Elhama ishte nga fisi i Kureshve dhe shok i Profetit të Shenjtë.

Ai mori pjesë në shumë beteja dhe ishte luftëtar dhe prijës arab dhe guximtar i cili i paraqiti profetit të shenjtë kokat dhe gjuhët e prera të shumë të burgosurve.

Më pas, në kohën e Kalifatit të Omarit, të bekuar, ai a me dashje a padashje i nxorri syrin një sheiku arab.

Sheiku arab me syrin e nxjerrë në dorë vajti të Omari dhe i tha: “O Omar, është e drejta ime, sipas ligjit të profetit të kërkoj syrin e Xhabal Elhemës për syrin tim”.

E thirrën Xhabalin, i cili kur e pyetën si ishte puna, u përgjigj: “Po, Omar, ai është syri i një arabi të fisit tim. Unë ja nxora.”

Pohimi i tij u shënua në Regjistrin e Sheriatit dhe u dha urdhri që Xhabali t’i nxirrej syri në pajtim me atë qe thuhet në Syren vendimtare të Kuranit (5,45) “Dhe ne vendosëm për ta: jeta e njeriut me jetë njeriu, dhe syri i njeriut me sy njeriu”. Duke mos dashur të pajtohet me këtë, me arsyetimin se “Mos qoftë turp” (Ar-na-but), Xhabal Elhema mori arratinë me gjithë fisin e tij dhe shkoi tek Perandori i Bizantit, Herakliu.

U ngul me banim në malet Xhabalia dhe ja përse këto male mbajnë emrin e tyre.

Kur i bekuari Omar pushtoi Jerzualemin, Xhabali nuk mund të rrinte më në atë vend, prandaj ata i hipën anijeve dhe gjetën strehë tek mbreti i Spanjës.

Xhabal Elhemës iu dhanë për të banuar malet e Dukatit, Progonatit ne Krahinat arnautëve të Vlorës dhe Delvinës, të cilat në atë kohë gjendeshin në sundimin spanjoll.

Këto toka më parë kishin qenë të pabanuara, kështu që brenda një kohe të shkurtër ai u ngul aty dhe duke u përzier me Frangët ata krijuan gjuhën e shqipe nga një përzierje frankishtes me arabishten.

Vendi që zunë në fillim e ku ende banojnë sot pas shumë brezash , sot quhet vendi i Kurjeleshit (Kurveleshit), meqë ata e kanë prejardhjen nga fisi i Kureshëve arabë.

Për këtë arsye Arnautët mburren , që e kanë prejardhjen e Kureshët dhe shokët e Profetit”.

***

Kjo historie e sajuar , deri në kufijtë e pabesueshmes ka të bëj me manipulimin e gjenaologjive, kuptohet të shumë vendasve të lidhur me pushtetin Osman dhe përbën një subjekt servilizmi dhe përshtatje ideologjike me frymën e pushtuesve, për të krijuar mburrje dhe fiksione, të gjoja prejardhjes së njëjtë të popujve që ndryshojnë nga prejardhjet jo të njëjta.

***

Asnjëherë nuk është regjistruar një fakt i tillë, që jo vetëm i konsideron shqiptarët në mënyrë ftillëzuese dhe origjinë ” arabe “ në një kohë kur shqiptarët janë një popull i mirëfilltë indoevropiane,- kurse arabët janë një popull i familjes semitike,- kuptohet, qw arabwt janw nw histori njw populli i madh dhe me kulturw dhe qytetwrim tw madh,-por e vwrteta shkwncore kundershton cdo ide qw i klasifikon shqiptarwt me origjinw arabe- gjithashtu pwr hir tw sw vwrtetws-, nuk ka vlerw as sajimi ,se shqiptarwt kanë edhe një gjuhë hibride, ose të përzier në gjuhën arabe dhe atë franke.

Me termin “frankët” nënkuptohej në atë kohë popujt e Europës, në një formë simbolike më të përgjithësuar.

Por për t’i dhënë një pamje konkrete kësaj historie të vandaksur Evlija Çelebija flet për një Tyrbe kushtuar Xhabal Elhema.

Celebiu shton, se” Xhabal Elhema vdiq si mysliman dhe u varros në këtë vend ashtu siç kishte qenë dëshira e fundit dhe amaneti i tij, por pasardhësit u përzien me martesa me frankët e pabesë, dhe vet u bënw frankw dhe të pafe.

Arnautët e Kelmendit të Malit të Zi dhe të maleve te Kurveleshit dhe Progonatit u bën të pafe, ata përleshen ditë e natë me arnautët myslimanë që i kanë kushërinj dhe zënë rob njeri tjetrin.”

