Nga Evarist Beqiri*/

Publikohet për herë të parë dokumenti që vërteton ditëlindjen e saktë të Ismail Qemal Bej Vlorës. Dokumenti që sjellim më poshtë është marr nga regjistri i gjendjes civile në Bruksel, në vitin 1900, dhe për këtë falënderojmë Darling Vlorën, stërnipin e Ismail Qemalit. Data e lindjes së tij sipas këtij dokumenti është 24 janar 1844. Aty pasqyrohen në gjuhën frënge të dhënat personale të Ismail Qemalit dhe të 3 djemëve të tij që e shoqëronin. Ajo që të bën përshtypje është mënyra e regjistrimit të vendlindjes, Vlorë, Shqipëri. Duke pasur parasysh që në këtë periudhë Shqipëria ishte akoma pjesë e Perandorisë Osmane, ky fakt është një tregues i qartë i vetëdijes dhe ndjenjës së përkatësisë së tij shqiptare.

Pas arratisjes së bujshme nga Stambolli më 1 maj 1900, Ismail Qemali shkoi në Athinë, Greqi. Më 16 qershor 1900, ai u nis nga Athina për në Romë. Pas tri javësh qëndrimi në Romë, ai shkoi më pas në Gjenevë, Zvicër, dhe prej andej, më 14 korrik 1900, ai arriti në Paris. Në Paris qëndroi disa javë. Nga Parisi ai shkoi në Londër dhe më vonë në Bruksel, ku vendosi të zhvillojë veprimtarinë e tij patriotike dhe të hyjë në rrethet diplomatike europiane, për t’i shfrytëzuar më mirë situatat e krijuara në interes të Shqipërisë.

Ismail Qemali kishte një dëshirë të hershme për të pasur një organ shtypi për të mbrojtur kauzën shqiptare. Për këtë qëllim, ai i shkroi Faik Konicës, i cili botonte prej disa vitesh gazetën “Albania” në Bruksel, për t’u takuar me të dhe për të parë mundësinë që ta merrte ai gazetën “Albania”. Ismail Qemalit i pëlqeu shumë Brukseli dhe vendosi që ta zgjidhte si vendbanimin e tij të ardhshëm. Në fillimin e viteve ‘900, ai punoi së bashku me Faik Konicën për revistën “Albania”. Ai donte të gjallëronte revistën “Albania”, prandaj përfundoi një marrëveshje me Faik Konicën pronarin e saj, dhe mori drejtimin. Marrëdhëniet me Faik Konicën nuk zgjatën shumë. Dhe Ismail Qemalit iu desh të hapte një gazetë tjetër. Ai i vuri asaj emrin “Le Salut de l’Albanie”. Gazeta shtypej në shqip, turqisht e greqisht. Arsyeja kryesore e nxjerrjes së kësaj gazete ishte mbrojta e kauzës shqiptare. Kauzë të cilën ai do ta vazhdonte me këmbëngulje deri sa mbylli sytë dhe kaloi në amshim në Peruxhia, Itali, më 26 janar 1919.

*Autor i librit “Themeluesi-Lidershipi i Ismail Qemalit”.

“Ç’prej momentit të parë që u sulmua toka e jonë e shenjtë prej armiqve fashistë, ne kemi qenë ata që kemi bërë çmos për të shpëtue nderin kombëtar dhe jemi përpjekur për bashkim të përgjithshëm dhe bashkëveprim me te gjithë shqiptarët pa dallim rryme dhe ideologjie. Ne jemi përpjekur për bashkim dhe vëllazërimin e shpirtrave, për të larguar luftën civile dhe për të siguruar luftën e përbshkët, për shporrjen e okupatorit prej tokës sonë të shenjtë.” – Abas Kupi, 22 tetor 1944

“Jeta dhe veprimtaria e Abaz Kupit janë shembuj të ndritshëm të dashurisë, të dedikimit, të sakrificës dhe të vetëmohimit në shërbim të Atdheut të lire. Për ma se një gjysmë shekulli, ai asht dallue si luftar, si organizues dhe si udhëheqës në përpjekje për të fitue lirinë dhe pavarësinë shtetërore, dhe po ashtu për sigurimin dhe forcimin e kësaj qënie të lire shqiptare. Jeta e tij asht e mbushun me përpjekje për këtë ideal ndaj Atdheut, qoftë kundër ndërhymjeve të shtetëve fqinje për të pengue nga mbrenda konsilidimin filletar të shtetit të ri shqiptar, qoftë kundër qëllimeve imperialiste të fuqive të huaja, qoftë edhe kundër aaj shoqnie shqiptare e vetqujtun përparimtare, që ishte ba vegël qorre e Ndërkombëtares Komuniste në shenjat ruse-serbe, ne drejtim me robnue kombin shqiptare.” – Makesen Bungo, shkrimutar, New York

Klajd Kapinova

Një jetëshkrim i veçantë mbi atdhedashësin e shquarAbas Kupi

Shumë rrallë dhe për më tepër vetëm në vitet e demokracisë në Shqipëri, fatmirësisht është shkruar dhe folur me fakte konkrete historike për veprimtarinë dhe jetën e madhe të nacionalistit të shquar të botës shqiptare në vendlindje dhe diasporë, personalitetin e paharruar Abas Kupin.

Aktiviteti dhe puna e tij e shumanshme në dobi të nacionit tonë, është ende e panjohur sa dhe si duhet. Për më tepër, gjatë sistemit të anatemimit dhe përbaltjes papushim të vlerave të pastra kombëtare shqiptare nga komunizmi i zi dhe servilët apo beniaminët me emrin absurd “studiues” komunistë, për shumë dekada, të cilët në unison hodhën vrerë dhe baltë, duke nxinë dhe gënjyer non stop 24/7 dhe hapur mbi aktivitetin dhe përkushtimin patriotik të nacionalistit Abas Kupi në vendlinje dhe këtu SHBA.

Kjo vepër e re letrare dhe historike si një pronë e punës së palodhshme krijuese, hulumtuese dhe shkencore e studiuesit skrupuloz Makesen Bungo, është e mirëpritur sot në qarqet e kulturës dhe historiografisë mbarëshqiptare dhe në veçanti në diasporën tonë këtu në SHBA, sikurse dhe në shtetin amë Shqipëri, Kosovë dhe Çamëri, si fryt i një pune të mirëfilltë shterruese shkencore dhe historike, me vlera të veçanta njohje në llojin e vet.

Redaktori i kujdesshëm e i talentuar, gazetari me përvojë i komunitetit tonë Dalip Greca[1], është përkujdesur njësoj sikurse shkrimtari i talentuar, autori i veprës në fjalë Makesen Bungo, duke i dhuruar më sëfundi Atdheut dhe trojeve etnike shqiptare figurën e Abasit në mënyrë originale, të gjallë dhe të pavdeshëm, në përjetësi.

Duke lexuar dhe rilexuar me shumë kujdes, përmes përjetimit historik ndihesh sikur je pranë personalitetit të madh dhe të shquar nacionalistit antikomunist të pamposhtur dhe sypatrembur Abas Kupit.

Stili dhe mënyra tërheqëse e të rrëfyerit, janë gërshetuar me finesë me materialet dhe dokumentet e pasura origjinale historike, janë një mjeshtëri e art në të shkruarit të autorit bashkëvuajtës nga qyteti i Elbasanit, dissidenti Makesen Bungo.

Për të tillë burra të shquar të nacionit shqiptarë, ka pasur dhe ka ende sot nevojë të edukohet, informohet dhe të ripërtërihet në vlera tradicionale patriotike rinia postkomuniste dhe populli ynë, i lodhur nga historiografia e shterpë komuniste dhe shërbëtorët e saj sharlatanë, që përsëri edhe sot fatkeqsisht po vijojnë të zhgarravisin apo shkruajnë në kllapi dhe vesh si në kohën e monizmit të diktatorit antishqiptar Enver Hoxha (alias Dullës së Gjinokatrës).

Duke depërtuar nëpër arteriet e kapitujve të veprës së remonografike, kushdo e kupton, se je futur në vërtetësinë e ngjarjeve dhe fakteve origjinale historike, të ofruar me kulturë dhe stil të ëmbel narrativ nga shkrimtari me përvoj Makesen Bungo,duke na shpalosur shembullin pozitiv të shërbestarit të nacionit dhe të Flamurit shqiptar, me të cilin ishte rritur e mbrujtur personazhi i tij atdhetar, i cili shfaqet natyrshëmfaqe pas faqe, përgjatë jetëshkrimit tëpersonalitetit zëmadh Abas Kupit.

Abasi, ishte dhe mbeti deri sa kaloi në amshim një fytyrë e ndritshme e dashurisë, sakrificës, përkushtimit ndaj nacionit dhe Atdheut të tij të dashur për shumë dekada. Ai sakrifikoi një jetë të tërë, në shërbim të vazhdueshëm të vatrave patriotike martire shqiptare.

Sikurse e shohim vazhdimisht në ditët tona, shumë studiues dhe shkrimtarë të moshave të ndryshme, me ose pavetëdije shpesh bijnë në përsëritje në stil dhe në mënyrën se si e ndërtojnë monografinë e tyre shkencore dhe historike, duke sakrifikuar fatkeqsisht kështu gjithë atë material të pasur, që kanë vjelur apo akumuluar ndër vite, dhe duke mos arritur fatkeqsisht në fund të realizojnë qëllimin e tyre të mirë.

Por, kësaj radhe sikurse shihet shumë kjartë, në këtë monografi kemi tërësisht një paraqitje të veçantë dhe dinjitoze të veprës jetëshkrimore nga studiuesi dhe letrari ynë i palodhur Makesen Bungo dhe redaktori i kujdesshëm i veprës në fjalë gazetari shqiptaro amerikan Dalip Greca.

Pesë dekadat e jetës e aktivitetit patriotik të personazhit kryesor Abas Kupi, esencialisht lexohen këndshëm dhe rrjedhshëm, duke e dalluar apo lartësuar me të drejtë Abasin shumë mirë si luftëtar trim dhe të pamposhtur, atdhetarë dhe përkushtues të flaktë, organizues dhe udhëheqës të aftë dhe largpamës, në përpjekje e tij të reja dhe të pashtershme, për të fituar lirinë dhe pavarësinë shtetërore njëherazi nga pushtuesit nazi-gjermanë dhe nazi-komunistë dhe për forcimin dhe sigurimin e qënësisë së lirë të mbarëshqiptarëve në trojet etnike asokohe.

Kontributi i shquar i Abas Kupit, është i mbushur gjithnjë me përpjekje për këtë ideal dhe si një rrymë atdhedashurie të pashuar dhe sublime, që e pëshkon tërësisht monografinë në fjalë, përkushtuar me dashuri, theks shkencor dhe nota të ndezura narrative tërheqëse letrare nga vetë autori i veprës historike, ish i denuari e i përndjekuri politik nga regjimi totalitar komunist, shkrimtari i shquar dissident Makesen Bungo.

