Gëzim Zilja/

Aty në bregun e detit, në një “Bar” të zakonshëm lagjeje, ku një kafe dhe një raki kushtojnë 100 lekë, dy klientë zhvillojnë një dialog me zë të lart. Tonet vazhdojnë e ngrihen deri në qiell me fjalë të rënda e të pakontrolluara, gjë e pazakontë kjo për banorët. Njëri prej tyre, Sazani, vjen i pakët nga trupi dhe i dobët. Gjithë jetën pantallonat i ka mbajtur me oshkur ose rrip meshini sepse beli i hollë, nuk përshtatet me standardin e prodhimit në seri. Flokët ende nuk i kanë rënë, energjik, hazërxhevap, e mbajnë për njeri të mirë, jo ngatërrestar, megjithëse është tip nervoz e merr flakë si shkrepse, nëse njerëzit nuk i shkojnë pas muhabetit. Qaniu vjen i ngadaltë, fjalëpakë, i shëndoshë, mik i vjetër i rakisë por jo sherrxhi. Kur e shikon, që muhabeti nuk shkon, ngrihet e ikën pa nisur zënkat. Po këtë rradhë sherri, dukej serioz dhe Qaniu nuk u ngrit të ikte si herët e tjera.

-Ha e pi se e ke zënë veten, e mbahesh me të madh,- bërtiste Sazani.

-Me të madh nuk jam mbajtur ndonjëherë, po jam i gjallë unë, nuk jam i ngordhur si ty. Le të marrin detin dhe djemtë e tu apo nuk ua mban!?

-E dimë të gjithë punën tënde, që bën me tët bir. Edhe sesi i nxjerr paratë me djersë. Nuk i ngatërroj djemtë e mi me ato punë,-  shfryu gjithë mllef Sazani.

-Ç’do të thuash me këto ti, more ngordhësirë? Mua do të më zesh në gojë punën dhe djersën ti? Mua dhe tim bir, që rrezikon jetën e tij në mes të detit, për të    siguruar bukën e gojës?  Qaniu i twrbuar nga fjalwt  u ngrit nw kwmbw. 

Flitej dhe kjo ishte e sigurt, se djali i Qaniut me gomonen, që përdorte në verë për turizëm hera-herës, kur ngrohej koha, kalonte klandestinë në brigjet italiane, zakonisht hallexhinjë, që punonin stinën e verës e vjeshtës, në të zezë, në bujqësi, në zonën e Puglies deri në fund të dhjetorit, kur mbaronte dhe vjelja e ullinjve. Strehimin, kur deti ishte i trazuar, ua siguronte, Qaniu, në ca shtëpi të vjetra një katëshe, për të mos rënë në sy të policisë. Kohët e fundit puna ishte shtuar se kalonin matanë edhe emigrantë nga Siria e Afganistani. Nuk mburrej kurrë Qaniu, që kishte para e bënte jetë të thjeshtë. I biri kishte ndërtuar veçmas një vilë dykatëshe pranë shtëpisë së vjetër, ku banonte i ati.  Kjo e tërbonte Sazanin sa herë kalonte andej. Bluante me vete: 

-Ja zorrëtharë si unë ishin dhe ata, po shiko se ç’vilë ka bërë ai langua i Qanos?  Kurrë nuk kishte dalë nga goja e Qaniut një fjalë e vetme për punën e të birit dhe i shmangej ngaherë debatit me moshatarët për këtë temë.

-Yt bir ka hedhur klandestinët nga Siria në det, një herë kur e ndoqi policia,- shpërtheu Sazani. Fytyra e thatë dhe gjatoshe iu skuq nga zilia dhe marazi. Qaniu sikur ta kishte pickuar një nga ato nepërkat laramane me kokë trekëndëshe u hodh përpjetë.

-Do të vras mu këtu, more qen e bir qeni. Të ka mbirë maçoku në bark nga zilia. Mbylle atë hale, mos më shty në gjynah! 

Gjithë ai burrë i shëndetshëm e i fortë, dukej se do ta hante të gjallë. Banorë të lagjes, i larguan, përndryshe një grusht i Qaniut do ta dërgonte në botën e përtejme Sazanin. Gjindja u qetësua. Qaniu me këmishën e zbërthyer e dalë jashtë mbi pantallona, që i mbulonte barkun e madh deri poshtë si fustan, foli me zë të lartë;

