Kalabria është rajoni i parë sipas kushtetutës së zakonshme i cili hedh né rrjetin e tij një program televiziv dhe radiofonik të RAI-t kushtuar pakicave gjuhësore, veçanërisht asaj arbëreshe (italo-shqiptare). Pas nënshkrimit të marrëveshjes me Presidencën e Këshillit të Ministrave – Departamentin për Informacion dhe Botime, Koordinimi i zyrave rajonale dhe të huaja të RAI-t ishte në gjendje të fillonte prodhimin e programeve për të promovuar kulturën arbëreshe, në zbatim të Ligjit 482 të vitit 1999 (për mbrojtjen e pakicave historike gjuhësore) dhe Kontratës së Shërbimit Publik, i cili nga ana tjetër njeh detyrën për të mbrojtur këto pakica në rajone të ndryshme: gjithsej 12 janë të njohura, tre prej të cilave janë në Kalabri.

Programi televiziv do të fillojë më 21 shtator dhe do të zgjasë 13 muaj me qëllim promovimin e trashëgimisë kulturore arbëreshe. Çdo të diel, do të transmetohet një episod kushtuar komuniteteve arbëreshe kalabreze, njoftoi Massimo Fedele, drejtor i zyrës së RAI Calabria. Nga ora 9:30 deri në 10:30, episodet do të udhëtojnë nëpër dy qytete për një total prej 33 orësh në vit, duke prezantuar historinë dhe traditat e tyre, bukurinë dhe kulturën në Rai 3. Episodi i parë do të përqendrohet në një ekskursion historik për të prezantuar origjinën dhe identitetin e komunitetit arbëresh. Ndërsa në radio, nga e hëna në të premte nga ora 12:25 deri në 12:55 me ritransmetime në fundjavë për një total prej 120 orësh, një program që fillon më 19 shtator do të tregojë aspektet e ndryshme të këtij identiteti gjuhësor dhe kulturor që ka qenë i pranishëm për shekuj në rreth 50 komuna kalabreze. Një identitet unik që duhet ruajtur dhe mbrojtur, përfshirë atë kishtar. I cili iu besua At Pietro Lanza-s, famullitar i Santissimo Salvatore në Kozencë, një famulli e ritit bizantin të eparkisë së Lungros që përfshin rreth tridhjetë famulli. •Përveç leximit dhe shpjegimit të Ungjillit të së Dielës, do të rrëfej rëndësinë e thellë të festave liturgjike, zanafillën e disa himneve.

Një hap i madh ky edhe për ruajtjen jo vetëm të kuturës poe rdhe të gjuhës. Lajmin e morëm nga Laura Badarachi, për sesionin Rai Calabria.

Përgatiti: Ornela Radovicka

Drejtuese e Qëndrës Albanologjike mbi Gjuhën dhe Kulturën Arbëreshe, themeluar nga Atë Antonio Bellusci Frasnitë\ Calabri

Besnik Fishta/

Filatelia nuk është vetëm mbledhje pullash, por një formë e dokumentimit kulturor, historik dhe shoqëror. Përmes emisioneve të saj postare, Posta e Kosovës ka pasqyruar ngjarje, personalitete dhe dukuri që formësojnë identitetin kombëtar. Një nga temat më domethënëse që paraqitet në mënyrë të vazhdueshme është imazhi i gruas si figurë historike, si simbol kulture, si aktore sociale, por edhe si subjekt i vlerave të përbashkëta njerëzore. Lehtësisht vërehet se, që nga emetimi i parë më 15 mars 2000 me temën “Paqja”, filatelia kosovare ka njohur një zhvillim të qëndrueshëm si në përmbajtje ashtu edhe në mesazh. Është në vitin 2004 kur, për herë të parë, tematika që përfshin gruan bëhet pjesë e pullave postare. Ky përfaqësim realizohet në forma të ndryshme, nga kostumet tradicionale e deri te figurat historike dhe ikonat e sportit, artit dhe kulturës bashkëkohore. Studimi i pullave të Kosovës në këtë tematikë na paraqet figurën e gruas në disa këndvështrime. Në mënyrë të përgjithshme, tematika trajtohet përmes paraqitjes së imazhit femëror të gruas së Kosovës si simbol kulturor, social dhe identitar i kombit shqiptar. Në këtë kuadër, mund të përmendim emetime filatelike te orientuara si ne rastet me poshte:                                         

1. Gruaja si bartëse e traditës dhe identitetit etnografik:

Rituali i nusërisë (2012). Një pasqyrë e trashëgimisë etnografike që përfshin rolin e gruas në ceremonitë tradicionale shqiptare.

