Ndriçim Kulla/

Rasti e solli që rreth tre dekada më parë, pa asnjë shkak kur ndodhesha emigrant sezional në Athinë, të ndodhesha në një prej rajoneve të policies greke, në kryeqytetin e Greqisë. Duke qenë se isha në përputhje me të gjitha rregullat e shtetit grek, mendova se prania ime atje, ishte vetëm një keqkuptim i zakonshëm i organeve të ruajtjes së rendit dhe prisja momentin për t’u sqaruar. Por, kur më futën në qeli dhe më bashkuan edhe me shumë emigrantë të tjerë të kapur rrugëve të Athinës në mënyrë të dhimbshme ndërmjet atyre operacioneve që grekët i quanin “fshesa”, ndjeva dyshimin e një paramendimi. Si nënshtetas shqiptar kërkova të bisedoja me ambasadën shqiptare në Athinë ose të kontaktoja me ndonjë agjenci lajmesh apo redaksi gazete. Por, mbas protestës dhe pretendimeve të mia, polici roje më shoqëroi vetëm deri te zyra e komandantit të rajonit të policies.

-Esi ise çami? (Ti je çam?) – m’u drejtua kapiteni, duke më hedhur një vështrim hetues, kur unë sapo e kisha pyetur pse më kishin ndaluar.

U habita nga kjo pyetje e çuditshme, me të cilin nisi bisedën zyrtari i policisë, dhe, vetëm pasi u mendova pak, iu përgjigja:

-Jo, unë nuk jam çam, por ç’do të kishte po të isha çam? Në fund të fundit, edhe çamët shqiptarë, si unë dhe të tjerët janë. Pastaj, njerëz jemi.

Kryepolici qëndroi pak i menduar.

– Nuk kam çfarë të bëj, – mu shfajësua ai. M’u duk njeri i arsyeshëm, por ishte urdhëruar të zbatonte një urdhër.

– Eshtë vendosur, – vazhdoi ai, – do të kthehesh në Kakavijë.

E kuptova si ishte ndërthurur kjo ngatërresë edhe pse unë ndodhesha aty. Ndaj ishte e kotë të bëja përpjekje për t’u sqaruar. Dikush kishte ngatërruar vendlindjen time dhe unë isha dënuar si çam që të largohesha forcërisht, si i padëshiruar, nga Greqia. Dhe mbas një jave i paraburgosur në qelitë e policies greke vetëm për shkakun se konsiderohesha çam, së bashku me disa emigrantë të tjerë shqiptarë, të keqtrajtuar nga policia, më sollën në kufi.

Kjo histori, si dëshmi e gjalë e jetës sime, më kujtoi edhe një here të vërtetën historike, se krimet, kur nuk dënohen, riciklohen përsëri. Pikërisht ky fakt i gjallë tregon qartazi se popullsia shqiptare e Çamërisë e dënuar padrejtësisht, me tortura çnjerëzore, me vrasje barbare dhe dëbime massive nga Greqia fashiste e viteve 1944-1945, vazhdon të jetë e dënuar nga përndjekja e fshehtë.

Zbimi masiv i çamëve nga shtëpitë e tyre është një barbari, që grekërit e kishin planifikuar shumë kohë më pare, por prej frikës së opinionit ndërkombëtar dhe ndjenjës së përfshirjes në ndonjë konflikt rajonal, u zbrapsën disa here për të gjuajtur rastin e përshtatshëm. Kur robërit dhe të internuarit e kombësive të ndryshme, të grabitur me force nëpër vendet e tyre të pushtuar nga bisha naziste dhe të internuar në kampet e përqëndrimit nëpër Gjermani po ktheheshin, duke lënë prapa erën mbytëse të fushva të largëta të Bukenvaldit dhe të Mathauzenit, çamërit e shkretë po linin trojet e tyre, ku të djegura e ku të plaçkitura, me fëmijë dhe plaçka ngarkuar, të gjallë e të vdekur, për t’i shpëtuar shfarosjes totale prej shtetit grek. Kur bota njerëzore po përgatitej të jepte shembullin e madh të dënimit ndërkombëtar të krimit fashist në gjyqin e Nyrembergut, shteti Helen i sapodalë nga Lufta e Dytë Botërore, po ledhatonte duart e kriminelëve nacionalistë për të realizuar ëndrrën e vjetër të realizimit të Greqisë së pastër etnike. Ende kur nuk kishte shëruar plagët e saj të rënda të luftës dhe pa hedhur edhe vetë hapin e pare të lirisë, Greqia e nisi çlirimin e saj me “çlirimin” e dhunshëm nga shqiptarët që jetonin në tokat e tyre në juridiksionin e shtetit grek. Ishte një spastrim i pastër etnik, që kaloi pa u vënë re dhe që u krye nëpërmjet tytave të armëve, me vrasje fëmijësh e pleqsh, me presione për të këmbyer besimin si dhe mjaft tortura të egra çnjerëzore. Ankthi nacionalist që ka karakterizuar në disa periudha shtetin grek, që nga koha e krijimit të tij, solli një momente të tillë që ai të mendonte më shumë për të larë hesapet me çamët sesa për ndryshimet e epokës së re që po rilindte.

Fitorja ndërkombëtare mbi agresorët e Luftës së Dytë Botërore pruri edhe tallazet e mëdha të ndarjes së botës midis Lindjes dhe Perëndimit.