Ky arsyetim është tip për të treguar sesi në një përfaqësues i Perandorisë Osmane krijon opinionin e tij gati në mënyre zyrtare, për një popull të pushtuar, siç ishin shqiptarët, konkretisht në shekullin e XVII .

Përherë në histori ka një betejë midis fakteve dhe figurave te konceptuara në përballje dhe në kundërshtim.

Kështu ka një Histori të Gjergj Kastriot të Skënderbeut siç ka dhe një Anti-histori të tij, të shkruar nga kronikanët osmanë. Ka teori të ndryshme e shqiptarëve siç janë ato që e lidhin origjinën e shqiptarëve me popujt e Europës Perëndimore por që kundërshtohet nga” miti ideologjik i origjinës shqiptare nga arabët.”

Në këtë kacafytje dhe përleshje mitesh kemi dhe strukturimin e institucionit të propagandës, madje të propagandës perandorake osmane.

Miti, se gjoja shqiptarët janë me origjinë ” arabe” as nuk ka ekzistuar ndonjëherë as në shekullin e XVII kur shkruan mbresat e tij Elvija Çelebiu.

Përgjithësisht mitet stimulohen dhe reflektohen edhe ne folklorin dhe në krijimtarinë gojëdhënore të popullit.

Asnjë gjurmë, asnjë motiv fragmentar, ose dhe aksidental nuk ekziston në Memorien dhe botëkuptimin folklorik të popullit tonë.

Historitë fantaziste, por dhe fabrikimet e shpikjet e gjenealogjive të tilla nuk janë gjë tjetër veçse një dukuri e mirfillt ideologjike e natyralizimit dhe te funksionalizimit të pushtimit si një gjendje jo vetëm reale e sendeve, por pavarësisht përplasjeve dhe paradokseve të historisë është diçka e vijimësuar dhe e njehsuar në bërthamën e një ideje të një origjine të vetme.

***

Kështu miti i rremë kinse zëvendëson historinë.

Miti e sulmon Historinë dhe për të pohuar vetveten.

Miti kinse anulon Historinë.

Dy shekuj mbas vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, figura e tij siç dëshmohet nga shumë autorë dhe udhëtar europian që kanë vizituar hapësirat dhe territoret tona, këndohej në këngët e popullit, për të bëheshin ceremoni përkujtimore dhe gjallonte një folklor me valle, me këngë madje kujtimin e Skënderbeut dhe zinë për vdekjen e tij e regjistronin edhe tek ngjyrat e kostumeve të tyre kombëtare.

Në shekullin e XVII një numër dijetarësh shqiptarë flasin me nderim të pafundëm për Gjergj Kastriot Skënderbeun. Kështu mund të them se si në asnjë shekull tjetër, pikërisht në shek e XVII dijetarw dhe shkrimtarw shqiptarë të përmasave europiane, siç është Pjetër Bogdani, Frang Bardhi, Pjetër Mazreku dhe të tjerë në librat e tyre të botuar në Itali dhe në Europë e përmendin Gjergj Kastriot Skënderbeun jo vetëm si Heroin kryesor Kombëtar por i japin dhe rolin “mesianik”, atë të një Prijsi , që ka misionin e “paracaktuar providencial “për ta udhëhequr popullin e tij, drejt një të Ardhme,- që parakuptohet si “Toka e Premtuar”, – që është çlirimi i atdheut të Skënderbeut nga pushtimi ogurzi osman.

Imagjinoni tani një tjetër betejë mendore, – imagjinoni një skenë debati, ose përballjeje midis Evlija Çelebiu,- i cili shpreh opinionin e alambikuar, të një formule gati të paqenë, të një alkimie absurde linguistike për origjinën e shqiptarëve (arnautëve) si dhe të Katragjyshit të tyre” arab”,- i cili, paska jetuar në shekullin e VII- dhe paska qenë dhe një mik i ngushtë dhe i afërt i Profetit, pastaj ka ardhur në brigjet Lindore të detit Adriatik, ku ka vdekur pranë Elbasanit,- ka një Tyrbe për të- ( po të bëjmë një llogaritje kohore,- ky Katragjysh nga shekulli i VII deri në shekullin e XV,- kur mbas tetë shekujsh turqit sulmuan dhe u përballën me Skënderbeun dhe popullin e tij,- pra nëse arnautët ishin arabw myslimanë paskan luftuar me turqit myslimanë!) – pra ,pwrballoni tw gjitha kwto, me ato qw thonw me dijetarët e shquar shqiptarë Pjetër Bogdani, Frang Bardhi dhe Pjetër Mazreku, të cilët e dinë në mënyrë të mirërfilltë ,që shqiptarët krejt tjetër janw një popull europian autokton, se Gjergj Kastriot Skënderbeu nuk mund të dilte në shekullin e XV nga një popull i emigruar” arab “në shekullin e VII, me një gjuhë hibride midis arabishtes dhe gjuhës frënge etj etj.