Me interes, përgjatë faqeve të bukura të veprës, lexuesi mund të kundroj aspektet e rëndësishme të aktivitetit të dendur dhe cilësor të patriotit Abas Kupi në dobi të Atdheut, qoftë kundër ndërhyrjeve të shteteve fqinjë për të penguar nga brenda konsolidimin fillestar të shtetit të ri shqiptar, ashtu edhe kundër qëllimeve asokohe pushtuese të shtetëve shoviniste dhe megallomane.

Personazhi kryesor i veprës së re Kupi, natyrshëm është shquar për krijimin e një shoqërie bashkëkohore shqiptare përparimtare europerëndimore, duke iu larguar dhe dënuar gjithnjë e më shumë rrymat politike bolshevike dhe marksiste lindore europiane, që si sëmundje kancerogjene kishin depërtuar dhe fatkeqsisht kishin prekur keq trungun (trupin) shqiptar, individët dhe një pjesë të shoqërisë së pashkolluar dhe varfanjake shqiptare, si pasoj e importimit të shpejtë tëideologjisë boshe ortodokse marksiste, leniniste të Rusisë, përqafuar  fatkeqsisht nga leninisti i pandreçshëm apo peshkopi i kuq, enveristi Fan Stilian Noli dhe komunisti stalinist dhe fanatik Ali Kelmendi asokohe.

Nëse ndonjë shqiptar nuk e di apo nuk ka pasur shansin dhe fatin të mësoj punën e madhe patriotike, që ka bërë biri i denjë i tokës së Arbërit nacionalisti Abas Kupi, tashmë sot ka mundësi që të ketë në dorë një vepër serioze monografike (e cila fatmirësisht ndodhet online në Amazon), me të gjitha të vërtetat e historisë të përshkruara thjeshtë nga shkrimtari ynë Bungo.

Sikurse shihet kjartë edhe në veprën shkrimore që kemi në dorë sot, shohim se ajo në brendsi është edhe historia e jetës së tij brenda popullit shqiptarë në vendlindje, sikurse edhe këtu në diasporën e SHBA-së, pranë familjes së tij, dhe komunitetit shqiptaro amerikanë, ku nacionalisti Abas Kupi kaloi një pjesë shumë të mirë tëjetës së tij tepër aktive, me përmbajtje të theksuar nacionaliste, deri sa kaloi në amshim apo jetën e pasosun, sikurse thoshte vazhdimisht, në shenj nderimi dhe respekti (për mikun e vet të ngushtë Abas Kupin),personaliti ynë brilant, kleriku dhe patrioti i shquar i komunitetit shqiptaro amerikanë, antikomunisti i përbetuar, Themeluesi i Kishës së Parë Katolike Shqiptare në SHBA mons. dr. Zef Oroshi (1912-1989).[2]

Duke parë me kujdes përmbatjen e pasur të veprës monografike kushtuar Abas Kupit, shohim se ajo është e ndarë në 10 kapituj, të cilat vijnë dora-dorës me një lidhje dhe vijimsi të plotë organike, duke konturuar plotësisht dhe natyrshëm figurën e madhe të nacionalistit të shquar mbarëshqiptar.

Jetëshkrimi në fjalë, fillon me pjesët interesante historike, si:

“Rinia” (Pjesa e Parë);

“Në rrjedhat e jetës” (Pjesa e dytë: Hakmarrja, Unë pyes vetëm për Shqipërinë, Në Koplik, Takimi me Ahmet Zogun, Lufta e Krujës, Kyengritja e Elez Isufit);

“Oficeri i xhandarmarisë” (Pjesa e tretë: Abas Kupi afrohet me Ahmet Zogun, Oficeri i xhandarmarisë, 7 Prilli);

“Kthimi në Atdhe” (Pjesa e katërt: Në megrim, Në Shqipëri, Komandanti);

“Nga Peza në Mukje” (Pjesa e pestë: Në Konferencën e Pezës, Në Labinot, Në Mukje, Ne Qafë Shtamë);

“Pushtimi nazist” (Pjesa e gjashtë: Shqipëria rënkon nën pushtimin nazist, Mirt’hat Frashëri dhe Abas Kupi, Si u hodh në erë Ura e Gjoles!? Me oficerët anglezë, Çeta e Rinisë); 

“Vëllavrasja” (Pjesa e shtatë: Në themelimin e organizatës kombëtare “Lëvizja e Legalitetit”, Takimi i fundit, Në kërkim të bashkimit kombëtar, Drejt Burrelit, nëna e Malësisë, Balli dhe Legaliteti në marrëveshjen e përbashkët, Përpjekja e fundit, Largimi);

“Jeta e kampeve” (Pjesa e tetë: Nga Brindizi në  Egjipt, Komiteti Kombë tar “Shqiperia e Lirë”);

“Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës” (Pjesa e nëntë: Në New York, Nëpër Kongrese, Pleqëria, Nën peshën e kujtimeve për Shqipërinë, Vdekja, Shtypi për vdekjen e Abas Kupit);

“Vlerësimi” (Pjesa e dhjetë: Shqipëria Etnike dhe Abas Kupi, Persekutimi, Vlerësimi); 

“Heronjtë nuk vdesin” (Pjesa e njëmbëdhjetë: Kangë për Abaz Kupin, Bajram Curri në Tiranë, Abaz Kupi trim drague, Ditën e hane tuj dalë drita, Hajde-hajde o Abaz Kupi!, Vargje për Abas Kupin, Lulja e harresës, Shtatë prill, kujtim i zi, Shtatë prill 1939, Bazit të Canës, Abaz Kupi, Opinione, Abaz Kupi, një nga shtyllat e mbrojtjes kombëtare, heroi i 7 prillit);     

“Përmbajtja” dhe një “Resume” në shkruar gjuhën angleze (Abaz Kupi: The unknown life of The hero of anti-fascist resistance).

Në këtë rast, shohim se përkthimi në anglisht i esencës së vepres se re, është bërë fatmirësisht në mënyrë shumë korrekte dhe të saktë, ku fatmirësisht shqiptaro amerikanët e rinj këtu dhe vetë gazetarët e studiuesit albanologë amerikanë, kanë se çfarë të mësojnë nga historia e vërtetë dhe e lavdishme e nacionalistit brilant të kombit shqiptar Abas Kupi.

Dhe me këtë vepër, ish i pëndjekuri politik shkrimtari dissident Makesen Bungo nderoi vetën dhe personazhin e tij, duke qëndruar burrërisht dhe stoik në qëndrimet e tij antikomuniste dhe mbrojtur me dinjitet dhe vërtetësi ish bashkëvuajtësin e kohës së tij nacionalistin e paharruar dje dhe sot Abaz Kupin.

Shkrimtari Bungo, në këtë mënyrë vendosi një gur më shumë të çmuar në xherdanin e artë të fytyrave të ndritura të atdhedashurisë së kombit tonë martir ndër shekuj.

Ndoshta, do të ishte me rëndësi, që të vihet në dukje, se autori Makesen Bungo për hartimin e kësaj vepre, ka mbledhur me durim dhe qëllimin fisnik si një bletë punëtore shumë të dhëna gojore të bashkëkohësve kujtime dhe dokumente të ndryshme nga zotërinjtë: Petrit Kupi, Enver Shaskaj, Fuat Myftija, Ndrecë Gjergji, Bradhok Ndreu, Atdhe Dungu, Nderim Kupi dhe sidomos Ramiz Dani, i cili, autori thekson se është edhe nismëtari për hartimin dhe botimin e kësaj vepre, duke e ndihmuar shumë autorin për hartimin e plotë të kësaj monografie serioze shkencore dhe historike.

Autori, në shenjë mirënjohje dhe respekti falënderon të gjithë, miqtë dhe dashmirësit, bashkëluftëtarit e patriotit të madh Abas Kuqit, mbasi pa kontributin e tyre kjo vepër do të ishte e mangët dhe e pamundur që të botohej e plotë.

Për hartimin e veprës, sikurse shihet kjartë, është dlirë dhe hulumtuar me kujdes një literaturë e pasur dhe e larmishme në diasporë dhe nga autorë të ndryshëm shqiptarë dhe të huaj, libra, dorëshkrime, shtypi i kohës, si dhe koleksionet e gazetave dhe revistave të përkohshme në vendlindje dhe diasporë, si: “Atdheu”, “Balli i Kombit”, “Bota sot”, “Dielli”, “Illyria”, etj., në botuar Shqipëri, Kosovë e gjetkë.

Vepra e re narrative luksoze, ka në ballinë portretin e patriotit dhe personalitetit të shquar në jetën politike dhe shoqërore në diasporë dhe vendlindje të Abas Kupit dhe është botuar me përkujdesin e veçantë nga Shtëpia e njohur Botuese shqiptaro amerikane “Gjonlekaj Publishing” në New York të SHBA-së, në vitin 2001.

Kush është nacionalisti atdhedashes Abas Kupi?[3]

Duke respektuar të gjitha të drejtat e autorit të monografisë studiuesit dhe letrarit Makesen Bungo, nuk dua të shkruaj mbi të rejat historike, që zbardhen në vepër për herë të parë nga autori, por në mënyrë telegrafike dua të përshkruaj truallin, se ku punoi për 50 vjet me radhë intelektuali dhe personaliteti i spikatur Abas Kupi dhe vetë shkrimtari ynë dissident Makesen Bungo, brenda tutelës së hekurt të juntës ushtarake, të fashistëve të kuq, ku ishte mbërthyer fatkeqsisht për 50 vjet Shqipëria ateisto-komuniste, ku jeta e përditshme ishte kthyer në një ferr të vërtetë, ku të gjithë shqiptarët ishin të mjerë dhe burgosur asokohe.

Autori Bungo, me të drejtë e fillon monografinë e tij me kapedanët, që kanë pasur dhe kanë shtete e tjera të botës, princër, mbretër, perandorë, presidentë, apo personalitete të tjera të shquara të fushave të ndryshme, që me të drejtë vazhdimisht janë respektuar nga popujt e tyre gjatë shekujve.

Ndryshe ndodhi e po ndodh shpesh në vendin më të çuditshëm në botë, që ka emrin e bukur Albania dhe albanët fatmirësisht, që jetojnë në trojet e tyre etnike, mbasi kështu na njeh historikisht deri më sot bota.

Afërsisht 200 faqet esenciale të monografisë, natyrshëm shoqërohen me shumë foto origjinale të kohës bardh e zi, të cilat hijeshojnë dhe e rrisin edhe më shumë seriozitetin, dinjitetin dhe vërtetësinë e veprës në fjalë.

Ky prijës i lirisë shqiptare, radhitet sipas autorit të monografisë me të drejtë përkrah: Mic Sokolit dhe Azem Galicës, Spiro Bellkamenit dhe Shaban Polluzhës, Isa Boletinit dhe Selam Salarisë, Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos, Dedë Gjon Lulit dhe Bajram Currit, Idriz Seferit e Sef Kosharja, për të ardhur sipas mendimit tim tek mijëra e mijëra Adem Jasharë të UÇK-së në Kosovë që luftuan kundër makinës shfarosëse serbe, në trojet etnike shqiptare, detyrë të cilën e kishte në zemër vazhdimisht edhe Abas Kupi.