Xhubleta (2022), Veshje tradicionale që identifikohet me gratë e trevave veriore, pjesë e trashëgimisë së mbrojtur nga UNESCO.

Artizanatet, punimet në vegë, veshjet popullore (2004–2017), Gruaja paraqitet si mjeshtre e artit popullor dhe ruajtëse e identitetit kombëtar.                            

2. Gruaja si zë shoqëror dhe simbol i drejtësisë sociale:

Stop dhunës ndaj grave (2010, 2024). Pullat që ngritin zërin kundër dhunës në baza gjinore dhe promovojnë një shoqëri të drejtë dhe të barabartë.

Mbështesim gjidhënien (2017). Pulla që promovon kujdesin për fëmijën dhe fuqizimin e nënës, me vlera shëndetësore dhe sociale. 

 3. Gruaja si ikonë kulturore, muzikore,sportive dhe shkencore bashkëkohore:

Violeta Rexhepagiq (2023). Këngëtare dhe gazetare avangarde e viteve ’80, pjesëmarrëse në Eurovizion.

Leze Qena (2021). Aktore e njohur e skenës dhe ekranit, e nderuar për kontributin e saj në artin dramatik.

Nexhmije Pagarusha (2019). “Bilbili i Kosovës”, me një karrierë që i dha identitet muzikës shqiptare brenda dhe jashtë vendit.

Rita Ora & Dua Lipa (2022). Artiste me origjinë kosovare, që kanë arritur famë globale dhe janë bërë ambasadore të kulturës shqiptare në botë.

Edi Shukriu (2023). Arkeologe dhe akademike, e njohur për promovimin e trashëgimisë kulturore dhe figurës së gruas në shkencë.

 Distria Krasniqi(2025). Kampione e botës dhe njëherësh olimpiken në xhudo, e vlerësuar si më e mira në botë për vitin 2025.      

 4. Gruaja si figurë historike dhe frymëzuese kombëtare:

Shote Galica (2010). Heroina e luftës për çlirim kombëtar, e lindur më 1895 në Drenicë, e cila luftoi krah Azem Galicës kundër pushtuesve serbë.

Nënë Tereza (2010, 2016). Humanistja shqiptare me famë botërore, e nderuar disa herë në pullat e Kosovës, përfshirë rastin e shenjtërimit më 2016.

Elena Gjika – Dora d’Istria (2011). Publiciste dhe shkrimtare e shek. XIX, një nga figurat e para feministe me ndikim europian.

Tringë Smajli (2014). Heroina e Hotit, simbol i rezistencës së grave shqiptare kundër pushtimit osman.

Xheve Lladrovci (2014). Luftëtare e UÇK-së, që përfaqëson kontributin e grave në luftën për liri në fund të shekullit XX.

Nekibe Kelmendi (2025). Juriste dhe aktiviste për të drejtat e njeriut, që mishëron drejtësinë dhe përkushtimin institucional në periudhën pas luftës.

Filatelia kosovare, përmes pullës postare, ka krijuar një arkiv simbolik të gruas shqiptare, duke e vendosur atë në qendër të vëmendjes kulturore, historike dhe sociale. Ky pasqyrim jo vetëm që nderon figurën e gruas, por i jep asaj një dimension të qëndrueshëm në kujtesën kombëtare, një kujtesë që udhëton përmes pullës. Ne pullen postare ka pasur një qasje të ndërgjegjshme ndaj përfaqësimit të gruas, duke i dhënë vend të rëndësishëm në shumë prej emisioneve të saj. Nga heroinat e historisë, tek yjet e muzikës dhe shkencës, deri te roli tradicional apo social i gruas, çdo pullë është një dëshmi e një kontributi të pazëvendësueshëm. Ky pasqyrim është një reflektim i përpjekjeve të Kosovës për të ndërtuar një shoqëri gjithëpërfshirëse, ku figura e gruas zë vendin që i takon në histori, kulturë dhe të ardhme.

Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini”/

Një artist dhe njeri i jashtëzakonshëm, aktori, regjisori dhe dramaturg i shquar, Naun Shundi, tani na buzëqesh nga parajsa. Iku në një moshë fare të re, 66 vjec, në kulmin e energjive dhe të krijimtarisë. Nauni ishte demiurg i teatrit, një krijues bashkëkohor i kalibrit të madh, një artist i përkorë, nga ata që na vijnë shumë rrallë dhe i përkasin një race të pavdekshme artistësh. I kishte hije mençuria, zgjuarsia, talenti, imagjinata, fisnikëria, gjestet, fjala, loja aq fine në ngjizjen e figurave dhe karaktereve. Absolutisht i papërsëritshëm. Nga ata që krijuan kozmogoninë e teatrit shqiptar, me elementë modernë, novatorë, thellësisht origjinalë e të mahnitshëm. Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini” e konsideron fat që bashkëpunoi me këtë artist të madh për vënien në skenë të dramës “Osman Taka”, në vitin 2023, një produksion i mrekullueshëm dhe i rrallë.

Nauni ishte nga ata krijues që i mjaftojnë vetvetes dhe që mbeten pjesë e trashëgimisë sonë artistike kombëtare. Ai e ka skalitur testamentin e përjetshëm me veprat e tij të shumta, si aktor, regjisor dhe dramaturg. Gjatë karrierës së tij mbi 45 vjeçare në teatër, krijoi mitin e tij artisik, ndaj do të ketë ringjalljet e veta, si një artist i mirëfilltë, në artin shqiptar, për t’i dhënë dinjitet e forcë teatrit dhe dramaturgjisë. Nuk ka dyshim se kështu do të ndodhë përherë. Saga e artistëve të tillë nuk mbyllet kurrë. Naun Shundi do të mbetet sa Njeriu-Artist, aq dhe Artisti-Njeri.

Fondacioni i shpreh ngushëllime familjes, miqve, bashkëshortes dhe vajzave të tij të dashura!

Lamtumirë miku ynë i shtrenjtë! Shpirti të ndriçoftë që nga thellësitë e Parajsës!

Tiranë më 23 Gusht 2025/

Arresti kardiak i ka ndërprerë jetën gazetarit dhe analistit të njohur Artur Zheji. Pas gjashtë ditësh do të shënonte 64 vjetorin e ditëlindjes së vet. Lajmi tronditës për familjarët, kolegët, miqtë dhe fansat e tij vjen nga qyteti bregdetar i Sarandës, ku ai ndodhej me pushimet verore. Artur Zheji konsiderohej ndër gazetarët, publicistët dhe analistët me erudicion të lëvdueshëm. Ai pati një karrierë të gjatë në mediat dhe publicistikën shqiptare si dhe ato ndërkombëtare.

Zheji lindi më 29 gusht 1961 në Tiranë, në një familje të lidhur ngushtë me artin dhe kulturën shqiptare. Ishte djali i gjuhëtarit e përkthyesit të njohur Petro Zheji dhe i aktores së njohur Besa Imami.

Raporti kulturologjik dhe intelektual me vatrën familjare, përgjatë gjithë jetës,i dha mundësinë të shfaqej si ligjërues dhe komunikues publik me dimension të veçantë intelektual e kulturor.

Për disa dekada ai shërbeu në spektrin multimedial të Shqipërisë. Prej disa vitesh raportoi dhe pati analiza në radio të njohura italiane. Më pas, në disa televizione shqiptare, pati shkëlqim si moderator dhe analist debatesh politike dhe gjeopolitike, duke shënuar një kulm ne fund të viteve ‘90 në televizionin kombetar Arberia, sidomos gjatë raportimeve nga luftrat në Ballkan e veçanërisht gjatë Luftës në Kosovë.

Zheji ka qenë drejtues i Radio Televizionit Publik Shqiptar dhe më pas në disa media të shkruara, kryesisht gazetën “Mapo”, duke u dalluar për shkrimet analitike dhe stilin kritik.

