Përshtypje udhëtimi nga Kanadaja/
Nga Luan Çipi/
Këtu në Kanada, si në shumicën e vendeve të përparuara, hasim me ca norma të tjera jetese:-Ka më pak bashkësi e lidhje familjare. Secili mendon punon më shumë për vete: punon e mbledh para për nevojat vetjake; gatuan, më së shumti për vete dhe po vetë i lanë enët, apo teshat personale. Nëqoftëse të mërzitet e të rëndohet burri, a gruaja shkëpute, merr një tjetër e bashkëjeton me të, duke i ndarë në mes shpenzimet e qirasë, apo shpenzimet e tjera të përbashkëta, por pa u armiqësuar me bashkëshortin e parë dhe, kur është nevoja, duke e takuar dhe e ndihmuar atë, apo duke ndarë ndonjëfarë përgjegjësie për fëmijët e përbashkët të mitur. Pas moshës 18 vjeç fëmija nuk të pyet më, si prind dhe si rregull, del “në bukë të vetë”.
-Gjindja, këtu në Kanada, punojnë shumë, pa qibër, në çfarëdolloj punësh dhe kur gjejnë, angazhohen me punë të dyta, boll të nxjerrin sa më shumë të ardhura. Me sa duket, si i nxjerrin, shumë më tepër nga ne, ashtu dhe i shpenzojnë ato, sidomos për qiratë e larta, ndriçimin, ngrohje-ftohjen dhe ujin, shpenzimet për autoveturat në karburant, siguracione, remonti e gjoba policie, si dhe për taksa e tatime të larta lokale e shtetërore. Bilanci, me së shumti është negativ dhe manovrohet me kartat dhe kreditë bankare. Po, ama, rrojnë, si njerëz të qytetëruar, me konceptin se jemi qenie të përkohshëm, duhet të jetojmë të sotmen dhe nuk duhet vrarë shumë mendja për të nesërmen.
-Edhe për të ngrëne, si rregull, tjetër gjë. Nuk kanë orar preciz për vaktet, madje as numërohen 3 vaktet tona klasike. Hanë kur ti marrë uria. Mëngjesi ahet me këmbë, ose merret me vete: Kafe amerikane, lëngje frutash, sufllaqe të përgatitura me feta buke e në mes tyre sallata, djathëra manure, rripa mortadello, apo proshutë. Darka është vakti baze, po një darkë-drekë, sa vijnë nga puna, rreth orës 18-20. Atëherë, shtrohen në tavolinë me sallata e barishte gjithfarësh, fileto peshku, apo llokma me biftekë vici të pjekur në furrë, garniturë nga kavanoza të gatshme me salcë e përbërës të tjerë të shijshëm dhe gjithnjë shoqëruar me verë cilësore. Vonë, para gjumit, secili konsumon lëngje, ose fruta të freskëta. Pak bukë, pak kripë e thuajse fare yndyrë dhe shumë ujë, direkt nga çezmat, pasi e filtrojnë dhe e ftohin.
Si rregull, në qytet, e bëjnë pazarin një herë në javë, duke shkuar me makinat e tyre personale në supermarketet universale.
-Pak njerëz gjen në rrugët e tyre të gjera e të pastra, e të ndërtuara më së miri, me sinjalistikë të thjeshtë e të kuptueshme, me mbikalime të shumta dhe bajpase të lehta, të shtrira në transversalet Veri-Jugë, e Lindje-Perëndim; apo në kafenetë e rralla e parqet e shumta të populluara me zogj gjithfarë ngjyrash e me ketra zijosh. Më këmbë sheh vetëm qytetarë të paktë, që rendin për freski e kalitje trupore, si dhe zonja, apo zotërinj, që u shërbejnë e shëtisin, të tërhequr prej rripave nga qentë e tyre të racës.
-Ka njerëz nga të gjitha ngjyrat, të padiferencuar prej njeri tjetri. Shume aziatik e më pak afrikane i sheh, të ulur apo në këmbë, për të ngrënë, apo pushuar në lokalet e specializuara për ushqim kinezë apo vietnamezë, japonezë, apo indiane. Ka kudo klinika me emra e mjekë aziatik.