Shpesh sikurse dihet nga nëna histori,krahina e Krujës, ka qenë vendi i heronjve të vërtetë dhe mbi të gjitha kryetrimi i Arbërisë ose Ati i Kombit tonë Gjergj Gjon Kastriotit, që për 25 vjet me radhë bëri që të dridhet Evropa e përgjumur, për qëndresën e tij stoike, kundër Perandorisë Xhihadiste Islame Otomane të “pathyeshme” ose turke asokohe, që kishte pushtuar dhe shkatërruar mizorisht deri në temel vendin dhe popullin tonë dhe pas vdekjes së Heroit Nacional Skanderbegut… pushtuesi mizor islam otoman, u hakmarr barbarisht ndaj rezistencës 25-vjeçare arbërore dhe e mbajti vendin dhe popullin tonëmartirnë morsën shkatërrimtare për 500 vjet me radhë…

Saktësisht 132 vjet më parë lindi Abaz Kupi në Krujë, në një ditë të nxehtë gushti, më 6 gusht 1892. Autori Bungo, është futur në thellësi të origjinës së Kupëve, duke theksuar se ata nuk janë vendas, por të ardhur në Krujë (Kurbin).

Biografi dora-dorës, ka pëshkruar me hollësi gjithçka që ka hulumtuar, lexuar, mësuar dhe dëgjuar nga bashkëkohësit apo shtypi periodik në diasporë dhe pas 1991 në Shqipëri mbi Kupët dhe birin e tyre të denjë Abas Kupi.

Vepra e mirëseardhur, vjen në një kohë dhe situatë kur në Shqipëri po shkruhet shumë për “historitë” me përralla të “lavdishme” të diktatorëve shqiptarë, në gazetat dhe revistat e majta globaliste, duke privuar shqiptarët për të parë edhe anën tjetër të medaljes, se kush kanë qenë dhe mbetën historikisht bijtë më të denjë të popullit shqiptar.

Sot, fatkeqsisht harxhohen me mijëra ton letra, bojë dhe dollarë, propaganda 24/7 non stop, për t’i mbushur mendjen shqiptarëve naiv, se diktatori antishqiptar gjinokastrit (kujtojmë vitin e mbrapsh 1998, kur nga një anketë e gazetës “Koha Jonë” (Tyne) humanistja Nënë Tereza dhe kryetrimi shtetit arbëror Gjergj Gjon Kastrioti (Skanderbegu), në menyrë idiote, absurde dhe fyese u radhitën pas Enver Hoxhës, Mehmet Shehut, etj.

Për më tepër, në kapitujt e “Historisë së Shqipërisë”, (Tiranë, 2002) nuk përmendet Abas Kupi, ose nëse rastësisht citohet ky personalitet dhe më shumë trajtohet sipas syzeve negative të sistemit dhe propagandës diskriminuese të Enver Hoxhës, mbasi ata që po e rishkruajnë “historinë” janë të njëjtit persona, që kanë zënë vendet kyçe në departamentet apo insitutet e historisë, fondacione, ministri dhe departamentet e “kulturës” propagandistike neo-komuniste.

Për të qenë realisht i saktë, është më mirë t’u thuhet brezit të ri sot, se ato kurrë dhe asnjëherë nuk do t’a mësojnë realisht historinë e Shqipërisë, të saktë dhe me pa-anshmëri sot po nga ato punonjës (mercenarë) me rrënjë të ideologjisë së dikurshme komuniste dhe sot neo-komuniste, mbasi ato ende fatkeqsisht vegjetojnë me pushtet politik kudo si “studiues” dhe “historishkrues” servil dhe dritëshkurtër.

Po të lexosh me kujdes “veprat” e diktatorit Enver Hoxha, del se Abas Kupi është i paraqitur me epitetet më negative, si: një legalist tradhëtar, reaksionar, armik i popullit, agjent i CIA-s, KGB-së, UDB-së, Vatikanit, Serbisë, Greqisë e shumë epitete të tjera, që për çudi dhe fatkeqsisht kanë zënë rrënjë tëthellë edhe në mendjet e hartuesve të teksteve për shkollat e mesme dhe ciklin e leksioneve propagandistike të majta globaliste shterpe, në universitete apo kolegje në vendlindje.

Vepra “Abaz Kupi” (New York, 2001), shkruar me fakte dhe argumenta nga studiuesi dhe letrari dissident Makesen Bungo, është një vepër e mirëseardhur për qarqet atdhetare dhe nacionaliste mbarëshqiptare dhe mbaratdhetare, që e kanë kujtuar gjithnjë në heshtje, gjatë kohës së diktaturës… dhe pas vitit 1991 me shkrime e libra (të integruar me personazhe të tjera të personaliteteve të anatemuar shqiptarë), kumtesa dhe përvjetore në shenjë respekti dhe mirënjohje, për misionin e tij të madh, në përkushtim të Atdheut të dashur dhe të shqiptaro amerikanëve këtu në SHBA, ku ai përkujtohet vazhdimisht çdo vit nga legalistët në ditëlindjen e tij.

Pak fjalë për autorin Makesen Bungo dhe redaktorin Dalip Greca

Dy autorë të ndryshëm Makesen Bungo dhe redaktori i talentuar dhe gazetar i njohur Dalip Greca, kanë bashkuar energjitë e tyre, talentin dhe dhuruar kohën për të nxjerrë në dritë një vepër shkrimore me të gjithë elementet bashkëkohorë që përmban hartimi i një monografie.

Ndonëse larg shtetit amë Shqipërisë autori Bungo dhe redaktori Greca, janë përpjekur me korrektësi të shkruajnë në gjuhën e bukur shqipe, ç’ka nuk ngjet shpesh në shumë libra që vijnë nga diaspora në vendlindjedhe për më tepër nga SHBA, që ndër shekuj bluan kultura dhe gjuhë të popujve nga vijnë dhe vendosen emigrantët.

Me sa duket, përvoja e pasur dhe talenti në të shkruar, pa përsëritje dhe fjalë të huaja (huazime) të pakuptueshme, kanë bërë që vepra kushtuar nacionalistit të flaktë Abaz Kupit të radhitet me dinjitet në fondin e artë të librave monografikë si të veçantë në llojin e tyre.

Puna voluminoze dhe përkushtimi atdhetar i autorit Bungo dhe redaktorit të kujdesshëm e të pasionuar Greca, ka bërë, që tashmë lexuesit shqiptarë të kenë në dorë një vepër origjinale, të cilën me vështirësi ose aspak s’do t’a kishin bërë një departament historie në Universitetin e Tiranës apo departamentet shkencore të Akademisë së Shkencave, që më shumë sot fatkeqsisht merren me promovimin e librave të diktatorëve komunistë, sesa të nacionalistëve e atdhetarëve të vërtetë etnik shqiptarë.

Shpirti dhe dashuria, për të kryer këtë shërbim ngaj popullit shqiptar dhe miqve, kanë bërë ka bërë që autori Makesen Bungo dhe redaktori i monografisë gazetari dhe redaktori i palodhur Dalip Greca të mirëpriten në Shkodër, Tiranë, Krujë dhe Kosovë, për këtë vepër cilësore dhe luksoze, që i kanë ofruar lexuesit dhe studiuesve të rinj shqiptarë.

Një fjalë e urtë franceze thotë: “Lavdia e tij (në rastin tonë personalitetit Abaz Kupi) s’ka nevojë për asgjë (mbasi flet vetë vepra e tij) e jona (autorit e redaktorit) ka nevojë për Të”.

Kush është dissidenti Makesen Bungo (1926-2018)

Makeseni, lindi më 14 prill të vitit 1926, në Elbasan, ku aty ai kreu shkollën Normale të këtij qyteti dhe Institutin e Lartë Pedagogjik, Fakultetin Gjuhë-Letërsi.[4]

Aiu arrestua në vitin 1946 dhe më 12 tetor të po atij viti, Gjykata Ushtarake e Elbasanit e deklaroi fajtor për “krime kundër shtetit” dhe e dënoi me 5 vjet heqje lirie, humbjen e së drejtës elektorale për 5 vjet kohë dhe konfiskimin e pasurisë.[5]

Dissidenti MakensenBungo, në qelitë e frohta të burgut provoi shtazërinë komuniste… nga torturat e egra të hetuesisë së diktaturës komuniste dhe pa shpesh vdekjen me sy si në Kënetën e Maliqit, në kampin famkeq të Vloçishtit etj.

Akuza e fabrikuar ishte “Agjitacion e propogandë”, e konsideruar si krim kundër shtetit! Dhe pse? Eshtë e habitshme, por duhet thënë hapur… Sipas kujtime të bashkëkohsve të tij, thuhet se asokohe Makeseni kishte thënë në biseda të lira mes miqëve, se Kosova është e robëruar…

Për këtë arsye, gjatë kohës së diktaturës së mërhumit gjinokastrit, Makeseni nuk u lejua që të botoj asnjëher dorëshkrimet e tij. Ai nuk ishte asnjëherë antar i Lidhjes së Shkrimtarëve Komunistë të Shqipërisë, të drejtuar asokohe nga Enver Hoxha, Ismail Kadare, Dritëro Agolli etj.

Dissidenti Makensen Bungos edhe kur ia dhanë të drejtën e mësimdhënies, sipas diplomimit e dërguan në zona të thella, në fshatra humbura (të lënë mbas dore me qëllim nga regjimi komunist) të Tepelenës, Gjirokastrës dhe Fierit.

Dhe më 26 shkurt të vitit 1947, Komiteti Ekzekutiv i Nënprefekturës së Qendrës Elbasan urdhëroi sekuestrimin e gjithë pasurisë së tij familjare, të luajtshme dhe të paluajtshme.

Makesen Bungo, sikurse mësojmë nga burimet historike të kohës, është bashkëvuajtës i shkrimtarit Et’hem Haxhiademi, në burgun vdekjeprurës dhe famkeq për krime mosturioze të Burrelit.[6]

Antikomunisti i pamposhtur Makesen Bungo, u lirua nga qelia e burgut në vitin 1950. Asokohe pasi doli nga burgu, Mekeseni punoi si mësues në disa zona të thella malore, ku nuk dëshironte të shkonte asnjë mësues tjetër nga qyteti apo Tirana…

Dissidenti Makesen njeri brilant në shpirt dhe fjalë embël

Unë e kam pasur mik dhe flisnim shpesh për shumë libra dhe persekutimin e Klerit Katolik Shqiptar 1944-1990, të cilët ai disa prej tyre i ka njohur nga afër në burgjet e rregjimit komunist.

Zëri i tij si i një shenjti në telefon, si gjithnjë vinte i shtruar dhe i qetë. Ai fliste me fakte dhe gezohej në shpirt kur botohej ndonjë libër dhe jetëshkrim për figurat e shquara të dissidencës shqiptare, që ishin përbaltur pa të drejtë gjatë kohës zezë të nazi-komunizmit dhe vazhdonin të injoroheshin me heshtje deri sot nga neo-komunistët në pushtet…

Makeseni ishte gjithnjë i pari, që me uronte në telefon për festat fetare të Krishtlindjes, Pashkën, Vitin e Ri dhe Ditën e Flamurit. Ai më dhuoi me autograph të gjithë librat e tij dhe biografinë e jetës së tij.