-Dëgjo këtu ti burrë llafazan dhe kot. Dëgjoni dhe ju të tjerët miq dhe jo miq të mi! Kurrë im bir nuk ka hedhur njerëz në det. Ndryshe e mbyt me duart e mia! Ata që ai çon matanë, shqiptarët, sirianët e afganët, ju i keni parë. Të huajtë çoku kanë ndonjë lekë, po këta tanët dihet, s’ka ku i kap as qeni, e shumë prej tyre i japin lekët kur kthehen. Të gjithë janë të vdekur, e pa shpresë. Im bir i çon matanë dhe nga të vdekur që janë, i bënë të gjallë, i kthen në njerëz, u jep shpresë duke i hedhur në Itali. Ndaj në vend ta shani, duhet ta falënderoni! As vjedh, as mashtron njeri. Lek me djersë e me rrezik koke është. Çfarë të bënte im bir me tre kalamaj e gruan në ngarkim? Punë s’ka, miq në qeveri nuk kam… Futi këmishën nën pantallona, kaloi dorën mbi flokët ende të dëndura e të trasha si qime furçe dhe u largua ngadalë. Gjindja që kishte ndjekur gjithë skenën nuk pipëtiu për disa çaste. Disa ishin me Qaniun, të tjerët me Sazanin. Po kjo nuk prishte punë. Rëndësi kishte që sherri këtë rradhë u shmang dhe me sa dukej nuk do të vazhdonte më. E shumta të dy komshinjtë do t’ mbanin mëri njëri-tjetrit për një farë kohe. Do t’i kërkonin falje pronarit të kafenesë dhe jeta do të rridhte si më parë. Me policinë njerëzit nuk kishin punë, as Sazani. 

Agim Baçi/

Në një nga komeditë italiane, “L’Ora Legale”, gjithçka ndodh rreth zgjedhjes së një njeriu të ndershëm në krye të bashkisë në Pietramare, një Siçili. Ajo që vjen si ndryshim i dëshiruar gjatë fushatës, duke votuar një njeri të ndershëm, nis e kthehet shpejt në problem për të gjithë ata që thjesht janë ankuar për të keqen, që janë ankuar për kryebashkiakun e korruptuar Patane, që janë ankuar për shkeljen e ligjit, por, që në të vërtetë, nuk janë gati të bëjnë asnjë hap për të jetuar në mënyrë të ndershme dhe për të respektuar ligjin dhe meritën.

Dhe këtu nis paradoski i reagimeve të banorëve, gjersa ngrihen në protestën më kontraverse, por edhe më cinike për shoqëritë e sotme, duke na sjellë te një pyetje thelbësore- a jemi ne gati të ndryshojmë edhe vetë për të qenë njerëz që zbatojmë ligjin, që denoncojmë të keqen, apo e presim ndryshimin vetëm nga të tjerët, apo thjesht nga një njeri?

Madje, mes shume momenteve fantastike të ironisë me pafuqinë shoqërore për të pranuar ndryshimin, është edhe një çast kur qytetarët debatojnë brenda në kishë, për të ndaluar kryebashkiakun e ndershëm që krejt papritur po mban premtimet që ka bërë në fushatë dhe që i konsideron qytetarët si të barabartë përpara ligjit. Dhe një i deleguar i politikës nga Roma u kërkon llogari banorëve të Pietramares: “Çfarë ndodhi me ju jugorët? Ju keni ditur të zgjidhni gjithnjë të korruptuarit. Çfarë ju shkrepi në kokë të zgjidhnit këtë herë një të ndershëm? A e kemi luksin ne sot, me këtë krizë, ta kemi të përhapur njerëzit një fenomen me njerëz të ndershëm në të gjithë Italinë?”….

Madje, edhe vetë prifti që dëgjon “protesën” e të dërguarit të politikës nga Roma për “gabimin” në zgjedhjen e një të ndershmi si kryebashkiak, e ngre shkallën e sarkazmës edhe më lart, teksa kujton zgjedhjen në Izrael mes Jezu Krishtit dhe Barabas, kur banorët të pyetur nga Ponc Pilati se kë do donin të shpëtonin ata zgjodhën të shpëtojnë Barabën, dhe prifti pyet: “Po a gabuan vërtet me atë zgjedhje?!!!”

Filmi mbyllet me kthimin si kryebashkiak të personit të korruptuar e mafioz, që u rrëzua në zgjedhje plot entuziazëm nga ata që flisnin për ndryshim.

Kjo mbyllje është domethënia e fortë për pafuqinë tonë si shoqëri për të përqafuar të ligjshmen, të ndershmen, të vërtetën. Rikthimi i kryebashkiakut mafioz Patane, që ishte i akuzuar, është domethënia për shoqëritë tona që nuk po gjejmë dot më rrugët për të mbështetur të ndershmin, se nuk jemi gati të bëhemi pjesë e një shoqërie që do zbatimin e ligjit, që do që ata që meritojnë të marrin në dorë fatet tona.

Kushdo që sheh komedinë “L’Ora Legale”, do mendojë se skenaristët e regjisorët kanë folur shumë për shoqërinë tonë shqiptare, që fatkeqësisht e duartroket të fortin, që e sheh me zili atë që shpërfill ligjin, që bërtet në rrjete sociale kundër së keqes por nuk i bashkohet denoncimit kur ajo ndodh para syve të tyre, në lagjet e tyre, në shkollat e fëmijëve, në institucionet dhe ndërmarrjet ku janë në punë.

