Nga Keze Kozeta Zylo/

Një ditë e jashtëzakonshme, e bukur, rrezellitëse ndodhi nga Familja e Madhe “Alba Life”, në New York, kryeqytetin e botës, ku nxënësit shfaqën në skenë këngët dhe vallet e tyre, kulturën dhe traditat e mrekullueshme në shqip, identiteti ynë kombëtar.

Festivali dhe ceremonia e mbylljes së fundvitit akademik 2024-2025 u zhvillua plot sukses në Bronx në Shkollën Publike Amerikane “Christopher Colombus”, atje dhe ku bëhet mësimi i gjuhës shqipe për shkollën në Bronx. Iu uronin mirëseardhjen në hyrje të shkollës, plot respekt dhe dashuri grupet e punes si mësuese Gresila Basha, Aljona Bulica. E para ne dekorimin e auditoriumit mbërriti mësuese Helena Ujkaj me një shije të hollëpër ta nxjerrë skenën sa më bukur bashkë me Mirela Arifaj, Erinda Isufaj ndihmuan plot energji për zbukurimin e sallës

Nderuan me pjesëmarrjen e tyre zonja Ornela Beshiri Shefe e Kabinetit të Ansambleistit John Zaccaro si dhe prindërit dhe gjyshërit e nxënësve.

Skena e mbushur cep më cep, nuk kishte vend…

Festivali madhështor i Shkollave Shqipe “Alba Life” Nju Jork si dhe dhënia e certifikatave plot sukses për mbylljen e vitit akademik 2024-2025 sollën një ngjarje të madhe edukative-kulturore për mbarë Diasporën. Skena ishte e mbushur cep më cep, nuk kishte vend…

Ishin nga katër radhë pas njeri tjetrit. Nuk mund të imagjinohet po të ishin nxënës të Albany-së të cilët e festuan javën e kaluar, apo nxënës që mungonin për shkak të Festës së Shenjtë të Bajramit dhe prindër që shikonin në Tirane apo të grumbulluar në New York ndeshjen Shqipëri-Serbi. Ky është një sukses i këtij institucioni prestigjioz, profesional dhe plot përkushtim dhe durim. Ky është sukses i radhës.

Mësueseve atdhetare, profesioniste, vazhdueset e denja që ecin në gjurmët e ndritura të Rilindasve të mëdhenj i kishin përgatitur me kujdesin më të madh nxënësit nëpër klasat e tyre.

Mësueset si Dr. Valbona Zylo Watkins, Entela Muda, Elona Shkreta Alikaj, Fatlinda Bajcinca, Rozeta Hyseni, Helena Ujkaj, Erinda Isufaj, Albana Lazri,Vjollca Skënderi anëtarë të Stafit si artistja e shquar Valbona Peraj, Valon Gërbeshi u nderuan me certificatë mirënjohjeje nga Ansambleisti i Paralementit të Nju Jorkut z. John Zaccaro. Certifikatat u dhanë në emër të tij nga shefja e Kabinetit të Ansambleistit z. John Zaccaro, zonja Ornela Beshiri një zonjë e kulturuar, profesionistë dhe shumëdashamirëse e cila është bërë frymëzim për të gjithë ne, teksa ndan certifikatat e mirënjohjes. Pasi i falënderoi themeluesit dhe mësuesit për Gjuhën Shqipe që ju mësojmë fëmijëve, kulturën dhe historinë, lexoi emrat me radhë për t’ju dhënë certifikatat gjithë mësueseve të shkollës. Shpërndarja e certifikatave u mirëprit me duartrokitje nga të gjithë pjesëmarrësit.

Të gjitha mësueset dhe stafi i TV të propozuar nga z. Qemal Zylo dhe bordi pranë zyrës së Ansambleistit në Parlamentin e Nju Jorkut u nderuan me certifikaten e mirënjohjes. Emri i Ansambleistit John Zacaro është bërë shumë i dashur për prindërit, mësuesit dhe nxënësit. Shtoj këtu se më 22 maj 2023 ishte një ditë historike, kombëtare për Shkollat Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit në gjithë New York-un dhe Online.

Për herë të parë në historinë e politikës amerikane dhe në institucionet më të larta qeveritare vlerësohen dhe çmohen Shkollat Shqipe, çka na bën të ndihemi krenar, por dhe për Amerikën, shtëpinë tonë të dytë që na mirëpriti dhe vlerësoi punën tonë si shqiptarë.

Programi i pasur i detajuar me profesionalizëm u drejtua plot dashuri, mirësi, kulturë nga mësuesja profesioniste Rozeta Daci Hyseni dhe nxënësja e talentuar prej disa vitesh e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Staten Island Laura Leka.

Dr. Valbona Zylo Watkins përshëndeti në emër të Bordit duke falënderuar të gjitha mësueset, nxënësit dhe prindërit për vazhdimësinë e programit dhe mësimit shqip në këtë Mision Kombëtar. Këngët e intepretuara aq bukur të pergatitura nga mësueset dhe udhëhequr mjeshtërisht nga artistja e shquar Valbona Peraj si dhe vallet tradicionale të krijonin përshtypjen e një Ansambli të këngëve dhe valleve popullore kombëtare. Z. Qemal Zylo themelues dhe drejtues shprehu mirënjohjen si gjithmone për te gjjithë mësueset, pjesëmarrësit dhe nxënësit për marrjen pjesë në këtë festival. Z. Zylo falënderoi Ansambleistin John Zacaro për interesimin e tij dhe frymëzimin që i jep Familjes së madhe “Alba Life” si dhe Ambasadoren Dr. Suela Janina e cila në pamundësi për të ardhur uroi nga larg dhe shkruarjti se e ka gjithmonë kënaqësi të jetë pranë Shkollave Shqipe “Alba Life”.

Festivali dhe mbyllja e vitit akademik 2024-2025 i Shkollave Shqipe që mban kurorën e artë “Alba Life” Ambasador i Kombit është kthyer në një traditë të mrekullueshme. Të sjellësh të gjitha shkollat me këngët dhe vallet shqiptare nga fëmijët që lindin dhe rriten në Diasporë është një punë e madhe atdhetare, sakrifikuese, por po dhe aq e domosdoshme. Të gjitha këto arritje janë fal përkushtimit të mësueseve, asistenteve, prindërve, nxënësve nën drejtimin e themeluesëve nga Familja Zylo, të cilët bashkëpunojnë me të gjithë stafin plot kulturë dhe mirësi. Mësueset tona ecin në gjurmët e Rilindasve të mëdhenj, ecin në udhen e dritës së tyre.

Programi për Festivalin e Shkollave Shqipe dhe mbyllja e fundvitit akademik: 2024-2025

Moderatore ishin siç e shkruajta më lart mësuesja profesioniste Rozeta Hyseni dhe nxënësja e talentuar Laura Leka. Mësuese Rozeta në shqip dhe Laura në anglisht ftuan të gjithë pjesëmarrësit të çohen në këmbë për të interpretuar dy himnet Kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë të shoqëruar nga kori i shkollave Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit, nën intepretimin e artistes së shquar Valbona Peraj

Me duartrokitje u mirëprit Himni i Shkollave Shqipe nga kori i nxënësve të Shkollave të cilët do të interpretuan “Gjuha Shqipe, Gjuha Jonë”, me kompozitor prof. Petrika Melo dhe autore K. Z. nën drejtimin e artistes së shquar Valbona Peraj. Këta janë Engjejt Mbrojtës të Alfabetit Shqip këtu në Amerikë.