Falë punës së tij të palodhshme në fushën e letrave shqipe, ai ishte një ndër bashkëpunëtorët e palodhur për shtypin e diasporës sonë këtu due shkruar në gazetat e perskohshme të komunitetit tone, si: “Illyria”, “Bota Sot”, ”Dielli”, “Jeta Katolike” etj., ku kontribuoi vazhdimisht me studime, artikuj, poezi etj. Shkrrmtari Bungo, ishte antar i Klubit të Shkrimtarëve Shqiptaro Amerikanë, themeluar në vitin 2001 në New York…

Me vetërënien apo vetëdegradimin e regjimit të dekompozuar komunist shqiptar, shkrimtari dissident Bungo shfaqi talentin e tij, të fshehur në dessidencë, ku filloi të botoi disa vepra, si:

1. “Këneta e vdekje” (Roman, 1996). Kjo vepër e suksesshme u ribotua edhe 5 herë të tjera në vitin 2009 dhe fatmirësisht u botua edhe në gjuhën e bukur angleze)
2. “Abaz Kupi” (Monografi, New York, 2001);
3. “Nëna kosovare” (Poemë, 2003);
4. “Gruaja me të zeza” (Tregime, 2008);
5. “Rrugëtim me psherëtima” (Roman, 2009);
6. “Varret” Poemë;
7. Albumi “Mesazh”, kushtuar Musine Kokalari” (Monografi)
8. Ka lënë në dorëshkrim vëllimin me tregime “Nga mesi i errësirës”.
9. “Ky vend ka zot”, dramë.

Mons. dr. Zef Oroshi (1912-1989), si mik i ngushtë bën Lutje shpirterore tek varri i nacionalistit të flaktë Abaz Kupit

Shkrimtari dhe studiuesi bashkëkohor shqiptaro amerikan Tomë Mrijaj, në librin e tij monografik kushtuar prelatit të komunitetit katolik shqiptaro amerikanë, me titull: “Monsinjor dr. Zef Oroshi – Një jetë e shkrirë për Fe e Atdhe”, (Jetëshkrim), botuar në New York 2009,[7]për herë të parë zbadh një ngjarje shumë të rëndsishsme historike, në lidhje mes nacionalistit Abaz Kupi dhe mikut të tij të ngushte mons. dr. Zef Oroshit, të cilën po ofroj ngjarjen origjinale, të peshkruar me shumë kujdes nga vetë publicisti Mrijaj:

“Isha duke udhëtuar me makinë drejt aeroportit J.F.K. Për fatbardhësi, nuk kishte trafik makinash gjatë rrugës. Porsa mbrritëm pranë varrezave në Forest Hills, Queens New York, mons dr. Zef Oroshi më tha, që të kthehemi tek varri i General Abaz Kupit. Duke qenë dakort me mendimin e tij, ngadalë iu afruam banesës së amshimit. Mons Oroshi, shumë i emocionuar tha fjalët: “Miku im Abaz! E kreva amanetin tand dyfish.” Mbasi tha disa uratë për shpirtin e tij, vendosëm disa lule të freskëta dhe më pas ne morëm rrugën e kthimit në shtëpi.

Gjatë vazhdimit të udhëtimit, e pyeta imzot dr. Zef Oroshin, se cili ishte ai amaneti i dyfishtë, që u shprehe para varrit të nacionalistit të madh Abaz Kupit? Ai mbas një heshtje të shkurtë, drejtoi sytë nga unë e i përqëndruar thellë në historitë e së kaluarës, shtoi: “General Abaz Kupi, para se të kalonte në amshim, ma kishte lanë të shkrueme amanetin e çekun me nji shumë të caktueme, për t’i thanë meshë për nji vit.

Nji ditë, më kishte dalë nga kujtesa e nuk isha i sigurt, se a i kam çue të gjithë meshët sipas rradhës. Dhe kështu e vijova nji vit tjetër sërisht me ma shumë kujdes, që të mos e kaloi ndonji ditë pa thanë meshë për shpirtin e nacionalistit të shquem General Abas Kupit.

Për këtë erdha sot, me kujtue mikun tem të paharruem, për t’i thanë, se ia kreva amanetin dyfish, duke thanë meshë 2 vjet me rradhë.

Ky burrë i madh i popullit shqiptar, që shkriu gjithçka për Atdheun tonë meritonte ma shumë respekt. Edhe sikurse ai të mos ma lente këtë amanet, që nuk e tretë as dheu, unë isha përgatit të veproj, sikurse kam veprue deri tashti në kujtim të shpirtit të tij të pavdekshëm. Pushoftë në Paqe!”. Kështu gjatë gjithë rrugës dhe sa herë që binte fjala për General Abaz Kupin, ai shfletonte nga kujtesa shumë kujtime të bukura për mikun e tij të shtrenjtë nacionalist Abaz Kupin.”

---

[1]Dalip Rexhep Greca (1950-2022). Mësimet bazë i mori në vendlindje, ndërsa shkollën e mesme e përfundoi në vitin 1969 në Gjimnazin Abas Shehu në Tepelenë. Ai studioi për Gjuhë dhe Letërsi shqipe, në Institutin e Lartë Pedagogjik Shkodër në vitet 1969-1971 dhe në vitet 1971-1974 kreu shërbimin ushtarak të detyruar në Marinë. Në vitin e fundit të shërbimit ushtarak Dalipi nisi me korrespondencë studimet në Universitetin e Tiranës, Fakulteti Histori Filologji pranë Departamentit Gjuhë Letërsi, të cilat i përfundoi në vitin 1976. Si mësues gjuhë letërsie punoi në arsim deri në gusht të vitit 1983, kohë kur filloi punën si gazetar (redaktor) për kulturën dhe sportin në gazetën lokale lushnjare “Shkëndija” deri në vitin 1990. Në korrik të vitit 1999 emigroi në SHBA dhe për 10 vjet (1999-2009) punoi si redaktor i gjuhës shqipe pranë gazetës shqiptaro amerikane Illyria. Asokohe ai paralelisht nisi dhe përfundoi studimet 2-vjeçare në Institut Tecnnology of Business në New York. Në gusht të vitit 2009 dhe deri sa mbylli sytë në vitin 2022, ai filloi drejtimin e gazetës tjetër shqiptaro amerikane Dielli (1909), në New York, organ i Federatës Panshqiptare Vatra (1912).

[2]Tomë Mrijaj, “Monsinjor dr. Zef Oroshi – Një jetë e shkrirë për Fe e Atdhe”, (Jetëshkrim), New York, U.S.A., 2009, f. 128-130.

[3]Abaz Kupi (1892-1976) i njohur dhe si Bazi i Canës (Abazi i Hasanit, në të folmen e vendlindjes) ishte ushtarak dhe aktivist i çështjes kombëtare, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Me zbarkimin e italianëve në Durrës me 7 prill 1939 mbajti qëndresë për 36 orë. Abazi lindi në lagjen Varosh të Krujës, në një familje që e kishte origjinën nga Kurbini. Bashkëpunon me Esat pashë Toptanin në nëntor-dhjetor të 1914, kur bashkë me parinë e Krujës vendosin t’i bien Lëvizjes së Shqipërisë së mesme. Me formimin e qeverisë kombëtare të Lushnjës, së bashku me Bajram Currin e Ahmet Zogun ai mori pjesë në Luftën e Koplikut. Merr pjesë në kryengritjet e M. Merlikës, Bajram Currit dhe Elez Isufit në shkurt-mars 1922. Gjatë vitit 1924 qendroi neutral, kapiteni Prenk Pervizi e afroi me Zogun, i cili më vonë e ngarkoi të shërbejë si komandant i xhandarmerisë në Krujë me gradën e kapitenit, që zyrtarizoi ndikimin e Bazit në vendlindje. Më vonë u gradua major dhe shërbeu në Durrës më 1934. Në ditët e agresionit fashist italian kundër vendit tonë, më 7 prill 1939, Kupi udhëhoqi qëndresën e repartit ushtarak te Durrësit, qëndresë e cila e shndërroi në një ikonë. Me pushtimin e Shqipërisë u largua në Stamboll, Turqi. Në qershor të vitit 1939 familja e tij, përbërë nga tre djemtë Petriti, Rrustemi e Fatbardhi, bashkë me nënën dhe motrat, u internua në Himarë. Me hyrjen e Britanisë së Madhe në Luftën e Dytë Botnore, po shihnin mundësinë e krijimit të rezistencës në Shqipëri. Bazi kalon nga Turqia në Jugosllavi i pritur nga Gani Kryeziu në kryeqytet, ku takon kolonelin Stirling dhe kolonel Dayrell Oakley-Hill, i fundit shef i zyrës së SOE në Beograd. Me ndihmën e të cilit kaloi në Shqipëri në krye të Rezistencës me përkrahjen e ambasadës angleze në Beograd. Punët përgatitore për organizimin e qëndresës u drejtuan nga Julian Amery. Qeveria e Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene ishte kundër por pas pushtimit të Jugosllavisë nga gjermanët. Formohet Fronti i Bashkuar i Rezistencës së bashku me Gani Kryeziun, Xhemal Herrin, e Mustafa Gjinishin dhe Muharrem Bajraktarin. Kthehet në Shqipër me ndihmën e Bajraktarit për të organizuar qëndresën kundër pushtuesit bashkë me të vëllanë, Ibrahimin, gjë që e bëri me shpenzimet e tij. Ai ishte një ndër organizatorët dhe pjesëmarrësit kryesorë të Mbledhjes së Pezës të mbajtur më 16 shtator 1942 dhe u zgjodh anëtar i KANÇ, si shumë figura tjera përdoreshin nga komunistët për të tërhequr masat bashkë me emrin e bujshëm “Fronti Nacional-Çlirimtar”. Më 26 korrik 1943, ora 11 p.dite, u mblodhën në shtëpinë e dr. Ihsan Toptanit në katundin Tapizë, Delegacioni i Këshillit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar dhe Delegacioni i organizatës “Balli Kombëtar”. Me idenë e zgjerimit dhe të forcimit të frontit të përbashkët të luftës kundër italianëve, ai u bë nismëtari Konferencës së Mukjes të mbajtur në datat 1-2 gusht 1943 për të arritur bashkëpunimin midis Frontit Nacional Çlirimtar dhe Ballit Kombëtar. Pikërisht, Komiteti Për Shpëtimin e Shqipërisë organizoi në datën 4 dhe 5 gusht 1943, dy ditë pas Kuvendit të Mukjes, një betejë të përbashkët në afërsi të Qafë-Shtamës, kundër ushtrisë italiane që Marshonte për në Mat. Çetat partizane dhe ato të Ballit Kombëtar, nën komandën e majorit Abaz Kupi, e shpartalluan armikun, duke i shkaktuar humbje të rënda: 150 të vrarë, 40 të plagosur dhe 7 robër. Në mes të të vrarëve edhe koloneli A.P. Skampa. Kur Enver Hoxha hodhi poshtë Marrëveshjen e Mukjes me Konferencën e Labinotit në shtator 1943, se binte ndesh me synimet e agjentëve Popoviq dhe Mugosha, Abaz Kupi u largua më 19 nëntor 1943 nga Kryesia e Këshillit të Përgjithshëm Nacional-Çlirimtar. Më 21 nëntor formoi Lëvizjen e Legalitetit që mësynte në rikthimin e Mbretit Zog në Shqipëri. Pas kësaj udhëheqja e PKSH urdhëroi asgjësimin fizik të Abaz Kupit. Megjithatë ai iu shmang luftës civile të nxitur nga komunistët deri kur komunistët nisën të sulmonin Gegninë dhe zonat e Bazit. Gjatë avancimit të komunistëve në veri gjendej në vështirësi për të manovruar mes malesh, sidomos në Mirditë. Në pranverën e 1944, përveç oficerëve Billy McLean dhe David Smiley iu bashkua dhe Amery, të cilët qëndruan për shtatë muaj pranë trupave të Kupit. Raportet e operacioneve të shumta kundrejt gjermanëve do të ndeshnin me kundërshtitë e raporteve të oficerëve britanikë pranë komunistëve. Gabimet dhe spiunazhi komunist në Shtabin e Përgjithshëm të Operacioneve Speciale (SOE) në Bari bëri që nëpërmjet keqinformimit s’u kuptua veprimtaria e Bazit. Më 24 tetor 1944 u largua nga atdheu nepërmjet një barke të siguruar nga Ihsan Toptani në Shkodër, bashkë dy bijtë Petritin, Rustemin dhe përkthyesin Gaqo Goga (SOE e Barit nuk e ndihmoi të tërhiqej bashkë me oficerët britanikë), për 6 ditë pa ushqim e pa ujë derisa u gjetën nga një anije pastruese-minash kanadeze që i çoi në Brindizi të Italisë. Familjen e la në Shkodër. Djali i vogël, Fatbardhi, u arrestua më 1945, ndërsa pjesa tjetër e familjes, bashkëshortja e tij dhe vajzat, do të internoheshin në Tepelenë e më pas nëpër kampet e internimit të Myzeqesë. Pas Luftës së Dytë Botërore, në emigracion merret me organizimin e mërgimtarëve për një bashkim politik, më pas u aktivizua në komitetin “Shqipëria e Lirë” me president Mit’hat bej Frashërin, që do zëvendësohej nga Hasan Dosti. Më 7 korrik 1949 u emërua president i Juntës ushtarake, nën projektin “Valuable”, organizëm kontrollues i operacioneve ushtarake sekrete për destabilizimin e regjimit komunist në Shqipëri. Më 1968 zhvendoset drejt Shteteve të Bashkuara. Vdiq më 9 janar 1976 në ShBA, New York, trupi i tij prehet në Kew Gardens Cemitery në Queens. Me qendresën e Bazit në Durrës kundër pushtimit italian, familja Kupi u dërgua në Itali. Në fillim u mbajt e burgosur në qelitë e burgut të Brindizit. Për më shumë se një muaj, ata janë mbajtur në një burg të Brindisit, të izoluar plotësisht. Më pas i dërguan në një kamp internimi në Siena, deri në vitin 1942. Më pas u lanë të lirë, banuan pranë të afërmit, Sejfulla Merlikës. (Patrice Najbor, Histoire de l’Albanie et de sa maison royale (5 volumes), JePublie, Paris, 2008, (ISBN 978-2-9532382-0-4). (Patrice Najbor, la dynastye des Zogu, Textes & Prétextes, Paris, 2002).

