Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MBI LIBRIN E LEONORA LAÇIT “SKENDER IMER THAÇI MES SHQIPËRISË, KOSOVES DHE MALIT TË ZI”

by

Nga Fatbardha Mulleti Saraçi/


Duke lexuar librin me titull “Skender Imer Thaçi mes Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi”, pata mbresat nga ky libër që tregon për humanizëm, për heronj njerëzor. Në libër përshkruhen shumë ngjarje dhe shumë linja por unë do ndalem në disa prej tyre. Të bën përshtypje figura madhështore e nënë Bades, që mbeti e ve në një moshë të re, me dy binjakë, e cila provoi burgosjen së bashku me familjen.Kjo veçori e nënës Bade gjendet tek shumë nëna shqiptare, ato mbeten shembulli i përkryer i humanizmit njerëzor, sepse AJO mbetet baza e familjes që edukon e rrit fëmijët duke i dhuruar shumë dashuri. Dashuri e transmetuar tek gjenerata e re afirmon një të ardhme më të mirë.Të lindësh të rritësh njeriun është mrekullia më njerëzore sepse “Njeriu u krijua që të bëhet një fillim, siç ka thënë Shen Agustine, dmth nëna rrit breza të rinj, që janë e ardhmja…Një nënë stoike, sakrifikoi jetën e saj për shkollimin e edukimin e binjakëve të saj.. Formoi tek ata ç’është ndershmëria, u mësoi që vlerat më të mira arrihen vetëm me anë të punës, përcoi humanizmin dhe tregoi që me shembullin e saj si prindi duhet të punojë dhe sakrifikojë për fëmijët.Tjetër linjë është ajo e veprimtarisë humanitare të Skender Thaçit. Nuk kishte sesi të ishte ndryshe, rritur me dashuri për kombin për shqiptarinë. Ai si Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës Shqipëri Austri ku puna dhe ideali i përbashkët e bashkoi me znj.Graf, të dy bashkë punuan pa u ndalur për zbutjen e dhimbjeve të popullit shqiptar. Për 29 vite kjo shoqatë do ishte shpresa, frymëzimi, besimi për shumë qytetar shqiptar, për një jetë më të mirë në Shqipëri e Kosovë. Duke lexuar këtë libër mbushesha me krenari se si punohet për të ndihmuar shtresat në nevojë.Linja tjetër, familja e tij e shendetshme. Skenderi i ka vendos qellime të qarta vetes dhe suksesi që ka pasur në jetë, familja e shëndosh, rrugët e drejta në të cilat ka orientuar fëmijët e vet e bëjnë atë një prind shembullor e të kujdesshme.Më ka bërë përshtypje kapitulli mbi takimet e Skender Thaçit për të rënë në gjurmët e të atit, Takimi me miqtë e babait të tij Imerit është një vepër madhështore. Është njohja me të kaluarën, me disa zotërinj që kishin provuar burgjet e kampet e punës së detyruar.Të kuptosh në biseda me ta se sa e rrezikshme ishte errësira dmth mosdija, mosnjohja e së vërtetës. Ballafaqimi me diktaturën totalitare dhe si duhet të punosh për reflektimin. Kjo për mua është kujtesa, të tregosh të vërtetat. Ata miq të babait të tij nuk i moren me vehte, dëshmuan, rrefyen perjetimet e veta.Prania ime këtu nuk është rastësore, jam këtu sepse autorja e librit është mike imja për pothujse një dekad, studiuesja Leonora Laçi autore e disa librave. Bashkëpuntorja e palodhur dhe e pandashme e imja. I mbetëm mirënjohëse për ndihmesën që ka dhënë në librat e mijë. Kam një kërkesë që ky botim të mos ngelet me kaq, kjo dëshmi e një pune kolosale të bamirësisë të vihet sa më në pah përmes artit e pikturës, por dhe kalvari i familjes të bëhet frymëzim për aktorë e regjisorë për ta realizuar në film për ta përjetsuar e ngrirë në kujtesat njerëzore përjetësisht.