Nderim për Parashqevi Qiriazin në 145 – vjetorin e lindjes ishte kënga e Alfabetit Shqip me tekst të Parashqevi Qiriazit nga Kori i shkollave. Kënga e Alfabetit Shqip e Parashqevi Qirjazit është kënduar në vitin 1908. Me vallet e intepretuara mjeshtërisht festivali u hap me nxënësit nga Staten Island me “Vallja e Tironës” interpreton klasa e më të vegjëlve në Staten Island me mësuese Elona Shkreta dhe asistente Aida Hajri.

Vallja Came “Tumankuqja” u intepretua nga nxënësit e mësuese Helena Lubonja Ujkaj, në Bronx.

“Vallja Lurjane” u intperetua nga nxënëst e klasës së më të rriturve me mësuese Entela Muda, Staten Island.

“Vallja e Pipzave” u intepretua nga nxënesit e klasës së më të rriturve te mësuese Erinda Isufaj, Bronx.

Vallja e Bareshës dhe Poemi Kosovar u intepretua nga nxënësit e klasës së më të rriturve të mësuese Fatlinda Gashi të Shkollës Shqipe “Alba Life” në Brooklyn.

“Vallja e Flamurit” u intpretua nga nxënëst e klasës së më të rriturve përgatitur nga mësuese Entela Muda.

“Vallja e Tropojës” u intpretua nga nxënësit e klasës së Erinda Isufaj dhe Helena Lubonja Ujkaj në Bronx.

Me duartrokitje u mirëprit kënga nga gjithë nxënësit “Xhamadani vija vija” nën drejtimin e artistes së shquar Peraj.

Dhënia e certifikatava një moment emocionant, krenarie u bë nga Dr. Valbona Zylo Watkins dhe mësuese Entela Muda.

Modedratoret e programit Rozeta dhe Laura ftuan të gjithë nxënësit dhe pjesëmarrësit për prerjen e tortës nga prof. Qemal Zylo i cili ndau dhe certikatën e mirënjohjes z. Stefan Gjoni për kontributin e tij në festival të cilen e mori i biri i tij nxënësi i shkollës Gabriel Gjoni.

Pas tortës nxënësit patën pica dhe pije të ëmbla të sponsorizuar nga Side by Side Piceria me pronar Viktor Vorfi si dhe ëmbëlsira të përgatitura mjeshtërisht nga prindi shembullor duararta Adelina Sehu.

Dreka argëtuese vazhdoi me muzikë e valle origjinale të traditës nga të gjithë pjesëmarrësit nën kujdesin e DJ inxhinier audio Odise Salillari, një kontribues plot kulturë dhe profesionalizëm prej 18 vjetësh pranë këtij Institucioni.

Gëzuar mësuese dhe Ëngjëjt Mbrojtës të Gjuhës Shqipe, pushime të mbara!

Të gjitha këto arritje janë fal përkushtimit të mësueseve, asistenteve, prindërve, nxënësve nën drejtimin e themeluesëve, të cilët bashkëpunojnë me të gjithë stafin plot kulturë dhe mirësi. Mësueset tona ecin në gjurmët e Rilindasve të mëdhenj, ecin në udhën e dritës së tyre.

Gëzuar mësuese dhe Ëngjëjt Mbrojtës të Gjuhës Shqipe!

Jetë të gjatë Alba Life, pasuri e Diasporës dhe e Kombit tonë!

Pushime të mbara!

Aktiviteti u filmua nga gazetari i mirënjohur i TV “Alba Life” Valon Gërbeshi, djali i talentuar Enes Basha, z.Xhevit Picari dhe do të transmetohet së shpejti në kanalin 27 në paketën digitale TVALB.

7 Qershor, Maj 2025

New York

Hafiz Ali Kraja- Nderi i Fesë dhe Krenaria e Kombit.

Nga Frank Shkreli

                                              

Ndonëse kisha dëgjuar për Hafiz Ali Krajën – si një personalitet i madh i Fesë Islame në Shqipëri dhe njëri prej të dalluarve të Kombit shqiptar të shekullit të kakuar – nuk dija shumë për jetën dhe veprimtarinë e tij.  Si përfundim fillova të lexoj ndonjë gjë më shumë nga jeta e tij dhe sa më shumë lexoja aq më i interesuar bëhesha për të kaluarën e tij.  Duke lexuar për Hafiz Ali Krajën – një bashkvendas i imi nga Kraja, afër vendlindjes time – mësova se, ashtu si shumë bashkohas të tij, ai jetoi dhe veproi në tallazet më të vështira të historisë kombëtare të shqiptarëve, të shekullit të kaluar.  Sa më shumë të lexojë njeriu për Hafiz Ali Krajën — hoxhë, publicist dhe atdhetar i mirënjohur, opozitar i Zogut, i italianëve dhe i persekutuar deri në ditët e fundit të jetë së tij nga diktatura komuniste e Enver Hoxhës — aq më i bindur bëhesh se ai i përkiste një brezi atdhetarësh më të spikatur, por që, fatkeqësisht, nuk janë më.  I përkiste atij brezi që mbi të gjitha — ndonëse jetuan në kohëra shumë më të vështira se sot, qoftë rrethanat politike të diktaturës komuniste ashtu edhe ekonomike — ata ishin mbrojtës të patundur të idealeve dhe të interesave kombëtare të shqiptarëve, pa dallim feje a krahine. Hafiz Ali Kraja ishte një personalitet i cili gjatë gjithë jetës promovoi ideale dhe vlerat e përbashkëta, të të gjithë shqiptarëve, pa dallim.  Për fat të keq, si shumë të tjerë patriotë si ai, të asaj kohe, edhe Hafiz Ali Kraja ishte i ndjekur e i përbuzur nga disa regjime, qoftë nga Zogu, qoftë nga fashizmi, qoftë nga komunizmi.  Duke lexuar për jetën e Hafiz Ali Krajës, nuk mund të mos bëjmë pyetjen se si do ishte sot Shqipëria dhe shqiptarët nëse në shekullin e kaluar do të kishin fituar pikëpamjet e atdhetarëve dhe pro-perëndimorëve, patriotë si Hafiz Ali Kraja?  Është vështirë të merret me mend se si një brez patriotësh — ajka e Kombit mund të themi e shekullit të kaluar, e deri në ditët e sotëme — pjesë e të cilës ishte, pa dyshim, edhe Hafiz Ali Kraja — e humbi luftën me një ideologji sllavo-aziatike që shkatërroi çdo vlerë të shenjtë fetare e kombëtare ndër shqiptarët, vlera që mbroheshin deri atëherë nga Haziz Ali Kraja dhe bashk-kombasit e tij, si At Gjergj Fishta, në kohën që jetuan dhe dhe vepruan ata. 

35 vjetë pas shembjes së Murit të Berlinit shpresonim, më kot — se përballë ideve sllavo-aziatike komuniste të pas Luftës së II Botërore – shtypja dhe lufta komuniste kundër vlerave fetare e patriotike të këtyre burrave, si hafiz Ali Kraja, do kishte qenë e përkohëshme, megjithse komunizmi zgjati për pothuaj 50-vjet. 

E kam thenë edhe herë të tjera, por po e përsëris se pa një bazë udhëheqjeje shpirtërore, morale dhe ideore të këtyre shembujve patriotësh të vërtetë shqiptarë, si Hafiz Ali Kraja, At Gjergj Fishta, Ernest Koliqi, Faik Konica e shumë të tjerë si ata — por të harruar e të përjashtuar nga historia – do të jetë vështirë të ndërtohet një Shqipëri dhe një Kosovë tjetër dhe ndryshe nga ç’kemi sot – një Shqipëri dhe Kosovë të dijes dhe të përparimit, me qëllim që shqiptarët si ndër kombet më të vkjetra të kontinentit evropian dhe botës, të zenë vendin e vet aty ku u takon, në rendin e kombeve të përparuara të shekullit XXI. 