[4]Portali “Historia Shqiptare”, Krimet e komunizmit.

[5]Fjalori enciklopedik i viktimave të terrorit komunit – VËLLIMI I.

[6]Gazeta Zyrtare, nr. 28, 29 mars 1947, f. 8; AISKK, F. 1, V. 2012, D. 1, Fl. 228.

[7]Tomë Mrijaj, “Monsinjor dr. Zef Oroshi – Një jetë e shkrirë për Fe e Atdhe”, (Jetëshkrim), New York, U.S.A., 2009, f. 128-130.

NDUE BACAJ

Lidhja Shqiptare e Pejës (ose Besa-Besë) e 23-29 janar 1899, zhvilloi punimet në kohën kur u shtuan lakmitë e shteteve fqinje ndaj Shqipërisë dhe nderhyrjet e Fuqive të Mëdha në Ballkan. Fillimisht u acarua e ashtuquajtura çështje maqedonase, e cila, për nga emërtimi, dukej se kishte të bënte vetëm me Maqedoninë, por në të vertet lidhej drejtpërdrejt edhe me Shqipërinë dhe tërsinë e saj territoriale, më konkretisht me vilajetet e Manastirit e të Kosovës, që shpesh i konsideronin Maqedoni, ndonse shumica  dërrmuese e popullsisë në to ishte autoktone shqiptare. Meqense Maqedonia në atë kohë nuk pëbënte një njësi administrative-territoriale në vete, por ishte ndarë në vilajete e sanxhaqe të ndryshme, monarkitë ballkanike (Serbia, Greqia dhe Bullgaria) përpiqeshin , secila  për vete, të përfshinin sa më shumë toka shqiptare e maqedonase, që nuk u takonin atyre, duke përdorur mjete nga më të ndryshmet, që nga “argumentet historike” e të dhënat e fallsifikuara etnike , e deri te bandat e armatosura. Një qëndrim i tillë jo vetëm i kundërvuri ato me popullin shqiptar e maqedonas , por shkaktoi edhe fërkime e grindje ndërmjet edhe vetë këtyre shteteve. Për të qetësuar lëvizjen antiosmane të popullit maqedonas dhe për të shmangur ndërhyrjet e shteteve të huaja  në Maqedoni , sulltani shpalli në prill 1896, dekretin “Mbi reformat në vilajetet e Rumelisë”. Këto reforma do të zbatoheshin në vilajetet e Manastirit, të Kosovës dhe të Selanikut, të cilat edhe sulltani i përfshinte nën emërtimin Maqedoni…. Mirpo përfshirja e vilajeteve të Manastirit e të Kosovës në zonën e reformave do të thoshte se ato zyrtarisht njiheshin si toka maqedonase. Në kë mënyrë po shfaqej përsësi rreziku i coptimit të trojeve shqiptare…. Patriotët rilindas ashtu si në kohën e Lidhjes së Prizrenit, shtruan përsëri programin për autonomi dhe filluan përpjekjet për të formuar një lidhje të re shqiptare, që të vihej në krye të luftës për t’u mbrojtur nga coptimi dhe për të realizuar autonominë.1.  Vlenë të cilësohet se edhe atdhetarët rilindës që jetonin jashtë trojeve etnike shqiptare dhe të organizuara, e shtuan veprimtarinë e tyre për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare, për bashkimin dhe organizimin në qëndresën kundër sunduesve osmanë. Më 1 janar të vitit 1898 shoqëritë atdhetare të mërgimit (Komiteti i Stambollit, Shoqëria “Dituria” e Bukureshtit, “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt, Shoqëria “Dëshira” e Sofjes dhe Shoqëria Kombëtare Shqiptare e arbëreshëve të Italisë), botuan një thirrje të përbashkët me titullin “Në emër të popullit shqiptar”, që u drejtohej qeverisë së Stambollit dhe Fuqive të Mëdha. Në thirrje dënoheshin intrigat e shteteve fqinje në Shqipëri, pretendimet e tyre aneksioniste ndaj vilajeteve shqiptare të Kosovës, të Shkodrës, të Manastirit e të Janinës, si edhe politika e verbër e Portës së Lartë, që u kishte lejuar grekëve, serbëve e bullgarëve të hapnin kisha e shkolla në vilajetet shqiptare dhe u kishte bërë atyre lëshime të njëpasnjëshme politike në dëm të Shqipërisë….2.   Nga memorandumet që iu parashtruan Portës së Lartë dhe Fuqive të Mëdha  nga shqiptarët brenda dhe jashtë vendit , në vija të përgjithëshme kërkohej njohja e kombësisë shqiptare dhe bashkimi i katër vilajeteve: i Shkodrës, i Kosovës, i Manastirit  dhe i Janinës në një vilajet të vetëm , në të cilin gjuha shqipe përdorej në administratë dhe në shkolla….  Por këkesat e viteve 1896-1898 për njohjen e kombit shqiptar dhe të të drejtave të tij të ligjshme nuk u morën parasysh as nga qeveria e Stambollit, as nga Fuqitë e Mëdha Europiane…. Në fund të vitit 1898 dhe në fillim të vitit 1899, acarimi i ri i “çeshtjes maqedonase” dhe nderhyrja e shteteve fqinje në vilajetet shqiptare, i nxitën përpjekjet për krijimin e një lidhjeje të re shqiptare…..3.  Në këto kushte, patriotët shqiptar me në krye Haxhi Zekën do të thërrisnin Lidhjen e Pejës. Lidhja e Pejës  do të formohej me 23-29 janar 1899, dhe ishte një organizim politiko-ushtarake mbarëshqiptare, që ndoqi rrugën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Kuvendi që formoi Lidhjen e Pejës, u mblodhë me qellim që të protestonte kundër projekteve për të përfshirë në Maqedoni , ku mendohej të zbatoheshin reforma edhe në krahina shqiptare të vilajetit të Kosovës e të Manastirit dhe të kërkonte zbatimin e atyre reformave që ishin të përshtatëshme për popullin shqiptar…4.  Lidhja e Pejës do të luftonte gjithashtu, për mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare nga fqinjët grabitqarë Ballkanik  dhe për çlirimin e vendit nga pushtimi osman.  Në Kuvendin e Lidhjes së Pejës do të merrnin pjesë rreth 500 përfaqësues, shumica  nga vilajetet e Kosovës dhe më pak nga ata të Manastirit dhe të Janinës…. Në kuvendin gjashtë ditor u formua Lidhja e Pejës ose siç u quajt ndryshe Besa-Besë.  Kuvendi doli me një program prej 11 pikësh i cili kundërshtonte përpjekjet për të copëtuar tokat shqiptare por që nuk kërkonte autonomi…5.  Kjo për arësye se në Kuvendin e Pejës, krahas ithtarëve të autonomisë të grupuar rreth Haxhi Zekës, edhe e përfaqësuesve të forcave konservatore, prosulltaniste, siç ishin Halil pashë Begolli, Zejnel Efendiu, Zajmët e Pejës, Ismail Haki pasha etjerë, që kundërshtonin çdo ndryshim në marrëdhëniet e shqiptarëve me Stambollin, bënë që kërkesa e autonomisë të mos formulohej haptazi e të mos përfshihej në Rezolutën e atij Kuvendi. Megjithatë, Rezoluta e Kuvendit të Pejës e janarit të vitit 1899 shprehte synimin e shqiptarëve për të vetëqeverisur vendin e tyre…6.   Nga rreth 500 delegatët, 36 gëzonin të drejtën e votes, të cilë vinin nga qytetet e vilajetit të Kosovës dhe ishin përfaqësues të shtresave të mesme qytetare e fshatare, mësues të shkollave gjysmë të mesme dhe të medreseve turke, nëpunës të administratës lokale, çifligarë të mëdhenj, nëpunës të lartë, klerikë etj. Midis tyre ishin Haxhi Zeka, Halil Hasan pashë Begolli, Myderiz Ismaili, Myderiz Abdullahu, Myfti Salihu, Bajram Curri, Myderiz Mehmet Hamdiu, Mehmet Aqifi, Zenel Beu, Ali pashë Draga nga Rozhaja, Ismail Haki pashë Tetova, Abdyl Halimi, Mehmet Sherifi, Myderiz Abdyli, Naxhi Mehmet Sulejmani, Mehmet Aqifi, Mehmet Tahiri, Mehmet Murati nga Senica etj. Përveç 36 delegatëve të vilajetit të Kosovës, që kanë vënë nënshkrimet e tyre në vendimet e Kuvendit të Pejës, në këtë tubim morën pjesë edhe përfaqësues të veçantë të vilajeteve të tjera shqiptare, të Shkodrës, Manastirit e të Janinës. Sanxhaku i Dibrës i vilajetit të Manastirit u përfaqësua nga Selim Rusi, intelektual dhe atdhetar i shquar i kësaj treve….7. 