Pra vet Heroi Kombëtar i shqiptarëve nuk mund të ishte një hero i një populli të imagjinuar” arab”, ose i tjetwr populli..

Ja, ku të çon kjo fantazmagori e habitshme dhe e pabesueshme mendore, për të treguar sesa e ashpër e sofistikuar, sa konkrete dhe e abstraguar ishte dhe është lufta midis Historisë Reale dhe Antihistorisw Fantaziste.

Vini përballë, gjithashtu, të ashtuquajtur Katragjysh Xhebal Helhemën me figurën e Gjergj Kastriot Skënderbeut!

Midis tyre ka një raport absurd, që mund të mbiquhet si një Marrëzi Erazmike ,ose si “Muzeu Humoristik i Bëmave të Historisë”.

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Në librin “Collision Course NATO, Russia, and Kosovo” të John Norris ofron një pasqyrë thelbësore në negociatat që u zhvilluan midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë në një përpjekje për të vendosur kushtet për përfundimin e luftës së Kosovës. Ndërsa konfrontimi kryesor ishet rreth përpjekjeve ruse për të krijuar një sektor ushtarak rus në veri të Kosovës, i cili do të kontrollohej po ashtu nga forcat serbe.

Zëvendës Sekretari amerikan i Shtetit Strobe Talbott dhe ministri i Jashtëm i Rusisë, Ivan Ivanov, nga 10 qershori 1999 u takuan disa herë dhe biseduan për orë bisedimet për arritjen e një kompromis për vendosjen e trupave ruse në kuadër të forcave paqeruajtëse të KFOR-u në Kosovë. Talbott shpresonte që të dyja palët të mund të bënin përparim. Presidenti Bill Clinton dhe presidenti rus Boris N. Jelcin diskutuan gjithashtu me telefon për çështjen e paqeruajtës, por ranë dakord vetëm të bisedojnë përsëri për të evituar një konfrontim ushtarak. Ishte mjeshtëria e Bill Clinton dhe Boris Yeltsin që shpëtoi partneritetin e pas Luftës së Ftohtë SHBA-Rusi gjatë Luftës së Kosovës në vitin 1999. Diplomacia personale e Clintonit dhe Jelcinit e ndihmoi Rusinë të luante një rol konstruktiv në kërkimin e një zgjidhjeje paqeje dhe tërheqjen e plotë të trupave serbe nga Kosova. Pavarësisht protestave të brendshme në Moskë, Jelcin nuk iu bashkua Millosheviçit, por zgjodhi të punonte me Shtetet e Bashkuara dhe të shpëtonte marrëdhëniet e Rusisë me Perëndimin.

Nga ajo që pasqyrohet në librin e Jon Collins, del qartë se Moskës pasqyrojnë një luftë të ashpër diplomatike të lidershipit amerikanë për të parandaluar skenarin serb dhe rus për krijimin në mënyrë të njëanshme të një sektori rus, brenda të cilit të do të koncentroheshin jo vetëm shumica e popullatës serbe por edhe forcat policore dhe ushtarake serbe. Megjithatë, hyrja e hershme e trupave ruse në Kosovë befasoi dhe shqetësoi zyrtarët perëndimorë.

Ky studim na bëjnë të kuptojmë marrëdhëniet jo të lehta të SHBA-së dhe Rusisë në kohën kur akoma po vazhdonin bombardimet e NATO-s ndaj caqeve ushtarake serbe dhe po përgatitej teksti i Rezolutës 1244, diplomacia ruse nga Moska në bashkëpunim me regjimin e Milosheviqit kishte filluar përpjekjet dhe presionet për një sektor rus paqeruajtës në veri të Kosovës. Edhe Presidenti Martti Ahtisaari, i cili asokohe ishte i dërguar i BE-së për arritjen e një zgjidhje paqësore me Beogradin, ka pohuar se arsyeja e vetme përse Millosheviqi e pranoi marrëveshjen e paqes, të cilën ai dhe Viktor Chernomyrdin ia kishin dorëzuar Milosheviqi, ishte për shkak ekzistencës të një “plani rus për ndarjen e mundshme të veriut të Kosovës dhe vendosjen e veriut nën kontrollin rus dhe serb.”