Në këtë ditë të Festës së Bajramit, urojmë që idetë, mendimet dhe ideologjia patriotike e fetarëve të mëdhej të shekullit të kaluar ndër shqiptarët, si Hafiz Ali Kraja dhe At Gjergj Fishta, ndër shumë të tjerë, të rikthehen përsëri ndër shqipptarët, në dobi të Atdheut dhe të Kombit. 

Frank Shkreli 

PS — Për ata që dëshirojnë të dinë më shumë për Hafiz Ali Krajën, për jetën, veprat dhe atdhetarizmin e tij dhe për kontributin fetar me rastin e Festës së Bajramit, ju sugjeroj që të lexoni një shkrim të hollësishëm dhe shumë interesant, kushtuar njërit prej personaliteteve më të shquara të fesë islame në Shqipëri dhe më gjërë, Hoxhës Hafiz Ali Kraja, (1900-1973). Artikulli është shkruar nga studiuesja Ardita Repishti    Autoritetit për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH)1944÷1991.  

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 4 Qershor 2025

Revista norvegjeze “URD” ka botuar, me 13 qershor 1931, në faqet n°322 — 324, intervistën ekskluzive asokohe të gazetares ruso-norvegjeze Nina Arkina me Nënën mbretëreshë Sadije Zogu dhe princeshat shqiptare (zhvilluar me 2 qershor 1930 sipas fotografive), të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

VIZITA TE NËNA MBRETËRESHË DHE PRINCESHAT E SHQIPËRISË

Nga Nina Arkina

Mbreti i ri i Shqipërisë është beqar, dhe ana e pashoqe e oborrit përfaqësohet nga nëna e tij, e cila mban titullin “Nëna Mbretëreshë”, dhe motrat e tij, gjashtë Lartmadhëritë Mbretërore, Princeshat Adile, Nafije, Senije, Myzejen, Ruhije dhe Maxhide. Familja mbretërore shqiptare është myslimane nga përkatësia fetare, prandaj edhe këto emra që tingëllojnë të huaj, shqiptohen me një fortësi dhe ëmbëlsi të papërmbajtshme.

Pallati ku jetojnë Nëna Mbretëreshë dhe princeshat është një ndërtesë e gjatë dykatëshe me një kopsht me hije nga pas dhe roje të rrepta në dy hyrje. Tashmë jashtë pallatit më përshëndet princi i kurorës — duket se ndjej hijen e një drame mbretërore, por fëmija i bukur me tipare të bukura dhe flokë të errët bjondë, i cili përshëndet me një përkulje të çuditshme, është djali i Princeshës Nafije. Ajo ishte martuar me ministrin (ambasadorin) shqiptar në Pragë, Cen bej Kryeziun, i cili u vra në një atentat. Më vonë, ndërsa gjyqi ishte ende në vazhdim, vetë shërbëtori i ministrit shpalli dhe zbatoi dënimin me vdekje për vrasësin e zotit të tij : e qëlloi në përputhje me ligjin e pashkruar shqiptar të gjakmarrjes. Fëmija me flokë të verdhë, i cili është princi i kurorës së vendit derisa vetë mbreti të ketë një trashëgimtar, na ndjek me një vështrim serioz, ndërsa unë dhe oborrtari kryesor i mbretit, Shkëlqesia e Tij Ekrem Libohova, ngjitemi shkallëve të pakta.

Brenda derës hyjmë në një korridor të gjerë të shtruar me gurë me një rresht të gjatë qilimash dhe një rresht dritaresh të hapura, të cilat zhduken në distancë. Këtu më bie në sy edhe një kolltuk i ndërtuar çuditërisht, por nuk e kuptoj menjëherë qëllimin e tij. Një zonjë e moshuar në pritje, e veshur me të zeza, na mirëpret dhe hap derën e një salloni të kuq “Empire” me kolltuqe të mëdha e të rehatshme, qilima orientalë në dysheme dhe një kurorë veneciane mrekullisht të bukur në tavan. Dritaret e shumta në dhomën e madhe kanë perde të kuqe mëndafshi, dhe në murin e veshur me letër-muri, i cili është i motivuar me shqiponja gri në një sfond të kuq të errët, varet portreti i mbretit : një fytyrë bjonde nordike me sy të qetë blu dhe profil shqiponje. Gjatë pak minutave të pritjes, ndërsa shikoj përreth dhomës, Shkëlqesia e Saj më thotë se Nëna Mbretëreshë flet vetëm shqip dhe se ai do të veprojë si përkthyes. Një çast më vonë dera hapet menjëherë dhe një zonjë e vogël, me sy dhe flokë të zinj dhe me një fytyrë të këndshme e të re, hyn brenda.

Kjo është Madhëria e Saj Zonja Sadije, e lindur në vitin 1873 në kryeqytetin e sotëm, Tiranë, bijë e familjes së lashtë udhëheqëse shqiptare Toptani, që nga viti 1908 vejushë me 7 fëmijë pas guvernatorit të Shqipërisë, Xhemal pashë Zogu, dhe që nga viti 1928 — nënë mbretëreshë !

Pas prezantimit, Madhëria e Saj më kërkoi të ulesha përballë saj, ndërsa Kryemarshalli qëndroi në këmbë gjatë gjithë bisedës. Mbretëresha foli dhe tha diçka me një gjuhë të ëmbël dhe të këndshme, asnjë fjalë e së cilës nuk mund të kuptohej. Dhe menjëherë, Shkëlqësia e Tij përktheu në frëngjishten e harlisur :

— Madhëria e Saj ju uron mirëseardhjen në Shqipëri dhe shpreh kënaqësinë e saj që ju ishit kaq e interesuar dhe e guximshme për të ardhur vetëm nga pjesa më veriore e Evropës në Tiranë. Madhëria e Saj shpreson që të mos pendoheni për udhëtimin tuaj dhe që të jeni pritur mirë në Shqipëri.

Tani, ndërsa Shkëlqesia e Tij po merr frymë thellë, është radha ime të flas frëngjisht, dhe ju siguroj se në Shqipëri kam hasur mikpritjen dhe mirësinë më të madhe, si nga Madhëria e Tij Mbreti, ashtu edhe nga të gjithë ata me të cilët kam rënë në kontakt, dhe se Shqipëria, për mua — si një banore e veriut — është një vend mjaft i ri dhe shumë interesant.

Mbretëresha flet sërish dhe marshalli i oborrit përkthen.

— Çfarë përshtypjeje ju ka lënë vendi ynë ?

— Përshtypjet personale që mora, thashë, janë ato të një vendi në zhvillim, me mundësi të mëdha për iniciativë dhe kreativitet personal, dhe një gjë tjetër që më la një përshtypje të fortë : mendoj, nga ajo që pashë me sytë e mi, se këtu në Shqipëri gjenden burrat më mashkullorë, më të pashëm dhe gratë më femërore dhe më simpatike.