Një qytezë kineze, me mjedise të shumtë, gjendet fare afër nesh. Atje ka shitore të specializuara dhe supermarket të kompletuar me gjithfarë mallrash të zgjedhura, cilësore e të vendosura bukur, për të varfër e për të pasur, po gjithnjë të etiketuar e të sortuara, të freskëta e të konservuara, me copë apo me peshë. Dhe kudo një buzëqeshje e sjellje e kulturuar, që të grish për blerje e begenisje. Edhe ndërtimet apo zbukurimet këtu kujtojnë Kinën e tyre të dashur, punëtore e paqësore. Kur unë i them Majkllit, dhëndrit tonë kanadez, se dhe te ne, në Shqipëri, po vijnë shumë kinezë ai ma kthen: “Kjo të bind se Shqipëria po futet shpejt në rrugën e zhvillimit. Kinezët janë indikatorë të leverdisë ekonomike dhe e kërkojnë atë, të paret, kudo që të jetë e kudo që të ndihet”.
Me tej është duke u përfunduar një qendër tregtimi, njëkohësisht dhe pushimi e argëtimi, e madhe dhe e bukur indiane. Në këto anë duket se aziatikët janë popullata me dominuese ndër emigrantët. Ata i sheh kudo tek shërbejnë, punojnë, pleq e të rinj, duke shoqëruar fëmijët e tyre të shumtë, apo në lëvizje me automjetet e tyre, kryesisht japoneze, gjermane e amerikane.
Po, vendas e më të hershëm, ata që e drejtojnë Kanadanë, ende më të shumtit, më të pasurit e më te diturit, janë anglezët dhe pas tyre, francezët dhe italianët, si dhe evropianë të tjerë nga Spanja, Irlanda, Rusia, etj.
Gjatë qëndrimit prej dy muajsh në Toronto të Kanadasë vizituam edhe një “Moll”, tregtore të madhe, me dhjetëra pavijone e me disa kate, nga ku hipje me shkallë të lëvizshme, me pafundësi shitoresh të specializuara, të mbushur me mallra cilësore e të shumëllojshëm, të prura nga të gjitha anët e botës. Kishte aty mjedise për ngrënie, pije freskuese, akullore (deri edhe për diabetikë), kënde të gjelbëruara për lexim shtypi e reklamash, për çlodhje e relaks. Të gjitha komode të ndriçuara dhe të ajrosura mirë dhe me sistem qendror ngrohjeje optimale. Kishte një sinjalistikë me qendra orientuese e tabela për të lëvizur me lehtësi, në ato labirinte, ku ndryshe, mund të humbasësh.
Vizitova atje dhe supermaketin “IKEA”, të madh e të specializuar për të tërhequr çfarëdolloj malli të nevojshëm për ndërtime e pajisje shtëpiake. Duhet të zgjidhje e të merrje çfarë të doje vetë e, pasi ta paguaje, kryesisht me kartëkrediti nëpërmjet makinave regjistruese automatike, ta transportoje mallin e blerë, me karro dore e ta ngarkoje në mjetin tënd. Merr e ik, për hesapin tënd, pa qenë nevoja të pyesësh njeri, se malli është i vlerësuar dhe me çmimet përkatëse në etiketat, apo tabelat elektronike dhe për të, ke udhëzimet e hollësishme, shpesh në disa gjuhë, si ta montosh kur është rasti, apo si ta përdoresh atë. Kur pagesa kryhet me kartëkrediti në makinat elektronike, mund të mos biesh ne kontakt fare me njeri, me asnjë shitës, apo punëtor shërbimi. Natyrisht çdo gjë kontrollohet nga kamerat përkatëse dhe nga ndërgjegjja, apo frika e klientit, i cili detyrohet të respektojë kriteret e caktuara, ndryshe vihet para sanksioneve të renda.
Në tregtoret e mallrave të zhvleftësuara, gjeje çdo gjë me çmim të lirë (natyrisht jo aq lirë, sa te “Gabi” ynë), ndërsa te ndonjë tregtore e specializuara, gjeje çfarëdolloj malli, fare të lirë, me çmim një dollarë. Kudo mallin mund ta blije dhe ta ktheje, kundrejt konfermës, po qe se bëheshe pishman.