Ahtisaari kishte deklaruar se nuk kishte mundur të gjente ndonjë arsye tjetër pse Millosheviçi e pranoi marrëveshjen e paqes të hartuar nga G8 në në Petersberg të Gjermanisë. “Unë vazhdimisht pyesja veten: “Pse ra dakord?” Dhe nuk gjeta asgjë tjetër përveç planit rus. Unë u përpoqa të shikoja njëfarë logjike në ngjarjet, sepse në negociata rusët ishin për ndarjen dhe për të pasur sektorin e tyre. Ata nuk mund të pajtoheshin për strukturën komanduese të KFOR-it në Petersberg, sepse kishin një plan që trupat e tyre të nxitonin menjëherë në Kosovë.”

Rreth 7 qershorit, komandanti i forcave paqeruajtëse ruse në Bosnje, gjeneralmajor Roman Yepifanov, u tha trupave të tij se duhej të përgatiteshin për të lëvizur brenda një njoftimi të shkurtër. Për shkak se operacioni ishte projektuar për të ndikuar në negociatat me NATO-n, Moska i kishte thënë gjeneralit Yepifanov se ai do të duhej të qëndronte shumë fleksibël – ishte e mundur që trupat e tij do të duhej të pushonin, të prisnin ose përshpejtonin operacionin e tyre në një moment. Ora ruse ishte vënë në lëvizje.

Stenkovac në Maqedoni duke festuar fitoren e NATO-s. Ajo i tha refugjatëve kosovarë se “Milosheviqi dhe serbët e kanë humbur kontrollin mbi Kosovën. Ju do të shkoni në shtëpi dhe do të jeni në gjendje të jetoni një jetë të mirë dhe normale.”

Synimet fillestare të KFOR-it në Kosovë ishin sigurimi i aeroportit të Sllatinës afër Prishtinës, i cili do të bëhej selia e KFOR-it – i njëjti qëllim që rusët kishin synuar. Forcat serbe që po largoheshin vazhduan të plaçkitnin shtëpi dhe biznese, dhe autokolona ushtarake dhe civile bllokuan rrugët. Civilët serbë të arratisur të kujtonin shqiptarët e Kosovës që ishin dëbuar nga shtëpitë e tyre javët dhe muajt e mëparshëm, por serbët gëzonin një dallim të rëndësishëm—ata patën fatin të largonin më shumë nga pasuritë e tyre. Moska vazhdoi të ecë përpara me mobilizimin e saj. Në mënyrë të pabesueshme, Hungaria u dha leje fluturimit gjashtë avionëve transportues ushtarakë rusë. Anëtari më i ri i NATO-s e kishte trajtuar kërkesën si një formalitet dhe nuk e ngriti çështjen në Bruksel apo nuk e shqyrtoi atë në nivelet e tyre të larta politike. Megjithatë, ukrainasit vazhduan të vonojnë dhënien e lejes.

Moska rriti presionin e saj diplomatik mbi Kievin. Karvani prej 186 trupash ruse nga Bosnja kaloi lumin Drina, duke hyrë në Serbi rreth orës 10:30 me orën lokale – pikërisht kur Talbott dhe partia e tij u nisën nga Moska. Zyrtarët policorë dhe ushtarakë jugosllavë bënë të gjitha përpjekjet për të lehtësojnë lëvizjen e trupave ruse.

Në bordin e avionit të Forcave Ajrore, delegacioni amerikan mori sinjalin e parë se disa gjëja kishin shkuar shumë keq, kur morën një mesazh urgjent se Gjenerali Clark duhej të fliste me Talbott. Së shpejti një telefonatë e sigurt konferencë u inicua nga avioni ku u përfshinë Talbott, zëvendës i Sigurisë Kombëtare Këshilltari Jim Steinberg dhe nënkryetari i Shefave të Përbashkët të Shtabit, Joe Ralston. Kjo telefonatë u pasua nga një diskutim i mëpasshëm midis Sandy Berger në Uashington, Albright në Maqedoni, Talbott në aeroplan dhe a numri i zyrtarëve të tjerë të lartë. Të gjithë ishin të tronditur dhe të zemëruar nga zhvillimet, duke pranuar se Rusët mund të prishin marrëveshjen e paqes dhe të çojnë në ndarjen e Kosovës.