Ndërsa Shkëlqesia e Tij përkthen në shqip, unë shikoj Madhërinë e Saj. Ajo është kontrasti më i madh me djalin e saj të gjatë, bjond, mbret. Mbretëresha është e vogël, e ulur në kolltukun e kuq të thellë. Ajo ka veshur një kostum mëndafshi blu të errët me pika të bardha, me fund dhe xhaketë dhe një bluzë mëndafshi të bardhë, të qëndisur me dorë. Ajo ka këpucë të zeza dhe çorape gri mëndafshi. Flokët e saj të zinj janë të mbledhur prapa dhe të lidhur në një nyjë në qafë. Fytyra e saj është e lëmuar dhe me ngjyrë të çelët si në rininë e saj, me tipare të holla e të vogla, dhe sytë e saj — sipas “bon ton” femëror oriental — nuk e shikojnë personin me të cilin po flet, por shikojnë me edukatë anash. Nëna Mbretëreshë konsiderohet një grua shumë e mençur dhe kompetente, si dhe një diplomate e shkëlqyer, siç e konfirmojnë të afërmit e saj personalë. Madhëria e Saj tani e ka urdhëruar Marshallin e Oborrit të thotë :

— Shpresojmë që do të qëndroni në vendin tonë për një kohë të gjatë, në mënyrë që të shihni me sytë tuaj si avantazhet që kemi, ashtu edhe vështirësitë tona. Djali im, Madhëria e Tij Mbreti, po punon shumë dhe me sukses për ndërtimin e vendit, dhe unë besoj se po bëjmë përparim të mirë, por duhet kohë për të ndërtuar një vend, dhe kemi shumë për të përballuar, një klimë të vështirë, shumë pak shkolla, spitale e të ngjashme. Por tani gjithçka po ecën pak nga pak, madje edhe emancipimi i grave po fillon të ndihet.

Mbretëresha buzëqesh dhe i kërkoj Shkëlqesisë sê Tij të pyesë se çfarë mendon Madhëria e Saj për emancipimin e grave dhe “avantazhet dhe bekimet” e tij. Pas disa minutash bisede në shqip, kam përshtypjen se Mbretëresha ngurron ta përdorë gjuhën. Më në fund, Marshalli i Oborrit thotë :

— Madhëria e Saj është e mendimit se emancipimi i grave është i mirë dhe i dobishëm, por se ai ka, si shumë gjëra të tjera në jetë, anët e tij të ndritshme dhe të errëta. Madhëria e Saj beson më tej se edhe nëse emancipimi nxit gra të guximshme si ju, të cilat as nuk kanë frikë nga malaria tepër famëkeqe shqiptare, por që vijnë tek ne si udhëtare nga Veriu, gratë e paemancipuara gjithashtu tregojnë guxim dhe aftësi të mëdha. Madhëria e Saj beson se duhet gjithashtu guxim dhe aftësi për t’iu nënshtruar burrit, për të lindur dhe për të rritur fëmijë në kushte të vështira, ku as klima dhe as uji i pijshëm nuk janë të sigurt, dhe fëmijët duhet të shkëputen nga shtëpia në moshë të re dhe të dërgohen jashtë vendit nëse duan të kenë një arsim të duhur. Madhëria e Saj beson se është guximi dhe aftësia që gratë e paemancipuara shqiptare kanë treguar gjithmonë.

Kur marshalli i oborrit mbaroi përkthimin, shpreh dakordësinë time të plotë me mendimet e Madhërisë së Saj. I kërkoj Shkëlqesisë së Tij të pyesë nëse e kam lodhur shumë Madhërinë e Saj. Gjithashtu ndiej keqardhje të thellë për Marshallin e dashur të Oborrit, i cili ka qëndruar në mes të dhomës për më shumë se gjysmë ore. Mbretëresha e kupton pyetjen time, siç ka gjithashtu shumë të drejtë, se tani kam pasur mjaft shkëmbime shqip-frengjisht dhe thotë se tani marshalli i oborrit do të më çojë te princeshat.

E falënderoj me fjalë mirësjelljeje për “lumturinë dhe gëzimin” që kisha marrë, dhe Madhëria e Saj më përshëndeti duke më uruar një qëndrim të këndshëm në Shqipëri.

Nën përkuljen time të thellë dhe atë, po aq të thellë, të Marshallit të Oborrit, Nëna Mbretëreshë Shqiptare del nga dhoma dhe hapet dera e sallonit anësor — ku janë mbledhur gjashtë Lartmadhëritë Mbretërore.

Marshalli i oborrit prezanton princeshat, dhe unë shtrëngoj duart e tyre, një nga një. Princesha Adile, nënë e fëmijëve gjysmë të rritur, të cilët studiojnë në Gjenevë, ka një fytyrë zemërmirë me sy të ngrohtë. Princesha Nafije, nëna e princit të vogël të kurorës, e veshur me një zi të thellë, jep imazhin në miniaturë të një “Niobe” të pikëlluar. Ajo është shumë e vogël dhe sytë e saj të mëdhenj ngjyrë kafe e ruajnë shprehjen e tyre të trishtuar edhe nën buzëqeshjen zyrtare të mirëseardhjes.

Por Princesha Senije, 27 vjeç, është e gjallë dhe bisedon me të gjithë të tjerët. Ajo e fton të huajin të ulet, i ofron kafe dhe cigare dhe sillet si një mikpritëse e sjellshme. Ajo e zhvillon bisedën me qetësinë e saj të zakonshme. Princesha Senije është motra e preferuar e mbretit, ajo është presidente e Kryqit të Kuq Shqiptar dhe është ajo që është përgjegjëse për përfaqësimin e grave në oborr.

Tri princeshat e tjera, Myzejen, Ruhije dhe Maxhide, janë vajza të reja e të adhurueshme të moshës 25, 24 dhe 23 vjeç, të gjitha me flokë kafe dhe bjonde të errët, ndoshta një model flokësh i veçantë “mbretëror shqiptar”, pasi të katër princeshat e pamartuara mbajnë këto flokë me gjatësi mesatare, të cilat u bien butësisht në qafë. Princeshat janë të veshura me fustane të lehta verore dhe mbajnë si bizhuteri një gjerdan me perla rreth qafës dhe një ose dy unaza diamanti. Këto janë — më thanë më vonë — dhurata nga vëllai, Mbreti. Në përgjithësi, mbreti i ri, ende i pamartuar, supozohet t’i dojë nënën dhe motrat e tij me gjithë zemër.

Në sallonin e princeshave, biseda zhvillohet në gjermanisht, ndërsa ne pimë kafenë aromatike turke dhe cigare të mira shqiptare. Me cigaret, gjithçka shkon bashkë, kështu që krijohet përshtypja se princeshat janë mësuar të pinë duhan. Biseda sillet rreth qytetit të bukur të Vjenës, ku princeshat kanë jetuar gjatë. Ato kanë qëndruar gjithashtu në Gjermani, Hungari dhe Jugosllavi dhe kanë shumë komente për të bërë nga udhëtimet e tyre, por “Vjena është qyteti më i bukur dhe elegant”, thotë më e reja, Princesha 23-vjeçare Maxhide. Ajo ka tipare të veçanta të fytyrës, është e gjatë dhe e hollë dhe është e vetmja që i ngjan vëllait të saj mbretëror.

Princesha Senije flet për punën e saj si Presidente e Kryqit të Kuq dhe për jetën në oborrin mbretëror në Tiranë.

— Ne jetojmë, thotë Madhëria e mençur mbretërore, ashtu siç mund të jetojnë princeshat shqiptare, domethënë shumë të tërhequra. Motra ime më e madhe ka fëmijë për t’u kujdesur, sepse ata po studiojnë në Gjenevë, dhe të gjithë kemi princin e vogël të çmuar të kurorës për t’u kujdesur dhe për t’u siguruar që ai të mos jetë i llastuar midis kaq shumë tezeve tepër të sjellshme.

Fjalët e fundit thuhen me një vështrim plot dashuri ndaj princit të vogël, i cili ka hyrë me disa lule dhe është ulur me nënën e tij. Shoh gishtat e hollë të nënës-princeshë që kalojnë nëpër flokët e tij të çrregullt e të verdhë.