DISA NGA VENDIMET E KUVENDIT TË PEJËS: 

1.Të qëndrojnë kundër bullgarëvet, serbëvet, grekëve dhe çdo armiku , në qoftëse i hillen Shqipërisë. 2.Të dënohen ata që guxojnë të bëjnë të liga e prishin sigurinë e përgjithëshme dhe kështu të mos bëhen më vrasje e vjedhje edhe njeri i qeverisë  të jetë, ay që punon të paudhë do të dënohet; 3.kjo lidhje bese do të përhapet në të katër vilajetet e Shqipërisë dhe në qoftë se qeverija mundon njeri duke thënë: “Pse vajte në mbledhjet?”, e tërë mbledhja do të shpëtojë nga dorë e qeverisë atë njeri; 4.ku të vejë ushtri e mbledhjes, nga një vend në një vend tjetër, do të ushqehet me të hollat e mbledhjes dhe kushdo që të guxojë të bëjë ndonjë paudhësi do të dënohet..8.  Ndërkohë detyra kryesore e Lidhjes së Pejës ishte organizimi i mbrojtjes të tërësisë së trojeve etnike Shqiptare kundër çdo orvatjeje dhe agresioni nga Serbia, Bullgaria, Mali i Zi dhe Greqia. 

SHTRIRJA E LIDHJES SË PEJËS… 

 Pas formimit të Lidhjes së Pejës, Haxhi Zeka dhe patriot të tjerë, Brenda dhe jashtë atdheut, bënë  përpjekje për ta shtrirë atë edhe në krahinat e tjera. Si rrjedhojë, Lidhja e Pejës u shtri në Shqipërinë e Veriut, në Shqipërinë e Mesme dhe pjesërisht në Shqipërinë e Jugut. Njëkohësisht u bënë përpjekje për të oranizuar një Kuvend të përgjithshëm shqiptar, ku të miratohej programi kombëtar i Lidhjes.9.    Në përputhje me vendimet e Kuvendit të Pejës, Haxhi Zeka dhe atdhetarët e tjerë, menjëherë pas përfundimit të tij, iu vunë punës për të ngritur organet e Lidhjes në të katër vilajetet shqiptare. Më 27 shkurt 1899 u mbajt në Prizren, në lokalitetin Zojzë (Suharekë), një tubim i gjerë, ku morën pjesë rreth 2000 veta, qytetarë e fshatarë të atij sanxhaku. Këtu u shpall bashkimi i popullsisë së sanxhakut të Prizrenit me Lidhjen, u miratua Rezoluta e Kuvendit të Pejës dhe u vendos Besa ndërmjet shqiptarëve deri në nëntor 1899. Në këtë tubim u zgjodh Komiteti i Lidhjes për sanxhakun e Prizrenit, i kryesuar nga Myderiz Halim Efendiu, i cili njihej si përfaqësues i krahut radikal të lëvizjes shqiptare dhe u kërkua që të thirrej një kuvend i përgjithshëm shqiptar. Në fillim të marsit morën pjesë në tubimin e Prizrenit edhe përfaqësuesit e popullsisë së kazasë së Lumës, që u bashkuan me Lidhjen Shqiptare të Pejës. Më 9 mars vendimet e këtij tubimi u shpallën publikisht dhe iu bënë të ditura edhe popullsisë katolike të këtij sanxhaku, që u ftua të merrte pjesë në Lidhje. Me Lidhjen Shqiptare të Pejës u bashkua gjithashtu popullsia e vilajetit të Shkodrës. Kjo u arrit pasi forcat atdhetare të lëvizjes kombëtare në Shkodër sprapsën kundërshtimin e krerëve turkomanë, që nuk e përkrahnin Lidhjen. Kuvendi i Shkodrës i filloi punimet në mesin e shkurtit dhe i vazhdoi deri në fillim të marsit. Këtu morën pjesë përfaqësues të popullsisë së këtij sanxhaku dhe të krahinës përreth, të Malësisë së Madhe, madje edhe nga krahinat që i ishin shkëputur Shqipërisë, nga Ulqini, nga Podgorica, nga Shpuza etj. Në Kuvend ishin të pranishëm përfaqësues të tillë të krahut autonomist, si Dedë Gjo Luli, Isuf Tabaku, Selim Çoba, Mehmet Beci, Haxhi Alush Dibra, Haxhi Haki Lohja, Halil Mandiqi, Shaqir Shabani, Hysen Dragusha etj…. Kuvendi i Shkodrës përfundoi më 5 mars, kur pas tri javë diskutimesh u miratua Vendimi (Rezoluta) prej 7 pikash, në të cilin, në emër të banorëve myslimanë e të krishterë të vilajetit të Shkodrës, u shpall bashkimi i popullsisë së kësaj province me Lidhjen Shqiptare të Pejës të udhëhequr nga Haxhi Zeka dhe u zgjodh Komiteti i Lidhjes për Shkodrën….. Ndikimi i Lidhjes u përhap gjithashtu në Shqipërinë e Mesme dhe në radhë të parë në sanxhakun e Dibrës të vilajetit të Manastirit. Pa marrë parasysh urdhëresat e valiut të Manastirit, Abdyl Kerim pashës, për të ndaluar mbledhjen e Lidhjes në këtë sanxhak, atdhetarët dibranë thirrën Kuvendin e tyre. Punimet e Kuvendit të Dibrës u çelën me mitingun e madh e të hapur, që u mblodh më 27 shkurt 1899 në një nga sheshet jashtë qytetit dhe në të cilin morën pjesë përfaqësues të popullsisë së Dibrës së Sipërme e të Poshtme, së bashku me malësitë përkatëse (Gryka, Reka, Mati, Golloborda, Klenja, Vleshta, Dardha, Lura etj.).  Më 28 shkurt Kuvendi i Dibrës i vijoi punimet në mbledhje të fshehta, në të cilat, megjithatë, pati një pjesëmarrje të gjerë. Vetëm nga sanxhaku i Dibrës erdhën 31 delegatë. Kuvendi i kaloi caqet lokale, u kthye në një tubim të përgjithshëm shqiptar, ku morën pjesë delegatë edhe nga viset e tjera të Shqipërisë së Veriut e të Mesme, nga Shkodra, nga Tirana e nga Elbasani. Kuvendi u përshëndet edhe nga qytete të tjera të vendit. Në këtë Kuvend u miratua formimi i Lidhjes (për Dibrën), u shpall bashkimi i popullsisë së sanxhakut të Dibrës me Lidhjen Shqiptare të Pejës dhe u miratua Rezoluta prej 22 pikash, që u publikua në mitingun e dytë të madh (mbajtur më 16 mars), me të cilin u mbyllën punimet e tij. Në Rezolutë u konfirmua bashkimi i popullsisë së këtij sanxhaku me Lidhjen Shqiptare të Pejës, u shpall ndalimi i armiqësive, i gjakmarrjeve dhe i grindjeve që pengonin unitetin e shqiptarëve, si edhe i çdo dhune dhe arbitrariteti mbi banorët myslimanë e të krishterë. U shpreh gjithashtu gatishmëria për të grumbulluar forcat ushtarake vullnetare shqiptare, të cilat, ashtu si në Pejë, do të përdoreshin vetëm për të mbrojtur kufijtë e Shqipërisë nga një sulm i mundshëm sllavo-rus. Për këtë qëllim u vunë në dispozicion të Lidhjes 15 mijë vullnetarë.   Kuvendi zgjodhi Komitetin e Lidhjes për sanxhakun e Dibrës me 18 anëtarë…. Vendimet e Kuvendit të Dibrës u miratuan edhe nga popullsia e Elbasanit, e Tiranës, e Beratit, e Starovës, e Korçës, e Ohrit, e Manastirit, e Kërçovës, e Përlepit etj….. Në mars të vitit 1899, me gjithë pengesat e kajmekamit, në Ohër u mbajt mbledhja e fshehtë e përfaqësuesve të popullsisë së kësaj kazaje, në të cilën u miratua vendimi i Kuvendit të Dibrës dhe u shpall bashkimi me Lidhjen Shqiptare.…. Në pranverën e vitit 1899 u bashkua me Lidhjen popullsia e Shpatit të Elbasanit, e cila ishte dalluar për atdhetarizmin e saj dhe kishte kërkuar në mënyrë të vazhdueshme hapjen e shkollave shqipe në këtë krahinë. Menjëherë pas kësaj Porta e Lartë shtypi me egërsi lëvizjen shqiptare në këtë zonë, arrestoi drejtuesit e saj… Më 18 qershor popullsia e Çermenikës shpalli gjithashtu bashkimin me Lidhjen Shqiptare e miratoi vendimet e saj dhe ato të Kuvendit të Dibrës. Hynë në Lidhje edhe krahina e Babjes, e Mokrës së Sipërme dhe gjithë nahija e Qukësit, që formuan një Komitet, me qendër në katundin Bërzeshtë.  Me shtrirjen e pushtetit të Lidhjes në krahinat e ndryshme të vendit, ajo filloi të shndërrohet në një organizatë mbarëshqiptare. Duke bërë fjalë për këto arritje, Sami Frashëri shkruante në mars të vitit 1899: “Lidhja po bëhet në Shqipëri, Besa po forcohet, bashkimi po zgjerohet.…. Gjithashtu nisma për thirrjen e Kuvendit të Përgjithshëm u miratua nga popullsia e Shkodrës dhe e rretheve të saj, nga popullsia e Mirditës, e Pukës, e Prizrenit dhe e gjithë qyteteve të Kosovës, e sanxhakut të Dibrës, e Ohrit, e Starovës, e Elbasanit, e Tiranës, e Durrësit, e Beratit, e Vlorës etj. Në shumë nga këto qendra u zgjodhën edhe delegatët për në Kuvend.….  Ishte parashikuar që Kuvendi i Përgjithshëm t’i përmblidhte të gjitha  kërkesat kombëtare në një memorandum të përbashkët, të cilin do t’ua paraqiste, në formën e një ultimatumi, sulltanit dhe Fuqive të Mëdha.  Por këto përpjekje të Haxhi Zekës dhe të atdhetarëve të tjerë shqiptarë ndeshën në kundërshtimin e hapur të qeverisë së sulltanit. E shqetësuar përpara zgjerimit e thellimit të veprimtarisë së Lidhjes së Pejës, me një urdhëresë të veçantë që iu dërgua guvernatorëve të të katër vilajeteve të Shkodrës, të Kosovës, të Manastirit e të Janinës, Porta e Lartë ndaloi thirrjen e Kuvendit të Përgjithshëm të shqiptarëve, që ishte caktuar të mbahej në fund të majit të vitit 1899….10.  Lidhja e Pejës nuk ishte mjaftuar me fjalë e programe , por e kishte  shtrirë aktivitetin e saj edhe me veprimet e armatosura kundër autoriteteve osmane deri në maj të vitit 1900 . Atëherë kur  Porta e Lartë dërgoi forca të mëdha ushtarake kundër Lidhjes së Pejës dhe e shtypi atë. Megjithatë Lidhja e Pejës shënoi një ngritje të re në Lëvizjen Kombëtare shqiptare.11.  

