Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Flet regjisori Vladimir Kasa dhe ëndrra e arratisjes për në Amerikë

by

Për gjithë sakrificën dhe vlerat estetike që i dhashë vendit tim, përfitoj sot një pension prej 70 dollarësh…  Vërtetë tragji-komike…  Nuk jam i penduar për gjithcka bëra, ndihem i fortë dhe energjik e me mendje të kthiejllët si në ato vite, por tashme me pjekurinë e moshës dhe një akumulim artistik që dhëntë zoti ndodh ndonjë çudi…  Dhe çudirat ndodhin…  V.Kasa/

 Nga Bisedoi Keze Kozeta Zylo/

 Kam dëshirë ta filloj bisedën me ju për publikun artadashës me fëmijërinë tuaj, cilat janë kujtimet gjatë kësaj periudhe dhe çfarë vendi kanë zënd në memorjen tuaj?  Janë realizuar ëndrrat e fëmijërisë suaj dhe a kanë qenë ato ëndrra katalizator për t’u lidhur me botën e artit?

 –Në botën magjike të artit jam futur krejt rastësisht.  Në vitin 1968, vazhdoja vitin e fundit në gjimnazin e Pukës i detyruar të ndihmoja familjen e vëllait, i cili ishte transferuar atje.  Unë vija nga gjimnazi “Qemal Stafa” i Tiranës dhe kuptohet që u vendosa perballë një realiteti të mërzitshëm.  Regjisori shkodran Edmond Mëhilli, i sapoemëruar në shtëpinë e kulturës Pukë, më propozoi një rol në dramën “Hijet e Natës” te dramaturgut Vedat Kokona.

E pranova me kënaqësi duke menduar se thyente ditët e mërzitshme e të ftohta e pse nuk kisha marr pjesë kurrë në aktivitete të tilla artistike.  Roli ishte shumë i bukur dhe mbante pothuaj gjithë cfaqjen.  Fillova të punoja me një pasion të çmendur me vehten time.  Kaq shumë më bëri për vehte kjo punë, sa në çfaqjen që dhamë për publikun pata një sukses të jashtëzakonshëm.  E kështu pas një muaji shkuam në Elbasan në festivalin e trupave amatore, ku mora medaljen e artë si aktori më i mirë i festivalit dhe m’u propozua të futesha në Akademine e Arteve, dega dramë.  Kështu vura hapat e para në klasën e profesor Mihallaq Luarasit të cilit i jam mirënjohës për këmbëguljen e tij në largimin tim me studime ne Rumani.  Pasi mbarova vitin e dytë dega dramë, së bashku me një grup studentësh, shkova me studime në Rumani pranë Akademisë së Teatrit dhe Filmit “ION LUCA CARAGIALE”, Bukuresht.

Ju jeni një regjisor i mirënjohur në botën e kinematografisë shqiptare, cilat janë disa nga filmat e rëndësishëm kombëtar që ju keni realizuar?

 Filmi artistik “Streha e re” me regji të V.Kasaj dhe S.Pecani.

Kino Studio Shqipëria e re. 1976

Filmi artistik me dy seri “Ditët që sollën pranverën” me regjisor V.Kasaj. RTSh, 1978

Filmi artistik me dy seri: “Flaka e maleve” me regjisor V.Kasaj. RTSH, 1980

Filmi artistik “Inxhinieri i minierës”, me regjisor V,Kasaj. RTSH, 1981

Kino Komedia “Canta e zezë, me regjisor V.Kasaj. RTSH, 1984

Kino Komedia “Hapi sytë e zezë” regjisor V.Kasaj. RTSH, 1984

Filmi artistik me dy seri: “Rikonstruksioni” me regjisor V.Kasaj, fituesi i çmimit të madh Aleksandër Moisiu në festivalin e filmit në Tiranë, si filmi më i mirë i vitit.  RTSH, 1986

Gjatë xhirimeve ju keni pasur pranë aktorë kombëtarë mjaft të dashur për publikun, cilat janë disa nga momentet më pikante që do të kujtonit dhe çfarë më konkretisht? 

 E doja marrëzisht profesionin tim, e duke punuar në RTSH, që nga struktura mund ta krahasoj me gazetën, kishim lidhur jetën me të dhe nuk njihnim orar.  Kam realizuar me dhjetra teledrama me Teatrin Kombëtar, teatrin “Migjeni”, Shkodër, teatrin “Aleksandër Moisiu” Durrës, atë të Korçës apo Elbasanit dhe Fierit si dhe koncertin e madh të ndërrimit të viteve 1980, 1982,1984, 1987 që nga përmasat ishte produksioni më i rëndësishëm i vitit.  Qindra emisione humoristike apo koncerte në natyrë, me aktorët tanë më të mirë të humorit dhe këngëtarët e mrekullueshëm të vendit tim.  Kam pasur privilegjin të punoj me ajkën e artit Shqiptar, për të cilët ruaj kujtime të bukura.  Dua të veçoj këtu aktorët e humorit si Luftar Pajën, Tano Banushin, Skënder Sallakun, Aleko Prodanin, Ceken, Zef Deden, Gezim Krujën, Fadi Hasën, apo parodistët e Fierit dhe Vlorës.  Këngëarët tanë të mrekullueshëm, Vaçe Zela, Gaqo Cako, Avni Mula, Zeliha Sinën, Ema Qazimi, Luan Zhegu, Parashqevi Simaku e qindra të tjerë që të më falin se nuk mund t’i përmend në këto pak reshta.  Njerëz të përkushtuar dhe të devotshëm.  Më kujtohet në xhirimet e koncertit të madh të Vitit të Ri 1984, xhironim në skenën e Akademisë së Arteve, ora 03:40 e mëngjesit, ku duhet të vinte të këndonte V.Zela.  Dërguam makinën ta merrte në shtëpi dhe erdhi.  Po qeshte me ne, se na quante lugetërit e natës …  -Po mirë xhanëm nuk ju zë gjumi mbi pultin e regjisë?  Këndoi me atë zë të mrekullueshëm edhe pse e kthyem disa herë…  Kur po ikte më tha: “Vëre dorën në ballë”.  Ishte shumë e nxehtë.  Kam qenë me 39 gjithë ditën vazhdoi artistja.

Qeshi dhe u largua.  Në një nga këto netët e lodhshme më kërkon drejtori i përgjithshem i RTSH-s, Marash Hajati.  Lashë montazhin dhe shkova.  Si është puna me filmin që keni xhiruar në Cakran të Fierit, më tha?  Unë ngela i befasuar se nuk po kuptoja se për çfarë e kishte fjalën…  -Keni marrë një gomar ku hypën Luftar Paja? -Po i thashë… -Duhet ta hiqni nga filmi, se është ngritur organizata bazë e fshatit dhe ka dërguar letër në Komiteti Qendror, pasi gomari është i një të deklasuari…Ju mund të qeshni… por gomari u hoq dhe na detyroi të rimontonim filmin duke parë çdo kuadër se mos dilte koka apo pëlliste diku jashtë kuadrit.

 

Ju keni disa foto me legjendën e Teatrit Kombëtar Kadri Roshin, cili ka qenë bashkëpunimi me të dhe tematika qe aktori pëlqente më shumë si dhe mesazhet që ai përcillte pranë jush në radhë të parë dhe pastaj për miliona artashës që e shikonin me ëndje?

 

Dashuria ime ishte kinemaja.  Kisha shumë ëndrra dhe vija me një informacion të kohës nga studimet në Rumani.  Këtë e ndjeja në punë me kolegët, me aktorët dhe me ekipin realizues të filmave.  Isha shumë egzigjent në punë dhe kërkoja në radhë të parë disiplinë, sepse vija re një lloj indiference nga teknika.  Filmi është art kolektiv dhe nëse nuk funksionojnë të gjitha hallkat në perfeksion ndikon në anën artistike të tij.  Këto raporte kisha krijuar dhe me aktorët, për të cilët dua të theksoj se kisha fatin të punoja me gjigandët e artit skenik si, Kadri Roshi, Robert Ndrenika, Ndrek Luca, Roza Anagnosi, Reshat Arbana, Serafin Fanko, Sander Prosi, Sulejman Pitarka, Bep Shiroka etj.  Isha shumë i ri në moshë dhe puna me ta më mësoi shumë.  Shpesh në shesh të xhirimit shumë gjëra ngecnin për një arsye apo tjetrën, por falë eksperiencës dhe urtësisë së këtyre aktorëve të mëdhenj unë bëra një shkollë të dytë, atë të mjeshtërisë së aktorit.  Vetëm me punë dhe vetëm punë me përkushtim, u formova si artist.

Ky ishte leksioni më i mirë që mora prej këtyre akorëve të mëdhenj…

 

Ndër figurat historike kombëtare keni menduar ndonjëherë për të realizuar një film rreth Ali Pashë Tepelenës dhe për cilin aktor mendoni se do të ishte më i përshtatshëm?  Vetë  qyteti i Tepelenës, kalaja aq pranë , rrugicat e ngushta, lumi Vjosa dhe ura e drunjtë  që  lidh qytetin me vendet e tjera janë  frymëzim i magjishëm për artistët, cili është  opinioni juaj?

 

Unë jam nga Tepelena dhe fatmirësisht kam jetuar aty dy vjet.  Gjithmonë e admiroj këtë vend në kujtimet e mia, sepse vërtet aty kishte gjëra përtej imagjinatës.  Si djali i Cavoit pasi kështu ma kishin vënë nofkën shokët ndihesha komod dhe shumë shpejt u përshtata me ta.  Isha tip sportiv dhe u bëra pjestar i ekipit të basketebollit me Minatorin e Tepelenës që merrte pjesë në kategorinë e dytë.  Njoha shumë njerëz të mrekullueshëm që punonin me përkushtim si pedagog, sportist apo artist, me të cilët kam mbajtur lidhje të vazhdueshme dhe në këtë kontekst nuk kishte si të kalonte pa u ndjerë figura e Ali Pashe Tepelenës.  Në atë kohë qarkullonin shumë legjenda të cilat dëshironim ti preknim në rrënojat e kalasë, sic ishte tuneli që lidhte kalanë me fshatin Damës (ashtu flitej në atë kohë mes nesh)…  Kalon poshtë Vjoses thonin dhe ne që nuk lamë brimë pa kërkuar, apo cdo relike që gjenim e ruanim si hajmali pasi mendonim se na sillte fat.  Shpesh kur shkoja i papërgatitur në mësim, i lutesha një pafilleje që kisha gjetur në kala për të mos u ngritur në mësim dhe cuditërisht funksiononte.  Kështu u mitizua Ali Pasha tek unë dhe ndihesha i detyruar të bëja dicka për të.  Dhe momenti erdhi kur lexova novelën e Kico Blushit “Koka e prerë”.  Kisha shfletuar shumë për të, por kjo më ngjiti dhe fillova të skicoja sekuencat e para.  Në një ditë të bukur kur xhironim filmin “RIKONSTRUKSIONI”me mikun tim aktorin e madh Kadri Roshi dolëm për të gjuajtur peshk në det të hapur.  Ja hodha si ide.  Më pa dhe u emocionua…

E kuptova menjëherë se e ngacmoi mendimi për të luajtur rolin e këtij njeriu të madh… I thashë se doja ta vendosja në kalanë e Porto Palermos përsa i përket xhirimeve në exterier… Fillova t’i flisja gjithë kohës se më kishte hypur delli I frymëzimit dhe pasi më la te flisja pa më ndërprerë, më kapi nga dora dhe me sytë që i shkëlqenin më tha: “Ndoshta do të kem fatin ta luaj sa të jem gjallë”. …Por as ai dhe as unë nuk patëm mundësinë për të realizuar këtë film historik, të parin e këtyre përmasave.

Ndryshimet demokratike të vitit 91, shkatërruan përfundimisht ëndrrën tonë…

Do thoni ju, kush të pengon, bëje tani!…

Mos harroni qe filmi është industri dhe me mundësitë financiare të vendit tonë është absurde ta mendosh.

 

Filmi “Lulëkuqet mbi mure” është një ndër filmat me shikues më të shumtë, ku ju bashkëpunoni ngushtë me regjisorin e shquar Dhimitër Anagnosti cilat janë disa nga vështirësitë qe keni pasur në realizimin e këtij filmi me aktor brilant si Kadri Roshi etj?

 

Bashkëpunimi me regjisorin Dhimitër Anagnosti në filmin “Lulëkuqet mbi mure” ka qenë shumë konkret, pasi jam marrë me zgjedhjen e trupës së fëmijëve të jetimores.  U desh të seleksionoheshin rreth 500 nxënës të shkollave të ndryshme të Tiranës nga ku doli ai grup i vogël i mrekullueshëm aktorësh.  Puna me fëmijët aktor më afronte më shumë me ta, pasi edhe vetë isha në një moshë të re dhe për më tepër skenari i filmit më kishte bërë për vehte, e ashtu sic është shprehur edhe Taqo (kështu i flisnin Dhimitrit) gjetëm njeri tjetrin. Unë solla në këtë film

atë energji dhe akumulimin artistik të përfituar në shkollën rumune, që për hir të vërtetës mund të them që ishte në nivele botërore dhe të mësonte vërtetë ABC-n e kinemasë.  Atë që admiroja tek Taqo ishte disiplina dhe përkushtimi ndaj punës, për të mos folur pastaj për eksperiencën shumëvjecare në kinema.  Dhimitri kishte mbaruar shkollën ruse për operator dhe kjo i jepte avantazhin e madh në ndërtimin e mizaskenave, ndërsa unë fusja në lojën e fëmijëve pikërisht ato çapkënllëqe të fëmijërisë sime.  Në punë kam kërkuar gjithmonë te futem në psikologjinë e personazhit duke e pasuruar ate nga jeta ime, për të thënë gëithmonë diçka të re dhe mos të përsëriteshin klishe të mërziteshme.  Sigurisht kjo ndërthurje mes lirisë time personale të përfituar në vitet e studimit jashtë shtetit dhe llogjikes racionale të Dhimitrit, ndryshuan shumë episode nga skenari fillestar duke realizuar nje film ikonë të kinematografisë shqiptare. Xhironim me Kadri Roshin episodin që fëmijët i lidhin një spango te shkallët për tu hakmarrë ndaj tij. Morëm një akrobat të cirkut që do bënte rolin e kaskadorit në rrëzimin tek shkallët. Shikoja Kadriun që vinte vërdallë nëpër atelier dhe për një moment më mori mënjanë duke më thënë se donte ta bënte vetë pengimin tek shkallët, por unë i thashë se do vritej dhe nuk ja lejonte mosha.