— Përndryshe, ne do të kujdesemi për çdo bamirësi që mundemi dhe mund të përballojmë, vazhdoi princesha. Duke folur për këtë, duhet të vizitoni ekspozitën tonë të refugjatëve. Atje do të gjeni punime artizanale dhe tapiceri kombëtare shqiptare. Ka një angleze, zonjusha Pennington, e cila është shpirti i kësaj organizate. Është një ekspozitë interesante. Ne ishim në hapje dje, dhe duhet ta shfrytëzoni rastin për ta parë.

Sigurisht që përgjigjem se absolutisht do ta bëj dhe pyes me kujdes se çfarë lloj refugjatësh janë në të vërtetë. Ato më shikojnë me sy të zgurdulluar :

— Çfarë lloj refugjatësh ? Popullsia jonë fshatare shqiptare nga Jugosllavia dhe Greqia. A keni qenë në këto vende ?

— Po, Madhëria Juaj, përgjigjem unë, dhe kam parë turma refugjatësh grekë nga Turqia në Greqi. Edhe atje, organizata bamirëse publike organizon ekspozita të punimeve artizanale të refugjatëve.

Princeshat e reja dëgjojnë me interes dhe në sytë e tyre shprehës, dhimbja e thjeshtë e gruas pasqyrohet për një moment ndaj rendit të pandjeshëm botëror.

Megjithatë, meqenëse dua të di më shumë rreth jetës së oborrit mbretëror në Tiranë, bëj një pyetje të kujdesshme dhe Madhëria e Saj Mbretërore raporton :

— Ne bëjmë një jetë familjare më private, lexojmë shumë, marrim libra të rinj gjermanë, francezë dhe italianë dhe kemi një bibliotekë të madhe. Luajmë shumë muzikë dhe bëjmë ekskursione me makinë. Në verë jetojmë buzë detit në Durrës dhe notojmë.

— A jetojnë madhëritë e tyre mbretërore krejtësisht pa shoqëri ? — i lejoj vetes këtë pyetje.

— Jo tamam, përgjigjet princesha e mençur me një buzëqeshje. Gjatë festivalit “Romasson”, i cili zgjat një muaj të tërë, ne kemi shoqëri dhe argëtohemi pothuajse çdo natë.

— Çdo natë, e përsëris, pak e çorientuar.

— Epo, po, — buzëqeshi princesha. — Agjërojmë gjithë ditën, si myslimanë të mirë që jemi, dhe flemë gjithë ditën. Vishemi vetëm në mbrëmje dhe hamë vaktin e parë kur shfaqet ylli i mbrëmjes. Në orën tetë, gjithmonë kemi një darkë të madhe, me qengj të pjekur në hell dhe gjithmonë me disa të ftuar. Ndonjëherë vjen vëllai ynë, mbreti, kur ka kohë të lirë. Janë edhe ndihmësit e mbretit, gratë e tyre dhe të afërm të tjerë të oborrit. Pas darkës, rrimë zgjuar deri vonë natën duke folur, duke luajtur muzikë dhe duke kënduar… Duhet të vish ti më pas në “Romasson”, — tha princesha duke qeshur, — dhe të hash një qengj në hell me ne.

Gjatë lamtumirës, ndërsa princeshat shënonin emrat e tyre poshtë fotografive që unë do t’i mbaj si kujtim, Madhëria e Saj Mbretërore Ruhije më pyet nëse erdha vërtet në Shqipëri pa njohur asnjë person; a nuk ishte kjo shumë emocionuese ?

E kënaqa kuriozitetin e princeshës së re duke i thënë se e njihja tashmë Ministrin e Punëve të Jashtme, Rauf Fico, se ai e kishte mbrojtur çështjen time tek mbreti dhe më kishte ndihmuar shumë, si me këshillat ashtu edhe me veprimet e tij. Menjëherë, nxora një fotografi amatore të Shkëlqesisë së Tij Fico dhe gruas së tij me kostum kombëtar shqiptar, të cilën e mora si suvenir, dhe deklarova me bindje :

— Shikoni këtë fotografi, Madhëria Juaj Mbretërore, ajo vetëm sa konfirmon faktin se askund tjetër nuk ka burra kaq burrërorë dhe të pashëm dhe gra kaq të adhurueshme femërore, dhe madhëria e re mbretërore e shikon ministrin e jashtëm me kostum dhe fustanellë të bardhë dhe pyet me habi :

— Vërtet mendoni se meshkujt shqiptarë janë kaq të bukur ?

— Po, Madhëria Juaj Mbretërore, unë them se burrat shqiptarë janë raca më e bukur e burrave dhe mendoj se mund të më besoni, sepse kam udhëtuar nëpër katër kontinente dhe tërësisht më janë dashur gjashtë vjet.

— Ju duhet të jeni me fat që jeni në gjendje të udhëtoni kaq shumë, — tha një princeshë e re ëndërrimtare.

Po, Madhëria Juaj Mbretërore, jam shumë e lumtur, por ai që është i lumtur në shtëpi është edhe më i lumtur ! Dhe në gëzimin e përgjithshëm dhe me një “tunjatjeta” të përzemërt, një fjalë që është një nga perlat e leksikut tim të varfër shqip dhe që do të thotë diçka si “jetë të gjatë dhe Zoti qoftë me ju”, i jap lamtumirën Madhërive Mbretërore dhe më shoqëron Marshalli i Oborrit.

Në korridor, shoh sërish kolltukun e çuditshëm, dhe fenomeni shpjegohet : është një karrige dentisti. Lartmadhëritë e tyre Mbretërore nuk shkojnë te dentisti, por e lënë atë të vijë tek ato, dhe kanë instaluar një kabinet dentar të improvizuar në korridor.