Etimologjia e fjalës shqiptar

by

Bledi Filipi

Ne shqiptarët sot  e njohim vendin tonë me emrin Shqipëri , Shqipni, popullin me emrin shqiptar, gjuhën shqip.  Emri i një gjuhe, si rregull, është i lidhur  me emrin etnik të popullit që e flet që e flet atë dhe me emrin e vendit ku flitet. (Demiraj, 1988:213)

Në mesjetë  dhe  për një kohë mjaft  të gjatë shqiptarët e njihnin  vendin e tyre me emrin  Arbër/Arbën dhe populli arbëresh. 

Shqiptarët janë një nga ata kombe të Evropës së sotme që kanë dy emra: veten e quajnë shqiptar, ndërsa të huajt na quajnë me emërtime të ndryshme mbi bazën e arb-, alb-,  Albanese, Albaneses, Albanais, Albanac, Arvanit, Arnavut, etj. 

Emri shqiptar është shumë i ri. Para shekullit XVIII shqiptarët veten e quanin  me emrat  arbënë, arbërë, arbënesh, arbëresh, arbënesh. (Çabej V, 1982:85))  

Historia na dëshmon se nuk janë të pakta rastet që emri i një populli dhe i gjuhës së tij, për një arsye a për një tjetër, ka ndryshuar në rrymë të shekujve. 

Me përgjithësimin e fjalëve shqip, shqiptar, Shqipëri etj., në vendet më të hershme  arbënisht/arbërisht etj., u vërtetua edhe te ne një dukuri e ngjashme me atë që ka ndodhur edhe në disa gjuhë të tjera, si Albania, Albanese, Arvanon,  etj. Rastet që ndryshe e quajnë veten, gjuhën dhe atdheun e tyre banorët e një vendi,  dhe ndryshe quhen ata nga  popujt e tjerë, nuk janë të pakta. Mjafton të përmendim këtu fqinjët tanë jugorë, të cilët e quajnë veten helenë, vendin Hellas/Hellada dhe gjuhën helenika/elenika. Kurse nga të huajt ata quhen grekë dhe vendi Greqi. (Demiraj,1988:228)

Mendimet e etimologëve  për emrin shqip/shqiptar

 Emrin shqip/ shqiptar Mayeri  e lidh  me fjalën  latine excipio   ‘’kuptoj, dëgjoj”; shqiptar  n ë thelb ai që kupton.”( Mayeri, 2007:480).

M. Lambertzi  emrin e bie të ardhur nga shqiponja. Ai nisej nga kjo pikë pasi shqiponja nga ne shqiptarët gëzon një  nderim të veçantë dhe konsiderohet si shpend kombëtar.   Prof. Çabej jep hulumtimet e studiuesit grek Chatiz që e nxjerr emrin shqiptar  nga gr. e re skippetton “pushkë” fjalë që vjen nga italishtja schioppetto.  Pra emri shqiptar do të thotë pushkatar. Ky mendim nuk duket me një bazë historike të fortë pasi emri shqiptar gjendet në  dokumentet e Raguzës, ku dëshmohet si emër familjeje si Schipudar.

Profesor Topalli thekson se  mbështet mendimin e Mayerit , madje bën edhe dallimin midis  shqip për gjuhën dhe  shqipe  (shqype)  për shpendin. Burimi i kësaj fjale është  nga “ marr vesh” çka i përgjigjet “ qartë, kuptueshëm” . kjo dëshmohet për herë të parë te Buzuku, por një herë të vetme: Embasandaj thuo, prift, Pater noster, qi vjen, me thashunë shqip: Ati ynë qi je embë qiellt.