REFERENCAT: 

1.Histori e popullit shqiptar; fq.117-118, Hartuar nën drejtimin e Institutit të Historisë të Akademisë së shkencave të Rep.Shqipërisë, sh.b. “Eurprilindja”, Tiranë 1994.  

2.https://www.wikiwand.com/sq/Lidhja_e_Pej%C3%ABs.  

3.Histori e popullit shqiptar; fq.117-118, Hartuar nën drejtimin e Institutit të Historisë të Akademisë së shkencave të Rep.Shqipërisë, sh.b. “Eurprilindja”, Tiranë 1994.  

4.Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptere 1878-1912 (Memorandume , Vendime, Protesta , Thirrje) Akademia e Shkencave,  fq.137…Instituti i Histiorisë –perg. nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha-Tirane -1978.  

5.wikipedia.org/wiki/Lidhja_e_Pejës,+ Wikipedia, the free encyclopedia. 

6.https://www.wikiwand.com/sq/Lidhja_e_Pej%C3%ABs.  

7./BotaSot:/https://diasporashqiptare.al/2021/01/23/historia-si-u-themelua-lidhja-e-pejes-122-vite-me-pare/. 

8.Vendimet janë botuar në një artikull të redaksisë të “Dritërëfejnjësi kombiar”, Sofje, viti 1900. Artikulli është ribotuar në përmbledhjen me artikuj nga shtypi me titull “Mendimi politike shoqëror i RilindjesKkombëtare Shqiptare” vëll.I, fq.184, Tiranë 1971.= Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptere 1878-1912 (Memorandume , Vendime, Protesta , Thirrje) Akademia e Shkencave,  fq.137…Instituti i Histiorisë –perg. nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha-Tirane -1978.  

9.Histori e popullit shqiptar; fq.119, Hartuar nën drejtimin e Institutit të Historisë të Akademisë së shkencave të Rep.Shqipërisë, sh.b. “Eurprilindja”, Tiranë 1994.

10.https://www.wikiwand.com/sq/Lidhja_e_Pej%C3%ABs.  

11.Histori e popullit shqiptar; fq.120, Hartuar nën drejtimin e Institutit të Historisë të Akademisë së shkencave të Rep.Shqipërisë, sh.b. “Eurprilindja”, Tiranë 1994. 

-Fotot, https://www.google.com/search?q=lidhja+e+pejes…

Prof.as.dr. Hasan Bello

Rauf Fico është një nga personalitetet më të rëndësishëm të shtetit shqiptar. Ai ishte burrë shteti, politikan dhe diplomat i nivelit të lartë. Veprimtarinë patriotike ai e filloi para pavarësisë. Sipas Faik Konicës, Rauf Fico ishte shqiptar kur nuk kishte Shqipëri.

Ai lindi në Sanë të Jemenit më 13 mars 1881 ku i ati shërbente si kadi (gjykatës). Familja e tij ishte një nga më të njohurat e lagjes Palorto të Gjirokastrës. Pak kohës pas lindjes së Raufit, babai i tij transferohet si kryekadi (kryegjykatës) në Shkodër, ku ai përfundoi arsimin fillorë. Më pas Raufi shkoi në Vjenë ku për dy vjet vazhdoi shkollën Volksschule. Shkollën e mesme e kreu në Stamboll për të vijuar studimet në “Mylkijen” e famshme (Fakulteti i Shkencave Politike dhe Administrimit).

Gjatë viteve të studimeve, ai do të njihet me personalitete shqiptar dhe të huaj, të cilët do të luajnë një rol të rëndësishëm në histori. Njëri prej tyre është kryeministri dhe presidenti i Turqisë Ismet Inony.

Pasioni i Raufit gjatë studimeve ishte leximi dhe gjuhët e huaja. Ai fliste turqisht, gjermanisht, greqisht, arabisht, persisht, italisht, anglisht dhe frëngjisht.

Pas përfundimit të studimeve në Stamboll, ashtu siç e kërkonte ligji për nënpunësit e shtetit osman, në vitin 1903 Raufi u caktua për të bërë stazhin në vilajetin e Janinës, ku shërbeu si sekretar i valiut për tre vite. Në prill të vitit 1906 ai u emërua kajmekan (nënprefekt) i Konicës.

Në vitin 1910 pasi kishte shërbyer në disa qyteza të tjera Raufi largohet nga detyra për të qëndruar një farë kohe në Gjirokastër. Në prill të vitit 1912, ai u emërua vali (prefekt) i qytetit të Kaiserit. Por me Shpalljen e Pavarësisë dha dorëheqjen dhe erdhi në Vlorë, ku Ismail Qemali e emëroi këshilltar të ministrit të Brendshëm Myfid Libohova. Në verën e vitit 1913, ai ishte pjesë e një delegacioni që shkoi në Romë dhe në Vjenë për të mbrojtur të drejtat e kombit shqiptar. Në vjeshtën e vitit 1913, Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit Rauf Ficon e emëroi prefekt të Beratit, detyrë të cilën e mbajti deri në vitin 1914.

Në qeverinë e Turhan Pashë Përmetit, që u krijua pas ardhjes së Princ Widit, Rauf Fico u ngarkua me detyrën e shefit të kabinetit. Ndërsa në vitet e LPB kur një pjesë e Shqipërisë u pushtua nga ushtria austro-hungareze, Rauf Fico ishte nënprefekt i Tiranës.

Në qeverinë e Sulejman Delvinës që u krijua pas Kongresit të Lushnjës në janar 1920, Rauf Fico u caktua shef seksioni në Ministrinë e Brendshme e cila drejtohej nga A.Zogu. Këtu fillon një bashkëpunim i ngushtë mes këtyre personaliteteve, i cili do të zgjasë deri në pushtimin e Shqipërisë nga Italia.

Në këtë periudhë ai u zgjodh deputet dhe në qeverinë jetëshkurtër të Idhomeno Kosturit (12-24 dhjetor 1921), e cila u quajt edhe si “qeveria e njerëzve të ndershëm” ai ishte ministër i Brendshëm. Në maj të 1922 për shkak të disa problemeve qeveria e emëroi si prefekt të Durrësit. Duke nisur nga kjo periudhë Rauf Fico ngarkohet gjithmonë me detyrën e atij që merrte përsipër që të zgjidhte çështjet më të koklavitura të shtetit shqiptar brenda dhe jasht vendit.

Për këtë arsye, ai konsiderohej si krahu i djatht i A.Zogut ose diplomat i “Nyjeve Gordiane”. Kjo vihet re dhe nga detyrat dhe shtetet ku ai shërbeu. Kështu, në vitin 1925 ai u emërua ministër Fuqiplotë në Ankara; në nëntor 1928-prill 1929 dhe 1932-1936 ministër Fuqiplotë në Beograd; më 14 janar 1929-11 prill 1931 ministër i Punëve të Jashtme; në dhjetor 1936-korrik 1938 ministër Fuqiplotë në Athinë.

Gjatë këtyre viteve objekt kryesor i punës së tij si personi më i besuar i A.Zogut për politikën e jashtme, ishte mbrojtja e popullsisë shqiptare dhe parandalimi i politikës së shpërnguljes së saj nga ish-Jugosllavia dhe Greqia drejt Turqisë.

Por një nga misionet speciale të Rauf Ficos ishte detyra si ministër Fuqiplotë në Berlin korrik 1938-qershor 1939. Ajo kishte si qëllim të shpëtonte shtetin shqiptar nga politika agresive italiane. Kjo shihej me xhelozi nga Roma, diplomatët e së cilës mbanin nën mbikqyrje të gjitha takimet e Rauf Ficos me personalitete të larta të politikës gjermane.

Shtypi i huaj e konsideronte Rauf Ficon si një nga burrat më të zotë jo vetëm të Shqipërisë, por të gjith Ballkanit.

Emblematike mbetet thënia e Hitlerit i cili pas dorëzimit të letër-kredencialeve nga ministri shqiptar dhe ambasadori i Japonisë, ai ka deklaruar “Sot kam takuar dy vetë: Njëri ishte diplomat i madh i një shteti të vogël dhe tjetri një diplomat i vogël i një shteti të madh”.

Ndërsa shërbimi sekret britanik në raportet e tij e konsideronte A.Zogun dhe Rauf Ficon si dy personat më të pakorruptueshëm të administratës shqiptare.