Imer Xhemail Lladrovci/

Me 17 janar të vitit 1982 Xhemajl Fetahaj i kthye vonë në shëpi nga një aksion ilegal ku kishte shkruar disa parulla në rrugë e në mure për Republikën e Kosovës. Ishte një natë e ftohtë dimri me acar, por me shumë pak borë. Demonstratat e Prishtinës dhe të mbarë Kosovës ende s’e kishin mbushur motin. Sapo kishte filluar viti, por ngjarjet e pranverës së kaluar  kishin ndryshuar gjithçka në jetën e shqiptarit, ato kishin hapur horizonte të reja politike për brezin e tij. Xhemajli po e vazhdonte një punë që shumëkush e kujtonte të harruar, por ai e dinte se ishte një testament i përjetshëm atdhetar që e kishin lënë brezat e mëparshëm dhe nuk mund të shpërfillej më nga ky  brez. Ai ishte ende shumë i ri, por jo aq i vogël sa për të mos e kuptuar faktin se vetëm çështja e lirisë  së kombit të tij do të  mund ta dinamizonte jetën politike. Për shqiptarët tashmë nuk kishte gjë më të rëndësishme se republika, për të gjithë shqiptarët. E hapi radion dhe pa se ajo po i jipte lajmet. Papritur dëgjoi një lajm të hidhur që e tronditi: lajmin për vrasjen e vëllezërve Gërvalla dhe Kadri Zekës në afërsi të Shtutgartit ( Stuttgart) në Gjermani. Ishte një lajm jo dhe aq befasues, se ishte në logjikën e gjërave, që realisht priteshin, sepse ishte një luftë e hapur dhe e pakompromis, por përsëri këto rrethana nuk ia hiqnin idhtësinë këtij lajmi të keq. Ishin vrarë tre djem të rinj shqiptarë për idetë e tyre politike. Tronditja bëhej edhe më e madhe  kur mendoje se Jusuf Gërvalla, më i vjetri ndër  të vrarët, s’ishte më shumë se 36 vjeçar, kurse dy të vrarët e tjerë edhe më të rinj se ai: Bardh Gërvalla, vëllau i Jusufit, 31 vjeç, kurse  Kadri Zeka edhe më i ri, 28 vjeçar. Po Xhemajl Fetahaj? Ai  vetë ishte edhe shumë më i ri se ata, ende s’ishte njëzetvjeçar. Nxënës. Radio Prishtina që e jepte lajmin i referohej Tanjugut, agjensisë  jugosllave të lajmeve  që vrasjen e quante „qërim hesapesh mes nacionalistëve dhe irredentistëve shqiptarë“. I kishin vrarë me plumb, tani po i vrisnin me fjalë. Por Xhemajli e dinte intuitivisht  se vrasjet politike kështu i paraqiteshin publikut: si mosmarrëveshje individuale që shkalllëzoheshin në konflikte të armatosura me epilog fatal. UDB-ja edhe të vriste edhe të paraqiste përgjegjës për krimin, sikur ajo s‘kishte pasur të bënte fare gjë me të. I binte sikur ata ta kishin vrarë veten, por e vërteta ishte krejt ndryshe. Për shpalosjen e saj, duhej të kalonin shumë vjet. Vetëm në një Kosovë të lirë, ajo  mund të thuhej e plotë.  Ky shtet, Jugosllavia, kishte nevojë për rrena dhe ato i përgatiste si donte vetë. Shqiptarët, për sa  kohë shqiptarët do të rronin nën zgjedhën e jugosllave, ishin të shtrënguar ta dëgjonin edhe rrefimi shpifës për këtë vrasje, ta përballonin terrorin psikologjik të propagandës jugosllave. Këtë propagandë ndoshta e besonin të tjerët në Jugosllavi, por jo shqiptarët, të cilët e njihnin mirë situatën. Si shqiptar e kuptoje se ishte një hakmarrje për  diçka të madhe që jugosllavët, dmth. serbët nuk mund ta ndryshonin dhe as takontrollonin. Jugosllavët mund t‘i vrisnin shqiptarët, por nuk mund ta kontrollonin vullnetin e tyre politik. Shqiptarët kurrë nuk kishin dashur të jenë pjesë e Jugosllavisë, as e asaj mbretërore dhe as e kësaj komuniste. Jugosllavia për ta ishte një shtet pushtues dhe pikë.  Xhemajl Fetahaj u mërzit përsa dëgjoi, por, në anën tjetër, edhe e ndjeu veten krenar për faktin se për Kosovën njerëz të shquar ishin në gjendje edhe të vdisnin. Për të ky lajm ishte njëkohësisht edhe një mësim tragjik: puna për atdheun mund të kishte një fund tragjik. Atëherë nuk e dinte se edhe vetë po lëvizte në të njëjtin shteg. Edhe sikur ta dinte këtë gjë, ai nuk do të zmbrapsej kurrë. 

Jugosllavia dhe UDB-ja e saj e shihte se shqiptarët po organizoheshin dhe vepronin politikisht gjithnjë e më  mirë, ndaj dhe udhëheqës të tillë si Stane Dollanci ( Stane Dolanc) vendosën që t’i vrasin udhëheqësit e rinj shqiptarë. Vrasjet politike s‘i donte askush në Europë. Ato krijonin shumë armiq, të dukshëm e të padukshëm, por në këtë rast vrasja arsyetohej me arsye të mëdha shtetërore, si të thuash ishin një ultima ratio. Ndryshe, shumë shpejt Jugosllavia do të duhej të ndeshej me shqiptarët e bashkuar politikisht. Jusuf Gërvalla ishte një person shumë i talentuar. Shkrimtar, gazetar, këngëtar dhe një orator i madh, ai mund t‘i bashkonte shqiptarët. Ashtu edhe Kadri Zeka. Nëse nuk vriteshin tani, ata bëheshin tepër të rrezikshëm.  Jusuf Gërvalla dhe Kadri Zeka  ishin takuar në Gjermani me qëllim që t‘i bashkërendonin punët e tyre dhe t’i bashkonin shqiptarët brenda e jashtë nën një flamur lufte. Në Kosovë pas ngjarjeve të marsit e prillit të vitit 1981 ishin krijuar dhjetra organizata ilegale që luftonin për realizimin e Republikës së Kosovës, kështu që interesit të shtuar për punë politike për republiken shqiptare në Jugosllavi i duhej një organizatë gjithpërfshirëse që e kanalizonte këtë energji të madhe politike. Këtë imperativ historik  e ndjenin në mënyrë dramatike këta atdhetarë të ilegales, kështu që ishin ulur për t’i hulumtuar rrugët e bashkimit. Si koncept, bashkimi duket i thjeshtë, por në praktikë është tepër  vështirë të arrihet. Xhemajl Fetahaj atëbotë ishte shumë i ri për t‘i kuptuar punët e ndërlikuara të organizimit politik në kushtet e ndjekjes dhe obstruksionit perfid të policisë politike jugosllave, por e ndiente se unifikimi i forcave politike shqiptare s’ kishte alternativë. Njerëzit që kishin të njejtin qëllim politik, duhet të ishin bashkë, në një organizatë, jo të ndarë, arsyetonte ai me të drejtë. Më vonë, pas 17 janarit të vitit 1982, Xhemajl Fetahaj, për çdo  vit derisa edhe vetë do të burgosej, në këtë natë do të  shkonte në aksion, tani për t‘i kujtuar dëshmorët e Untergruppenbach-ut, për të cilët ai kishte një nderim të madh.  Gjithçka e bënte në fshehtësi, natën dhe nuk fliste me njeri, veç atyre me të cilët e lidhte puna ilegale, por UDB-ja vëzhgonte dhe punonte për zbulimin e atij njeriu misterioz që i mbushte rrugët dhe muret me parulla, duke ua kujtuar shqiptarëve detyrimin e tyre moral e politik. Kërkesa për republikën e Kosovës në sytë e UDB-së duhej të harrohej ose të paraqitej si një gjë që s‘mund të realizohej kurrë, ndaj dhe s’duhej të harrxhohej kot energjia politike për një projekt që thjesht ishte një ëndërr politike. Por ndër  shqiptarë kishte një opinion krejt tjetër: ata, pothuajse të gjithë, mendonin se kërkesa për republikën e federuar ishte legjitime dhe e arsyeshme. Ata kështu mendonin, por nuk flisnin, sepse shprehja e lirë e mendimit nuk lejohej. Në një Jugosllavi të popujve  të barabartë, ajo ishte zgjidhja më të e mirë. Por serbët, në anën tjetër, thoshin se shqiptarët s‘e kanë në mendje barazinë kombëtare, por ikjen  nga Jugosllavia. Serbët kishin pjesërisht të drejtë. Ishte e vërtetë që shqiptarët nuk donin të ishin  pjesë e  Jugosllavisë, këtë gjë e kishin thënë dhe e thonin hapur, por për sa kohë Jugosllavia të ekzistonte si subjekt ndërkombëtar në kufijt që kishte, dmth. me shqiptarët brenda saj,  të ishte një shtet ndryshe, më demokratike, në mënyrë që shqiptarët të mund të jetonin në të pa qenë të rrezikuar ekzistencialisht si bashkësi kombëtare. Këtë gjë donin shqiptarët, gjë që binte në kundërshtim të plotë me ambiciet serbe, të cilët donin një Jugosllavi që të ishte në fakt një Serbi e madhe me një emër tjetër. 