Jo, jo,më tha!  I thashë Taqos dhe pasi nguroi disa çaste u futëm në xhirim. Ajo rënia akrobatike e bërë nga Kadriu u bë disa herë dhe kjo për faj të tij se nuk arrinte atë që donim.  Në dublin e katërt e mbyllëm me sukses dhe të gjithë shkuam të përgëzonim Kadriun.  Hajde këtu më tha, duke më futur pas kuintave.  Ngriti bluzën dhe më tregoi kurrizin e mavijosur dhe të enjtur. Me erdhi shumë keq.  Të hëngri vetë b…i thashë dhe e përqafova.  Në historinë e filmit shqiptar nuk mund të le pa përmendur këtë kastë të mrekullueshme aktorësh pa të cilët nuk mund të kompletohej gjerdani i bukur i kinematografisë.

 

Ju jeni regjisor i filmit “Flaka e maleve” me një tematikë mjaft interesante dhe intriguese cila ka qenë puna juaj konkretisht dhe si bashkëpunuat me aktorët dhe banuesit e zonave ku xhiruat filmin?

 

Filmi “Flaka e maleve” mund të them pa frikë se ka qenë filmi më i vështirë në karierën time. Kisha menduar ta vendosja në zonën e Malësisë së Madhe për ashpërsinë dhe bukurinë e mahniteshme që mbarte në vetëvehte, kështu që u stacionuam në Selcë, afër Vermoshit, në periudhën më të ftohtë të vitit, ku bora shkonte mbi një metër.  Që në ditët e para kuptova se sa vështirë do ta kishim për realizimin e filmit dhe ashtu ndodhi vërteë.  Makinat nuk ndizeshin nga i ftohti, bateritë e kameras (filmi eshte xhiruar në elektronik) nuk mbanin e shkarkoheshin shpejt dhe shumë telashe të tjera që sot kur i kujtoj më zë frika, por mirë thonë që pasioni për punën të bënë të harrosh çdo gjë.  Në këto kushte detyrohem të shpërngulem në Shkodër dhe ta vendos filmin në rrethinat e saj në Bogë, Koplik, Leqet e Hotit, për xhirimet jashtë dhe Shkodër të gjitha interieret në mjedise reale.  Por kjo kërkonte te ndryshoja çdo gjë në skenarin tekniko-regjizorial.  Ai që është profesionist e kupton më mire se çdo të thotë.  Punoja gjithë natën mbi skenar që të nesërmen të isha gati në sheshin e xhirimit.  Filmi i bënte jehonë ngjarjeve të kryengritjes së vitit 1911, në Malësinë e Madhe, por unë dëshiroja të theksoja shpirtin liridashës të shqipetarëve për të rritur ndërgjegjen kombëtare në Kosovë pasi aty kishin filluar levizjet e para për Pamvarësi.  Ndrek Luca ishte në rolin kryesor, ky aktor i madh, kishte kohë që ishte njohur me skenarin dhe në ndryshim nga të tjerët punonte në detaj me personazhin duke i veshur petkun e malësorit dukagjinas prej nga kishte origjinën e tij.  Ansambli i aktorëve u kompletua me trupën e Teatrit “Migjeni” Shkodër, me të cilët kisha bashkëpunuar ne filmin “Ditët që sollën Pranverën” dhe njihja shumë mirë karakteret e secilit.  Ajo që ndodhi më vonë kur filmi mori miratimin për vizionim në publik është e trishtueshme, sepse shumë episode u hoqën me motivin se aludonte me ngjarjet në Kosovë dhe kuptohet që mua më dhëmbi jashtë mase sikur më hoqën një pjesë të trupit tim.  Por më e dhimbshme për mua si krijues ishte coptimi i gjëmës episodi i vajtocave, që në konceptin tim ishte nje spektakël homerik real me vlera kolosale të traditës shqiptare të cilat sot i ka asimiluar koha.  Filmi pati vertetë një jehonë të madhe në Kosovë dhe diasporë, si dhe anë e mbanë e për mua nuk kishte vlerësim më të madh se urimet që merrja ngado.

 

Sot mjaft filma shqiptarë janë nën konstruktim, e mirëpritët këtë ligj?  Çfarë ndryshoni konkretisht tek filmat e mëparshëm dhe pse, ndërkohë që historia është histori dhe i lihet asaj me gjithë vërtetësinë që mbart?

 

Filmi shqiptar po përjeton një situatë të vështirë në shumë drejtime.  Në radhë të pare dhe që për mendimin tim është financiar, sepse fondi i caktuar nga buxheti i shtetit për qendrën kombëtare të filmit është i pa përfilleshëm, pothuaj qesharak dhe e dyta, ne sot nuk kemi salla kinemaje të cilat janë apo nuk janë 3-4 të tilla.

Ky fenomen nuk ndodh vetëm tek ne, sot ka vende të Europës me traditë dhe shumë herë më të fuqishëm se ne, që ka një rënie të theksuar të filmit artistik.  Unë mendoj se futja dhe progresi i madh që po ndodh në elektronikë, sic janë televizionet, po sfidon dita ditës kinemanë dhe që ajo më kryesorja, Hollivudi, ky gjigand i kinematografisë botërore ka përqëndruar rreth vehtes ajkën e aktorëve në botë dhe e kanë kethyer në industrinë më fitim prurëse.  Shikoj në ekranet e TV tanë që transmetohen pothuaj çdo ditë filmat tanë dhe ndiqen me shumë vëmendje nga të rinjtë edhe pse në mënyrë pirateske, pasi janë shumë pak TV që derdhin detyrimet në shoqatën tonë të mbrojtjes së të drejtave të autorëve.  Kam dëgjuar që është një projekt për digitalizimin e TV shtetëror dhe do isha shumë i lumtur që gjithë arkivi i këtij TV (ai që ka mbetur) të mund të arkivohej përsëmbari pasi një nga filmat e mi Ditët që sollën Pranverën (2 seri) i cili është montuar në magnetoskop amerikan AMPEX, nuk mund të transmetohet, pasi kjo lloj paisje nuk figuron më në përdorim.  Ju doni të dini dhe me të drejte shtroni pyetje rreth ndryshimit të këtyre dy epokave.  Sistemi komunist kohë në të cilën dhe janë realizuar këta filma, investonte shumë në anën ideologjike edhe pse njerzit jetonin në mizerabilitet. Orientimi kryesor në fushën e artit si filmi, muzika apo teatri ishte paraqitja e gënjeshtërt e atij realiteti dhe kufizimet ideore të realizmit socialist.  Shumë nga ju nuk e dinë se miratimi i një filmi për t’u shfaqur në publik bëhej nga një komision i ardhur nga komiteti qendror të cilët nuk kishin idenë se nga binte filmi.  Kështu ndodhi me filmin “Flaka e Maleve” apo “Lulëkuqet mbi mure” ku po të vini re një episod si: “mbledhjen e celulës komuniste” duket si çiban në film dhe motivonte rolin e partisë në strehën vorfnore… Qesharake.  Ky paradoks sot duket shumë i largët, por ne që i perjetuam nuk mund ti harrojmë kollaj, apo ajo që mua më tmerronte ishte fakti që pasi i vritej babait diku djali ne kufi…, babai, deklaronte… “Ja bëj hallall gjakun e tim biri partisë”!…  Sigurisht këtij prindi thellë thellë ja dinte shpirti për humbjen tragjike…

 

Ka ndonjë peng regjisori Vladimir Kasa?

 

A kam ndonjë peng?  Eshtë një pyetje që do të jap tri pergjigje, që kurë nuk i kam publikuar më parë.  Në Korrik të vitit 1982 u martova me një pianiste shumë të bukur nga një familje profesorësh të respektuar e quajtur Valbona Kasaj (Shehu) sot pedagoge me emër pranë Liceut Artistik “Jordan Misja”,Tiranë.  Fati na bashkoi për jetë dy artistë, njera koncertiste dhe plot ëndrra për të ardhmen e saj dhe unë që kisha nisur rrugëtimin tim në kinematografi.  Të vendosur perballë këtij realiteti kuptohet që dikush nga ne të dy duhet të sakrifikonte  dhe të tërhiqej nga ëndrra e tij për t’u marrë me fëmijët, pasi dhurata e parë e Zotit, ishn dy mrekullitë, Alba dhe Flori.  I jam borxhli Vabonës dhe sinqerisht e kam pasur peng  gjithë jetën për sakrificën e bërë, duke më dhënë mundësinë mua ti përkushtohesha profesionit.  Ajo diti të edukonte dhe të rriste dy fëmijë për të cilët jemi krenar, e me një vullnet të jashtëzakonshën u rrit nga ana profesionale ne fushën pedagogjike, duke vendosur bazat e një shkolle të re pianistike, gjë që solli breza të tërë pianistëh që debutojnë sot në skenat amerikane dhe europiane.

Pengu tjetër lidhet me vajtjen time në Romë-Itali në vitin 1989 për blerje filmash në llogari të RTSH-s.  Pas pune ku viziononim me dhjetra filma dhe kalonim ne “site” pranë në studio produksioni italiane, në mbrëmje me miqtë tanë, shkonim në klubin  e artistëve që ndodhej në një lagje shumë të bukur të Romës për të pirë ndonjë kafe.  Aty pata mundësinë të takoja mes të tjerëve dhe shkrimtarin e madh Italian A.Moravia, por ajo qe dua të veçoj është takimi me regjisorin e talentuar dhe shumë të njohur aso kohe Francesco Nutin.  Diskutuam gjatë së bashku për kinematografinë italiane, për plejadën e aktorëve të papërsëritshëm, për shkollën italiane të kinemasë që solli një revolucion në botën e artit, e shumë, e shumë tema të tjera që isha kurioz qysh në rininë time dhe kuptohet që pastaj i kthyem sytë për kinematografinë shqiptare të cilën ai nuk e njihte fare.  Flisja me pasion se kisha ç’të tregoja thoja duke ngritur vlerat e regjisorëve dhe aktorëve tanë.  Aty nga fundi i bisedës dola dhe tek krijimtaria ime duke i treguar që tashmë në këtë histori të kinemasë shqiptare, renditeshin dhe tetë filmat artistik të realizuar prej meje.  Pashë që më shikoi me habi.  Shume i ri më tha për një prodhimtari kaq të madhe dhe pas një pauze qeshi duke shtuar…”Me siguri duhet të jeni shumë i pasur”!  Nuk fola dhe pa dashur më shkoi mendja kur isha student në Rumani.  Ne vitin e dytë të shkollës më lindi ideja të arratisesha në Amerikë pasi mundesia e ikjes ishte shumë e lehtë. Fillova ta bluaja në kokë gjithnjë e më tepër këtë ide, por nuk guxoja ta bisedoja me njeri.  Kisha filluar të kisha emocione dhe natën më zinte gjumi shumë vonë. Pikërisht atë vit duke ecur rrugëve të Bukureshtit me dy shoqet e mia pianisten e njohur Nora Cashku dhe violinisten e talentuar Rajmonda Koço

(gruaja e dirigjentit Eno Koço) pësova një perforacion akut në stomak që falë mikeshave te mia përfundova në urgjencën e spitalit më të afërt.  Nuk kisha vuajtur kurë nga stomaku pasi gëzoja një shendet shumë sportiv dhe mendoj se pikërisht ideja e aratisjes time më krijonte vazhdimisht një pështjellim në fund të barkut.  Nejse, u operova dhe çdo gjë kaloi me sukses e pas dy ditesh më erdhi konsulli ynë me makinë për të shkuar në ambasadë ku familja ime ishte shumë e shqetësuar dhe donte të sigurohej nëse ishja mirë.  Fillova të flisja me nënën time e cila vetëm qante…qante…qante…!  E doja marrëzisht atë njeri të mrekullueshëm dhe teksa po mbaronim bisedën më tha ashtu e mekur: “Më ka marrë malli bir, mezi po pres të shoh”!  Atë natë nuk fjeta fare… Më dilte fytyra e nënës sime, babait, vëllezëreve dhe motrave të mia… Mendoja aratisjen time… Mendoja pasojat që do kishte familja ime… Mendoja nënën time… Do t’i fusja në gropë të gjithë… Ky ishte pengu i fundit që kurrë nuk ja thashë njeriu, por atë natë me Francesco Nutin më erdhi ndërmend dhe e kapërdiva me vehte…

 

Çfarë sollën në jetën e Vladimir Kasaj ndryshimet që ndodhën në Shqipëri pas vitit 91?

 

Asokohe ishim të çoroditur dhe gjëja e pare që më shkoi ndërmend doja të kethehesha pas disa vjetësh në Rumani, për të vetmen arsye  se kisha nostalgji për vitet e shkollës dhe më kryesorja për të takuar shokët e mi, të cilët nga viti 1974 nuk dinin gjë fare për fatin tim, sepse  largimi i të gjithë studentëve shqiptar u bënë mënyrë misterioze dhe të fshehtë, që siç mësuam më vonë” rrezikoheshim të bëheshim kontigjent i agjenturave të huaja, e gjepura të tilla.

Mendoni çfarë butaforie dhe ç’ishte në gjendje të fabrikonte regjimi komunist!  Kështu një natë të ftohtë Marsi pa dijeninë e askujt na mblodhën dhe na nisën drejt Tiranës. Kisha shumë emocion kur u riktheva në Bukuresht.  Më dukej se nuk kishte ndryshuar asgjë. Gjuhën edhe pse nuk e kisha përdorur fare gjatë këtyre viteve e flisja në mënyrë të përsosur.  Mendoni ti fanepsesh krejt papritur dikujt, që pasi ke qëndruar e punuar së bashku vite të tëra apo ndonjë zemre të lënduar largohesh pa pikë politese duke mos i dhëne as dorën.  Çaste vertetë të paharrueshme, përqafime. Por ajo që dua të theksoj ishte fakti se në ato ditë u njoha me një rumun të amekanizuar të quajtur Vasile Boleanu dhe shkëmbyem numurat e telefonit (kuptohet numurat e shtëpisë se celularin nuk e njihnim akoma).  Ky njeri punonte për llogari të një TV amerikan.  Nuk kaluan as tre muaj kur ky person më merr në telefon nga kufiri i Qafë Thanës e më lutet të shkoja ta merrja pasi kishte ardhur me grup xhirimi dhe kishte frikë të udhëtonte nëpër Shqipëri.  Flasim gjithmoë për vitet 92 kur vërtet situata ishte kaotike.  Nuk kam ndërmed të zgjatem se çfarë mikpritje dhe sigurie i krijova këij njeriu dhe grupit të xhirimit.  Realizuam dy filma dekumentar me metrazh të gjatë falë mundësive dhe njohjeve të mia.  E futa dhe xhiroi nga t’i donte e bardha zemër.  Mblodhi kapele ushtarësh e policësh, rrypa mezi dhe helmeta ushtarakësh bile dhe një copë nga statuja e bronztë tashmë të rrëzuar e Stalinit që ishte vendosur përball hotel Dajtit, pasi siç më tregonte, atje në Amerikë kishte një muze personal shumë interesant.  Siç duket i pëlqeva me punën time këtij miku, se realizimi i dekumentarëve u bë falë punës dhe pervojës shumëvjeçare që unë kisha tashmë.  Kam ardhur me mendimin më tha që ty Vladimir mos të dhëmbi koka gjithë jetën…  Ishte fillimi i një rruge të panjohur për ne dhe sinqerisht besonim qorazi në ndonjë mrekulli.  Krijuam firmën “Technical Media Cooperation”, ai president dhe unë zv/presidenti i firmës me perspektivën e ngritjes së një TV privat që do punonte për llogari të një kanali amerikan ku ai punonte.  Ide që unë qysh në fillimet e ndryshimeve demokratike më kishte lindur dhe po e përpunoja në kokë.  Bile kur e diskutoja me koleg më shikonin me habi, pasi ishte koha kur ekonominë e tregut dhe unë që fillova nga të parët të flisja për të, më quanin xhambaz, fjalë e shëmtuar, por ky ishte koncepti komunist i asaj kohe.  U la me këtë rumunin e amerikanizuar të dërgonte një kamera dhe një magnetoskok pasi operatorë të mrekullueshëm nuk mungonin edhe këtu e të merresha me lajme të ndryshme të rajonit që në ato kohë vlonte i tëri.  Që mos të bëhem i lodhshëm ëndrra vazhdonte deri në momentin që shiti filmat me një vlerë marramendëse për kohën dhe su bë më i gjallë.