(Në foto Rauf Fico në pritje për t`i dorëzuar Hitlerit letër-kredencialet)

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Janar 2024

“Life and light for woman” ka botuar, në prill të 1897, në faqet n°144 – 148, rrëfimin e misionares, mësueses dhe autores amerikane Ellen Maria Stone mbi kontributin e Gjerasim Qiriazit dhe familjes së tij për lartësimin e kombit shqiptar, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shqipëria

Mundësia në Shqipëri

Katërmbëdhjetë apo pesëmbëdhjetë vjet më parë u diplomua në Institutin Kolegjial dhe Teologjik në Samokov të Bullgarisë, një djalë i ri me një nga mendjet më të ndritura të shkolluara ndonjëherë atje. Ky ishte z. Gjerasim D. Qiriazi, një shqiptar me origjinë, familja e të cilit banon në Manastir të Maqedonisë, ku studioi degët fillore si nxënës ditor në shkollën për vajza. Fakulteti i Institutit në Samokov me kënaqësi do ta kishte mbajtur si instruktor në atë institucion, por shpirti i tij ishte i vendosur që t’i përkushtohej ngritjes së kombit të tij; prandaj ai nuk pranoi të qëndronte në Bullgari. I etur për të siguruar përshtatjen më të mirë të mundshme për punën e tij, ai ishte në ankth për të vazhduar studimet e tij diku në Britaninë e Madhe; por duke qenë se asnjë rrugë nuk u hap përpara tij, ai bëri “gjënë tjetër” dhe u bë agjent i Shoqërisë Biblike Britanike dhe të Huaj për Shqipërinë, me seli në Manastir. Këtu ai u dha një ndihmë të madhe misionarëve dhe u vlerësua nga të gjithë si një vëlla i dashur. Ndonëse gjithmonë i gatshëm për të ndihmuar në veprën bullgare duke predikuar apo mësuar, duke luajtur organo apo duke kënduar, zemra e tij nuk e harroi kurrë Shqipërinë e tij të varfër, për të cilën nuk kishte filluar asnjë punë edukative apo ungjillizuese. Ai kërkoi që në shkollën e vajzave në Manastir të krijohej një departament shqip, nëse nuk do të kishte fonde për hapjen e një shkolle në Shqipëri, ku ai vetë do të ligjëronte atje në gjuhën e tij amtare dhe greqishten e re. Ai kreu edhe një shërbim predikimi në gjuhën shqipe. Si anëtar i Komitetit Kombëtar Shqiptar, ai mori pjesë në vendosjen që alfabeti i përbashkët të ishte një lidhje bashkimi midis pjesëve të ndryshme të kombit dhe filloi botimin e disa librave, fillimin e një letërsie kombëtare. Z. Qiriazi ishte i palodhur në bashkëpunimin e tij dhe kishte besimin dhe vlerësimin e shqiptarëve më të mëdhenj. Në punën e tij si agjent i Shoqërisë Biblike, z. Qiriazi përktheu në gjuhën e tij amtare katër Ungjijtë, Psalmet, Fjalët e urta dhe pjesë të tjera të Biblës, si dhe shumë himne dhe disa libra të vegjël shkollorë. Duke qenë se qeveria turke nuk ka pasur kurrë një politikë për të inkurajuar zhvillimin e gjuhëve amtare të kombeve të saj në nënshtrim, si bullgarët, armenët apo shqiptarët, botimi i këtyre veprave kërkonte vizita të përsëritura nga z. Qiriazi në Bukuresht në Rumani, ku u krye shtypja e tyre. Miku i tij i përkushtuar, Pastori Alexander Thomson, D.D., i Shoqatës Biblike Britanike dhe të Huaj, bëri gjithçka që ishte në fuqinë e tij për të ndihmuar në këtë punë, për të cilën ai dha simpatinë e tij të plotë dhe fondet e kërkuara në Britaninë e Madhe. Një letër e vogël me hektograf u botua për një kohë nga z. Qiriazi dhe vëllai i tij më i vogël, Gjergji, i cili, pas diplomimit në Institutin Samokov, u bashkua me vëllain e tij të madh në punën e tij ungjillore dhe u bë Depozitues i Shoqërisë Biblike në Shkodër, Shqipëri.

Një ditë, kur i madhi Qiriazëve (Gjerasimi) ishte duke shkuar tek një vend predikimi, ai u kap rob nga banditët, të cilët e ngatërruan me një tregtar të pasur, për të cilin po rrinin në pritë. Kur mësuan se i burgosuri i tyre ishte i lidhur me një kompani britanike, ata refuzuan ta lironin, duke shpresuar se do të paguhej një shpërblim i madh për të. Katër muaj rreziqe dhe vuajtje të papërshkrueshme pasuan në bredhjet dhe fshehjet e tij me banditët. Vdekja e tij, madje, u vendos nga ata, por nuk ndodhi kështu. I burgosuri nuk njihte frikë; zemra e tij ishte e fiksuar, duke pasur besim te Zoti. Ai u predikoi Krishtin robëruesve të tij mizorë, edhe pse ata e torturuan për të kaluar orët e tyre boshe.

Gjatë kësaj kohe lutej vazhdimisht për të dhe lutja u shoqërua me përpjekje të palodhura nga ana e miqve të tij për të mbledhur shpërblimin e kërkuar. Më në fund banditët pranuan kushtet e propozuara, rreth një të katërtën e shumës së tepruar që kishin kërkuar fillimisht, dhe e liruan robin e tyre. Çfarë gëzimi mbushi të gjitha zemrat kur u bë e ditur se z. Qiriazi ishte edhe një herë i sigurtë mes miqve të tij ! Nga robëria doli më i zellshëm se kurrë për ungjillizimin e vendit të tij. Ishte pasioni i shpirtit të tij.

Një tjetër nga familja Qiriazi do të përdorej nga Perëndia për të bërë një hapje për ungjillin në Shqipëri. Motra e re e ëmbël, e cila kishte mbaruar shkollën misionare në Manastir dhe më pas Kolegjin Amerikan për Vajza, në Kostandinopojë, me nderimet e diplomimit të saj, iu bashkua vëllait të saj Gjerasimit në hapjen e shkollës së parë për vajza në Shqipëri, ku përdoret gjuha amtare. Ajo ishte një shkollë ditore në qytetin e Korçës. Zonjusha Qiriazi gjithashtu ia kushtoi gjithë kohën që mundej punës së Biblës nëpër shtëpi, takimeve javore me gratë, etj. Vëllai e ndihmonte sa më shumë në shkollë. Ai ishte një këngëtar i shkëlqyer dhe përktheu shumë himne në shqip dhe disa edhe në bullgarisht. Shkolla fitoi menjëherë në besimin dhe vlerësimin e njerëzve. Shërbimet e predikimit dhe një shkollë biblike mbaheshin të shtunën. Ajo shoqërohej nga rreziqe të mëdha. Më shumë se një herë u bënë përpjekje për të vrarë themeluesin trim, por engjëjt e Zotit, të vendosur rreth tij, e shpëtuan. Në pranverën e vitit 1890 z. Qiriazi u shugurua në Manastir si ungjilltar, menjëherë pas martesës me një grua të re të krishterë greke, e cila ishte arsimuar në Athinë. Atyre u lindi një fëmijë, një djalë i bukur, të cilin prindërit e rinj e quajtën Stefan. Jo shumë kohë pasi ai mbeti pa nënë, dhe në fillim të janarit 1894, tuberkulozi i mori jetën edhe babait të tij. Jeta e shkurtër dhe intensive tokësore e Gjerasim Qiriazit mori fund, por ai, “ndonëse i vdekur, megjithatë flet”. “Ai jetoi jetën e një engjëlli”, ishin fjalët plot pasion të një misionari të ri amerikan që punoi me të gjatë vitit të fundit të jetës së tij. “Ne e duam atë si një djalë,” tha një baba dhe nënë misionarë, të cilët e njihnin atë që në fëmijëri.

Po puna në Shqipërinë e mbetur kaq shpejt pa zot ? A vdiq ? Në asnjë mënyrë. Një pjesë e dyfishtë e shpirtit të vëllait të tyre më të madh duket se qëndron tek motra dhe vëllai që mbetën në punë. Mësuesja e re u kthye në shkollën e saj pas varrimit të vëllait; e lidhur me të ishte një tjetër e diplomuar në shkollën e Manastirit, e cila ndoqi një kurs të avancuar në Samokov dhe gjithashtu mori diplomën e saj atje; dhe dy të rejat vazhduan rrugëtimin e tyre pa u dekurajuar. Shkolla po rritet, po kështu edhe puna në qytet. Këtë vit, një e re shqiptare, një nxënëse e tyre, iu bashkua stafit mësimdhënës; dhe ka një predikues.

Një rrëfim i gjallë i “The last Commencement”, më 30 qershor, jepet nga z. Bond, nga Manastiri, në Missionary Herald të shtatorit të kaluar. Një letër private nga zonjusha Qiriazi përshkruante interesin e madh që myslimanët, si dhe shqiptarët katolikë grekë, shfaqën në këto ushtrime. I kërkuan që të hapte një konvikt, që aty të shkolloheshin vajza nga të gjitha anët e Shqipërisë, si dhe vajzat nga Korça. Ajo shkroi, “Ata duket se mendojnë se ne mund të bëjmë gjithçka, por, mjerisht ! ne nuk kemi fuqi të bëjmë më shumë!” Që nga fillimi i këtij artikulli është marrë një letër nga zonjusha Qiriazi, e datës 27 janar, nga e cila japim një ekstrakt : “Shkolla jonë po ecën mirë, të gjithë nxënësit po përparojnë mirë. Armiqtë tanë e kanë parë rritjen e shkollës sonë, u përpoqën t’i jepnin fund, por dështuan. Në kishën greke u shpall një mallkim kundër nesh dhe ndaj prindërve që dërgojnë vajzat e tyre në shkollën tonë. Disa u bindën të pengonin vajzat e tyre të vinin, ndërsa vajzat e tjera qëndruan në shtëpi derisa të kalonte stuhia dhe pastaj u kthyen përsëri.”

Këtu është një mundësi fisnike për një burrë apo grua që dëshiron të ndihmojë një komb tjetër të vogël të krishterë në Gadishullin Ballkanik të dalë në dritë. Për çdo grua të shenjtëruar, e pajisur mirë dhe e bekuar me pasuri, në mënyrë që të mund të dalë nën Woman’s Board me shpenzimet e saj, këtu është një mundësi që engjëjt mund ta lakmojnë. Ose për atë që nuk mund të shkojë vetë, por mund të mbajë një tjetër në front si përfaqësuese të saj, këtu është një fushë e hapur deri në një farë mase, e pajisur me ndihmës besnikë shqiptarë dhe që premton kthime më të kënaqshme për të gjitha investimet e parave, punës dhe lutjes. Koha është pjekur. Më shumë se një herë i ndjeri z. Qiriazi i shprehu shkrimtarit bindjen e tij se duhen gjetur njerëz dhe mjete për ndjekjen më të përshtatshme të veprës në Shqipëri. “Nëse Bordi Amerikan nuk e bën dot, ne duhet të aplikojmë diku tjetër”, ishin fjalët e tij. Bordi Amerikan mund ta bëjë këtë nëse ai burrë, ose ajo grua, ose ajo kishë, zemrën e së cilës Zoti e hap për të marrë pjesë në këtë thirrje maqedonase, do t’i sigurojë mjetet. Le të lutemi të gjithë për këtë.

Shqipëria shtrihet në fushën e Misionit Europian të Turqisë dhe punonjësit aktualisht në të janë arsimuar të gjithë në institucionet nën kujdesin e saj. Ka cilësi të shkëlqyera te shqiptarët dhe të krishterët amerikanë mund të jenë krenarë që Zoti e vendos këtë mundësi përpara tyre. Atyre mund t’u lejohet, nën Zotin, të ngrenë këtë komb, të dhunuar e të shtypur nga Turqia, por asnjëherë të frikësuar apo të zbutur, derisa të arrijnë shtatin e burrërisë së përsosur që është e mundur për ta në Jezu Krishtin. A do të shpengohet Shqipëria?

E. M. S.

(Ellen Maria Stone)