Një ditë shtëpinë e Xhemajlit  e rrethoi policia. UDB-ja i kishte rënë në gjurmë    autorit misterioz i parullave. E burgosën djaloshin  që i ftonin shqiptarët për bashkim e  luftë politike për realizimin e kërkesës për  Republikën e Kosovës, kurse ditën sillej si të tjerët që bënin punët e zakonta. Kishte bërë ndonjë gabim ë u zbulua? Jo. Një shtet që i ndjek armiqt e tij, herët a vonë i gjen. Xhemajl Fetahaj kishte vepruar rreth 2 vjet të plota. Fakti që ai kishte punuar aq gjatë pa u zbuluar flet për atë se ai nuk kishte gabuar në punën e tij ilegale. Një ditë do të zbulohej, ndryshe gjithë aktit i mungonte një element esencial.  Institucionet e shtetit jugosllav ishin në përgjim, sidomos UDB-ja. Profili i tij politik, edhepse në moshë të re, u vlerësua nga ekspertët e sigurisë si tepër i rrezikshëm. Shqiptarët nuk duhej të lejoheshin të mendonin për këto gjëra, ata duhej të mbeteshin te biologjia e tyre, për politikën duhej të mendonin të tjerët. Fakti që ai kishte hyrë në një terren „huaj“ e bënte atë objekt të ndëshkimit.  Xhemajl Fetahaj mendonte dhe vepronte ashtu siç nuk donin ata që i sundonin shqiptarët. UDB-ja, nivelet e larta, jo ato lokale, e kuptoi menjëherë se Xhemajl Fetahaj nuk ishte si të tjerët. Ai ishte vërtet një kundërshtar politik  që duhej luftuar në këtë stad kur ende s’ishte zhvilluar. Policia lokale politike e pa shpejt se ai nuk mund të manipulohej, ndaj dhe e klasifikoi si armik që duhej luftuar me të gjitha mjetet. UDB-ja, jo ajo në Pejë, por në nivele më të larta, Xhemajl Fetahajn dhe familjen e tij e ktheu në objekt të punës së saj. Lufta kundër tij u bë në dy rrafshe: luftë fizike dhe psikologjike.  Me të parën do të merrej UDB-ja e Pejës, me të dytën, dmth. me pjesën ideore, UDB-ja e Beogradit, por ekzekutimi do të ishte edhe lokal. Në hetime ai u torturua në mënyra të ndryshme, kurse në burg u aktivizuan mekanizma që ta dërrmonin psikologjikisht. Por të gjitha këto intriga nuk patën sukses. Ato u zbatuan një për një, në fshehtësi, por Xhemajl Fetahaj nuk e thyen, vetëm sa e bën më të vendosur.  Shumë dredhi e kurtha që i janë ngritur atij dhe familjes së tij, nuk do t’i zbulojmë kurrë. Disa gjëra diskutoheshin vetëm mes ideatorit dhe ekzekutorit. Puna e UDB-së s’ishte vetëm dajaku e torura fizike. Ai e kuptoi se në këtë luftë që s‘do të ndalej, do të fitonte ai që e fitonte çdo betejë, sado që fitorja ndonjëherë fitorja të ishte e paqartë për një të tretë që s’ishte në rrjedhë.

Pas dënimit dhe burgut Xhemajl Fetahaj  doli jashtë, në burgun e madh që quhej Kosovë. Luftën politike që e kishte nisur me aksionin e 17  janarit të vitit 1982, e vazhdoi. Natyrisht, tani me përvojën që e kishte mbledhur nga hetimet dhe burgjet e ndryshme.  Ai s‘kishte frikë nga burgu, as nga ai i Pejës, as nga i Valevës në Serbi, dhe as nga hetimet e vështira, por e dinte se izolimi fizik i tij  nuk i shërbente idealit të tij politik. Izolimi kishte për qëllim për t‘i ruajtur të tjerët nga „idetë e tij nacionaliste dhe irredentiste“. Prania e tij mes njerëzve vlerësohej  e rrezikshme. Megjithatë, ai arriti deri në vitin 1990 të jetonte jasht burgut, edhepse në vazhdimësi vëzhgohej nga policia politike serbe. Në shtëpinë e tij u bë pajtimi i parë i familjeve të hasmuara. Anton Çetta  u kyç në këtë aksion popullor për faljen e gjaqeve dhe hakmarrjeve. Shqiptarët po bashkoheshin se rreziku nga jashtë po rritej. Serbia e vëzhgonte këtë lëvizje të madhe popullore të rinisë shqiptare ku po  përfshihej gradualisht edhe inteligjencia shqiptare, një shenjë kjo shumë shqetësuese për të. Shtresa shoqërore e inteligjencisë kishte bërë në ndërkohë një varg përpjekjesh për largim nga pushtetarët, kujto takimin e shkrimtarëve serbë dhe shqiptarë në vitin 1988 në Beograd. Nga ky kombinim i dijes dhe veprimit të guximshëm politik do të dilte diçka e re. Shoqëria shqiptare po riorganizohej, kurse Serbia nuk ishte në gjendje që ta ndërlikonte e pamundësonte me ndërhyrjet e saj këtë  proces. Sigurisht gjithë këto i ndihmonin zhvillimet në botë. Pa këtë konjukturë ndërkombëtare gjithçka do të kishte përfunduar qysh në vitin 1981. Ngadalë, por sigurt po ndodhte një ndarje e madhe e  shqiptarëve nga Serbia. Ishte si një makth i madh për të, sepse ajo  e dinte që ky bashkim, homogjenizim etnik ishte definitiv, këto procese historike ishin  të pakthyeshme, irreverzibile. Dyshimet e ideologëve të politikës në Beograd po bëheshin realitet. Verrat e Llukës shënon pikën kulmore të këtij fermentimi shoqëror në Kosovë, po ndodhte kthesa e madhe, pas të cilës gjithçka do të ndryshonte.  Tanimë  lufta e armatosur nuk ishte larg. Ishte fitimtari ai që do të caktonte momentin kur do të niste ajo. Gjithë bota priste që shkatërrimi i Jugosllavisë të fillonte nga Kosova. Ndodhi krejt ndryshe. Së pari nga Jugosllavia u  shkëput Sllovenia, pastaj Kroacia. Bosnja dhe Hercegovina me Maqedoninë e vazhduan trendin. Në fund, pas disa vitesh lufte në hapësirën veriprrendimore kugosllave, ndodhi dhe lufta në Kosovë. Jugosllavia vdiç, ajo nuk ekzistonte më. Serbia ishte e dërrmuar, por jo aq sa të mos mund të bënte krime të reja. Pëkundrazi. Ajo kërcënohej se do ta kthente Kosovën në një thertore dhe provoi ta bënte këtë gjë, ndaj dhe u bombardua nga NATO-ja. NATO-ja e bëri atë që nuk do të mund ta bënte as UÇK-ja dhe as ndonjë ushtri tjetër  shtetërore e Ballkanit, e barti luftën në gjithë territorin e Serbisë. Serbëve iu vinte ndëshkimi nga qielli për masakrat mesjetare që bënin në tokë. Një vit pas bombardimeve u rrrëzua dhe Sllobodan Millosheviqi( Slobodan Milošević).

Jashtë burgut, nuk ndryshonte jeta shumë.