Ivanov përsëriti se trupat nuk do të hyjnë në Kosovë dhe tha: “Madeleine, mund të ktheheni në vizitën e refugjatëve me qetësi”. Ai e mbylli bisedën duke theksuar se Rusia duhej t’i jepej një rol i barabartë në Kosovë. Pak kohë më vonë Albright u tha gazetarëve:

“Ministri i Jashtëm tha se ai e kupton që duhet të ketë një komandë të unifikuar; kjo ishte diçka për të cilën ishte rënë dakord dhe ishte pjesë e dokumentit Çernomyrdin-Ahtisaari dhe më pas pjesë e rezolutës së Këshillit të Sigurimit me anekset e saj. Ai tha gjithashtu se ky ishte një hap paraprak që nëse dhe kur të bëhen pjesë e forcës ndërkombëtare të jenë të gatshëm të vendosen. Ata nuk kishin ndërmend të vendoseshin në Kosovë përpara një marrëveshjeje se si do të përshtateshin me pjesën tjetër të forcës së paqes”, pohon John Norriss.

Delegacioni i Talbott-it u rikthye në Moskë vetëm pas orës 2 të pasdites me orën lokale dhe autokolona shkoi direkt në Ministrinë e Jashtme ruse. Por, nuk ishte e qartë në se Ivanov ishte ende në dispozicion për t’i pritur ata, sepse ai po takohej me ministrin e Jashtëm austriak. I irrituar nga vonesa përballë një krize, ekipi më pas nxitoi në ambasadën e SHBA-së, duke u mbledhur në zyrën e ambasadorit Collins.

Ndërsa ekipi u ul, ata u fiksuan nga transmetimi i drejtpërdrejtë i CNN i autokolonës ruse që po kalonte me shpejtësi në një autostradë jugosllave. Ushtarët rusë të ngazëllyer u dërguan turmave përshëndetjet e fitores serbe me tre gishta dhe shumë prej pesëdhjetë automjeteve në kolonë kishin shenjat e tyre “SFOR” nga Bosnja të lyera me “KFOR”.

Zyrtarët diplomatikë dhe ushtarakë të SHBA si në Uashington ashtu edhe në Selia e NATO-s u përpoq të ushtronte presion diplomatik për të parandaluar rusët të merrnin leje fluturimi nga vendet në kufi me Kosovën. Ndihmës Sekretari i Shtetit për Evropën, Mark Grossman, bëri një mori thirrjesh ambasadorëve amerikanë dhe ministrive të jashtme në rajon në përpjekje për të bllokuar kërkesat për fluturim, siç bëri ambasadori i SHBA në NATO. Sandy Vershbow. Në Hungari, ngarkuesi amerikan u takua shpejt me homologët e tij hungarezë dhe u tmerrua kur zbuloi se, jo vetëm që rusët kishin kërkuar leje mbi fluturimin, por hungarezët e kishin dhënë tashmë. Statusi i fluturimit të avionëve të transportit rusë ishte i paqartë.

Edhe brenda NATO-s u ndezën debatet se si t’i përgjigjen operacionit rus. Gjenerali Clark dhe gjenerali Jackson u ndanë ashpër rreth planit të Clark për të marrë bazën ajrore të Sllatinës. Zëvendësi i Clark, gjenerali Rupert Smith, tha se gjenerali Jackson kishte një sërë shqetësimesh rreth operacionit të mundshëm. Jackson mendonte se kapja e aeroportit mund të nxiste një përplasje të drejtpërdrejtë me rusët ose serbët dhe ta zhbënte marrëveshjen ushtarako-teknike. Ai gjithashtu kishte frikë se serbët mund të shkatërronin urat përgjatë rrugës nga Maqedonia dhe të izolonin trupat e NATO-s në Sllatinë.

Përderisa Jackson hezitonte të vepronte kundër rusëve, gjenerali Clark e shikoi kërcënimin si më thelbësor, nga frika se nëse Rusët do të pushtonin aeroportin e Sllatinës, pasta ata do të sillnin përforcime për batalionin nga Bosnja. Në këtë mënyrë, Moska mund të merrte kontrollin e një pjese të rëndësishme të Kosovës. Rusët mund të staciononin forcat e tyre në veri të Kosovës, të krijonin një ndarje de facto dhe të përdornin praninë e tyre ushtarake dhe të inteligjencës për të ndërprerë operacionet e NATO-s. Kishte gjithashtu spekulime se Milosheviqi ishte i etur që rusët të merrnin kontrollin e minierave në Mitrovicë dhe Trepçë, një burim i rëndësishëm të ardhurash për Beogradin.