Pikërisht në këto çaste të vështira, opportune, të ngarkuara me strese për tërë diplomacinë ndërkombëtare, prej të cilave lindi si pasojë edhe Lufta e Ftohtë, zgjodhi Greqia për të zbrazur armët e shtetit mbi gjithë çamërinë. Ky është me të gjithë parametrat që ka shembulli i një holokausti, si ai i hebrenjve, që bëri fashizmi gjerman në Luftën e Dytë Botërore. Ai, për fat të keq, nuk u prezantua fare, as në tablote tij më të dobëta në opinionin ndërkombëtar, për arsye edhe të detyrave të tjera të mëdha që kishin mjetet e informacionit që sapo kishin dale nga lufta. Dhe, për pasojë, ky krim barbar, me përmasat e mëdha që ka, mbeti i padënuar plotësisht nga bota përparimtare, që lufton për të mbrojtur të drejtat njerëzore.

Dhe sot, pothuaj të gjithë vizitorëve nga të gjitha kontinentet e botës, kur zbresin në Greqi, për të pare dëshmitë kulturore dhe demokratike të lashtësisë klasike, as që u shkon ndër mend se në vendin e demokracisë dhe të qytetërimit të lashtë, diku në Epirin e Veriut, nga fashistëve grekë të sotëm, që mburren dhe përrallisin në mbarë botën për lashtësinë, është kryer një krim i rëndë njerëzor, me përmasa historike si shkak i intolerances racore, shkak dhe akt ky që është një antipèod i grekërve të lashtë. Asnjë ciceron nuk e ul aspak kokën që të belbëzojë diçka të tillë, as në Akropol, as në Rodos, as në Melesina, as në Delfi dhe as në Janinë. E, gjithashtu, as në stendat e ndonjë muzeumi nuk mund të pretendosh të gjesh diçka të tillë. Edhe në historiografinë greke nuk mund të lexosh, qoftë edhe dy rreshta të tilla. Greqia, pa ndier asnjë përgjegjësi, krimin e ka fshehur mjeshtërisht.

Çetat kriminale të Zervës e më vonë të gjeneral Plasitrës futën në kasaphanën më çnjerëzore që s’do ketë shkrimtar me zemër që të marrë penën e të shkruajë tragjedinë tonë të helamtisur me gjak. Kjo vjershë epope, e cila i kushtohet një gruaje çame, që ishte viktima e monarko- fashistëve grekë, të cilën e dogjën pak nga pak dhe e masakruan tmerrësisht, është pasqyra më e spikatur e atij krimi që tregon sesa pa mëshirë dora e thika greke u sul dhe mbi fëmijët dhe grate.

Fat-zezë kush bie në duart e tyre

Çfarë mënxyre

Më dogjën mishrat pak nga pak

E sytë më kullonin lotë dhe gjak

Ulërita sa munda dhe lypa mëshirë

Po kot, se strungari me shpirtin e nxirë,

Dëfrente, sadisti………, o gjëmë

Si digjej një mëmë!

Për mua do qe një vojtje më pak

Sikur menjëherë të zhdukesha në flake

Dhe zjarri, oh, zjarri, i ëmbël sheqer,

Sesa kur dejt m’i preku rreshteri

Më e dashur qe vdekja, më i ëmbël qe vreri

“paratë, paratë” ata gërthitnin.

Kështu më foli Sanije Bollati

Mornica, mornica, m’u ngjeth tërë shati,

E leshrat si drizë m’u ngritën përpjetë

Fytyra e saj u bë krejt e zbehtë

Dhe lotët si breshëri i shkonin ngadalë

Poet, o poet, për vojtjet e mia

Në qoftë se vërtet t’u dhimbs çamëria

Mbaj mend se ç’po të them, ta lë amanet:

“M’i thuaj Lutfiut, në është gjallë

që armën të marrë, të dali në ballë

e biri im të mos shkelet me këmbë

nga thundra e barbarit”

Kjo perlë poetike, e njohur fare pak nga publiku shqiptar, e poetit çam Gjergji Komino, i cili ka provuar edhe vetë mes të tjerëve fatin e zi të zbimit nga trojet e tyre, është një lapidary i një krimi të madh ku as komuniteti ndërkombëtar, por as vetë shqiptarët nuk i kanë kushtuar vëmendjen e duhur që ka merituar.

Fabula e përrallës greke mbi ujkun dhe qengjin, sipas së cilës ujku i hakërrehej qengjit se më ke turbulluar ujin, ku qengji ende nuk kishte lerë, historia e zhvleftësoi si shumë pallavra të tjera të greqisë për të mbrojtur utopinë e saj të gënjeshtërta, me gjak shqiptari. Gjithë bota e mori vesh se nuk ishte shkaku i Daut Hoxhës dhe Çamëria që Italia sulmoi Greqinë. Daut Hoxha ishte një “casus bellis” dhe asgjë tjetër. Prandaj puna e Daut Hoxhës mbeti si përralla e qengjit me ujkun. Bota nuk ka se si ta justifikojë një krim të tillë të mbuluar, që është ndërkohë edhe një procedent i tillë, që gjakosi me mijëra vetë, i një gjendje të tillë e një turp të tillë, që shkon jek e jek me aktet më barabare hitlero-musoliniane. Por çamërit janë aq fajtorë për kolaboracionizëm me shkelësit (pse disa bejlerë të Çamërisë u bënë vegla të pushtuesit) se ishte fajtor edhe vetë populli grek që nxorri Zervën, Ralisin dhe gjithë ata që dje kanë bërë një politikë fashiste.