I dashur lexues, nëse dikujt i bie rasti ta takoj këtë njeri diku andej nga Amerika, i thoni se me idenë që pati e me pak shpenzime në ngjarjet që ndodhën në Shqiperi, si në 97-ën dhe Kosovë, do siguronte lajme që do t’i dhjetëfishonin pasurinë e tij, nëse ishte i tillë dhe mua do më kishte një nga mediat më të fuqisheme, kur TV private këtu filluan pas 10 vjetësh me vonesë. Kështu i zhgënjyer mendova të mbijetoj duke parë se puna në TV Shqiptar dhe prurja e militantëve anonim si dhe paga qesharake për të përballuar jetën më detyruan të gjeja rrugë të tjera jashtë profesionit tim, por rrugë të ndershme!

Dhe në këto reshta të fundit dëshiroj t’ju falënderoj ju znj.Kozeta që më dhatë mundësinë t’i rikethehem pas shumë vitesh magjisë së artit të shtatë ku unë kisha vënë jetën dhe ëndrrën time.  Vërtetë rrëfim i dhimbshëm siç u shprehët ju, por mendoni një jetë të lënë në mes dhe një mosmirëjohje për atë që ngritëm me aq dashuri dhe sakrificë.  Mund të thoni që fajtor jeni ju për shkëputjen totale nga profesioni.  Edhe unë ja kam bërë këtë pyetje vehtes dhe sinqerisht më ka munduar ky mendim për shumë kohë, por nuk jam i vetmi ndër kineastët shqiptarë që u ndodhëm perballë një realiteti të tillë.  Motivet janë të shumta dhe nuk kam ndërmend ti rendis ato këtu, por di t’u them se për gjithë sakrificën dhe vlerat estetike që i dhashë vendit tim, përfitoj sot një pension prej 70 dollarësh…  Vërtet tragji-komike…  Nuk jam i penduar për gjithcka bëra, ndihem i fortë dhe energjik e me mendje të kthiejllët si në ato vite, por tashme me pjekurinë e moshës dhe një akumulim artistik që dhëntë zoti ndodh ndonjë çudi…

Dhe çudirat ndodhin…

 

Qershor, 2016

Staten Island, New York     

Intervistë me studiuesin Anton Çefa, hartues i veprës në dy vëllime “Një sprovë e pasikologjisë etnike të popullit tonë”

by

Intervistojë Beqir SINA/
Çefa: “ Gjatë punës sime si mësues, më ka mahnitur psikologjia e popullit tonë, të cilën e kam gjetur virgjin sidomos ndër malësorët e Veriut
11027443_954180461313541_8853333864230268558_n.jpg

Anton Çefa – u lind në Shkodër në v. 1934, në një familje antikomuniste me tradita atdhetare e kulturore.  I ati, Shtjefen Çefa ka qenë një ndër themeluesit kryesorë të Shoqnisë kulturore atdhetare “Bogdani”.

Ka kryer shkollën fillore e të mesme dhe Institutin Pedagogjik 2-vjeçar në Shkodër,   dy vitet e fundit të arsimit të lartë në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Gjuhës, Letërsisë e Historisë së Shqipërisë – Dega e Korrespondencës. Ka shërbyer si mësues në shkollat 8-vjeçare dhe të mesme.

Mbas rënies së diktaturës, ka qenë një ndër themeluesit e gazetës demokratike “Shkodra”, e para gazetë lokale demokratike në Shqipëri, dhe anëtar i këshillit botues të saj. Gjithashtu ka qenë anëtar i këshillit botues të revistës “Rrezja e jonë” dhe “Kumbona e së Dieles”. Për një periudhë të shkurtër, ka punuar si drejtor i Radio Shkodrës.

Në vitin 1993, ka emigruar familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në vitet 1994-2006 ka qenë editor i gazetës “Dielli”, organ i “Federatës Panshqiptare Vatra”.

Gjatë periudhës së diktaturës ka shkruar në heshtje poezi që nuk pajtoheshin me ideologjinë komuniste dhe metodën letrare të realizmit socialist. Është një ndër disidentët e heshtur të Shkodrës. Është nderuar me Distinktivin me titullin “Mësues i Merituar” (mbas rënies së diktaturës komuniste).

Veprimtaria

Ka botuar

Përmbledhjet poetike:

  • “Dritarja e një britme” (1999)
  • “Heshtja ka tingull guri” (2002)
  • “Fjalë në vargoj të muzgët” (2003)
  • “Flatrime me krahë të premë” – Antologji poetike – (2008)
  • -Një antologji poetike e tij është përkthyer në gjuhën rumune (2008)
  • “Bardhësi me zdritje bore”, përmbledhje poezish.
  • Vepra shkencore:
    • “Në hullitë e fjalës artistike – Kritikë letrare” (2009)
    • “Noli e Konica” (2010)
    • “Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë” – Pjesa e parë – (2012)
    • “Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë” – Pjesa e dytë – (2015)

    “Krijimtari e nivelit të lartë shkencor e artistik” (Mbi disa vepra shkencore dhe letrare të Anton Nikë Berishës).(2015).

    “Gjurmëve të vlerave të fjalës artistike” – Kritikë letrare (2015).

    “Libri I portreteve” (2015).

  • Ka gati për botim librat·      Fjala e huaj në gjuhën tonë  (përmbledhje poezish të përkthyera nga italishtja dhe anglishtja).

    ·        Tradita e didaktikën popullore” (në proces botimi).

    ·      “Ftillime publicistike”

    “Faik Konica :“Për shpiritën e Vatrës jam responsible unë” (në proces botimi).

Me profesor Anton Çefa bisedoi bashkëpunëtori i Diellit në New York, Beqir SINA.

-Fillimisht urime për librin “Psikologjia etnike” !
Ju falem nderës !
Zoti Çefa, sa kohë ju mori shkrimi I këtij libri ?
Çefa – Libri nuk është shkruar në një kohë. Gjatë punës sime si mësues, më ka mahnitur psikologjia e popullit tonë, të cilën e kam gjetur virgjin sidomos ndër malësorët e Veriut. Po është e njëjta psikologji e mbarë popullit tonë. Mahnitja ka thënë Aristoteli është fillimi i filozofisë. Dhe është fillimi i cdo pune në lëmin studimor. Kështu kam filluar të mbajë shënime dhe kam vazhduar për shumë e shumë vite, derisa e kam gjykuar materialin e grumbulluar të mjaftueshëm me e sistemue në një libër.
-Përse zgjodhët këtë temë,? 
-Populli ynë si popull i lashtë ka një psikologji krejt të veçantë, që e kanë vënë në dukje dhe e kanë vlerësuar edhe të huajt. Të njohësh vetveten është gur themeli i organizimit të jetës tënde, aq më shumë për një popull. Njohja e vetvetes në rang kombëtar është para së gjithash njohje e psikologjisë etnike, njohje e tipareve morale, mendore dhe volitive, që e karakterizojnë dhe e dallojnë një popull nga një tjetër.
-Në çfarë dokumentash e keni bazuar studimin tuaj për këtë çështje? 
-Vepra ime e botuar në dy vëllime është një vepër pioniere. Ajo është mbështëtur kryesisht në kulturën time rreth këtij problemi, në vëzhgimet e mia të vazhdueshme, për çka më ka ndihmuar puna ime si mësues, sidomos për 20 vite në fshatra të ndryshme, ku kam pasur mundësi të njihem sidomos me fusharakun e malësorin, që janë më konservatorë në ruajtjen e kultivimin e natyrës së vet psikologjike të trashëguar prej të parëve. Shumë studiuesve dhe udhëtarëve të huaj u ka bërë përshtypje karakteri i veçantë i shqiptarit dhe kanë botuar përshtypjet e tyre. I kam çekur këto në punën time. Kam studiuar me vëmendje folklorin tonë. Një ndihmë të madhe më kanë dhënë proverbat, që përbëjnë një koncentrat të dijes dhe sidomos të filozofisë dhe psikologjisë së popullit tonë. Në fund të secilës pjesë të veprës kam dhënë bibliografinë ku jam mbështetur dhe, po ashtu, pas çdo teme kam shënuar referencat. Nga botimet tona në mënyrë të veçantë, më ka ndihmuar libri i Shpëtim Memës “Shqipëria dhe shqiptarët në veprat e udhëtarëve anglezë”.
-Çfarë elementesh psikologjike kanë të përbashkëta shqiptarët me ilirët ? 
-Trashëgimia shpirtërore ilire në psikën tonë është e gjërë, e larmishme dhe e një rëndësie të dorës së parë. Ajo përfshin të gjitha hiset e saj. Ideali i lirisë, në radhë të parë, ndjenja e fuqishme për lirinë, qëndresa e vazhdueshme për ta mbrojtur dhe për ta fituar lirinë e humbur, trimëria e heroizmi që e shoqërojnë dhe e jetësojnë këtë ideal dhe këtë ndjenjë, janë atribute shpirtërore të ilirëve, të arbërve dhe të shqiptarëve. Lidhur ngusht me idealin dhe ndjenjën e lirisë qe ngjitur në shpirtin ilir karakteri luftarak, që u trashëgua tek ne shqiptarët.Të parëve tanë ilirë dhe ne, na është dashur të luftojmë tërë jetën për t’u bërë ballë sulmeve pushtuese të perandorive të fuqishme: Perandorisë Romake, Perandorisë Bizantine, Perandorive mesjetare kalimtare Bullgare e Serbe, Perandorisë Osamane, dhe pushtuesve tjerë të mëvonshëm italianë e gjermanë. E edhe kur kemi qenë të pushtuar, ne këmi ruajtur me dinjitet veten tonë dhe nuk jemi asimiluar.
Si ilirët edhe shqiptarët kanë qenë të njohur për grindjet ndërmjet fiseve, por në kohën e rreziqeve të përbashkëta janë bashkuar në luftë kundër armikut. Ambienti i fuqishëm luftarak ushqeu në shpirtin iliro-shqiptar një nderim thuaj mistik për armët. Si ilrët ashtu edhe ne, bijtë e tyre, jemi dalluar për aftësi organizative e administrative, bile për problemet më të larta shtetërore. Mjerisht, rrethanat historike kanë kushtëzuar që këtë veti të çmueshme karakteri ta vemë në jetë kryesisht në dobi të të huajve. Perandorët me origjinë ilire e shpëtuan Perandorinë Romake, kur ajo qe gati të shembej kur e sulmuan fiset barbare. Dhe sa e sa vezirë e udhëheqës të lartë shqiptarë, mjafton të përmendim vetëm Qiprilinjtë, e qeverisën Perandorinë Osmane për aq e aq kohë.
-A është trajtuar , gjuha shqipe  si shprehja më e gjallë dhe prova më e palëkundshme e vijimësisë së një etnie ? 
-Gjuha në vetvete nuk është gjithnjë element dallues i personalitetit të një kombi., sepse popuj të ndryshëm si p.sh. francezët e belgjikasit flasin të njëjtën gjuhë; po kështu anglezët, irlandezëy dhe amerikanët. Shqipja jonë ka plotësisht vlera etniciteti. Ajo është krejt e veçantë. Në Pemen e gjuhëve indpeuropiane ajo zë një vend më vete. Një studiues i kësaj fushe në Kaliforni shqipen e ka quajtur nëna e gjuhëve indoeuropiane.
-Duke iu referuar historisë, Çabej ka aritur në përfundimin që “është fuqia e personalitetit ajo që luan tek shqiptarët si edhe tek stërgjyshët e tyre ilirë një rol më të rëndësishëm sesa gjetiu … A pajtoheni ju me këtë, dhe si e argumentoni ?
-E si të mos pajtohem ! Kultura shqiptare ka pasur fatin të veprojë në gjirin e saj një Eqrem Çabej. Është më se i vërtetë roli i personalitetit në historinë dhe në kulturën tonë në përgjithësi. Një personalitet i fuqishëm i ka bashkuar gjithnjë shqiptarët dhe ka ngjallur tek ata ndjenjën e bashkëjetesës shqiptare, me gjithë individualitetin e theksuar që ka karakterizuar karakterin e shqiptarit. “Historia e Shqipërisë është histori e personalitetit” ka thënë Çabej. Këtë tipar të psikës sonë, ai e ilustron me Heroin tonë Kombëtar Skendërbeun dhe me Ali Pashë Tepelenën. Gjithsesi, duhet përcaktuar çka përfaqëson ky personalitet. Para së gjithash, duhet të dallojmë autoritetin e zgjedhur ose të fituar me merita nga ai i imponuari. Në rastin e parë, nëse duam t’i vemë këtij atributi shpirtëror një argument psikologjik që qëndron si shkak i kësaj dukurie, duhet të pranojmë se shqiptari njeh me ndërgjegje autoritetin e zgjedhur prej tij dhe është kundërshtar i atij që përpiqet t’i imponohet.
-Libri “Psikologjia etnike” a është shkruar më parë, dhe a ka tendenca manipulative, sidomos kur flasim për etnitetin ?, mbasi, një kritik, anaonim shkruan se :” Që në momentin që lexon se, ilirët erdhën këtu para aq e kaq vjetësh dhe u gërshetuan me Pellazgët e “blablabla”, e kupton që është një shkrim i manipuluar,” simbas tij,  pasi, Pellazgët-Ilirët-shqiptarët – janë NJË! , thotë ai tek gazeta Illyria(11/05/2013)
-Si e thamë më parë, shumë studiues, tanë dhe të huaj, kanë folur për tiparet e karakterit që cilësojnë popullin tonë, janë shkruar jo vetëm ese, por edhe libra për virtyte të veçanta morale; por deri më sot nuk është bërë ndonjë përpjekje t’i trajtojë ato si hallka të një sistemi të lidhura me njëra-tjetrën në një strukturë të veçantë etiko-morale dhe ta trajtojë këtë strukturë. Vepra ime gëzon vlerën e parësisë.
Mungojnë të dhënat e nevojshme që të na lidhin ne me pellazgët. Partizanja e flaktë e lidhjeve tona me pellazgët, Ermin Vlora Falaschi, të vetmin mbishkrim ekzitues pellazg tek e ashtuquajtura Shtylla e Lemnos, e ka shpjeguar me shqipen. Kundërshtari i rreptë i këtij interpretimi, historiani Kristo Floqi, e ka mohuar plotësisht. Gjithsesi, nuk duhet tepruar me zanafillën pellazge të popullit e të gjuhës sonë. Shkencërisht, është vërtetuar vetëm origjina ilire e popullit tonë dhe e gjuhës shqipe.
-Edith Durham ka shkruar në parathënien e librit “High Albania”: “Nëse një njeri është i hirshëm dhe i sjellshëm ndaj të huajve, kjo tregon se ai është Qytetar i Botës, dhe se zemra e tij nuk është ishull i shkëputur nga tokët e tjera, por është kontinent që i bashkon ato”. “Psikologjia etnike” a e ka kapur këtë element etnik, dhe si e sqaroni ju ?
-Po, ashtu ka shkruar dhe ashtu është e vërteta. E tillë është psikologjia e popullit tonë. Shqiptari e vlerëson, e nderon, e pret si mik dhe e mbron çdo të huaj që i troket në derë. Ms. Durham na ka dashur dhe ka shkruar shumë mirë për ne, sidomos për malësorët e Veriut, tek të cilët ka jetuar për shumë kohë. Jo vetëm ka shkruar, por edhe ka ndihmuar popullin tonë dhe çështjen shqiptare para botës. Ka vlerësuar lart moralin e shqiptarëve dhe vlerat etnopsikologjike tonat. Në parathënien e librit “High Albania”, “një portret magjepës i fiseve krenare e të pavarura të Shqipërisë Veriore”, siç është shprehur botuesi i kësaj vepre, Durham na ka lënë vlerësimin e lartë e fisnik të shqiptarit të malevet të Veriut; por që është  i vërtetë për gjithë popullin tonë. Marr leje këtu të jap ndonjë prej vlerësimeve të panumërta të saj për psikologjinë e popullit tonë. “Shqiptari mbetet gjithnjë shqiptar. Ai është në radhë të parë shqiptar. Feja vjen në radhë të dytë.”, “Edhe në fiset më të egra, me gjithë punët shumë të rënda që kanë mbi supe, gratë nuk janë aq të shtypura sa duken. Burrat i trajtojnë më njëfarë fisnikërie të ashpër dhe i respektojnë. . . . Nderi i gruas shqiptare është i panjollosur.”, “Shqiptari, edhe kur duket se i nënshtrohet rrethanave, e bën këtë për t’i detyruar rrethanat t’i nënshtrohen atij”, “Nga gjithë popujt e Ballkanit, vetëm shqiptari është artist. Në personalitetin e tij të pashtruar, ai del gjithnjë mbi të tjerët”.
-Siç keni thënë edhe në shkrimet e mëparshme, ligjet kanunore qenë ndërtuar nën frymëzimin dhe mbi bazën e virtyteve të çmueshme të shpirtit tonë etnik: burrërisë dhe nderit, besës dhe ndores, mikpritjes dhe faljes, ndjenjave dhe idealeve për liri e drejtësi, respektit për njeriun, etj. A i patën ilirët këto ?
-Kanuni etiko-moral ka qenë dhe është një kod etnopsikologjik i përgjithshëm për të gjithë shqiptarët. Burrëria, nderi, besa, ndorja, mikpritja, falja, idealet e lirisë,të drejtësisë, të respektit për njeriun etj., kanë qenë e janë tipare shpirtërore të të gjithë shqiptarëve. Periudha që kaluam nën diktaturë dhe kjo që po kalojmë sot i dobësuan, por nuk arritën t”i shlyejnë. Ky kanun etiko-moral ka rrënjë shumë të thella në kohë. Studiuesi japonez i Kanunit, Kazuhiko Yamamoto, ka shtruar hipotezën në formë pyetjeje: “Struktura etike e Kanunit: a përbën ai formën fillestare të etikës së shoqërisë njerëzore?”. Pa u zgjatur, këto rrënjë tejet të hershme, na japin plotësisht të drejtën të pranojmë që ilirët e kanë pasur të vetin këtë kod moral, dhe ne e kemi trashëguar prej tyre.
-Ju shkruani se Psikologjia etnike shqiptare është dëshmi e origjinës ilire të popullit tonë, Përse ?
-Trashëgimia ilire në psikën shqiptare, për të cilën kemi folur më lart, vjen si element vazhdimësie, dhe, si rrjedhim si argument i origjinës ilire të popullit tonë, i mbijetesës shqiptare nga ama ilire.
-A keni në plan të shkruani ndonjë libër tjetër mbi këtë studim ?
-Unë i kam shprehur mendimet e mia në këtë fushë të dijes. Nëse do të ketë ndonjë vërejtje a kritikë, pa tjetër do t’i përgjigjem.
Ju falem nderës !
Gjithashtu !
Intervistoi Beqir Sina