Ishte pothuajse katër e mëngjesit. Shefi i shtabit të Talbott, Phil Goldberg, hyri në dhomë, duke folur në telefonin e tij celular me Zëvendës Këshilltarin e Sigurisë Kombëtare, Jim Steinberg, dhe Goldberg i kaloi Talbotit një shënim të shkarravitur me nxitim. Trupat ruse kishin mbërritur në Prishtinë dhe CNN po transmetonte lajmet anembanë globit. Kolona prej pesëdhjetë automjetesh ushtarake ruse u përshëndet nga mijëra serbë kosovarë brohorisnin duke hedhur lule dhe qëlluan me armë në ajër. Civilët serbë dhe ushtarët jugosllavë iu bashkuan me gëzim festimeve ndërsa turma brohoriste: “Ne dhe rusët jemi 300 milionë”, thekson Norris.

Rreth orës pesë të mëngjesit, ministri i Jashtëm Ivanov dukej i shtangur, hyri me hap në dhomë e bisedimeve, duke shprehur keqardhje e tij “se një kolonë ushtarësh rusë kaloi kufirin në Kosovë aksidentalish.” Ivanov më pas kërkoi një takim kokë më kokë me Talbott. Nga çfarë Talbott mund të shihte dhe të dëgjonte, dukej se koha e lëvizjes së trupave në Prishtinë i kishte zënë në befasi si Ivanovin ashtu edhe Sergejevin – dy nga figurat më të fuqishme në qeverinë ruse. Kjo ndoshta ka qenë edhe loja ruse, që bisedimet të zgjasin për aq koha sa të hyjnë trupat ruse në Kosovës. Ngase udhëheqja e lartë ushtarake ruse – Sergeyev, Kvashnin dhe Ivashov – nuk u kthyen më në tryezën e bisedimeve.

Clark kishte mendimin se NATO-ja ishte mashtruar nga të gjithë në qeverinë ruse – prandaj nuk mund t’u besohej premtimeve të tyre.

Në mbrëmje, gjenerali Jackson mbërriti në aeroport me helikopter, pasi iu desh të shtynte vazhdimisht një konferencë shtypi që ishte planifikuar për më herët gjatë ditës. Gjenerali mirëpriti kontigjentin rus dhe njoftoi se do të takohej me gjeneralin Zavarzin në një përpjekje për të zgjidhur situatën. Forcat ruse dhe trupat e NATO-s në aeroportin e Sllatinës mbetën në një përballje shqetësuese, me rusët duke përdorur transportues të blinduar të personelit për të bllokuar rrugën e afrimit drejt aeroportit. Gjatë pasdites, një gjeneral rus dhe një kapiten britanik, Edward Melott, u angazhuan në tre orë bisedimesh të pafrytshme në një përpjekje për të zgjidhur çështjen e kontrollit të aeroportit. Përfundimisht britanikët u tërhoqën në skajin e largët të aeroportit. Në të gjithë Kosovën, trupat e NATO-s hynë brenda, ushtarakët dhe civilët serbë u larguan.

Marrëveshja e Helsinkit

Sekretari i Mbrojtjes Cohen dhe ministri i mbrojtjes Sergeyev mbërritën në Helsinki më 16 qershor për të finalizuar marrëveshjet për pjesëmarrjen e Rusisë në KFOR, duke filluar bisedimet në atë që Presidenti Ahtisaari e quajti një “atmosferë të paqëndrueshme”.

Më 17 qershor, ministri Ivanov dhe sekretarja Albright iu bashkuan Sergejev dhe Cohen. Deri në gjysmën e fundit të bisedimeve, rusët vazhduan të insistonin se do të vendosnin një forcë prej 10,000 trupash në terren në Kosovë, sepse kjo do t’i vinte në të njëjtin nivel me fuqitë e mëdha, duke bërë që një negociator i SHBA-së të këmbëngulte privatisht se rusët ishin duke bërë blof.

Vonë në mbrëmjen e 18 qershorit, pas më shumë se tridhjetë orë negociatash kontestuese të zhvilluara gjatë tre ditëve, Sergeyev dhe Ivanov bënë një udhëtim në ambasadën ruse për të kërkuar miratimin përfundimtar nga Presidenti Jelcin në Moskë. Pasi morën dritën jeshile, Shtetet e Bashkuara dhe Rusia më në fund arritën marrëveshje për rolin e forcave ruse në KFOR.