Dhjetor 2000

Marrë nga libri autorit “Dritëhije-shqiptaro-Greke”

NATO t’i kërkojë llogari Greqisë, për Ligjin e Luftës me Shqipërinë, çështja çame, ende e pazgjidhur./

Shkruan: Eneida Jaçaj/

Çështja çame mbetet të jetë një nga ngjarjet më të ndjeshme në historinë e kombit tonë, e cila mbart me vete shumë dhimbje, tortura, humbje të mëdha në njerëz, grabitje të pronave dhe nëpërkëmbje të identitetit të popullsisë shqiptare, në Jug të vendit. Ajo që është akoma më e dhimbshme dhe e turpshme, është se në ditët e sotme mbetet ende e pazgjidhur si çështje, duke “legjitimuar” krimet dhe padrejtësinë e shtetit grek ndaj popullsisë shqiptare çame. Ashtu si në shumë raste të caktuara, edhe këtë herë, ishin Fuqitë e Mëdha ato që u tallën dhe i hapën rrugën padrejtësive në kurriz të popullsisë shqiptare, duke i dhënë dritën jeshile Greqisë për të aneksuar Çamërinë, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, 1913. Pas suksesit të shteteve ballkanike ndaj Perandorisë Osmane, Konferenca e Paqes do të shpërndante tokat, duke kënaqur vendet pjesëmarrëse në luftë, në këtë rast edhe Greqinë. Interesat ogurzeza të “kokave” të larta të botës nuk morën parasysh dëmet e mëdha që iu shkaktuan shqiptarëve, duke nisur që nga krimet çnjerëzore e deri te grabitja e pronës. 27 Qershori i vitit 1944 do të shënonte agresionin më të egër të Greqisë ndaj shqiptarëve, kur forcat e Ligës Republikane Greke (EDES) të gjeneralit Zervas hynë në qytet dhe vranë rreth 600 shqiptarë, burra, gra dhe femijë.

Greqia vijon ende të shkelë sot “Konventën mbi Mosparashkrimin e Krimeve të Luftës dhe Krimeve Kundër Njerëzimit”, hyrë në fuqi më 11 nëntor 1970, që konfirmon parimet e së Drejtës Ndërkombëtare, të njohura nga Statuti i Gjykatës Ushtarake Ndërkombëtare të Nurembergut, duke mos kërkuar falje publike për 2900 viktimat, për 40.000 vetat e dëbuar me dhunë, për 68 fshatrat e qytetet e grabitura e të djegura. Greqia mashtron edhe me tekstet shkollore, ku iu mëson fëmijëve grekë për 8 mijë varret boshe greke, të hapura prej popullsisë shqiptare, duke mbjellë urrejtje dhe shtrembërim të informacionit te brezat e rinj. Aq më keq akoma kur mban në fuqi Ligjin e Luftës të vitit 1940 me Shqipërinë; ky është paradoksi më i madh se si një vend anëtar i NATO-s i ka shpallur luftë një vendi tjetër po anëtar të kësaj organizate. Nëse SHBA do të ftonte në bisedime krerët e politikës së jashtme shqiptare dhe greke, ky ligj do të hiqej brenda një sekondi. Greqia ka përfituar nga lëshimet që i janë bërë, dhe e përdor këtë ligj sa herë që i duhet për t’i bërë presion Shqipërisë. Greqia ka patur mbështetje të madhe nga SHBA, Britania, Gjermania, të cilat nuk e lanë të binte në kthetrat e ekspansionit rus, ndërsa Shqipëria bëri shumë hapa mbrapa me vendosjen e diktaturës komuniste nga Enver Hoxha. Një Greqi e hapur dhe e zhvilluar ekonomikisht, e kishte më të lehtë të bënte lojë të poshtër politike me Shqipërinë e varfër dhe pa mbështetje. Nuk ka asnjë lloj ndjeshmërie, kurrfarë interesi, as nga politika shqiptare për të lëvizur gurët në drejtim të çështjes çame. Edhe pse kemi një parti çame në politikë, PDIU, ku u duk se do t’i hapej drita jeshile çështjes më të ndjeshme në Jug të vendit, për t’u ulur në bisedime me krerët e politikës greke, por gjithçka ka mbetur në tentativë për shkak të interesave politike.

Qeveria e kryeministrit Andrea Papandreu, në vitin 1987, e hoqi Ligjin, por Kuvendi i Greqisë e rrëzoi duke bërë një lojë të pistë. Siç dihet edhe nga faktete historike, Greqia i ka shpallur luftë Shqipërisë, pasi Italia i dha ultimatumin Greqisë të pranonte pushtimin. Kështu, Greqia rendiste si aleate të Italisë në këtë agresion edhe Shqipërinë, më 28 tetor 1940. Sipas kësaj logjike, Shqipëria shfaqej “de jure” si pjesëtare e këtij agresioni. Tetë divizione të përbërë nga 140000 ushtarë – nën një shi të furishëm, italianët filluan sulmin në një front prej 200 km. Duke u nisur nga ky fakt, mbreti i Greqisë, Konstandin, nxjerr Dekretin Mbretëror nr. 2636 i vitit 1940, sipas të cilit shpallte “ Shqipërinë shtet armik dhe pasuritë e shqiptarëve, pasuri armike”. Njëkohësisht, të gjitha pasuritë e shqiptarëve i vendosi në “sekuestro konservative”.

Nuk mund të përmendim vetëm masakrën e ushtrisë greke, me gjeneral Napolon Zerva, të viteve 1944-1945, por duhet të theksojmë se genocidi në Çamëri ka filluar që në vitin 1913, 1918, 1924, 1936. Greqia mohon njohjen e pakicës kombëtare shqiptare dalë nga Marrëveshja e Lozanës 1923-1924. Sipas studimeve, vetëm në Greqinë e Veriut, në 1913, ka patur rreth 100 fshatra që flitej gjuha shqipe, ndërsa sot kemi rreth 40 fshatra që ende flitet shqip. Bëhet fjalë për Kosturin, Follorinën, Edesën, Selanikun e deri në Evros në kufirin greko-turk të Trakës. Greqia është një nga shtetet më raciste, e cila duhet të fillojë punën nga vetja, dhe më pas të kërkojë falje për krimet ndaj shqiptarëve dhe t’u kthejë atë që u takon.