Rrjedhorja : shqiptar  me prapashtesën –tar, del së pari në Fjalorin e Da Lecces (1702) e më vonë në Kuvendi i Arbënit (1703), Shqipëri   me prapashtesën –(ë) ri , shqipëlloj,  “shpjegoj qartë e kuptueshëm,” shqipëroj “ përkthej në gjuhën shqipe “ me rrjedhojat  shqiptim, shqiptimor, i shqiptueshëm, i pashqiptueshëm,  në Pukë shkipëtore   “ fjala shqipe e qartë dhe e shkurtë” me kthimin shq->shk- (khs. shkep nga shqep) . Prej shqiptar janë formuar : shqiptarkë e shqiptare,  forma : shqiptarçe e shqiptarisht, shqiptari e shqiptarësi, shqiptarizëm, shqiptarizoj, shqiptarizim.  (Topalli, 2017:1419)

Vendoset shtatorja e Mbretëreshës Geraldinë në Tiranë

by

Fjala e Princ Lekës:

Shkëlqesia Juaj, Zoti Pèter Sztáray,Shkëlqesia Juaj, Z. Lóránt BallaShkëlqesia Juaj, Znj. FinoI nderuar dhe I dashur Erion, I dashur Shpetim, Të nderuar anëtarë të trupit diplomatik dhe përfaqësues të bashkësive fetare,Të dashur miq,Të nderuar motra dhe vëllezër,Shkëlqesia juaj, Z. Sztáray, ju falenderoj përzemërsisht që jeni sot i pranishëm në këtë ngjarje të shënuar. Për ne do të thotë shumë. Ju lutem përcillni falenderimet tona qeverisë së Republikës mike të Hungarisë për financimin e kësaj vepre arti që do të stolisë sot e mbrapa një nga arteriet qëndrore të qytetit tonë.(Your Excellency, Mr Sztáray, thank you from the heart for your presence today in this historical event. It means a lot to us. Please convey our heartfelt thanks to the government of the Republic of Hungary for the financing of this beautiful piece of art that will embellish from today on one of the principal avenues of our beloved capital.)Nagyon szépen köszönjük!Një falenderim të veçantë dua t’i drejtoj skulptorit, Z. Sandor Kligl, që ka riprodhuar mjeshtrisht tiparet e një nga grave më të bukura që kam parë në jetën time.Zoti Ambasador dhe Zoti Kryetar i Bashkisë, falë punës dhe këmbënguljes tuaj, historia do t’ju mbajë mend si artizanë të vërtetë të paqes dhe vëllazërisë mes kombeve tona. Ky monument, sikurse busti i heroit tonë kombëtar në Városliget të Budapestit, ripërtërin dhe pavdekëson aleancën shekullore mes Shqipërisë dhe Hungarisë.Zoti Ambasador Balla për ju çdo përkthim në anglisht është i pavend. Shqipja juaj e rrjedhshme më bën me turp mua nipin e Matit!Kam dëshirë, gjithashtu, të falenderoj në mënyrë të posaçme anëtarët e Këshillit bashkiak të Tiranës. Duke përzgjedhur këtë shesh të mrekullueshëm, në mes të bulevardit Zogu I, si vendin e ngrehjes së shtatores së Mbretëreshës Geraldinë, ata kanë përmbushur një amanet që vjen nga historia dhe kanë drejtuar gishtin kah aspirata e popullit shqiptar për pajtim kombëtar. I përgëzojmë dhe i inkurajojmë nxehtësisht në këtë udhë. Ka ende shumë figura, familje, dhe komunitete që janë të lëna padrejtësisht jashtë perimetrit të nderimit në hapësirën publike.Rastësi apo jo, është një koinçidencë që dy gratë më të famshme shqiptare të shekullit të shkuar – Nënë Tereza dhe Mbretëresha Geraldinë – kur u takuan në New York më 25 qershor 1981, ndanin me njëra-tjetrën një fat të përbashkët: të dyja ishin të djegura për të parë Shqipërinë; të dyja e kishin të ndaluar të shkelnin mbi dheun e këtij vendi.Por harku i historisë u përkul përpara tyre. Të dyja eventualisht u lejuan të hynë në Shqipëri: Nënë Tereza për të vizituar varret e nënës dhe motrës së saj; Mbretëresha Geraldinë për t’u prehur në amshim në atdheun e saj të adoptuar në Mauzeloumin e rindërtuar të Familjes Mbretërore. Sot monumentet e tyre hijeshojnë dy anët e bulevardit më famshëm të Tiranës dhe frymëzojnë shqiptarët drejt humanizmit dhe atdhedashurisë.Dua të mbyll fjalën time, duke cituar mikun tim dhe të Elias, shkrimtarin tonë të madh Ismail Kadare, që përpara 20 vitesh i shkruante kështu gjyshes time:“Zonjë e lartë, vendimi juaj për t’u kthyer e për të jetuar në Shqipëri, ka qenë për mua, dhe kam bindjen se do të jetë për shumicën e shqiptarëve një lajm i gëzuar dhe jashtëzakonisht prekës. Ju po ktheheni në vendin që fati e solli të bëhet atdheu i juaj, ndonëse ky vend ju ka sjellë shumë më tepër brenga sesa gëzime. Me këtë akt të lartë, ju na jepni një mesazh të gjithëve, mesazhin fisnik se: Atdheu mund të jetë i dashur edhe kur është i varfër dhe i vështirë”.Faleminderit!