Flet Kryetari i Bashkësisë Shqiptare për Badenwürttemberg Skenderbeg Kaliqi

by

Intervistë me Skenderbeg Klaiqin iniciues i themelimit të Lobit Euro-Atlantik Shqiptar Global/

Intervistoi Asllan Dibrani/

Buja rreth  Lobit shqiptar që u krijuar  në kohët e fundit   ma imponoj që ta zhvillojmë një intervistë me atdhetarin,veprimtarin,përkthyesin,koreografin,humanistin,regjisorin, hulumtuesin shkencor,kryetarin e Bashkësisë Shqiptare për Badenwürttemberg dhe së fundmi  kryetarin e Lobit Euro-Atlantik Shqiptar Global,zotin Skenderbeg Kaliqin. E takuam në  vlugun  e punës   në themelimin e degës së Lobit Euro-Atlantik Shqiptar  në Shtutgard të Gjermanisë.

Aty  nga ai  takim shkëputëm një kohë sa për ta realizuar këtë intervistë  duke filluar me  pyetjen e parë:

A.D:Zoti Skenderbeg a mund të na flisni, si ju lindi ideja që ta kemi edhe ne së fundmi një Lob gjithëkombëtar?
S.K: Bashkimi shqiptarë është ide e kamotshme, ide që edhe shumë bashkatdhetarë më herët e kanë pas në mendje, madje edhe ka pas tentativa të ndryshme në kohëra të ndryshme dhe periudha të ndryshme,për ta gjetur një rrugë rreth bashkimit shpirtërorë të shqiptarëve. Që nga koha e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kur bashkoj principatat dhe i doli përballë një armikut shumë herë më të fuqishëm dhe shumë herë i  fitoj betejat. Madje shumë patriot në kohërat e Rilindjes Kombëtare provuan por  u penguan nga  armiqtë, po edhe,nga  pjella e vet   popullit shqiptar  qe ishin gjithnjë  zorrë nëpër këmbë e  armiqve etj. Te tillët janë edhe sot! Kemi edhe historinë  e viteve të 70-80 , kur mërgata Shqiptare tentoj që të bashkohet dhe të punon në interesa kombëtare. Vlen t’i përmendim edhe vëllezërit Gëvalla dhe Kadri Zeka,që dhanë edhe gjënë më të çmuar,jetën për një bashkim. Si burim i suksesit çdo kund është puna grupore dhe në bashkësi andaj edhe ne presim te bashkohemi.

Lind ideja vetvetiu dhe përgjigjja vjen vet. Marrim shembull Gjergjin e madh kur i bëri shqiptaret bashkë e mundi armikun më të fuqishëm, ka edhe shembuj tjerë dhe natyrisht që secili e din që vetëm të bashkuar e mundim çdo armik e armiku më i tmerrshëm tani në trojet tona autoktone është  ,mos uniteti ynë,varfëria e skajshme, jo zhvillimi ekonomik, pakënaqësitë sociale, ikja masive etj. Ndërsa armiku i jonë në mërgatë dhe diasporë është:,asimilimi, humbja e lidhjeve me vende te origjinës,ndarja e mërgatës nëpër shumë parti, shoqata, grupe, përçarja që mbretëron dhe mos koordinimi i punës grupore.Ne kemi tentuar që të bëjmë bashkimin dhe depolitizimin e mërgatës edhe në fundin e viteve 90, por edhe para 5 vitesh, ku i bashkuam të gjitha shoqatat, klubet dhe individët e Baden Würtembergut nëpërmjet Bashkësisë Shqiptare për Baden Württmberg qe ishe edhen vet anëtar i atyre përpjekjeve tona për ti bashkuar shqiptarët këtu në Mërgatën  e madhe. Si model edhe e morëm për formimin e Lobit Euro-Atlantik Shqiptarë. Kemi pas aktivitete kulturore që organizonim herë pas here, pjesëmarrja në debate ishte ndihmës me ide për përpilimin e ligjit për diasporën nëpërmjet të Ministrisë së diasporës së Kosovës.

Sidomos në dy vitet e fundit posaçërisht nga Kosova dhe nga trevat tjera Shqiptare u bë një ikje masive, një eksod më i madhi që nga përfundimi i luftës së Kosovës, me ç’rast thuhet se ikën 200 deri në 300 mijë shqiptarë, pikërisht për shkak të gjendjes së rëndë ekonomike dhe varfëria e skajshme, për mua dhe bashkëmendimtarët e mi, ky ishte një alarm për mobilizim dhe aktivizim  të mërgatën në radhë të parë. Synimi  ishte në mënyrë që të ndihmojnë jo vetëm në ngritjen e nivelit ekonomik, por edhe të angazhohet potenciali intelektual me tërë fuqinë që ka mërgata që të nxirret atdheu nga kriza, pasi edhe ashtu, i vetmi burim financiar për momentin është mërgata, jo vetëm në Kosovë, por edhe ne trevat tjera shqiptare.

Pra pas këtyre që i pamë, hetuam se diçka e tmerrshme është duke ndodhur atje, e tmerr më i madh se me vuajt nga uria nuk ka!

Dallimi në mes te të ikurve të viteve të luftës së vitit 98-99 ishte se: Në vitin 99 të ikurit thonin, se ne do të kthehemi në Kosovë, porsa Kosova të çlirohet dhe ashtu ndodhi, ndërsa të ikurit e kohës së fundit nuk dëshirojnë më kurrë të kthehen në vendin e lindjes. Për fat të keq ky është realiteti i Gadishullit Ilirik. Është interesante se nga Gadishulli Ilirik dhe si quhet tani Ballkanik, atdheun e lanë vetëm Shqiptarët dhe Romët eventualisht Boshnjakët, ndërsa shumë rrallë popuj tjerë.

Kjo më shtyu që të angazhohem në çështjen e bashkimit të shqiptarëve edhe pse nuk është lehtë. Ekzistojnë interesa të ndryshme të grupacioneve, individëve që tentojnë që të kenë ndikimet e tyre dhe ta drejtojnë sipas dëshirës, por unë jam i bindur se do të ja dalim, sepse është koha e fundit kur ne duhet menduar me kokën tonë pa na dirigjuar i huaji.

A.D:Pos themelimit të tij ne Lorach të Gjermanisë si Lobi qendror, a keni
themeluar degët e tij edhe në vende tjera, pasi vet emërtimi po dikton
një pyetje të këtillë?

S.K:Po kemi arritë të themelojmë edhe në disa shtete të Evropës perëndimore dhe jemi në përgatitje e sipër të angazhohemi edhe në Australi, Zelandë të re, SHBA dhe Kanada . Deri më tani janë themeluar në : Norvegji, Austri, Suedi, Zvicër, dhe Gjermani.
A:D:Pas këtyre themelimeve qe keni bërë në disa shtete siç theksuat edhe
ju, tani ku i keni synimet ti themeloni ?

Skenderbeg Klaiqi: Presim së shpejti në Belgjikë, Holandë, Angli, Finlandë, Kroaci, Slloveni ,Bosnje dhe kudo që ka shqiptarë.

A.D:Shpeshherë po flitet se në mërgatën shqiptare ka mbi 15 milion
shqiptarë , a e keni në plan të regjistroni numrin e popullsisë kudo qe
janë?

S.K:Patjetër do të mundohemi ta jepmi kontributin tonë rreth regjistrimit të mërgatës bashkarishtë edhe me ministritë e shteteve të rajonit.