Prof.Dr. Sylë Ukshini/

Ambasador i dashur, unë jam i vetëdijshëm që ju transmetoni qëndrimin zyrtar të Berlinit zyrtar, të një vendi që e ka njohur pavarësinë e Kosovës 16 vite më parë. Sigurisht ne vlerësojmë kontributin e madh ndër dekada për lirinë e Kosovës dhe për procesin e shtetndërtimit. Por, ka edhe disa gjëra që duhet të thuhen hapur mes miqsh, koncesionet që po i kërkohen Kosovës janë bërë të tepërta para dhe sidomos pas pavarësisë, përkatësisht nga 6 pikëshi i Ban Ki-moonit në dhjetor 2008 e deri me të ashtuquajturën çështje e dinarit serb.

A nuk është tallje dhe përçmuese për Kosovën të dëgjojë fjalë të tilla nga një ambasador i cili vjen nga vendi që 35 vjet më parë rrënoi Murin e Berlinit. A nuk është tallje që një barrikadë e tillë mbi lumin e tillë nga strukturat kriminale dhe mbetjet e regjimit të Milosheviqit të justifikohet nga ambasadorët e vendeve të BE-së.

Zoti Ambasador

Ju keni qenë me detyrë konsulli, ndërsa unë të zëvendësshefit të misionit diplomati, kur 9 vite më

parë, në tetor 2015 ishte arritur Marrëveshja e Brukselit për heqjen e barrikadës dhe revitalizimin e urës së Ibrit, e cila kishte nisur zbatimin më 17 tetor 2015. Bashkimi Evropian, përkatësisht Zyra e BE-së në Kosovë, që është kompetent për zbatimin e kësaj marrëveshje, kishte nisur punimet e revitalizimit të urës e cila ishte parashikuar se do të zgjasë deri në qershor të vitit 2016, kur ura e Mitrovicës duhej të hapej për lëvizje të plotë të lirë, për këmbësor dhe automjete. Asokohe zyrtarët e Qeverisë së Kosovës e kishin vlerësuar lartë nismën e zbatimit të kësaj marrëveshjeje duke theksuar rëndësinë e saj politike dhe të sigurisë për vendin tonë. E tash jemi në qershor të vitit 2024, ndërsa Ju flisni se “zgjidhja për Urën e Ibrit është në Bruksel”!

Zoti Ambasador,

Me këtë dinamikë breshke nuk ecet askund, nëse OKB-së i ishin të nevojshme dy vite për adresimin e statusit final të Kosovës (2006-2007), BE-ja që 13 vite po merren a duhet të paguajnë serbët rrymën e shpenzuar, a duhet të bartin targat e Kosovës apo ato të lëshuara nga një shtet tjetër!

Po te aplikohej modeli i negociatave të Brukselit pas Luftës se Dytë Botërore Franca dhe Gjermania do te mbërrinin ne vitin 1970 dhe do te arrinin marrëveshje që makinat me targat e Berlinit te hynin ne Paris dhe ato të Parisit te hynin ne Berlin dhe kështu 25 vite do te kalonin ne mes te Franceze dhe Gjermaneve qe te arrinin marrëveshje për kalimin nga një vend ne vendin tjetër me targat e tyre. Dhe po ashtu ne vitin 1970 do te bisedonin për Strasburgun apo Alsass Lothringen-it a është territor i Gjerman apo Francez dhe cilat targat të makinave duhej të vlenin, franceze apo gjermane.

Prandaj, ka pak vend për krekosje edhe në Bruksel, ashtu si edhe në Kosovë, e për Beogradin të mos flasim, pasi atje akoma akuzohet pse Milosheviqi nuk arriti të krijonte Serbinë e Madhe.

Nuk e kam të qartë përse kërkoni nga Kosova diçka që nuk kërkohet as në vendet tjera evropiane apo të rajonit.

Është e vërtetë që na keni ndihmuar të çlirohemi nga një e keqe e madhe në rajon, nga regjimi i Milosheviqit. Por, mos harroni se edhe Evropën, edhe vendin tuaj, Gjermaninë, e ndihmuan aleatët perëndimor nën drejtimin e SHBA-së (D-Day) që të çliroheni nga keqja hitleriane. Krejt historia evropiane dhe rajonale ka qenë e shoqëruar nga histori të tilla, pra nuk është se vetëm Kosova e gëzoi me shumë vonesë një përkrahje të drejtë dhe të duhur në momentin kur po kërcënohej me zhbërje nga një regjim hegjemonist dhe me një doktrinë gjenocidale. Por, për dallim nga Gjermania, Serbia u bombardua, por doktrina serbomadhe mbeti e padënuar.

Zoti Ambasador

A nuk do ishte mirë të na thoni ku mbeti Marrëveshja Gjithëpërfshirëse ligjërisht obliguese për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë- Serbia.

A do të ishte mirë të na thuhet se cilat është politika e jashtme e përbashkët dhe e sigurisë e BE-së në kohën disa vende të BE-së bashkohen me pozicionin rus, iranian, kubanez, koreane veriore ndaj Kosovës, por BE-ja vazhdon të jetë fasilituese e dialogut të Brukselit.

A do të ishte mirë nëse pesë vendet e injorojnë vendimin e GJND-së për pavarësinë Kosovës shkon në favor të etablimit të të Perëndimit në rajon apo favorizon qëndrimin rus në rajon.