Kadare si një kauzë celebrimi

by

Gezim Basha/

Ismail KADARE, u bë sot 86 vjeç, me një jetë letrare e cila, unanimisht dhe globalisht, konsiderohet si një “cause celebre” për lexuesit seriozë të çdo gjuhe dhe kulture. I pari shkrimtar Shqiptar që shkeli çdo kufizim të kulturës amtare, Kadare krijoi një univers letrar në sinkron të plotë me tendencat e letërsisë më të mirë bashkëkohore. Në nje moshë fare të re, ai u shfaq në anën gjeniale të shkrimit letrar. Kreshendoja e Kadarese e shenon kulmin e saj të parë me vellimin e tij të tretë poetik, “Shekulli Im,” për të vazhduar pastaj me shfaqjen e tij meteorike në prozën e gjatë. Trajektorja e tij në prozë, në mënyrën më atipike të mundshme, nisi nga pika e një lartësie të pambritur më parë, me botimin e romanit, “Gjenerali i Ushtrisë së vdekur,” një kuazi-pastish tronditës i romaneve të brezit të humbur dhe atyre “Noir,’ për tu mbyllur së fundi me “Kukulla” një kryevepër mbi trashegiminë amnore që e formon bazorelievin e nënës duke eksploruar me detaje të paharueshme sensore tabletën e shqetësimit Prustian mbi gjurmët e kohës. II“I bekuar” ta strukturojë ngrehinën e ti letrare brenda një shoqërie pak a shumë primitive ku shpesh dënimi i tjetrit shihet si shkak për zbavitje, Ismail Kadare, për një kohë të gjatë, është goditur hapur dhe pas shpine, por vepra e tij është gjeja më e imunizuar nga vërshimi i llumit. Në kontrast me kete Turp Shqiptar, askush ne Perendim nuk e lidh vepren e Kadarese me “gjedhet,” vulgare te Realizmit Socialist. Ja disa vleresime për të nga disa autoritete globale për ekselencë akademike në studimin e letersisë: “Pak e vështirë të besohet,” thotë romancieri dhe kritiku amerikan, John UPDIKE, “por prej Shqipërisë primitive vjen njëri nga përdoruesit më të mençur të teknikave të modernizmit dhe postmodernizmit.” Ne vepren e tij seminale Fjalori I Termave te Letersise (Dictionary of Literary Terms)—nje reference e pazevendesueshme ne shkollen anglosaksone—ne hyrjen per romanin, studjuesi Britanic J. A. Cudon, shkruan, “Romancieri I jashtzakonshem Ismail Kadare eshte jo vetem shkrimtari me i madh Shqiptar, por edhe njëri prej romancierëve më të shquar të kohës sonë.”David Bellos, profesor i Princton University—autoriteti ndoshta më i shquar Anglo-Amerikan i letërsisë në frengjisht—shprehet se leximi i Kadaresë ta sjell botën në formën e saj letrare, si një përzierje mjeshtërore e mitit dhe folklorit, populluar pastaj me portrete mëndjesh moderne nga realitete lokale, të dhëna me një humor sa të zhveshur po aq mjeshtëror.”James Wood i Harvard University, i konsideruar si zëri më autoritar i kritikës letrare amerikane, mahnitet nga humori i ngrohtë i rrëfimtarit si radikal i pafajshëm tek “Kronikë në Gur,” teksa admiron ironinë e