A.D:Unë sa e di ky mbiemri i juaj u trashëguar nga
toponimi i një vendbanimi nga shqiptarët në Serbi diku afër Leskovcit?
S.K:Po mbiemri im është histori në vete. Atëherë kur pushtuesit shekullor dhe armiqtë tonë, ndanin Ballkanin, bënin spastrimin e trojeve autoktone me shqiptarë. Pra ishte viti 1878 viti më fatkeq për të parët e mi që u shpërngulën me dhunë nga trojet e tyre mijëravjeçare. Unë emrin dhe mbiemrin e mbajë me mburrje dhe krenari duke i kujtuar të gjithë ato treva që dikur ishin të banuara me shqiptarë dhe tani nuk ekziston as edhe një më atje. Dua ti kujtoj edhe Evropës se ky mbiemër ka historinë e vetë.
A.D: A loboni edhe për atë rajon kur dihet se mbi 700 fshatra shqiptare u
përndoqën nga atje duke përfshirë edhe Kosovën Lindore që akoma gjendet
nën administrimin serb.
S.K:Thash më lartë, sa herë që më bëhet pyetja nga ndonjë i huaj se nga rrjedh emri Skenderbeg, unë e shfrytëzoj rastin, përpos që e shpjegoj historinë e Skënderbeut edhe më me vrull e shpjegoj mbiemrin Klaiqi, dhe pikërisht ju shpjegoj dhe ju bëj krahasimin e shpërnguljes masive me dhunë të vitit 1878 dhe  1998-99 nga Millosheviqi dhe dallimin e atëhershëm të shpërnguljes së më shumë se 700 fshatrave të Sanxhakut të Nishit. Ju shpjegoj edhe këtë se atëherë nuk na ndihmoj askush, ndërsa tani i patëm Shtetet e Bashkuara të Amerikës që i priu Alenacës së shteteve perendimore.
A.D:Po kur pretendoni ta themeloni Lobin Euro-Atlantik Shqiptar dega
ne Turqi kur dihet se atje jetojnë mbi 10 milion shqiptarë?
S.K:Po Turqia donë trajtim të veçantë sepse shqiptarët, jo që nuk kanë të drejtat elementare të ruajtjes së gjuhës, traditave dhe kulturës, por edhe nuk janë të pranuar si pakicë kombëtare. Ne kemi lidhej shumë të ngushta me shqiptarët e Turqisë dhe së shpejti do ta themelojmë edhe atje.
A.D: Po me krahinën shqiptare të Çamërisë a ka gjasa të jeni edhe atje me Lobin, kur përkundër gjenocidit grek atje ka akoma shqiptarë që flasin shqipen. Edhe a ka ndikim që sot janë mbi 1 milion shqiptarë të ikur nga Shqipëria në Greqi?
Skenderbeg Klaiqi: Kemi kontakte edhe me Arvanitasit dhe shqiptarët atje dhe me siguri që ne do të angazhohem për themelimin e degës edhe atje, krejt varet nga vullneti i tyre edhe pse shqiptarët rrespektivishtë Arvanitasit në Greqi janë shumë të diskriminuar, prandaj kërkon maturi të madhe atjedhe angazhim.
A.D:Për ta shtrirë Lobin Euro-Atlantik në Itali të Arbëreshët besoj se do
ta kemi ma lehtë pasi atje qe 6 shekuj që i rezistuan ruajtjes se identitet
të vet kombëtar ?
S.K:Arbëreshët e Italisë janë shumë të organizuar, atje mungon vetëm një shkëndijë dhe të formohet, janë duke na pritur dhe me siguri shpejtë do ta themelojmë edhe atje. Ndoshta ne shqiptarët që jemi në mërgatë, duhet mësuar shumë nga Arbëreshët që edhe pas gati 700 vitesh e kanë ruajtur me shumë përkushtim identitetin e tyre se sa ne qe dje kemi dal nga Kosova apo shqipëria.
A.D: Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia si e kane pritur këtë iniciativë dhe
sa kanë kontribuar ato ?
S.K:Shqiptarët kudo janë duke pritur mirë këtë nismë, janë duke e pritur si një diçka shumë të mirë dhe shpresëdhënëse për tërë kombin shqiptarë.
A.D:Ju jeni në fillim ende, a pretendoni që të keni përfaqësuesit e
juaj në Parlamentet e këtyre vendeve qoftë edhe me deputet drejtpërsëdrejti nga  mërgata?
Por sa të konstituohemi mirë, do ti informojmë parlamentet dhe qeveritë e të gjitha shteteve ku ka shqiptarë dhe ti parashtrojmë kërkesat e bashkëpunimit, jo vetëm pjesë në parlamentet e vendeve në rejon por do të jemi  edhe ndihmesë në të gjitha fushat  që do te epet nga mërgatae fuqishme shqiptare.
A.D:PLatforma e Lobit ka si synim ti bashkoj te gjitha Shoqatat
,Klubet,intelektualet,dhe  formacionet tjera të organizuara në mesin e mërgimtarëve.
Skenderbeg Klaiqi: Po, ka synim, ti bashkoj të gjitha shoqatat, klubet, federatat, bashkësitë, subjektet politike duke e ruajtura autonominë e vet secila dhe duke mos ju përzier në punët e tyre të mëtutjeshme. Synon ti bashkoj edhe individët pa marrë parasysh çfarë profili ka, të strukturohen nëpërmjet grupeve punuese apo komisioneve dhe vazhdimin e dhënies së kontributit të secilit aty ku është i profesionalizuar.
A.D: Është një zgjim që do na lidhë me Arbëresh,Arvanitas,shqiptarë nga
Turqia,shqiptarët nga Ukraina dhe kudo që ata jetojnë Lobi a do të jetë urë
lidhëse qe ti bashkoj të gjithë shqiptarët.
S.K:Patjetër, ky është edhe synimi. Sot e kemi më lehtë duke ju falënderuara avancimit të teknologjisë informative.
A.D:A mundesh të na folesh diçka për Lobin hebre njeri ndër ma të fuqishmit
e qe numerikisht nuk janë edhe aq popull i madh?
S.K:Lobin hebre është më i fuqishmi në botë pa dyshim, por ekzistojnë edhe disa lobe tjera në botë e që janë të suksesshëm. Pa tjetër duhet marr si model Lobin Hebre, që të jemi të suksesshëm edhe ne .
A.D:Sipas jush qe theksuat se Lobi hebre është njëri qe e dridh botën .Pse
shqiptarët nuk bashkëpunojnë dhe ta praktikojnë një platforme të tyre pasi edhe historikisht na lidh një miqësi  me këtë popull?
S.K:Thash ne duhet marr modele të ndryshme se si punojnë Lobet, por ne duhet përshtatur edhe mentalitetit tonë. Bashkëpunimi nuk na mungon kur e kemi parasysh   ndikimin  e figurave të ndryshme   politike dhe ushtarake ne Luftën e Kosovës. Shqiptarët  në Amerikë  kanë një bashkëpunim te shkëlqyeshëm me  Lobin Hebre dhe  përfaqësuesit  e këtij  populli.

A.D:Po me Lobi shqiptaro -Amerikan si qëndron  gjendja dhe bashkëpunimi?

S.K:Edhe se  atje ka një zbehje në kohet  e fundit e gjitha si pasoje  e  fërkimeve të partive politike te formuara edhe atje, besoj se   do te jetë tejkaluese dhe   në të ardhmen do të  jete  faktor  ne veti siç ishte edhe ma herët ne  strukturat shtetërore amerikane.
A.D:Sa kanë ndikuar “Partitë politike ” tek mërgata kur dihet se asnjëra nga to pothuajse nuk janë pozitive në mesin tonë më që kanë shkaktuar ndasi dhe përçarje ?
S.K:Ne kemi thënë, Lobi nuk do të jetë politik dhe jo fetarë. Partitë politike edhe ato që veprojnë këtu në mërgatë nuk e kanë edhe asnjë ndikim në atdhe, prandaj ne i pranojmë nën kulmin tonë edhe partitë politike që veprojnë, por pa ju dhënë të drejtë që ato të Lobojnë për subjektet e tyre, apo për religjionet e tyre. Pse e bëjmë këtë? Pikërisht për shkak të mundësisë së përçarjes së mërgatës dhe Lobit.
A.D:Zoti Skenderbeg Klaiqi ju ishit një veprimtar shumë vjeçar në fushën e humanizmit, kulturës, shkencës e teknologjisë, ku ishit gjatë luftës dhe pas luftës së Kosovës si kryetarë i dytë i Shoqatës humanitare Gjermano – Shqiptare „Lebenshilfe für Kosovo“ e.V , të  SH.K.Sh Scanderbeg“ ,të Bashkësisë Shqiptare, nismave të ndryshme kulturore, hulumtime dhe  investime të huaja në Atdhe dhe më në fund kryetar i Lobit Euro-Atlantik Shqiptar Global. Na flisni se a gjeni kohë te lire edhe për jetën private,siç shihet keni një agjendë të ngjeshur?

S.K:Kohë të lirë? Ah fare pak, këtë detyrë dhe projekt që ja kemi parashtrua vetvetes, po kërkojnë përkushtim, sakrificë, disiplinë, investim në kohë dhe financa, financat po i ndajmë edhe nga buxheti familjarë shumë pasi që çdo kush është në baza vullnetare.

A.D:Ju falënderojmë për kohën që gjetët për ketë interviste më që i prekëm
bukur do  tema të nxehta .A keni ndonjë mesazh për publikun ?
Skenderbeg Klaiqi: Ju falënderoj z. Dibrani që edhe ju gjetët kohë për këtë intervistë. Ju falënderoj edhe për faktin se ju keni qenë çdoherë një zë i fuqishëm i mërgatës dhe diasporës, posaçërisht në Gjermani dhe ma gjerë.Unë do ta përsërisë  mesazhin e të madhit tonë kryelegjendarit tonë. „ Të bashkuar jemi më të fuqishëm“ dhe mesazhin e të madhit ish presidentin e Amerikës: „Mos pyet çfarë bëri shteti për ty, por pyet çfarë bëre ti për shtetin“ në këtë ratë Atdheun tonë të dashur. Prandaj ftoj  që të bashkohuni rreth Lobit që ti përballojmë pengesat që kanë qenë dhe po na dalin  si ndërskamza  tani edhe nga vete  faktori shqiptar… Japë një kushtrim të fuqishëm, ti lëmë bajraktarizmat, ti lëmë inatet personale, ta gjejmë formulën e bashkëpunimit dhe t’i rrekemi punës bashkërisht.

 

ELZA ZAGREDA PER AKTORET E RINJ:Nëse nuk ka punë, krijoni punën tuaj! Mos u dorëzoni kurrë!”

by

FLET EKSKLUZIVISHT PER DIELLIN/*

*Shqiptarja e Mailt te Zi ‘’Elza Zagreda  e pranon me krenari,  se të qenit shqiptare e formoi shumë identitetin e saj si aktore dhe kreativitetin e saj.’’në Amerikë/

*Elza Zagreda ka një këshillë për ata që aspirojnë të bëhen aktorë. “Vazhdoni të ecni e të rriteni profesionalisht. Nëse nuk ka punë, krijoni punën tuaj! Mos u dorëzoni kurrë!”

Aktorja  Shqiptare  Elza Zagreda shkon përtej kufijve për të krijuar personazhe të adhurueshëm  në NEW YORK dhe  rinumëron triumfet/

Elza Zagreda është përshkruar në shumë mënyra, duke përfshirë “bjonde, elegante, gazmore, me një mimikë të mrekullueshme, ambicioze, e mprehtë, e gjallë, e sofistikuar, por gjithsesi realiste e me këmbë në tokë.” një grua me shpirt të lirë.

Ajo ka një performancë të shkëlqyer ne deputimet e saj si artiste.

Zagreda është një performuese e shkëlqyer dhe ka një mimikë të mrekullueshme… Elegante, plot vetbesim — Elza  eshte një aktore profesioniste.”

Nga këndvështrimi i saj, ajo e konsideron veten inteligjente e plot intuitë.

Elza e lindur ne Bronx dhe banuese në New York, nga dy emigrantë shqiptarë nga Ulqinji, Mal i Zi.

“E rritur në Bronx dhe Westchester, kaloi shumë kohë në Manhattan duke eksploruar ndërkohë që rritej.

U diplomua në Fordham University në shkenca politike dhe teatër.

 Më pas morri diplomen e masterit në NYU për shkrim dramatik/film.

  Shumica e njerëzve shkruajnë një skenar apo tezë për t’ë marrë diplomë në programin tim,- thotë Elza-  ndërsa unë vendosa të shkruaja një skenar dhe një tezë për ta mbrojtur atë.

 ‘’Elza e pranon me krenari  se të qënit shqiptare formoi shumë identitetin dhe kreativitetin e saj.’’

“Une nuk kam frikë të shprehem në punë. Kjo më lidh mua me të tjerët. Kur mundem, gjej një mënyrë për ta bërë situaten gazmore – .thote ajo ”

Elza ka një listë të gjatë me merita impresionuese në aktrim, në teatër, televizion dhe filma.

Detyra më e fundit ka qenë një rol kryesor në një film të shkurtër SAG, Beneath the Surface.

Karriera e saj përfshin shfaqje në televizion ne programin Law and Order: SVU, One Life to Live, The Unusuals dhe 30 Rock.

Ajo ka performuar për një publik të madh në “The Helen Hayes Theatre” dhe “Classic Stage Theatre”. Kur nuk është dukë punuar me produksionet e të tjerëve,

Elza është duke shkruar e krijuar shfaqjet e saj solo, kështu që ajo është mjaft e motivuar për karrierën e saj.

Shfaqjet e saj kanë marrë kritika dhe opinione nga njerëz të njohur në New York, Los Angeles, Detroit dhe Boston.

Elza ka luajtur ne produksionin e vitit 2010 New York City Fall.

Elza në revistën Eastern Europe’s Glamour.

 Si një aktore ajo ka punuar në vende të tilla si The Helen Hayes Theatre (ku ka ndarë skenën me Vanessa Redgrave dhe Tim Robbins), Classic Stage dhe në west End Theatre në qytetin e New York-ut. lën “One Life to Live” dhe së fundmi “30 Rock” dhe shoën televiziv “The Unusuals”. Kohët e fundit ajo mund të shihet në komedinë hit të Bravos “Odd mom out”

Një komediane e talentuar, Elza paraqitet si një nga bjondet e adhurueshme në reklamën 1-800-CALL-ATT. Ajo performon rregullisht në vend dhe u listua si një nga femrat më komike në New York.

Si aktore dhe producente, Elza mund të shihet në Beneath the Surface, një film i shkurtër SAG i përfshirë në Festivalin e Filmit në Kanë.

Për filma, pjesë teatrale apo çeshtje televizive, Elza përfaqësohet nga Robyn Bluestone i Robyn Bluestone Management.

Shfaqjet e saj kanë marrë kritika dhe opinione nga njerëz të njohur në New York, Los Angeles, Detroit dhe Boston.

***

Ndiqni bashkebisedimin e zhvilluar nga Dr. Lilana Pere enkas per Gazeten DIELLI ne SHBA

***

Pyetje- E dashur Zonja Elza, desha te di une dhe lexuesi, si ka qënë  historia e largimit nga vëndi juaj , dhe sa te veshtirë e patët ta ndertonit karrieren ne Amerike?

 

– Largimi? …. baba im erdhi në këtë vend me 20 dollarë në xhep dhe gruan(nënën time) shtatzënë.

Unë linda ekzaktësisht tre javë më pas. Flisni tani për ndërmarrjen e rreziqeve! Ai më mësoi të ndërmerrja rreziqe dhe kurrë të mos e lija gjininë të më pengonte.”

***

Zonja Elza, pervec talentit tuaj si një performuese e lindur, ju vendoset  ta kthenite eksperiencën e dhimbshme të fëmijërisë tuaj  në komedi, sa I dhimbshem  ishte ky rol dhe c’farë mesazhe jepni për teleshikuesit ?

***

“Kështu lindi ideja për dramat e mia të para Corn Bread & Feta Cheese: Growing up FAT & Albanian.

Ushqehesha për të menaxhuar ndjenjën e parehatshme të rritjes si jashtetokësore.

Nuk isha plotësisht amerikane, por nuk isha as shqiptare. Njerëzit e kanë të vështirë ta besojnë, por dikur unë peshoja 90 kg.”

Risku i im për të kthyer tragjedinë e saj në komedi dha rezultat.

“Në atë komedi e gjetën veten të gjithë ata që kishin një familje jofunksionale e të gjithë ata që ishin ‘fëmija jo interesant, i shëndoshë apo i huaj’ në shkollë, dhe kush nuk është ndier të paktën një herë ashtu?

***

Zonja Elza, Sa e suksesshme ishit ju si ne krijimtarine e skenarëve që në  thelb kishin kontekstin e jetes tuaj dhe ne deputimet tuaja, dhe sa afeksion krijonit ne public?