A nuk është fyese që edhe 25 pas çlirimit të Kosovës të kërkohet rikthimi në qarkullim i monedhës serbe, pasi aplimi i Euro-së së BE paraqet “rrezik për krizë humanitare” në veri të vendit. Si na qenka e pranueshme EURO-ja për pagat dhe privilegjet e Listës Serbe, por rrezik për qytetarët e thjeshtë. Një pyetje, ndihmat dhe bonuese që merr regjimi serb i Beogradit nga BE-ja janë në EURO apo në dinar? Ndalni këtë stil përçmues të bërjes politikë, sepse edhe nëse jemi ballkanas, na pëlqeni kur dëshironi të na merrni pa asnjë investim mjekët, ekspertët e It-së si dhe punëtorët e krahut! Edhe pse jemi ballkanas fëmijët tanë janë po aq kreativ dhe po aq të shkathët sa fëmijët tuaj në Evropë, por vonesa jonë është edhe për fajin e evropianëve, të cilët nuk hezitonin ta njihnin shtetin e Milsheviqit(1996) edhe atëherë kur shqiptarëve u mohohej e drejta për përdorimit të gjuhës shqipe, kur u ndalohej shkollimi në gjuhën amtare, edhe kur u mohohej e drejta për media në gjuhën shqipe, edhe atëherë kur u mohohej e drejta për punë, për kujdes mjekësor, dhe e drejta për jetë. Pra, nuk jeni krejt pa faje për katër luftërat dhe katrahurën që bëri Beogradi në vitet 1989-199!

Pra, në vend të deklaratave boshe, Kosova ka nevojë për përkrahje të sinqertë dhe jo për trupa që minojnë bazamentin e shtetësisë, siç është Gjykata Speciale e Hagës, e cila jashtë çdo standardit evropian ka marrë mision që spastrimin etnik, vrasjet masive dhe përndjekjen e shqiptarëve për shumë dekada ta barazoj me vrasjet e pretenduara individuale.

Zoti Ambasador, JU e dini që pas Luftës së Dytë Botërore nga Evropa Lindore u dëbuan dhe u përndjekjen 15 milion gjermanë, pati edhe vrasje edhe përdhunime në zemër të Berlinit, madje edhe Dresdeni u bombardua deri në themel, dhe aleatët antifashistë nuk thanë se duhet të formohet në Gjykatë Speciale në Nyremberg dhe aty të gjykoheshin liderët e vendeve të koalicionit antifashist. U tha se këto krime ishin pasojë e luftës dhe jo qëllimi i luftës.

Ndërkaq, ndaj Kosovë ka patur një qasje shumë të padrejtë dhe asimetrike, ka pasur një dëshirë të zjarrtë për të krijuar një simetri mes krimit shtetëror serb dhe krimeve dhe disa vrasjeve eventuale, kryesisht të ndodhura pas lufte, në kohën kur pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv e kishin OKB dhe NATO.

Zoti Ambasador, ju mund të thoni çfarëdo, por një gjë duhet ta dini, normalizimin i marrëdhënieve nuk mund të bëhet me një dialog të tillë të Brukselit, as duke e amnistuar Beogradin si në rastin e agresionit ushtarak në Banjskë. Normalizimi arrihet në Bruksel dhe në Washinton. Vetëm hapja e perspektivës së anëtarësimit të Kosovës në BE dhe në NATO mund të ndërtohet paqja dhe stabiliteti rajonal. Prandaj, BE-ja, nëse dëshiron të jetë një ndërmjetës i paanshëm, atëherë duhet të kërkojë nga 5 vendet e BE-së njohjen e Kosovës mbi bazën e dokumentit të Ahtisaarit dhe të opinionin të GJND-së.

Me rezistencën e armatosur të viteve 1998/99 dhe sidomos me aktin e sakrificës vetëflijuese të familjes Jashari, e personifikuar përmes figurës titanike të Adem Jasharit, Kosova njëherë e përgjithmonë me ndihmën edhe të aleatëve e miqëve të saj, e mori fatin në duarte veta, duke i shndërruar gabimet historike në favore gjeopolitike për veten dhe për rajonin. Sepse me çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës, jo vetëm që po mbyllej një vrimë e zezë në Ballkanin Jugprendimor, por po rivendosej një balancë e re e faktorëve politik e kombëtar në Ballkan.

Nga Prof.dr. Skender ASANI

Sot kur kujtojmë 25 vjetorin e çlirimit të Kosovës, si historian dhe si intelektual, e kemi të domosdoshme të bëjmë një bilanc të shkurtër vlerësimesh mbi rrugëtimin e kësaj pjese të kombit, që padrejtësisht kishte ngelur jashtë tërësisë etnike dhe për afro gjysëm shekulli kishte bërë jetë paralele në regjime të ndryshme serbo-jugosllave.

Për historinë, 25 vjet janë pak, por për një komb të ndarë, 25 vjet liri janë një infuzion i çmuar për rimëkëmbjen kombëtare, kulturore, ekonomike e shtetërore, siç ndodhi edhe me Kosovën brenda këtij çerek shekulli, një hark kohor ky i nevojshëm për konsolidimin shtetëror dhe për ndërtimin e strategjive mbi të ardhmen në kuadër të proceseve euro-atlantike.

Ditë më parë, konkretisht më 9 qershor në kalendarin e kujtesës sonë kolektive, para plot 25 viteve në një aeroport sportiv në afërsi të Kumanovës, Serbia nënshkroi kapitulimin pas 78 ditësh sa zgjati bombardimi i NATO-s mbi makinerinë luftarake të regjimi të Milloshevitit dhe me këtë iu dha fund aventures hegjemoniste gati një shekullore të Serbisë në Kosovë.

Kumanova në memorien serbe i ka dy kuptime – në njërën anë frymën triumfaliste pas Betejës së Kumanovës në vitin 1912, atëherë kur Serbia përmes ekspansioneve mbi tokat e fqinjëve e ngriti perandorinë e vet pushtuese, dhe në anën tjetër, gjunjëzimin pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Kumanovës më 9 qershor 1999, që solli edhe shkëputjen defintive të lidhjeve shtetërore-adminstrative të Serbisë me Kosovën.