“Kjo marrëveshje mbron interesat themelore të NATO-s. Ai parashikon si më poshtë: misionin dhe qëllimin e përbashkët të NATO-s dhe forcave ruse; uniteti në komandë nën komandantin e KFOR-it; një zinxhir komandues të NATO-s me përfaqësim rus në SHAPE, në AFSOUTH dhe selinë e KFOR-it; drejtimi politik nga Këshilli i Atlantikut të Veriut me konsultime për pjesëmarrjen ruse përmes Këshillit të Përhershëm të Përbashkët; pjesëmarrja në planin operativ të NATO-s me strukturë komanduese dhe rregullat e përbashkëta të angazhimit; sisteme të vetme të menaxhimit të hapësirës ajrore dhe kontrollit të lëvizjes tokësore; ndarjen e funksioneve në aeroportin e Prishtinës dhe garantimin e aksesit të përbashkët,” deklaroi sekretari amerikan i Mbrojtjes William Cohen.

Përfundimi: Rusisë nuk do t’i jepej sektori i vet.

Por, në fillim të gushtit 1999, Komandanti Suprem i NATO-s, Gjeneral Uesli Klark, u informua me telefon se ai do të lirohej nga posti i tij disa muaj më herët, në një lëvizje që e la atë “të shtangur”. Gjenerali Clark e kishte fituar luftën vetëm për të humbur punën. Ndërsa shumë veta theksuan stilin agresiv të Klarkut si shkakun kryesor të rënies së tij, ishin të njëjtat tipare që mund ta kenë lejuar NATO-n të mbizotërojë në Kosovë, thekson Collins.

Foto : Presidenti finlandez Martti Ahtisaari (majtas), Sekretari i Mbrojtjes William S. Cohen (i dyti nga e majta), Ministri rus i Mbrojtjes Marshall Igor Sergeyev (me uniformë), Sekretarja e Shtetit Madeleine Albright (djathtas) dhe Ministri i Punëve të Jashtme rus Igor Ivanov janë u bashkua me përkthyes në Vendin Presidencial në Helsinki, Finlandë, më 18 qershor 1999, ndërsa ata takohen për bisedime të mëtejshme mbi pjesëmarrjen e Rusisë në përpjekjet paqeruajtëse në Kosovë në Vendin Presidencial në Helsinki, Finlandë.

Rafaela Prifti/

Martesa e Gjergj Kastriotit u riprodhua në Kishën e Dejës, Zadrimë, në mesin e muajit korrik, me mbështetje të komunitetit shqiptar në Austri. A sjell kjo veprimtari dicka të re në rrafshin e të dhënave historike për këtë pikë që është shumë nevojtare për prova dhe dokumente të mirëfillta apo duhet ta vlerësojmë si manifestim të ndjenjave dhe krenarisë sonë kombëtare? Pa e nënvlerësuar vendndodhjen edhe si tezë të mundshme historike, është me vend të pyesim për vendndodhjen e dasmës meqë për vite me radhë shfaqjet festive përkujtimore kanë qenë në Kaninë dhe në Manastirin e Ardenicës, përkatësisht me referencat “Martesa simbolike” dhe “kurorëzimi”. Për ato, ekzistojnë referenca në disa botime e studime, ndonëse në nivele të ndryshme shkencore, ndërsa për martesën në Kishën e dikurshme të Shën Mërisë, në Zadrimë, iu takon historianëve dhe hulumtuesve shkencorë të qëmtojnë më tepër për plotësimin e kësaj faqeje a kapitulli të së kaluarës sonë. kështu që si shfaqjet, e mbështetura nga pushteti, ashtu edhe historia, përherë e më pak e favorizuar nga i njëjti pushtet, të kenë vendin e vet.

Dasma në Kaninë – Burimet historike dëshmojne se dasma e kryeprincit shqiptar zgjati tri ditë nga 21 në 23 prill 1451 në Kaninë, Vlorë, vendlindja e Donikës. Vajza e madhe e Gjergj Arianitit dhe Marie Murzakës ishte lindur dhe rritur në Kaninë, nga ku doli nuse e Gjergj Kastrioit. Sipas gojëdhënave, kalaja e Kaninës ishte zbukuruar për festë dhe vallet e këngët kumbonin rreth e rrotull saj. Pasi shkëmbyen unazat, cifti u drejtua per në Qishbardhë (Kishën e Bardhë) afër Kaninës ku iu dha bekimi ungjillor.