Xhemajl Fetahaj ndiqej nga policia politike.  Ai qëndroi disa muaj në ilegalitet në Kosovë, para se të ikte në Gjermani. Pluralizmi partiak nuk e ndryshoi klimën politike të shtypjes etnike në Kosovë, por u kthye në dekorin e tij, kështu që Xhemajli nuk ishte i kënaqur me punën e partive politike shqiptare. Me kursin paqësor ishte i bindur se nuk mund të ndryshohet fati i popullit shqiptar. Pushteti serb e kishte situatën në dorë. Represioni shtetëror shtohej nga dita në ditë. Kosova ishte një vend pa shkollë shqipe, pa gazeta dhe pa punë. Inflacioni ishte marramendës. Ato që kishim lexuar në novelat e shkrimtarit austriak Stefan Zweig i jetonim në jetën reale. Partitë shqiptare mund ta kontestonin atë me fjalë, por jo me vepra. Ekzistonte një marrëveshje e heshtur mes atyre që shtypnin dhe atyre që flisnin në emrin e të shtypurëve. Por masa e madhe e njerëzve që përjetonte represionin e përditshëm policor ishte në zgripc të rebelimit: tenosja shoqërore rritej vazhdimisht. Njeriu mund ta pyeste veten çdo ditë: pse jetojmë? Millosheviqi mbetej në kursin e tij të politikës së grushtit të fortë, sipas tij ndryshimi mund të vinte vetëm pas nënshtrimit të plotë të shqiptarëve. Për këtë ndryshim ai punonte, siç thotë sot në mediat elektronike serbe pas kthimit nga Haga ish  kryeministri serb  Nikolla Shainoviq ( Nikola Šainović). Kushdo që do të pranonte të bëhej viktimë apo madje edhe vegël e terrorit shtetëror, nuk mbijetonte. Këtë gjë e dinin pothuajse të gjithë ndaj dhe enigma vazhdonte. Xhemajl Fetahaj, në këtë kohë,  ndodhej në Gjermani, larg terrorit serb. Megjithatë, nuk ndihej mirë. Më kujtohet një takim i yni me bashkatdhetarët në Wupertal nė fillim të vitit 1998 kur filluan masakrat ndaj popullsisë civile në Kosovë. Mërgata ishte tepër e shqetësuar për shkak të terrorit të shtetit serb. U bë një takim me bashkatdhetarët tanë. Salla e klubit ishte plotë. Dikush nga publiku i tha Xhemajlit se vendi yt s‘është këtu. Atë ditë ai nuk foli në publik, por më tha se më kurrë nuk do të dalë para masës shqiptare me këtë status. Dhe vërtet ashtu ndodhi. Pas Vupertalit (Wuppertal) ai shkoi në luftë dhe u kthye në Perëndim vetëm në funksionin e luftëtarit që mbledh  mjete financiare për luftën.

Xhemajl Fetahaj i përket brezit që e përgatitën luftën politikisht. Ka shumë rëndësi fakti që para kryengritjes së armatosur pati edhe një qëndresë të gjerë popullore politike.  Fakti që lufta e armatosur lindi nga ky mjedis shoqëror flet shumë. Pikërisht sot para 26 vitesh ai ra dëshmor në kufirin që e ndante Shqipërinë londineze nga një pjesë e Shqipërisë së jashtme, nga Kosova, një kufi që i ndante dy botë të ndryshme Si u vra Xhemajl Fetahaj? Një bashkëluftëtarin e tij, Milazim N., që po luftonte për të marrë  Majën e Zezë e morën plumbat dhe trupi i tij mbeti në linjën e frontit. Xhemajl Fetahaj nuk mund ta linte të vetmuar ushtarin e tij, ndaj dhe u hodh mes plumbave për ta shpëtuar a tërhequr trupin e tij dhe u vra.  Ishte 31 maji i vitit 1999. Lufta do të përfundonte me kapitullimin e Ushtrisë së  Jugosllavisë me 9 qershor të vitit 1999 në Kumanovë, dmth. pas më pak se  dy javësh. Por lufta për Xhemajl Fetahajn mori fund atë ditë. Ai s‘e arriti i gjallë ta shihte marrshimin e ushtrive të vendeve të NATO-së në Kosovë, ai që gjithë jetën e tij kishte punuar e luftuar   për Kosovën pa polici e ushtri serbe, për Kosovën e lirë.

Hysen S.Dizdari/

Pjesë nga libri: “JETËSHKRIM I NJERËZVE TË SHQUAR-SKËNDERBEU ”, i cili pa dritën e botimit pas 104 viteve në 620 vjetorin e Lindjes të Heroit të Kombit Shqiptarë , Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Duke ditur se sa mungojnë librat në Shqipëri, dhe sa të madhe nevojë kemi për dituri në gjuhën amëtare, e quajta të mirë që të përkthej disa nga biografitë e njerëzve të shquar (celebre), të cilët i sollën ato më të mëdha shërbime kombeve të tyre, si edhe mbarë njerëzimit. Se e dimë mirë, se më e madhja pjesë e qytetërimit u detyrohet këtyre njerëzve të shquar. Prandaj neve, Shqiptarëve na lipset t’i marrim si për shembull, dhe t’i këndojmë dendur veprat e tyre, se në jetëshkrimin e tyre gjejmë shumë gjëra të dobishme, qysh njeriu me dashjen e tij mund të bëhet njeri i madh dhe t’i shërbejë atdheut se, sikundër i shohim në jetëshkrimin e tyre, me gjithë vuajtjet që ata kanë duruar, kurrë s’kanë hequr dorë nga veprat që kishin nisur.

Me Nder: Petro Qirias //Constance, 1921

SKËNDERBEU

“Kohën e djalërisë e të burrërisë, në periudhën 1413-1443, Skënderbeu e shkoi në oborrin sulltanor të Turqisë, në Andrianopojë. Këtu u stërvit e u arsimua duke marrë njohuritë e duhura prej mësuesve shqiptarë, por edhe atyre më të mirë mësues të Turqisë. Këtu u thellua në mësimet e mënyrës së luftimit. U stërvit shumë mirë me kuaj dhe, edhe më mirë për përdorimin e shpatës. Mësimet e gjeografisë, ato të matematikës e të historisë u bënë për të ushqimi mendor i përditshëm dhe, me ndihmën e këtyre, arrin në atë shkallë aq të lartë në artin e luftës, kudo që të ndodhej as që nuk mundej ta mendonte kurrë humbjen, por vetëm fitimin e luftës. Midis mësimeve të tjera, si dhe ai i gjuhës i merrte vëmendjen e një shkallë tepër të lartë. Heroi shqiptar fliste bukur veç gjuhës amëtare, edhe Turqishten, Arabishten, Greqishten, Sllavishten, Italishten dhe Latinishten. Oratoria (të folurit e bukur) ishte mjeti më i fortë për të zbutur dhe për të ndezur zemrën e gjithkujt.

Fjalimi i tij në Kuvendin e përgjithshëm në Lezhë, më 2 Mars 1444 dhe, ai në Romë, më 1465 para Kollegut Kardinal të Papës Palit II, si dhe gjithë të tjerat para fillimit të çdo beteje, janë monumente të pavdekshme të kësaj mjeshtërie e dhurate natyrore të paçmuar. Në fjalimet që u mbante luftëtarëve u shtronte përpara vleftën e lirisë së atdheut, poshtërimin dhe robërinë nën zgjedhën e huaj, popullin e ngratë të shkelur nën këmbët e ndyra të armikut vuajtjet, rënkimet e pësimet e popullit, si dhe burrëritë e prindërve të tyre.

Fjalët e tij ishin si një shkëndijë zjarri që hidhet në barut dhe i ndizte luftëtarët e tij aq sa nuk dëshironin tjetër gjë përveç se luftë, zjarr, gjak e vdekje.

Nuk ishte vetëm oratoria, me të cilën Skënderbeu rrëmbente zemrën e gjithkujt; virtytet e tjera të tij të larta si nderi, zemra e butë e gjerë, urtësia, mëshira, shpirtmadhësia, dashuria si dhe goja e ëmbël, altruizmi e lidhnin cilindo me dashurinë e tij. Egoizmi dhe mendjemadhësia nuk kishin vend në shpirtin e tij.

Me karakterin e tij të pastër e vullnetin e paepur i ktheu kraharorët e shqiptarëve kundër armikut, ashtu si një shkëmb i fortë në buzë të detit që u qëndron i patundur valëve më të rrepta të shtrëngatës më të keqe të ujërave që goditnin mbi të. …”