Gjenaralët dhe politikanët serbë, Marrëveshjen e Kumanovës nuk do të donin asnjëherë ta regjistronin në kalendarin e ngjarjeve historike, sepse kjo datë atyre ua kujton humbjen përfundimtare të Kosovës. Kjo datë, për memorien kolektive serbe, është gozhda e fundit me të cilën po mbyllej një histori e errët, e mbushur me vrasje, shpërngulje, djegie e shkatërrime në Kosovë, por në anën tjetër, Marrëveshja e Kumanovës për historinë më të re të Kosovës paraqet ngjarjen më domethënëse që solli kthesën e madhe, duke krijuar një realitet të ri në terren, dhe një perspektivë krejt tjetër për popullin e Kosovës.

Paqja e munguar dhe liria e shumëpritur, ishte mbi të gjitha faqja e re e këtij realiteti, e cila po shkruhej me ngjyrën e kuqe të dëshmorëve të rënë në luftën heroike të UÇK-së. Pa këtë luftë dhe pa rezistencën afatgjate të popullit të Kosovës, liria jo vetëm që do të vonohej, por ajo ka rrezikuar të zëvendësohej me ndonjë robëri të re.

Tani kur kujtojmë 25 vjetorin e çlirimit të Kosovës, gjeneratat e reja të lindura brenda këtij çerek shekulli, do të duhej ta dinin se rrënjët e kësaj lirie datojnë shumë më herët. Kthesa e madhe që ndodhi në qershor të vitit 1999, ishte rrjedhojë logjike e ngjarjeve e momenteve historike të cilat cilat kishin ndodhur edhe para 25 viteve, madje qysh pas LDB, atëherë kur pakënaqësia e shqiptarëve të Kosovës të tradhëtuar nga klikat shoveniste serbo-jugosllave kishte filluar të kanalizohej në forma ilegale dhe në rrugë alternative, që si pikësynim kishte formimin e një vetëdije të re politike e kombëtare të shqiptarëve.

Vitet pesëdhjetë, gjashtëdhjetë, shtatëdhjetë, tetëdhjetë – NDSH, Grupi për bashkim i Adem Demaçit, demonstrat e1981-shit, janë kapituj shumë të rëndësishëm të rrugëtimit tonë si komb, ku dominonte fryma e mobilizimit kombëtar për një kthesë të madhe që duhej të ndodhte në fund të viteve nëntëdhjetë, atëherë kur gjithë ky rrugëtim u sublimua në tri shkronja – UÇK.

Me rezistencën e armatosur të viteve 1998/99 dhe sidomos me aktin e sakrificës vetëflijuese të familjes Jashari, e personifikuar përmes figurës titanike të Adem Jasharit, Kosova njëherë e përgjithmonë me ndihmën edhe të aleatëve e miqëve të saj, e mori fatin në duarte veta, duke i shndërruar gabimet historike në favore gjeopolitike për veten dhe për rajonin. Sepse me çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës, jo vetëm që po mbyllej një vrimë e zezë në Ballkanin Jugprendimor, por po rivendosej një balancë e re e faktorëve politik e kombëtar në Ballkan.

Përvjetorët si ky, përpos karakterit festiv, do të duhej të kenë në vete edhe dimensionin e reflektimit mbi hapat e mëtejmë që duhet hedhur. Kosova lirinë e fituar me gjak e sakrifica duhet ta begatojë me politika kreative shtetndërtuese, duke e bazuar gjithë potencialin institucional e shoqëror në tri shtylla: në forcimin dhe rrumbullaksimin e sovranitetit të plotë në gjithë territorin, në përshpejtimin e zhvillimit ekonomik e social dhe në konsolidimin e aftësive dhe resurseve të sigurisë.

Duke e konsideruar të mirëqenë aleancën strategjike me qendrat e vendosjes ndërkombëtare, Kosova do ta ketë të sigurt rrugëtimin e saj euro-atlantik nëse i qëndron fuqishëm kursit të reformave institucionale e administrative, luftës kundër krimit dhe korrupsionit dhe ngritjes së kapaciteteve zhvillimore-ekonomike e industriale.

Liria e Kosovës ka çmim dhe në 25 vjetorin e çlirimit ky çmim merr një kuptim të plotë, pasi që frytet e sakrificave sublime tani mund t’i shohim të integruara në jetën e përgjithshme institucionale, shoqërore, ekonimie e kulturore.

Lavdi të rënëve dhe patriotëve të shumtë që sakrifikuan për lirinë e Kosovës!

E përjetshme qoftë Kosova!

(Fjalë e mbajtur në Konferencën shekncore “KOSOVA 1989-1999: ORGANIZIMI DHE QËNDRESA PËR ÇLIRIM” në Institutin e Historisë “Ali Hadri” në Prishtinë).

Dr. Lulzim Nika/

Biseda në mes të presidentit Bill Klinton dhe Boris Jelcin, e zhvilluar më 14 qershor 1999, është dëshmi se besimit të presidentit Klinton ndaj zotimeve të UÇK-së se nuk do të sulmojë trupat ruse në Kosovë.

Biseda është marrë nga arkiva e presidentit Klinton, si dokument i deklasifikuar, dhe ka rëndësi për besimin e presidentit Klinton ndaj UÇK-së, me rastin e shprehjes së shqetësimeve të presidentit rus, Boris Jelcin për trupat ruse.

Biseda mes dy presidentëve të dy superfuqive, është zhvilluar më 14 qershor 1999, nga ora 10:06 deri në orën 10:36.