Në një ujkend bujtëm për darkë te një restorant me gatim grek. Ishim me Linditën, vajzën tonë dhe burrin e saj, Majkllin. Ushqime gjithfarësh, me kuzhinë si te ne: nga qoftet, byreku, japraku, shishqebap e deri te ëmbëlsirat dhe frutat. Mund të haje sa të doje dhe t’i mbushje pjatat disa herë, me një çmim fiks paraprak. Hëngrëm me shije, sa dhe e tepruam si të babëzitur, aq sa edhe në mëngjes nuk kishim më uri. Mentalitet shqiptari: Mos të na shkoi dëm asgjë e paguar.
Në një tjetër ujkend, këtë radhë edhe me nipin e mbesën: Denin dhe Valin shkuam, po me makinë, në një restorant cilësor që quhej “Le Castelio”. Vera e mirë dhe ushqimi i shijshëm, që nga bërxollat e biftekët e viçit e deri te gjithfarë prodhimesh deti, gjithnjë shoqëruar me garniture e sallata te shijshme, ishin aq të bollshme, sa që ne nuk i përgjysmuam dot, por në fund, siç ishte rregull kudo, na i paketuan në kuti të veçanta dhe i konsuamuam të nesërmen në shtëpi. Shumë e shijshme, këtu ishte njëlloj sallate me gjethurina e barishte, djathëra, salcë e përbërës të tjerë, që u përgatit nga kuzhinieri, aty afër në një tavolinë, në prezencën tonë dhe që, ndarë në pjata për secilin, u hëngër e para, me shume kënaqësi. Falas nga pronari të jepej dhe një oreksndjellse me tranguj kornishonë turshi, bukëhudhre, gjalpë rrumbull, sa një kokërare e djathë të shkrirë, si gjizë. Shërbimi këtu ishte shumë i mirë: Bëhej porosia dhe rezervimi i tavolinës qysh më parë, në pritje, sa hyje, te shërbenin për heqien e palltove dhe vendosjen në gardërobë, të shoqëronin kamerierët dhe të shërbenin fillimisht bonusin e lokalit dhe ujë të ftohtë me akull, nga ibrikë inoksi dhe të rinin në kokë për të plotësuar shpejt çdo lloj kërkese. Natyrisht, në këtë restorant çmimet ishin fortë të “kripura”. Përfundimisht, ngelëm shumë të kënaqur dhe falënderuam organizatorin dhe nismëtarin e këtij ujkendi, Majkllin, dhëndrin tonë të mirë, të kujdesshëm e bujar.
Më datën 5 prill, kur dimri i egër ishte në rënie, nipi im Deni, organizon një shëtitje me makinën e tij në drejtim të qytetit të afërt Brampton. Nuk kishte asgjë të veçantë e të dukej si vazhdim i Missisuagës, duke kaluar nga rruga veri jugu në lindje perëndim. Kudo rrugë të gjera, me disa korsi, pastaj autostradë me kufizim shpejtësie 90 deri 120 km. Në kthim, drejt Torontos, ndenjëm në një Park, buzë liqenit super të madh Ontario. Bimët kanë filluar të çelin dhe bari nuk ka nisur të gjelbërohet. Ne liqen patat e paprekshme nga njerëzit dhe qytetarë që, tek tuk, kanë filluar të peshkojnë. Ketrat na shoqërojnë kudo. Aty me poshtë një grup aziatikësh, që duket se diç festojnë. Dikush është duke furnizuar e përgatitur barbikjunë për të pjekur mish a peshk. Mësova se patave, që lundrojnë aty afër, nuk duhet t’u hedhesh ushqim, ndryshe gjobohesh nga policia. Gjobë të rëndë, rreth 100 dollarë merr edhe po tu tek të përmjerrsh jashtë, në natyrë, qoftë dhe në një bythë peme, apo ndenë një këmbe ure, siç bëhet rëndomë, pa të keq, në Tiranë anës Lanës. Po të harrosh rripin e makinës pa e vënë, ke 200 dollarë gjobë dhe, po protestove të shtohet, ndërsa, po e shkele shpejtësinë e lejuar, të hiqet patenta. Dhe ne themi sa të civilizuar janë këta njerëz: nuk hedhin një bisht cigare apo një copë letre përdhe. Hidhe, po deshe, ndiq teken dhe huqin tënd, pa do të të fluturojnë dollarët, me “pikat e gjakut” të trupi tënd.
Pjesë e Librit të Luan Çipit “Nga Llogoraja në Niagarë”