Prej vitit 2017, emri dhe imazhi i tij u lidh fort me emisionin “360 Gradë”, që i shtriu transmetimet në Ora News e më pas në ABC News, ndërsa administronte deri në ndarjen nga jeta median e re online 360grade. al…

Gazetari Zheji do të mbetet në kujtesën e publikut për stilin e vet oratorik, pasurinë shprehëse që mbartte, për forcën verbale të polemikës dhe sidomos për integritetin dhe ndjeshmërinë e lartë në mbrojtje dhe shprehjen krenare të identitetit të vet kombëtar shqiotar. Fjala dhe qëndrimet e analistit Artur Zheji, përbënin një pikë reference për shumë kolegë të huaj që ndjekin dhe merren me problematikat shqiptare në rajon.

Gjuha dhe aftësia shkrimore e Artur Zhejit përbëjnë një kuotë standarti, cilësie dhe intelektualizmi në mediumet tona, deri më sot. Ndalja e papritur e jetës së tij krijon një ndërprerje të ndieshme në fjalën dhe shfaqjen mediatike, në gamën e analizës politike dhe debatit sociopolitik shqiptar si dhe në rrafshin e polemikës apo diskutimit të çështjeve historike dhe identitare me kolegë, media të rajonit dhe të huaja në përgjithësi. Ndarja e papritur nga jeta e Artur Zhejit është një akt pikëllimi për shumëkënd që e ka njohur, që e ka përcjellë apo që e ka ditur se nga vinte dhe çfarë përfaqësonte.

U prehsh në paqe kolegu dhe miku ynë Zheji!

Ngushëllime familjes!

I paharrueshëm je.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë

Tiranë

Hazir Mehmeti, Vjenë/

“Ky është gjak që nuk guxon të shkelet, ndërkaq armiqtë duhet t’i falim, por kurrë mos ua harrojmë emrat” (Jon Kenedi)

“Çdo komb që i harron fëmijët e vet të vrarë, është i dënuar të rritet pa rrënjë.” (Hanëmshahe Ilazi, (Konferenca për të Drejtat e Fëmijëve, Prishtinë, 2016) 

5 gusht 2025, Prishtinë.

Në orën letrare organizuar nga Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë u prezantua si e ftuar e veçantë, krijuesja dhe veprimtarja e njohur Hanumshahe Ilazi, prezantoi veprën e njohur të saj “A vriten engjëjt?!”, kushtuar fëmijëve të vrarë nga barbaria serbe në Kosovë. 

          Kjo vepër përmbledhë 1392 fëmijë të vrarë e të zhdukur nga viti 1981 deri në vitin 1999. Ashtu siç shprehet vet autorja: “Libri nuk është vetëm përkujtim, por edhe akuzë morale ndaj ndërgjegjes kombëtare por edhe botërore. Për çdo fëmijë të vrarë, autoret kanë përfshirë emrin, moshën, vendin dhe rrethanat e vrasjes, duke krijuar një mozaik të tmerrit qe përjetoi populli shqiptar në fundin e shekullit 20.” Redaktori i librit, Nusret Pllana. i njohur për dokumentet e tij nga masakrat serbe rreth librit shkruan: “Ky libër, përveç se paraqet përmasën e tragjedisë kombëtare të shqiptarëve, ku janë vrarë dhe janë masakruar edhe fëmijët, pra ardhmëria e tyre, në të njëjtën kohë është një homazh njerëzor për qeniet më të brishta dhe me engjëllore të një populli, në këtë rast të fëmijëve shqiptar.” 

Në vështrimin e tij rreth librit “A vriten engjëjt?!” Don Lush Gjergji shkruan:” Të martirizuar , domethënë dëshmorë dhe dëshmitarë për diçka që ne na duket e pabesueshme, gati e pamundshme, vdekje për ide dhe ideale më të larta të jetës, të lirisë që nuk e kanë njohur dhe shijuar, të kohës dhe rrethanave të cilat si rrebeshi, tërmeti, zjarri, vërshimi nuk njohin dhe nuk kursejnë askënd dhe asgjë. Historia e jonë i përngjanë historisë biblike, vrasje e Fëmijëve të Pafajshëm…. Mirëpo, gjaku i tyre mund t’na godas edhe neve nëse nuk dimë t’i çmojë, t’i nderojmë, ta kryejmë dhe zbatojmë porosinë dhe testamentin e tyre të shkruar me gjak, të vulosur me vdekje, të derdhur me pafajësi dhe me dashuri.” 