Më poshtë, është përkthimi i plotë i bisedës së presidentit Bill Klinton dhe Boris Jelcin, i identifikuare si dokument nr. 5128, dokument i deklasifikuar nr. E.O. 13526.

MEMORANDUMI I BISEDËS TELEFONIKE

Subjekti: Biseda telefonike me presidentin rus Jelcin (Yeltsin)

Pjesëmarrësit: Presidenti ( i Shteteve të Bashkuara) – Presidenti Jelcin

Interpretuesi: Nikolai Sorokin

Marrësit e shënimeve: Xhol Shrejder (Joel Schrader), Majls Mërfi

(Miles Murphy), Mat Sibli (Matt Sibley), Xhol Erendreik (Joel

Ehrendreich), Roxher Merleti (Roger Merletti), Dag Bejli (Doug

Bayley), dhe Andrju Uais (Andrew Weiss)

Data-Kkoha: 14 qershor 1999, 10:06 – 10:32 a.m.

Vendi: Zyra Ovale

Presidenti (SHBA): Përshëndetje.

Presidenti Jelcin: Mirëmëngjesi, Bill.

Presidenti (SHBA): Mirëmëngjesi Boris. dje, unë dhe ju ramë dakord për t’i udhëzuar gjeneralët tanë të takohen dhe të zgjidhin problemin e komandimit në aeroport dhe të na raportojnë neve se çfarë kanë zgjidhur. Isha mjaft i dëshpëruar.

Presidenti Jelcin: Po, ata kanë bërë. Ata u takuan dje, dhe unë i dhashë udhëzime të mbajnë negocimet e nevojshme për të mbërritur deri në një marrëveshje në lidhje me rregulloret e ekipit mbështetës për prezencën ruse në aeroportin e Sllatinës, afër Prishtinës. Dhe ne vazhdojmë me kuptimin se ky grup, në kuadrin e fazës së parë, do të mbetet në aeroport dhe do të funksionojë në interesat e forcës së sigurisë ndërkombëtare. Dhe bashkëpunimi i grupit me komandantët e forcave ndërkombëtare të paqes do të portretizohet në bazë të formulës së marrëveshjes së Bosnjës. Forcat që nuk janë aty ende, për të siguruar funksionimin e plotë të grupit, do të vendosen pasi të arrihet marrëveshja dhe në kuadrin e koordinimit me gjeneralin Xhekson (Jackson). Gjenerali Zavarzin dhe Xhekson, tashmë kanë shkëmbyer oficerë ndërlidhës. Ata kanë diskutuar për problemet e sigurimit të sigurisë të personelit të kontigjentit rus. Kam udhëzuar gjeneralin Zavarzin, të arrijë një marrëveshje që parashikon funksionimin e përbashkët të aeroportit të Sllatinës. Një shembull i tillë i përdorimit, të përdorimit të qartë, mund të jetë operacioni i përbashkët në aeroportin Tuzla në Bosnjë. Megjithatë, në këtë rast, pozicionet e kontrollit duhet të mbahen nga Rusia. Dhe është e rëndësisë ekstreme, në dy apo tri ditët e ardhshme, të kemi përfunduar procesin e arritjes së një marrëveshjes për çështjen kryesore të vendosjes së turpave të kontigjenit rus nën komandat e bashkuara, gjatë fazës së dytë të fushës së plotë të operacionit të ruajtjes së paqes. Një marrëveshje e tillë e Pistës 2, apo fazës së dytë, duhet të arrihet në nivelin e ministrave të mbrojtjes dhe të punëve të jashtme, dhe të na raportohet te ne para mbledhjes në Kyln (Cologne).

Në këtë lidhje, e konsideroj shumë të rëndësishme që ministrat e mbrojtjes të takohen nesër apo më së largu pasnesër, në një vend që është i pranueshëm për ata. Nëse sekretari Kohen është i përgatitur, atëherë ministri i mbrojtjes Sergejev (Sergeyev) do të jetë i përgatitut për ta mirëpritur atë në Moskë dhe të takohen aty. Unë po vazhdoj nga mirëkuptimii që, pasi të kemi arritur marrë veshje të tilla mbi çështjen parimore për rregullimin në Kosovë, ajo do të na mundësonte neve të mos e mbingarkojmë agjendën e bisedës sonë në Kyln (Cologne). Në atë rast, ne do të ishim në pozitën për të vendosur vëmendjen tonë në bashkëpunimin ruso-amerikan, për fusha të tjera të rëndësishme. Dua të paraqes edhe një problem për benefitet tuaja, në lidhje me Kosovën. Nëse masat, masat në kohë, nuk mirren atëherë marrëveshja mund të jetë në zgrip, mund të rrezikohet. Çfarë nënkuptohet nga kjo, janë veprimet provokative të të ashtuquajturës Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ne vazhdimisht kemi thënë, dhe të gjithë antarët tjerë të G-8 janë pajtuar, se një situatë e tillë nuk mund të lejohet të materializohet ashtu që kthimi i refugjatëve shqiptarë në Kosovë mund dhe do të rezultojë në dëbimin e përfaqësuesve të kombësive të tjera. Për fat të keq, kjo veçse është duke ndodhur. Dhe përgjegjësia kryesore është tek militantët shqiptarë. Kjo është edhe arsye e zhgënjimit tim, që në fakt paqeruajtësit në Kosovë kanë mbyllur njërin sy ndaj këtyre ngjarjeve. Si rezultat i saj, kur kjo ka vazhduar kaq gjatë, është se militantët kanë filluar të kërcënojnë paqeruajtësit rusë. Dhe ju mund t’i imagjinoni rezultatet nëse këto kërcënime bëhen realitet. Zonja Ollbrajt (Albright), e siguroi Ivanovin se punë e nevojshme është bërë në lidhje me liderët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Unë dua t’ju kërkoj, ta merrni këtë çështje nën kontrollin e tuaj personal. Kjo është gjitha që doja ta thoja. Presidenti (SHBA): Së pari më lejoni të them se në lidhje me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, ne kemi mësuar për një tentative sulmi kundër Rusisë dhe u kemi thënë atyre se nuk do të tolerojmë sulme ndaj forcave tuaja, dhe UÇK u pajtua se nuk do të realizonin sulmin. Mirëpo, është e rëndësishme të kuptohet pse ata dëshironin ta bënin këtë sulm. Ata besojnë se ngërçi në aeroport do të parandalojë që KFOR të veprojë efektivisht. Ata besojnë se ju keni ardhur në Kosovë për të mbrojtur Serbinë, e jo të bëheni pjesë e forcës ndërkombëtare. Ne ua kemi bërë të qartë se nuk do të tolerojmë sulme kundër forcave ruse. Ne duhet ta zgjidhim këtë ose duhet të presim probleme. Ne duhet të zgjidhim problemin e aeroportit. Tani, ajo se çfarë keni thënë sot për aeroportin është mirë. Pra, mund të operohet në bashkëpunim dhe qasja t’ju garantohet, mirëpo kjo nuk ishte ajo se çka u prezantua nga mbledhja në mes gjeneralit Xhekson dhe gjeneralit të juaj. Pra, bazuar në atë se çka ju më thatë mua, dhe bisedës që Algori (Al Gore) dhe Stepashin patën, gjenerali duhet t’i marrë ato udhëzime në mënyrë që ta zgjidhim këtë çështje sot.