koncentruar tek “Koncerti” dhe “Pasardhësi.” IIIPoezia e Kadaresë—pak e studiuar edhe pse ofron shumë për të kuptuar atë gjëndje të veçantë mendore që fermentoi prozën e tij—solli botën urbane me një emancipim ideor, gjuhësor dhe stilistik të vrullshëm. Kur në poezinë Shqipe femra ende quhej “vashë,” Kadare solli botën dinamike të metrove dhe aeroporteve ku ndarja mbetet, “po aq e moçme dhe njëkohësisht e re.” Ai, edhe ne poezite e ndjeshme të dashurisë, bënte me finesën e një mëndjeje skajshmërisht të mprehtë, aludime që godisnin vdekshëm vulgaritetin e kulteve. Konsideroni vargjet e mëposhtme, Më dhimben statujat që rinë në shi, Oh, mbi pjedestale është mërzi…Teksa CNN jepte këto ditë pamjet e kufirit Ukraino-Rus ku ushtaret pozicionohen midis ledheve të dëborës, njëri prej analistëve nxitoi t’a lidhë gjithçka ndodh me ambicien e Putinit për t’a shndruar Moskën në Romën e tretë, duke më kujtuar dy strofa nga poema e Kadaresë, “Shqipëria dhe Tri Romat,” botuar 46 vjet më parë, kohë kur Kadare e shihte Mekën e komunizmit si maskim të profecive pravosllave. Për Romë të tretë, Moskën mbajnë Ata,Dhe Romë të katërt Thonë murgjit s’ka! Ah profeci sllave, Trockij Manastir, Botës seç i dhatëNjë mesazh delir…Të habit fakti se të vetmit kritikë që i kuptuan përmasat e gjenisë së Kadaresë përmes poezisë, prej mbi 50 vjet nuk jetojnë më. Ata mbeten dy: David Smaillov, një botues Rus që shkroi parathënien e përmbledhjes së tij të parë me lirika në Rusisht në vitin 1960, dhe i ndjeri Drago Siliqi, perfaqsuesi më i shquar, dhe ndoshta i vetëm i kritikës letrare praktike në shqip, prej viteve 60-të e më pas. I pari vë në pah tendencat moderniste të Kadaresë, prirjen e tij të brendshme për ta injoruar socrealizmin, i dyti ngashnjehet nga ngulmimi Kadarean për të kërkuar të rënë me eksplorime eksperimentale lirike. IVVazhdon te mbetet masivisht i pakuptuar dhe shpesh i sulmuar nga hjekës lugjesh të pabesa—produkte të mjera të një kulture inferiore dhe ende të izoluar. Tipologjia e sulmuesve te tij eshte aq e larmishme saqe perfshin tërë mercenarët dhe psikopatët e çdo ngjyre, një amalgamë ku përfshihen nja dy akademikë “trukokallë” nga Prishtina, të mbetur në paradigmën vulgare të historicizmit serbo-kroat, dhe disa persëritës litanish nga Tirana që guxojnë ti ofrojnë shkrimtarit receta morale për të shkruar letërsi skematike. Ka ndër ta madje edhe ish-doganiere te kontrabandes se viteve 90-te, tashme “historianë” antikomunistë në biznesin e te folurit pa doganë. Vepra letrare e Ismail Kadarese e ngriti gjuhën Shqipe në majat e letërsisë planetare—një kauzë legjitime për celebrimin e arritjes më të madhe të shkrimit në tremen e asaj “gluhës sonë” siç pat thënë dikur Buzuku në vetminë e famullisë së tij, 500 vjet më parë.