Dhe kjo është ironia me jetën tonë, pasi të fortët, të korruptuarit, shkelësit e ligjit, vjedhësit, kanë pikërisht si garanci heshtjen tonë, mosrefuzimin e së keqes nga ne. Asnjë realitet politik, asnjë shoqëri, nuk ka ndryshuar pa kurajon qytetare për të refuzuar ata që i tallin, që i poshtërojnë e që krenohen se kanë vjedhur apo që kanë shkelur ligjin. Ky ndryshim nuk është zgjidhur as duke ndërruar disa të fortë me disa të fortë të rinj e as duke u kthyer te e vjetra nga frika se nuk di se çfarë do vijë në të ardhmen. Kjo zgjidhet vetëm nëse shoqëria vendos të mos krenohet me atë që ka vjedhur, që ka shpërfillur ligjin, që ka graduar injorantin duke e vendosur në vend të diturit. Ashtu siç thuhet edhe në librat e shenjtë se “Zoti nuk e ndryshon gjendjen e një populli, për aq kohë sa ai nuk ndryshon vetveten!”.

Prof.dr. Skender ASANI/

Më vjen mirë që edhe këto aktivitete që po mbahen në kuadër të JAVËS SË ALBANOLIGJISË, këtu në Prishtinë, mbajnë vulën e një bashkëpunimi të frytshëm institucional, që filloi vitin e kaluar dhe që po vazhdon edhe sivjet, me çka Tirana, Prishtina dhe Shkupi po e formojnë një hark të rëndësishëm të fushëveprimit shkencor e kulturor përmes ideve e projketeve të përbashkëta.

Me këtë po dëshmojmë se kufinjtë e bashkëpunimit shkencor shkojnë përtej kornizave që i dikton politika e ditës dhe mund të them me gojën plot se edhe ITSHKSH po e dëshmon veten, me veprime konkrete, se është një institucion që hapjen ndaj vlerave dhe hapësirave të tjera kulturore e ka kuptuar si një mision që për çdo ditë po integrohet në strategjinë tonë.

Pjesë e kësaj strategjie është edhe ideja që shkencat e albanologjisë t’i kuptojmë si fusha në të cilat piktakohen edhe disiplinat tjera dhe në këtë mënyrë qasja jonë mbi albanologjinë nga një kuptim i ngusht klasik, po kalon në një kuptim modern.

Ashtu si historiografia e cila duhet të lirohet nga hijet e mitomanisë së shekullit 19 që nxjerrin krye aty këtu nëpër tekstet e autorëve të ndryshëm, edhe shkencat e albanologjisë, sipas pikëpmajes sime, duhet të ndjekin ritmin e zhvillimeve globale,të cilat reflektohen edhe në “habitatin” tonë etno-psikologjik. Pra, me fjalë të tjera dua të paralajmëroj se ne nuk guxojmë të mbyllemi, por të hapemi, duke i ofruar botës akademike vlerat që i posedojmë, por edhe duke absorbuar prurjet e të huajve mbi shkencat albanologjike. Në këtë mënyrë, mendoj unë, kufinjtë e botës shqiptare mund të shkojnë përtej hartave adiminstrative, dhe mund të prekin hapësira të paanshme të dimensionimit global të mendimit shkencor.

Jemi me fat që shkencat tona albanologjike kanë kaluar nëpër faza të shumta përtërirje brezash, dhe tani jemi në momentin kur kjo përtërirje duhet të ndodhë në një rrafsh më të gjerë, si në aspektin e prurjeve të reja nga hapësirat tjera kulturore-gjuhësore, dhe anasjelltas, ashtu edhe në aspektin e përforcimit të komponentës së multidisplinaritetit në shkencat e albanologjisë. Vetëm në këtë mënyrë, mendoj unë, do të arrijmë të sigurojmë një bazë të shëndoshë të kërkimit shkencor, ku nuk jemi të detyruar të mbyllemi në korniza të ngushta etno-gjuhësore. Zatën kjo ka qenë edhe rruga të cilën e kanë ndjekur shkencat gjuhësore të popujve të mëdhenjë, prandaj jo rastësisht ata sot janë zotërues të hapësirave më të mëdha kulturore ku ndikimet gjuhësore luajnë një rol të qensishëm.

Ne si qendra albanologjike, bashkë me universitetet dhe me formacionet e ndryshme akademike, mund të ngrejmë nivelin e studimeve albanologjike në përmasat e një disipline moderne ku falë komunkimeve digjitale, do ta gjenin veten studiues të ndryshëm në rrafsh global. Prandaj, kjo duhet të jetë edhe sfida jonë e radhës që lidhet me sfidat e shumta të këtij mileniumi ku shkencat albanologjike duhet të kalojnë nga një kasollë e vogël e qasjeve të ngushta në një pallat gjikant me përmasa globale dhe me qasje të hapura dhe krejt të reja.