Presidenti Jelcin: Mirëpo, ajo nuk ishte marrëveshja jonë. Së pari, duhet të arrihet marrëveshja dhe pastaj ne menjëherë duhet t’i japim udhëzimet. Presidenti (SHBA): Pajtohem. Ajo çfarë unë po them, nese ne jemi duke u pajtuar për këtë, le të kalojë nëpër pika dhe të shohim nëse kemi një marrëveshje.

Presidenti Jelcin: Në rregull.

Presidenti (SHBA): Së pari, do të ketë një vendosje të përkohshme të trupave, afatshkurtër, duke përdorur modelin e Bosnjës, e cila do të përfshijë një komponentë ruse në aeroport. Së dyti, ngërçi në aeroport do të zgjidhet. Trupat ruse do të qëndrojnë aty, por nuk do të ketë vendosje të reja të trupave deri sa të biem dakord. Së treti, ministrat tanë të mbrojtjes do të takohen për të bërë një marrëveshje afatgjatë për pjesëmarrjen ruse, kështu që ne mund të kemi një takim në Kyln (Cologne) dhe ta ratifikojmë.

Presidenti Jelcin: Pajtohem.

Presidenti (SHBA): Do të doja të ——-

Presidenti Jelcin: E them drejtpërdrejt dhe qartazi se pajtohem.

Presidenti (SHBA): Do të doja të diskutonim edhe për një pikë ose dy, nëse më lejohet. Para së gjithash, do të doja të propozoja që sekretari Kohen dhe ministri Sergejev të takohen në Helsinki, sepse e di që ne e kemi diskutuar këtë më z. Stepashin, dhe ia kam përmendur këtë presidentit Ahtisari, dhe ai ka rënë dakord për ta bërë këtë, prandaj mendoj se ata duhet të takohen atje.

Presidenti Jelcin: Pajtohem dhe do të lëshoj udhëzimet e duhura.

Presidenti (SHBA): Kjo është e mrekullueshme. Gjëja tjetër që doja ta thoja është se unë do të punoj shumë në këtë. Duhet të ketë një rol të drejtë dhe përgjegjës për Rusinë në këtë operacion dhe janë disa çështje më ndryshe se në Bosnjë, dhe i kam disa ide të cilat do t’ia kaloj sekreatrit Kohen dhe do të përpiqem t’i realizoj në mënyrë që ju të jeni të kënaqur dhe që misioni të jetë i suksesshëm. Por, mendoj se është shumë e rëndësishme që ne vendosim disa kushte në mënyrë që misioni të ketë sukses. Prandaj, duhet të biem dakord për kushtet e komandimit të përbashkët, por që të jetë e pranueshme edhe nga ana juaj. Mendoj se mund ta bëjmë këtë. Unë të përkushtohem se do të sigurojmë një rol të barabartë dhe përgjegjës për Rusinë, e që do të jetë e vlefshme edhe për interesat dhe kapacitetet e juaja për të kontribuar. Janë

disa gjëra që askush tjetër nuk mund t’i bëj, dhe ju na duheni aty. Është shumë e rëndësishme.

Presidenti Jelcin: A ishin të gjitha këto çështjet që ju dëshironi t’i

diskutonit me mua?

Presidenti (SHBA): Po këto ishin.

Presidenti Jelcin: Atëherë më duhet të them se pajtohem plotësisht me ju, dhe se do të jap udhëzime të duhura dhe pastaj këto udhëzime do të zbatohen në veprime.

Presidenti (SHBA) : Faleminderit shumë, Boris. Do të jem duke e pritur takimin tonë në Kyln (Cologne). Do ta zgjidhim këtë çështje dhe do të jetë gjë e mirë. Presidenti Jelcin: Shumë mirë, shumë mirë. Bill, jam shumë i gëzuar që kemi zgjidhur këto probleme, që nuk shkelin interesat e partnerëve të tjerë.

Presidenti (SHBA): Mirë Boris, shihemi së shpejti.

Presidenti Jelcin: Deri në takimin tonë.

Presidenti (SHBA): Mirupafshim!

Presidenti Yeltsin: Mirupafshim, Bill! Të mbështes.

– Fundi i bisedës –