Ardenica – Sipas të dhënave gojore dhe dëshmive të transmetuara nga murgjit brezi në brez, pas dasmës në shtëpinë e nuses në Kaninë, ceremoniali i kurorëzimit u bë në mesditën e datës 26 Prill 1451, i drejtuar nga Peshkopi Feliks, nën kujdestarinë e të cilit ndodheshin dy manastiret më të mëdha të Myzeqesë, ai i Apolonisë dhe i Ardenicës. Shpura shoqëruese e cila udhëtoi përmes rrugës së “Muzakies” në itinerarin Vlorë-Ardenicë, kishte Princat shqiptarë, fisnikë të familjeve të mëdha, ambasadorë të Napolit, Vatikanit, Raguzës dhe Proveditori i përgjithshëm i Venedikut në Shqipëri.

Dasma si Shfaqje – Të shtunën e fundit të prillit të çdo viti, për vite me radhë, shoqatat vendore organizojnë festimin e kurorëzimit të Skënderbeut me princeshën Donika në manastirin e Ardenicës (26 prill, 1451), me mbështetje nga pushteti vendor dhe nga Ministria e Kulturës.

Viti 2018 – 550 vjetori i vdekjes së Skënderbeut, “dasmorët” nuk vijnë në Ardenicë. Pas ceremonisë së “dasmës” në Kaninë pritej që “krushqit” dhe “çifti” të niseshin ta kurorëzonin martesën e tyre në Manastir, që, sipas dëshimeve, përkujton aktin ceremonial të mes-shekullit të XV. Në atë vit jubilar, sipas mediave, bashkëdasmorë me vlonjatët ishin edhe mbi 50 “dasmorë” arbëreshë, të ardhur enkas për këto dy ngjarje. Pas festimit në Kaninë, ceremonia në Ardenicë nuk u realizua dhe, sipas shtypit, nuk u dha shpjegim përse mbeti pezull.

Dasma në Zadrimë 2024 – Në pasditen e nxehtë të 16 korrikut, dasma e heroit kombëtar riprodhohet në qiell të hapur nga aktorë vendas në kishën e Dejës, ngritur në trojet e Kishës së dikurshme të Shën Mërisë, në zonën e Zadrimës. Cilat janë burimet mbështetëse? Historiani gjerman Markus Petërs pohon se “Kisha gotike e Vaut të Dejës, e vetmja e këtij stili në Shqipëri,…ishte kisha në të cilën ishte martuar Heroi Kombëtar katolik Gjergj Kastriot Skënderbeu”. Në librin “Arbëria dhe Gjergj Kastrioti” autori Athanas Gega argumenton se mbiemri Kastriot i takon të jetë i lidhur me toponimin Kastri, duke pasur parasysh vendndodhjen e pronave dhe tokave të familjes: “Mbiemri Kastrioti… që ka mbijetuar në histori, lidhet më shumë me lokalitetin e Kastrit në Mirditë, që ndodhet midis fshatrave të Dibrit, Mnelës, Kashnjetit e Vigut, se sa me lokalitete të tjera, që kanë të njëjtin emër”. “Kastriotët zotëronin …. territorin e përfshirë në verilindje të Shkodrës dhe të Lezhës e deri në Prizren”. Historianë si Milan Shuflai dëshmojnë se “Gjergj Kastrioti ishte Protektor i Shtetit të Arbërit” dhe meqë “qendra e Shtetit të Arbërit ishte Mirdita” është e arsyeshme të thuhet se aty ka qenë edhe dasma e Gjergjit me Donikën. Për kohën e produksionit të dasmës – në mesin e korrikut – nuk mund të gjendet shpjegim tjetër vec se një datë që ka qenë e mundur për realizuesit e shfaqjes të jenë aty.

Duke kujtuar se edhe për vendlindjen e Gjergj Kastriotit ashtu si për dasmën e tij ekzistojnë të paktën tri teza kryesore të njohura dhe një më e vonshme, vlen të përsërisim fjalët e Nolit që sjell mendimin e historianit austriak Jakob F. Falmerajer, i cili thotë: “Të gjesh origjinën e një kreu fisi shqiptar, është një mundim sa i kotë, aq edhe i padobishëm” ndonëse në të gjitha variantet e veprës për Heroin Kombëtar Gjergj Kastriotin, ai iu referohet të dhënave të historianëve mbi origjinën e fisit të Kastriotëve.

Në përfundim, festimi i dasmës në Zadrimë është një veprimtari atdhetare shumë e lavdërueshme por duhet pasur kujdes nga komercializimi i historise ngaqë një ngjarje kaq e etur për kthjelltësi dhe pune hulumtuese shkencore shërbehet thatësisht nga produksione dasmash në këtë korrik të nxehtë.