Mjeshtri i Artë i letrave shqipe mbush 86 vjet

by

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave

#𝕾𝖎𝕾𝖔𝖙, më 28 janar të vitit 1936 u lind në lagjen Palorto të Gjirokastrës së gurtë, shkrimtari Ismail Kadare. Vokacioni i tij për letërsinë zuri fill që në moshë të hershme, kohë kur djalosharit Kadare do t’i linte mbresë të pashlyeshme leximi i tragjedisë “Makbethi” të autorit anglez, William Shekspir. Në vendlindje do të qendronte deri në përfundimin e arsimit të mesëm, kur përgatiti për botim ciklin e tij të parë me poezi “Frymëzimet djaloshare” (1954). Mandej, u vendos në Tiranë, ku kreu studimet e larta në degën e Gjuhë-Letërsisë dhe u diplomua për “Mësuesi”. Në harkun e vjetëve 1958-1960, Kadare thelloi studimet e tij në domenin e letërsisë në Institutin “Maksim Gorki” në Moskë. Në vitin 1960, i detyruar t’i braktiste studimet për shkak të ndërprerjes së marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe ish-Bashkimit Sovjetik, u kthye në atdhe dhe nisi angazhimin në gazetari. Në vitin 1963, pas një retushimi të herëpashershëm, u botua romani i tij “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, i cili pati jehonë edhe përtej vendit. Tematika e natyrës liridashëse të shqiptarëve që vërehet në këtë vepër, do të ishte kryefjalë edhe e romanit “Kështjella”, botuar në vitin 1970. Në këtë rrjedhë, autori u frymëzua edhe për shkrimin e romanit “Krushqit janë të ngrirë”, i cili flet mbi demonstratat e vitit 1981 të shqiptarëve të Kosovës.Megjithatë, pena e Kadaresë nuk do t’i kursente as kritikat ndaj traditave prapanike të shoqërisë, siç rrok romani “Kronikë në gur” (1970). Në vargun e publikimeve të pandërpera, romani alegorik “Nëpunësi i Pallatit të ëndrrave” (1981), veçohet si më i lakuari në tërësinë e veprës së Kadaresë. Në vjeshtën e vitit 1990, Kadare u largua drejt Francës dhe u rikthye në atdhe pas zhvillimeve të para demokratike. Që prej vitit 1996, shkrimtari shqiptar është anëtar i asociuar (përjetësisht) i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës. Ai është vlërësuar me një sërë çmimesh ndërkombëtare (“Man Booker Prize”, “Princi i Asturias” etj), si i përzgjedhur në radhët e shkrimtarëve botërisht të njohur, sikurse Gabriel Garcia Marquez, Günter Grass dhe Milan Kundera. Deri më tani, veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të botës. Kadare është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit”, si edhe nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”.Më poshtë, bashkëlidhur fotos gjendet kopja e dorëshkrimit të romanit të tij të parë, “Qyteti pa reklama” (u shkrua që në vitin 1959, por mbeti në dorëshkrim dhe u botua pas viteve ’90), dhuruar DPA-së nga autori më 24 maj, 2002. Foto: AQSh.#ArkivatKujtojnë#𝓐𝓻𝓴𝓲𝓿𝓪𝓽𝓕𝓻𝔂𝓶ë𝔃𝓸𝓳𝓷ë#𝓐𝓻𝓴𝓲𝓿𝓪𝓽𝓚𝓾𝓳𝓽𝓸𝓳𝓷ë