Poetja, Shqipe Bytyi në fjalën e saj prezantuese tha: 

“Hanëmshahe Ilazi është një prej zërave më të përkushtuar te letërsisë dhe publicistikës shqiptare, me një mision të qartë, të mos harrohet asnjë fëmijë i vrarë nga makineria serbe në Kosovë. E lindur në Ferizaj, e shkolluar nė Ferizaj dhe Prishtinë ajo ka jetuar dhe dokumentuar tragjeditë e popullit të saj me ndjeshmëri njerëzore dhe vetëdije kombëtare. Ky libër dokumentar “A vriten engjëjt?”, nje përmbledhje dëshmuese për 1392 fëmijë të vrarë e të zhdukur shqiptarë nga viti 1981 deri më 1999. Vetë autorja e përshkruan këtë libër si një akt qëndrese ndaj harresës „ Fëmijët e vrarë nuk janë vetëm viktima, ata janë pasqyrë e barbarisë që nuk guxon të amnistohet.” (Hanëmshahe Ilazi, për Radio Kosova, 2014). 

Hanëmshahe Ilazi ka botuar edhe vepra të tjera si:

“Drenicë, jemi me ty”, një homazh për simbolin e qëndresës shqiptare.

“Fëmijët dëshmojnë”, ku përmes intervistave dhe rrëfimeve reale, fëmijët e mbijetuar flasin për përjetimet e tyre gjatë luftës.

“Çdo komb që i harron fëmijët e vet të vrarë, është i dënuar të rritet pa rrënjë.” – thotë Hanëmshahe Ilazi. (Konferenca për të Drejtat e Fëmijëve, Prishtinë, 2016)

Hanëmshahe Ilazi ka dhënë një kontribut të çmuar në arsimimin dhe edukimin patriotik të gjeneratave të reja. Ajo ka ligjëruar, organizuar orë përkujtimore, lexime publike dhe përurime librash në shumë shkolla të Kosovës.

Stili i saj është shpesh i përmbajtur në fjalë, por i rëndë ne peshë emocionale. Ajo zgjedh të tregojë dhimbjen përmes faktit, jo përmes retorikës. Kjo e bën veprën e saj të fortë, të dëshmueshme dhe ndërgjegjësuese.

Hanëmshahe Ilazi nuk është vetëm një shkrimtare. Ajo është aktiviste dhe arkiviste e dhimbjes se një kombi dhe rojtarja e kujtesës së atyre që i vranë, i zhdukën dhe që s’patën mundësi të flasin. Vepra e saj duhet të lexohet jo vetëm si literaturë, por si dokument përballje me të kaluarën dhe si test ndërgjegjeje për të ardhmen.” 

Në fjalën e saj Hanumshahe Ilazi, falënderoj të pranishmit, veçanërisht falënderoj mërgimtarët krijues që veprojnë me krijimet e tyre rreth Lidhjes së Krijuesve Mërgimtarë në vende të ndryshme. Ajo përshëndeti mike e miq që kishin ardhur nga Kukësi e Tirana dhe qytete tjera. Falënderim të veçantë gjithë atyre që e ndihmuan mbledhjen e fakteve dhe botimin e librit.

Prof. Dr. Isak Shema me praninë e tij i nderoi krijuesit mërgimtarë. Ai vazhdimisht është pjesë e aktiviteteve letrare të krijuesve mërgimtarë në Atdhe dhe vende tjera. Ai është anëtar nderi i Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë. Dhe, në fakt, është fryti i tij i derdhur në Universitet për aftësimin e krijuesve gjeneratave. Fjala e tij është mirënjohje për krijuesit mërgimtarë, dhe jo vetëm. 

Në këtë manifestim letrar e artistik u takuan krijues nga shumë vende të botës dhe ndërruan mendime mes vete mbi jetën dhe kushtet e veprimtarisë letrare artistike. Gjithashtu u shkëmbyen mendime mbi ndikimet e krijuesve shqiptarë ne ë ndërtimin e urave kulturore afirmative me kombet tjera. U diskutua lidhur me problemet e përkthimeve të veprave letrare nga gjuha shqipe në gjuhët e vendeve përkatës. Tjetër horizont bisede ishte shtrirja e aktiviteteve letrare në të gjitha vendet ku ka shqiptarë, por edhe në Atdhe. Jo vetëm në Prishtinë, por edhe në qytet tjera në Kosovë e Shqipëri.