****

Ajo e pranon se i ka dashuruar të gjitha eksperiencat e saj të aktrimit. Shfaqja pati një sukses të jashtëzakonshëm në NY, saqë unë vendosa të shfaqej në Los Angeles dhe Detroit, ku pati të njëjtat arritje. Kam shkruajtur edhe dy komedi të tjera solo që atëherë, të bazuara në eksperiencën e jetës sime; Divorce! Albanian Style! dhe Dating, Depression & Dirtbags: A Love Story.Të dyja ishin komerciale dhe suksese kritike gjithashtu.”

“Kam punuar për gjithcka që nga 30 Rock to Laë and Order.

Tina Fey dhe Mariska Hargatay ishin të dyja mrekulli për të punuar. Tek Laë & Order gjithnjë më thonë të luaj ‘Svetlana’, ‘Slavic Mail Order Bride’, ose çdo gjë e lidhur me Rusinë pasi dukem si ruse.

Unë u them ma jepni menjëherë!”

****

 Zonja Elza, Përveçse të jetë përpara kamerave, Elza gjthashtu e dashuron të jetë në skenë.

Zonja Elza, ju lutem tregoni disa kujtime dhe sensibilitete nga jeta juaj artistike?

***

“Një kujtim qesharak që më ka mbetur në mendje është eksperienca e pare e aktrimit me Ricardo Cordero dhe Luan Bexhetin duke performuar komedinë Chee-Chee në west End Theatre.Bëmë aq shumë prova, por ashtu si çdo aktor, harron pjesën dhe ngrin.

Ricky, duke qenë një aktor me eksperiencë, më mësoi një truk.Ishin disa revista në tavolinë, dhe Ricky më tha ta fshihja skenarin atje.‘Nuk është nevoja ta përdorësh, por e di që është atje,’ tha ai. E gjeni dot?

Unë NGRIVA. Por Ricky kishte të drejtë; thjesht duke e ditur që ishte atje më ndihmoi. Mora revistën me skenarin e fshehur dhe ABRAKADABRA!

Ai kishte të drejtë, kujtova çdo gjë. Dhe e tundëm skenën!

–Zonja Elza,Kush jane projektet tuaj ne te ardhmen, permendni nje ju lutem I cili ju duket me kompleks ?

 –Projekti aktual, filmi i shkurtër SAG Beneath the Surface, i ofroi Elzës një rol sfidues e kompleks. “Të gjithë kemi rënë pre e bullizmit në një mënyrë ose në një tjetër.

-Kjo histori eksploron keqperceptimet dhe thyen steriotipet që kemi për njerëzit që duken apo sillen ndryshe nga norma ‘amerikane’.

-Një baba dhe djalë me origjinë arabe janë duke udhëtuar për në shtëpi, duke pritur trenin në një platformë, ku konfrontohen me një grup prej 4 vetësh.

– Ata lëshojnë ofendime raciale detyrojnë familjen ‘të bëjë diçka për këtë’. Të gjitha acarimet e pavenda, profilizimet raciale dhe steriotipet e medias luajnë një rol në zhvillimin e situatës. Filmi u shfaq në Festivalin e Filmit në Kanë 2014 këtë vit dhe po bën xhiron e festivaleve të filmave.”

-Elza luan rolin e Beate, një grua me shpirt të lirë që po kalon një kohë të bukur e cila e gjen veten në vendin dhe kohën e gabuar.

“Ajo përfundon me njerëzit e gabuar, duke bërë zgjedhje të gabuara. Beate është një bulliste dhe ka pirë – një kombinim jo dhe aq i mirë. Ajo nuk është shumë e pëlqyeshme, por thotë gjëra që shumë prej nesh i mendojmë.

Unë e dashuroj komedinë, kështu që ishte një shans shumë i mirë të luaja një kuçkë dhe të futesha në një personazh të papëlqyeshëm.”

-Zonja Elza,Kush kane qene eksperiencat më frytdhënëse  mbeshtetesit dhe bashkëpunetoret tuaj qe ju ruani mirenjohje dhe respect?

–Bashkëpunimi me regjizorin dhe stafin për të sjellë në jetë projektin, ishte mjaft produktiv…“Punova nga afër me Dhimitër Ismailaj-Valona, shkrimtarin e talentuar dhe regjizorin për projektin. Së bashku me ndihmën në krijim, ndihmova edhe në përzgjedhjen e aktorëve.Aktorët ishin të gjithë të përkryer! Për mua, ka qenë një nga eksperiencat më frytdhënëse gjatë punës për një film.

Kur një skuadër bashkohet për të realizuar një projekt -duke filluar që nga kostumografët, fotografët, parukierët – ndihesh jashtëzakonisht mirë sepse së bashku bëtë diçka të vlefshme realitet.

E dashuroj kamarderinë dhe lidhjet që krijohen duke punuar në grup. është si të kthehesh pas në shkollë, duke mësuar me ngut për një provim përfundimtar.”

Me përmbledhjen dhe eksperiencat e saj, Elza është plotësisht e përgatitur kur Hollyvood të telefonojë. “Nuk do ta refuzoja kurrë Clooney ose Scorsese, meqë ra fjala! Apo Jake Gyllenhaal.

Kam kënaqësinë të jem me të në Soul Cyle këtu në qytet dhe përveç syve të mrekullueshëm blu, mendoj se është një aktor jashtëzakonisht i talentuar.”

Jam duke finalizuar dosjet e fundit ndërkohë që flasim, dhe po planifikojmë të xhirojmë në pranverën e 2015, dhe ne vazhdim.  Kemi kaluar kaq shumë kohë për ta bërë, dhe jam shumë e emocionuar që do ta kthej këtë ëndërr në realitet. Kjo më drithëron!

Opininione te ndryshme për Elzën.

“Kam qenë në disa shfaqje femrash solo, por nuk janë tipi im. Por ti? Ti ishe e mrekullueshme!” Susan Rabin, autore e “Si të tërheqim këdo, kurdo dhe kudo”.

“Mbretëresha e komedisë Elza Zagreda rikthehet në skenë për të treguar sagën e saj” Prishtina Press

“Unë kam shkuar në shfaqje të performuara nga një grua e vetme dhe ato nuk janë të preferuarat e mia. Por ju? Ju ishit e mrekullueshme!

“Susan Rabin, autore  e “How to Attract Anyone, Anytime, Anyplace”.

“Mbretëresha e komedise Elza Zagreda kthehet në skenë për të të treguar sagën e saj”

Prishtina Press /PrishtinaPress.info

“… Kronikat e shkurtra të saj për mjerimin janë ndër më gazmoret në shfaqje dhe unë dua të dëgjoj më shumë.”

Adrienne Urbanski / (theasy.com)

“… Ndëkohë qe shfaqja është për një përvojë aktuale që të copëton zemrën, Zagreda arrin te gjejë dhe te ndajë humorin me audience e saj.”

Patrick McCormick /nytheatre.com

“Shfaqja e fundit e Elza Zagredës”

Nick Leshi / City Of Kik (blog)

Gjeniu komik – një intervistë ekskluzive me 3 faqe nga Dr. Ermira Babamusta

“Një komedi rreth shqiptarve të jugut”

… Shfaqja e mrekullueshme Ngritja përballueshme e Fatlinda Paloka për një familje shqiptarësh të cilët lëvizin në Gjeorgji nga Nju Jorku, pasi një prej tyre është e kërcënuar me dëbim…

… Prania komanduese e  Elzës është vështirë ti rezistosh …

Aktorja me 5 yje & komediania Elza Zagreda

“Ne e adhuruam atë! Çfarë mund të them tjetër ?! ”

Comedy Central TV

“Te shikosh zonjën Zagreba ështe një kënaqësi e madhe … Ardhja e saj është totalisht e pëlqyeshme. Mimika e saje mrekullueshme dhe vokali i saj i hapur, efektiv dhe bindës …

Unë vecanërisht e shijova fokusimin e saj dhe aftesinë e saj për të qeshur me veten e saj kur përjetonte karakteret e tjera nga tregimi i saj.

 

Duke e bëre atë perseri të mrekullueshme për tu parë. Pastaj është një paradoks vizual i një gruaje të habitur dhe tërheqëse duke luajtur një të shkuar “të shëndoshe sikur po ndodh në të tashmen … ajo arrin ta bëjë ketë gjë … ”

 Akiva Danube / Teatri Co. Republika

 ” ‘ Bukë misri dhe djath i bardhë” do të bëjnë ty të qeshësh, qash dhe do të vëne  në dyshim lirinë tuaj … do të shokojnë ndjenjat e një gruaje të shekullit të 21-të …

Ajo është një autore/ dramaturge e mrekullueshme. ”

Catherine Wayland, Editor / IF Magazine

“Shfaqja është më personale kur ajo rinumëron triumfet… është emocioni më i fortë kur Zagreda kalon në historitë e të tjerëve — të hallës së saj në Shqipëri që ka përjetuar martesën me mblesëri që në një moshë të re…

Ajo flet gjithashtu kalimthi për femra të tjera shqiptare të cilat i ka intervistuar për tezën e diplomës; Zagreda duke personifikuar të tjerët duket sikur prek i prek thellë njerëzit dhe i shkakton emocion. Këto momente të thyejnë zemrën…

Zagreda është një performuese e shkëlqyer dhe ka një mimikë të mrekullueshme… Elegante, plot vetbesim — një aktore profesioniste.”

Loren Noveck / Nytheatre.com

“Cfarë performance frymëzuese dhe prekëse! Qesha, qava, mësova shumë… E dashurova!… Emocioni autentik e i ndjerë që Elsa paraqiti duke iu adresuar sprovave dhe vuajtjeve që sjell rritja  e një femre një një kulturë ku gratë shihen si qytetare të klasit të dytë (pa përmendur të shëndosha!) më hipnotizoi.

Ajo godet në shenjë çdo herë qoftë një moment komik apo një moment i trishtë humbjeje dhe dhimbjeje ndërsa ajo tregoi historinë e gjësdjes së vështirë të hallës së saj që më dha mornica. Do t’ua rekomantoja të gjithëve!

Nick Nickaj / WBTU Radio

“Monologu më i mirë i këtij muaji vjen nga Elza Zagreda në punën e saj ‘Corn Bread and Feta Cheese: Growing Up Fat and Albanian’… është shumë komike dhe audienca qesh shumë por në fund duhet të duartrokasësh këtë shkrimtare dhe aktore për punë kaq të mira. Ajo meriton të lavdërohet”

Mario Fratti / America Oggi

“Ky shou  hedh një vështrim në një tjetër familje “jofunksionale” dhe e bën të duket komike, argëtuese, shokuese. Edhe pse e trishtuar, Elza paraqitet e fortë. Kjo shfaqje ka zgjuarësi, sharm dhe shumë bukë e djathë!”

“Accessibly Live” / Los Angeles

“E DASHUROVA! Një armene takon një shqiptare kur ulen për të ngënë bukë dhe djathë gjatë një aventure të çuditshme etnike të shfaqjes së Elzës… Mos e humbisni!”

Joan Quinn / Profiles / Los Angeles

Çfare kanë thënë të tjerët…

“Shfaqja dhe Elza ishin absolutisht të mrekullueshme. Ajo dha një performancë të shkëlqyer. Isha i mahnitur.”

Stan Dragoti/ Direktor, Producent (Zoti mama, Dashuri me kafshim të parë, Njeriu me një këpucë të kuqe)

“Isha jashtë mase i impresionuar dhe i argëtuar nga shkrimi… Performanca magjepsëse e Elzës dhe zërat e të afërmve të saj. Efektet e dritave, muzika ndihmuan ta gjallëronin nje akt në 25 segmente të qarta. Mësova kaq shumë për shqiptarët.”

Rich McKeever / Shkrimtar i pavarur

“Pjesa e Elzës është shumë më tepër personale sesa ‘Nine Parts Desire’, edhe pse të dyja pjesët janë shkruar për gratë. Ajo ka bërë një punë mahnitëse!”

Shannon Sindelar / Ansambli i Teatrit të Manhattan

“E shkruar shumë mirë… Shkrimi është super dhe historia ishte e pasur, isha shumë i impresionuar nga ajo që bëri ajo.”

Eric Butler / HBO

“Çfarë udhëtimi i mrekullueshëm! E shijova vërtet. Elza dukej e mahnitshme. Zëri i saj ishte në formë shumë të mirë — ai do të bënte një film perfekt.”

Darnell ëilliams / “All My Children” – ABC-TV

“Ishte një kënaqësi të shikoje shfaqjen. Kishte sigurisht shumë gjëra tek të cilat e gjeja veten por për mua momentet personale, ato që shkëputeshin nga territori familjar ishin më efektivet.”

Barbara Ghammashi / Shoëtime

“Shijova çdo moment të shfaqjes… Ç’mënyrë e mrekullueshme për të kaluar pasditen! Shfaqja ishte një gëzim i vërtetë… Do vazhdoj ta shpërndaj lajmin!”

 

-Zonja Elza. Ne kendveshtrimin e gjerë të  nje artisteje, intelektualeje , desha nje koment  per pozicionin e gruas shqiptare dje,  dhe sa e integruar është  sot.

-“ Të rritesh në një kulturë ku meshkujt janë ata që vlerësohen më tepër se femrat të bën të ndjesh dhimbje.

‘’Dikur  arsimimi lihej  pas dore në mënyrë që  vajzat të martoheshn .

Martesat me mblesëri ishin normale  per dekadat e hershme’’.

‘’ Kishe shumë pak mundësi për të vendosur fatin tend rrjedhën e jetës tënde’’.

Thjesht duhet të bindeshe, sepse ishe vajzë. Këto ishin gjërat që femrat përjetonin duke u rritur në kulturën shqiptare, në Amerikë.

Sa herë ndonje nga kusherirat e mija do të martohej, me deshiren dhe vendimin e saj dëgjoja këngën.

Ajo ndihej  me fat që ishte e bekuar me një baba shumë progresiv i cili besonte se fëmijët e tij duhet të merrnin një arsimim cilësor.

Babai I Elzes i donte vajzat e tij njësoj si të ishin djem; për të nuk ishte e rëndësishme gjinia. Isha me fat të kisha atë si një model.

Ai është një baba i mrekullueshëm që më mësoi së puna shpërblehet.

Ndoshta jo gjithmonë, por të paktën mund të jetosh një jetë me integritet dhe krenari,ecila cdo dite duhet te behet e jona e gruas shqiptare.

I wanted really to thank sincerely, Liliana for interviw.Thank You.

Une doja t’u falenderoja vertet Liliana sinqerisht per intervisten.Ju faleminderit.

 

-Ju faleleminderit nga zemra autorja/ dramaturge e mrekullueshme me famë përtej kufijve te Shqiperisë , atje ne Amerikën e mundesive te mëdha. ”

E dashur artistja e madhe shqiptare Elza Zagreda.Komunikimi yne edhe pse ishte pak I vështire sepse gjuhën shqipe e kuptonit shume mire, por e kishit veshtire per te shkruajtur , ishte mjaft mbreslenes , shume i ngrohte dhe shume i embel , mesazh dhënës per forcen , talentin , këmbenguljen, dëshiren dhe dashurinë për profesionin, per të ecur përpara,  për tu bërë nje yll.

Dëshiroj të shoh gjithmone yll në deputimet  plot sharm, finessë  e profesionalizëm në skenat Amerikane.

Ju uroj suksese te mëtejshme. Faleminderit.

Dr. Liliana Pere

International Organization.

Albanian Woman in the World

Peace Missionary & Honorary Advisor of DMPP

* Ndalohet ribotimi pa lejen me shkrim te redaksise se Diellit

 

 

Intervista- Flet ambasadori amerikan: Kam 10 muaj qe e shoh proamerikanizmin e Kosoves

by

Ambasadori i SHBA-ve, Greg Delawie: Mendoj që populli i Kosovës meriton më mirë/

-Dëshiroj ta shoh Kuvendin të vijë plotësisht në rend, dëshiroj ta shoh Kuvendin të ketë arritur kuorumin çdo herë, dhe patjetër, dëshiroj të shoh proceset qeverisëse të Kosovës të vazhdojnë të zhvillohen më së miri për ti shërbyer popullit të Kosovës i cili i ka zgjedhur ata/

-Ka rreth 10 muaj që jam në Kosovë dhe personalisht e shoh thellësinë e pro-amerikanizmit, pro-perëndimit, pro-evropianizmit të qytetarëve të Kosovës/

-Intervistë ekskluzive e Ambasadorit të SHBA-ve në Kosovë, Greg Delawie, me TV21

TV21: Duhet të flasim në fillim lidhur me situatën aktuale politike, dhe duke pasur parasysh çdo gjë që është duke ndodhur. A do të thoshit se jemi duke hyrë në një fazë më të qetë, apo është kjo “qetësia para stuhisë” duke pasur parasyh atë që opozita e ka paralajmëruar, sidomos Vetëvendosja?

 Ambasadori Delawie: Topi im i kristaltë është thyer sot disi por më lejoni të ju them që sigurisht jam i lumtur që nuk ka pasur dhunë në Kuvend apo rrugëve të Prishtinës në muajt e fundit. Kurrë nuk mendoj se dhuna politike është përgjigja. Nuk mendoj se ajo ishte përgjigje vjeshtën e kaluar, nuk mendoj që është përgjigje tani, dhe pa dyshim se nuk mendoj që ajo është përgjigje për të ardhmen.  Sigurisht që shpresoj se situata do të bëhet më normale. Shpresoj që deputetët e opozitës në Kuvend do të kthehen aty për ta kryer punën për të cilën qytetarët i kanë votuar. Gjithashtu, dëshiroj ti shoh edhe deputetët që vijnë nga radhët e partive qeverisëse që të paraqiten në Kuvend dhe në takimet e komisioneve më shpesh. Për mua është zhgënjyese kur shoh që Kuvendi apo komisioni nuk mund të arrijnë kuorumin për arsye se deputetët nuk janë paraqitur për ti përfaqësuar votuesit e tyre. Gjithashtu, unë zhgënjehem kur zyrtarët qeveritarë nuk paraqiten për ti bërë prezantimet e tyre para deputetëve për ligjet dhe gjëra të ngjashme. Pra, të gjithë këta zyrtarë, deputetët, qeveritarët, dhe të tillët – punojnë për qytetarët e Kosovës. Mendoj që populli i Kosovës meriton më mirë. Dëshiroj ta shoh Kuvendin tërësisht në gjendje të rregullt. Dëshiroj ta shoh Kuvendin të vijë plotësisht në rend, dëshiroj ta shoh Kuvendin të ketë arritur kuorumin çdo herë, dhe patjetër, dëshiroj të shoh proceset qeverisëse të Kosovës të vazhdojnë të zhvillohen më së miri për ti shërbyer popullit të Kosovës i cili i ka zgjedhur ata.

 TV21: Sidoqoftë, a mund të presim përshakallëzim të mëtutjeshëm të gjendjes të nxitur qoftë nga opozita apo nga hartimiu i Statutit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, apo nga ratifikimi i demarkacionit të kufirit me Malin e Zi? Apo mendoni se këto procese do të shkojnë më mirë, pa probleme?

Ambasadori Delawie: Edhe një herë: Nuk do të tentoj ta parashoh të ardhmen – ju dhe shumë kolegë tuaj këtu në Kosovë keni shumë më tepër përvojë dhe mund të provoni ta bëni këtë. Megjithatë, sigurisht se është një punë me rëndësi që Kuvendi duhet ta kryejë dhe shpresoj që gjërat të zhvillohen normalisht. Mendoj që mënyra për t’i zgjidhur problemet politike është duke debatuar për ato apo duke votuar për ato në Kuvend. Nuk mendoj se mënyra për t’i zgjidhur problemet politike është duke dalur nëpër rrugë apo duke provokuar dhunë.

TV21: Edhe një çështje tjetër që mund të ngritet – dhe shumë njerëz e ndjejnë se kjo mund të ketë potencial për ta përshkallëzuar gjendjen – është kur të bëhen publike aktakuzat e para nga Gjykata Speciale (SITF). Brenda qarqeve politike kjo është cilësuar madje edhe si bombë e kurdisur…

 Ambasadori Delawie: Do të shohim se çfarë do të ndodhë kur të krijohet ajo (Gjykata). Për momentin, Parlamenti i Holandës duhet ti miratojë marrëveshjet me Kosovën. Nuk e di se sa do të zgjatë e tërë kjo dhe njëherësh nuk do të kisha dashur të parashoh se çfarë pikërisht do të ndodhë në të ardhmen.

 TV21: Ajo që dijmë në bazë të asaj që ka ndodhur në të kaluarën është se shumë kohë është humbur me këtë krizë olitike dhe proceset kanë stagnuar. A mendoni se dikush në veçanti duhet të japë llogari apo edhe të mbahet përgjegjës për gjithë këtë situatë dhe për problemet e mundshme në të ardhmen?

 Ambasadori Delawie: Si i huaj që jam nuk më takon të vlerësoj udhëheqësit e Kosovës apo  partitë politike të saja. Konsideroj që kjo është punë për votuesit e Kosovës kurdo që të mbahen zgjedhjet – të vendosin nëse janë të kënaqur me shërbimet e kryera nga njerëzit të cilët i kanë zgjedhur apo jo. Apo mos dëshirojnë të bëjnë një përzgjedhje tjetër – dhe së fundi, nuk është një gjë me të cilën kisha dashur të merrem.

  TV21: Jemi në një situatë kritike ku çështja e sigurisë është diskutuar shumë së fundi. A mund të themi se situata e tanishme politike aktualisht paraqet kërcënim të sigurisë dhe si korrespondon kjo situatë me rreziqet e tjera të sigurisë në Kosovë, duke përfshirë terrorizmin dhe islamin radikal?

 Ambasadori Delawie: OK. Ndoshta mund ta ndani atë në disa pjesë dhe të merremi me atë se “a paraqet dhuna në Kuvend kërcënim për sigurinë e Kosovës?”, dhe ta lëmë pjesën lidhur me islamin radikal për pak më vonë. Ndoshta do të duhesh të më përkujtosh për këtë.

 TV21: Sigurisht se do t’ju përkujtoj.

 Ambasadori Delawie: Faleminderit. Po, mendoj që dhuna në Kuvend është kërcënim për sigurinë në Kosovë. Problemi është nëse dhuna politike fillon të funksionojë vetëm për një grup njerëzish dhe ata fillojnë të besojnë se janë duke arritur ndonjë lloj qëllimesh nga e tërë kjo. Në anën tjetër, një grup tjetër do të mësojë nga të parët dhe pastaj edhe këta ndoshta do të fillojnë ta përdorin dhunën politike. Dhe pas një kohe jo fort të gjatë do të jeni në këtë fazë të veprimit dhe kundërveprimit nga ana e grupeve të shumta, dhe do të jeni në një teposhtëze të rrëshqitshme drejtë kaosit dhe anarkisë. Por, edhe përtej kësaj unë mendoj se dhuna në Kuvend ndikon negativisht në Kosovë për shkak të efektit që shkakton jashtë kufinjve të saj. Siç e dini, ne e pamë këtë gjatë votimit në UNESCO vjeshtën e kaluar ku, ta them të drejtën, Qeveria ime përkrahi anëtarësimin e  Kosovës në UNESCO dhe ambasadat tona në mbarë botën bënin thirrje tek qeveritë e huaja për ta përkrahur anëtarësimin e Kosovës gjatë votimit në Paris. Sigurisht që 90 apo më shume shtete e bënë këtë e që është mirë, por, fatkeqësisht, në fund na munguan tri vota. Fatkeqësisht, shumë, tepër shumë nga kolegët e mi nga mbarë bota dëgjuan nga homologët e tyre nëpër vendet ku ata shërbejnë diçka të këtillë: “Për çfarë arsye të votojmë për një vend për të ju bashkëngjitur një organizate e cila ka për qëllim të mbrojë trashëgiminë kulturore kur ai vend nuk është në gjendje ta mbrojë as Kuvendin e vet?” Prandaj, mendoj se është e rëndësishme që njerëzit ta kuptojnë që veprimet që ndërmarrin në Kosovë për arsye të ndryshme të brendshme shumë lehtë mund të qarkullojnë në tërë botën dhe të kenë pasoja negative për vendin e tyre.  Mund ta them të njëjtën gjë edhe për investimet e huaja. Kam shpenzuar shumë kohë duke biseduar me kompanitë amerikane nëpërmjet telefonit duke tentuar t’ua spjegoj që Kosova me të vërtetë është një vend i sigurt ku ata mund të vijnë dhe të investojnë paratë e tyre këtu. Fatkeqësisht, problemi është – ta dini – se ajo çfarë ata shohin në televizion dhe përshtypjet që ata krijojnë për Kosovën është gazi lotsjellës në Kuvend dhe koktejet e Molotovit nëpër rrugë. Këto, pra, janë gjërat që janë parë anekënd botës dhe secili di për ato. Dhe, do të na duhet kohë për t’i tejkaluar këto gjëra dhe që njerëzit ta shohin Kosovën ashtu sikurse në të vërtetë është. Pra, është një vend i sigurt ku njerëzit mund të vijnë, vend i sigurt për të investuar dhe një shtet i cili është i gatshëm ta marrë hisen e vet në skenën botërore.

TV21: A keni vërejtur, të themi, ndonjë përpjekje veçanërisht të fuqishme të institucioneve qeveritare që të shkojnë përtej….

 Ambasadori Delawie: Ju jeni njeriu i lajmeve. Ju e dini këtë më mirë se unë. A është lajmi i mirë lajm? Nuk doni të përgjigjeni në këtë apo jo. Fatkeqësisht, pamjet dramatike janë lajme dhe është shumë e vështirë ti kundërpërgjigjesh gjërave të tilla. I kujtoj momentet kur kam shërbyer në Kroaci para 10 vitesh, isha zëvendësshef i misionit në ambasadën tonë atje. E kemi ditur rreth një vit më parë se po shkojmë në Kroaci dhe i themi miqve tonë dhe kolegëve çfarë do të bëjmë atje dhe ata thoshin: “O zot, po çfarë do bëni me fëmijët tuaj?” Unë u thosha se fëmijët do të vijnë me ne. Atje është një shkollë, ata do vijojnë mësimin dhe do të jetë në rregull për ta. Dhe njerëzit më thonin, përfshirë njerëzit nga Departamenti i Shtetit – po çfarë lidhur me luftën? Mirë, lufta kishte mbaruar para 10 viteve. Por, lufta ishte gjëja e fundit për çfarë Kroacia ishte në lajme në Shtetet e Bashkuara. Dhe kjo është ajo që njerëzit kishin mbajtur në mend. Njerëzit kujtojnë gjërat që ju i transmetoni në TV e që janë dramatike, kjo pra është interesante për ata. Fatkeqësisht, nga këndvështrimi i Kosovës gazi lotsjellës ishte dramatik dhe interesant dhe druaj se do të mbetet në kujtesën e njerëzve. Dhe unë nuk dorëzohem – ne do të vazhdojmë të punojmë lidhur me këtë çështje dhe e di se shumë njerëz këtu do ta bëjnë të njëjtën gjë.

 TV21: OK, të kthehemi te islami radikal si njëri nga rreziqet për sigurinë. Së fundi patëm një artIkull në “New York Times” që në të vërtetë e quajti Kosovën tokë të plleshme për rekrutuesit e terroristëve. A mendoni se Qeveria e Kosoës është aktualisht duke bërë mjaft për ta luftuar terrorizmin dhe islamin radikal?   

 Ambasadori Delawie: E kam lexuar atë artikull. Në fakt, të gjithë miqtë e mi dhe familjarët e lexuan atë artikull, gjithashtu. Dhe tani “email inbox-i” im është i stërmbushur me kopjet e artikullit të “New York Times”. Më duhet të them se atij artikulli i mungon një pjesë shumë e rëndësishme e stories për veprimet shumë të rëndësishme dhe shumë të suksesshme të ndërmarra nga dy qeveritë e fundit të Kosovës, e sidomos që nga gushti i vitit 2014. E dini, kemi patur pjesëmarrjen e Kosovës në samitin për  luftën Kundër Ekstremizmit të Dhunshëm të mbajtur në SHBA, u mbajt edhe një samit rajonal në Shqipëri. Është ligji për luftëtarët e huaj terroristë i cili është miratuar në vitin 2015. Mendoj se më shumë se 50 njerëz janë arrestuar për pjesëmarrje në luftërat e popujve tjerë – njerëz që janë kthyer në Kosovë nga Siria apo Iraku. Disa njerëz janë dënuar të premten e kaluar, përfshirë edhe dikë që është dënuar për radikalizimin e qytetarëve të rinj të Kosovës dhe inkurajimin e tyre për t’iu bashkangjitur luftës. Ky person u dënua me 10 vite burgim e që është, për aq sa ne dijmë, ndëshkimi më i gjatë për krimin e llojit të tillë në tërë rajonin. Pra, mendoj që është e qartë që Kosova është duke bërë shumë dhe ne jemi duke punuar me Kosovën, dhe kemi punuar me Kosovën lidhur me këtë çështje gjatë gjithë kohës. A do të them se ne të gjithë e dijmë saktësisht se çfarë duhet bërë lidhur më këtë problem? – Jo, natyrisht se jo. Nuk e dijmë saktësisht por jemi duke luftuar kundër kësaj dukurie në Kosovë. Vendet tjera evropiane janë duke luftuar gjithashtu. Kemi problemin e ekstremizmit të dhunshëm edhe në Shtetet e Bashkuara me të cilin po mundohemi të ballafaqohemi. Të gjithë jemi duke provuar qasje të ndryshme. Disa do të funksionojnë më mirë se të tjerat dhe kjo është thjeshtë ajo mënyra se si merreni me një problem të ri. Provoni vazhdimisht metoda të ndryshme – disa nga ato do të funksionojnë më mirë dhe disa më pak se mirë. Por, besoj se kemi një partner të mrekullueshëm në Kosovën dhe mendoj se Kosova është duke bërë shumë në këtë drejtim.

 TV21: Thatë “kemi një partner të mrekullueshëm në Kosovën”. Artikulli duket se pandeh se Kosova nuk është më aq pro-amerikane. A e keni edhe ju këtë mendim apo mos e keni fituar një përshtypje të tillë duke e lexuar artikullin? A mendoni se kjo është e vërtetë?

 Ambasadori Delawie: Druaj se artikulli e lë atë përshtypje. Më duhet ta them se fare nuk pajtohem me atë. Ka rreth 10 muaj që jam në Kosovë dhe personalisht e shoh thellësinë e pro-amerikanizmit, pro-perëndimit, pro-evropianizmit të qytetarëve të Kosovës. Ka vende në Kosovë,  në qendër të Prishtinës, ku shoh më shumë flamuj amerikanë se sa në disa vende në SHBA. Njerëz të panjohur më ndalojnë në rrugë dhe më falënderojnë apo dëshirojnë të fotografohem me fëmijët e tyre. Vërtetë mendoj se është e padrejtë të njolloset një shtet i tërë, 2 milion njerëz, për shkak të pikëpamjeve të një përqindjeje shumë, shumë të vogël të njerëzve. Pandeh se kjo është një përgjigje e gjatë në pyetjen tuaj të shkurtër. Jo, nuk shoh ndonjë rritje të anti-amerikanizmit këtu. Ky është një vend i lirë – njerëz të ndryshëm kanë pikëpamje të ndryshme, dhe kjo është në rregull. Por, më duhet të them se më ka lënë shumë përshtypje që shumica dërrmuese e njerëzve duket se ende me të vërtetë e respektojnë shtetin që unë përfaqësoj, dhe kjo më bën shumë të lumtur.

  TV21: Aktualisht ky artikull disi ktheu vëmendjen e opinionit publik të Kosovës kah islami radikal dhe terrorizmi, dhe disi e zhvendosi atë nga kriza politike. Por, duke pasur parasysh gjendjen e tanishme politike, korrupsionin, gjendjen në veri – a do të thoshit se ky [terrorizmi] është rreziku numër një opër sigurinë apo ka çështje tjera me të cilat Kosova duhet të merret?

 Ambasadori Delawie: Brenda kornizave të sigurisë do të thoja se luftimi i ekstremizmit të dhunshëm është jashtëzakonisht i rëndësishëm për Kosovën sikurse që është edhe për vendin tim. Kemi parë sulme shumë serioze kundër vendeve tjera evropiane. Nuk e di nëse diçka e tillë është planifikuar për këtu, shpresoj se asnjëherë nuk do të vijë këtu, por, është një gjë të cilës duhet t’i kushtojmë shumë vëmendje të gjithë ne. Duhet të punojmë shumë afër me policinë, institucionet e sigurisë, institucionet gjyqësore, dhe nuk mund vetëm ta injorojmë dhe të shpresojmë se do të largohet. Dhe tash nuk shoh asnjë njeri, asnjë zyrtar qeveritar këtu, qoftë policët në detyrë apo ndonjë ministër, që ka për qëllim ta fshehë këtë problem duke shpresuar se problemi do të largohet vetvetiu.

TV21: Poashtu, siç e thashë: Një nga kërcënimet më të mëdha për shoqërinë dhe njëri nga problemet që është identifikuar si njëri nga prioritetet e mandatit tuaj është korrupsioni. Aktualisht çfarë është duke u bërë për të luftuar korrupsionin? Përveç asaj që të gjithë e dijnë ju thuani se SHBA është aktualisht duke investuar miliona për këtë por cilat janë rezultatet?Ambasadori Delawie: Siç e thatë edhe ju, luftimi i korrupsionit është një ndër prioritetet e mia më të larta. Pra, sundimi i ligjit është teknikisht prioriteti im kryesor dhe luftimi i korrupsionit është pjesë e rëndësishme e kësaj. Ky është një problem i madh këtu dhe ju të gjithë e dini sigurisht më mirë se unë – mendoj se kjo paraqet një barrë të madhe për Kosovës dhe është e rëndësishme që në vitet në vijim Kosova të merret me këtë problem suksesshëm, nëse pretendon t’i arrijë ambiciet e saja për tu integruar plotësisht në Evropë dhe të anëtarësohet në të gjitha klubet e rëndësishme evropiane. Dhe, çfarë është bërë? Po, ne jemi duke investuar afro 12 milion dollarë gjatë këtij viti  në diçka që quhet “Projekti i Forcimit të Sektorit të Drejtësisë” i cili punon me degën e gjyqësorit për të përmirësuar efikasitetin, logjistikën, transparencën – transparenca është çështja kyçe e cila e vështirëson korrupsionin. Pra, jemi duke punuar me sektorin e gjyqësorit, me prokurorët, me policinë, në identifikimin korrupsionit, në ndjekjen e korrupsionit dhe gjykimin e rasteve të korrupsionit.  Po të kisha një shkop magjik për ta eliminuar korrupsionin – më besoni, do ta kisha bërë këtë. Është një problem të cilin shumë shtete anekënd botës po mundohen ta luftojnë. Edhe shteti im, natyrisht, ka korrupsion, dhe kjo nuk më pëlqen. Është problem shoqëror, problem edukimi, problem shëndetësor, problem i zbatimit të ligjit, dhe natyrisht, është problem politik. Por, është diçka me të cilën po merremi dhe ne vazhdojmë ta kemi si prioritet të lartë për arsye se është shumë e rëndësishme për të ardhmen e Kosovës, për ekonominë e Kosovës dhe për t’i ndihmuar qytetarëve të Kosovës të ndihen më rehat – se Qeveria e tyre po punon për ta.

 TV21: Qeveria ka pranuar ndihma nga USAID-i dhe programe të ndryshme për shumë vite për t’u marrë me këtë çështje. A mund të thuhet se institucionet e Kosovës janë partnerë të besueshëm për ju në luftimin e korrupsionit, apo mendoni se ka nevojë për një ndryshim të tërësishëm të qasjes?  

 Ambasadori Delawie: Kkemi një numër të madh të partnerëve të besueshëm në sektorët e ndryshëm të sundimit të ligjit këtu. Ne punojmë me ata që t’jua përmirësojmë aftësitë dhe shkathtësitë. Ky programi i USAID-it që përmenda më herët është një element i rëndësishëm. Unë mendoj se shumica dërrmuese e njerëzve brenda sistemit të sundimit të ligjit – policia, prokuroria, gjykatësit – janë duke bërë çmos për ta zbatuar ligjin dhe Kushtetutën. Fatkeqësisht, ka të tillë që nuk janë duke vepruar ashtu apo edhe janë duke e shkelur ligjin. Raste të tilla bëhen  famëkëqija dhe ulin besimin e qytetarit të Kosovës në tërë sistemin. Jemi duke punuar me partnerët tonë të cilët besojmë se janë të besueshëm, jemi duke bërë çmos, po trajnojmë njerëz, po ofrojmë mjete dhe do të vazhdojmë të punojmë në këtë drejtim. Mendoj se edhe një partner shumë i rëndësishëm këtu është EULEX-i i cili para disa javësh ka arrestuar 50 apo më shumë njerëz për të cilët supozohet se kanë vjedhur nga qytetarët e Kosovës. Ne e mbështesim EULEX-in fuqishëm – kemi 16 amerikanë të cilët punojnë në EULEX. Është pra mision evropian për sundimin e ligjit por ne kontribuojmë në te sepse mendojmë se detyra e tij është vërtetë shumë e rëndësishme, dhe mendojmë se është shumë e rëndësishme që EULEX-i të mbetet, t’i shqyrtojë rastet deri në përfundimin e tyre, dhe të dënojë fajtorët dhe të vazhdojë punën në këtë projekt i cili është shumë i vështirë.

 TV21: Me shënimin e trevjetorit të Marrëveshjes së Brukselit para disa ditëve dhe momenteve të tjera të rëndësishme në procesin e gjatë të dialogut a kemi ardhur në pikën ku mund të analizojmë suksesin e përgjithshëm të procesit?

 Ambasadori Delawie: Ne mendojmë – unë mendoj se është shumë e rëndësishme për Kosovën të gjejë vendin e vet brenda Evropës. Të bëhet anëtare e të gjitha klubeve kyçe evropiane ku ajo dëshiron të anëtarësohet. Nuk shoh ndonjë rrugë tjetër për të arritur aty përveç se me marrëdhënie të mira me të gjithë fqinjët e saj, përfshirë këtu edhe Serbinë. Mendoj se dialogu gjatë viteve që lamë pas ka shënuar progres. Kam folur në të kaluarën lidhur me gjërat sikurse zgjedhjet lokale në tërë territorin e Kosovës, zgjedhjet e përgjithshme në tërë territorin e Kosovës, mbledhjen e taksës doganore në kufijtë veriorë të Kosovës tash, gjë që nuk do të ndodhte në të kaluarën. Marrëveshja e vitit të kaluar mbi policat e sigurimit të automjeteve ishte dashur të hyjë në fuqi këtë verë dhe ka për qëllim ta lehtësojë lëvizjen për qytetarët në të dyja anët. Pra, e refuzoj idenë që dialogu me Serbinë nuk ka sjellë të mira  — mendoj se përkundër historisë së vështirë, përkundër këndvështrimeve dalluese të Kosovës dhe Serbisë  lidhur me shumë gjëra të rëndësishme, ka fakte të qarta se shtetet mund të punojnë së bashku për të sjellë ndryshime praktike në jetyët e njerëzve të zakonshëm. Pra, kjo është e mira. Tani, e pranoj se dialogu nuk është duke lëvizur aq shpejtë sa do të kisha pasur dëshirë. Ka një dozë të caktuar lodhjeje nga dialogu por ne fuqishëm do të inkurajojmë të dyja shtetet të gjejnë mënyrën të vazhdojnë to arrijnë progres Të vazhdojnë të punojnë drejt marrëdhënieve më normale dhe të tentojnë të bëjnë gjëra të cilat në fakt sjellin ndryshime praktike në jetët e njerëzve në mënyrë që ata të shohin pse po ndodhë dialogu. E pranoj se disa nga gjërat sikurse inkasimi i taksave doganore në veri është paksa abstrakte, ajo nuk ndikon tek unë apo tek ju por ajo ndikon në mbarë ekonominë e Kosovës por jo në mua dhe në ju personalisht. Por gjërat tjera sikurse është sigurimi i veturave, ato ndikojnë drejtpërdrejtë në jetët e njerëzve dhe i përmirësojnë ato.

 TV21: Kjo është marrëveshja të cilën të dyja palët me të vërtetë e kanë pasur të vështirë ta zbatojnë, ka probleme në atë drejtim dhe në zbatimin e shumë marrëveshjeve tjera, të cilat ose janë ndërprerë ose kanë stagnuar. Thatë se ju inkurajoni të dyja palët që të vazhdijnë dialogun, a do të thotë kjo se do t’i inkurajoni ata që të vazhdjnë dialogun në këtë mënyrë, në formatin e tanishëm, apo keni arritur në pikën ku mendoni se duhet riformatizuar apo ndryshuar, apo reviduar i tërë procesi?

 Ambasadori Delawie: Dialogu i përket Kosovës dhe Serbisë. BE-ja e lehtëson dhe ne ofrojmë mbështetje të fuqishme morale dhe nganjëherë edhe ca ide. Pra, dialogu nuk më takon mua, apo SHBA-ve – nuk mund ta ndryshoj përnjëherë – i takon Kosovës dhe Serbisë, dhe ne e mbështesim fuqishëm dhe mundohemi të ndihmojmë – i ndihmojmë BE-së, i ndihmojmë dy shteteve – çfarëdo që ndodhë në të ardhmen do të jetë për shkak se dy shtetet janë dakorduar. Dhe kjo të shpije drejt projektimit të së ardhmes, gjë të cilën unë nuk do ta bëj.

 TV21: Mendoj se kjo është e tërë koha që kemi për sot. Ju faleminderit.

 Ambasadori Delawie: OK, faleminderit. Nëse më lejoni, do të kisha pasur dëshirë të theksoj edhe diçka.. Mu kujtua për shkak të dialogut edhe pse lidhja është e hollë – nuk e di nëse mund ti ndërlidhi. Por, me Kosovën më të integruar me pjesën tjetër të Ballaknit, e dini se gjërat pozitive po ndodhin sikurse vendimi i UEFA-s para dy jave, patëm vendimin e FIFA-s një javë pas – ju them se mirëpres ta shoh skuadrën e futbollit të Kosovës  të luaj kundër skuadrave tjera evropiane dhe botërore në fushë ndërkombëtare. Kjo do të jetë shumë ngazëllyese për mua dhe jam i bindur se ashtu do të ndjehen edhe qytetarët e Kosovës.  Lidhur me këtë, kemi edhe lojërat olimpike që do të mbahen në Rio de Janeiro ku për herë të parë Kosova do të përfaqësohet nga atletët e vet dhe mendoj se kjo gjithashtu është gjë shumë e mirë. Vazhdoj ta përsëris, e thashë tri herë më parë – kërkoj ndjesë dhe mund ta fshini këtë pjesë por dëshirojmë ta shohim Kosovën të jetë njëjtë sikurse shtetet tjera dhe të jetë në zemër të Evropës – nuk ndodh gjithmonë aq shpejt sa dëshirojnë njerëzit  e sidomos jo aq shpejtë sa ka dëshirë rinia e Kosovës dhe kjo nuk më shqetëson fare, ata duhet të jenë të padurueshëm. Kur të rinjtë janë të padurueshëm të vjetrit sikurse unë janë më të inkurajuar për të bërë gjëra të rëndësishme. Por, ka progres: sukses në futboll, progres në olimpiadë, dhe jam i bindur se do të vazhdohet me progres për Kosovën në marrjen e vendit të vet që i takon në skenën evropiane.

 TV21: Në të vërtetë, më befasuat me këtë të fundit sepse nuk e dija se dinit për futbollin.

 Ambasadori Delawie: Kam kaluar një të tretën e jetës sime në Evropë dhe kam mësuar ca gjëra lidhur me futbollin.

 TV21:  Kjo pra e spjegon këtë.

 Ambasadori Delawie: Po. Më pëlqen basketbolli gjithashtu.

 TV21: Mendova herën e ardhshme ndoshta playoffi i NBA-së do të ishte tema. Ishte kënaqësi të bisedoja me ju, zotëri ambasador. Faleminderit.

Ambasadori Delawie: Faleminderit shumë. Ishte kënaqësi.