Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Lamtumira e Doktorit!

by

Valëzime fletësh gjithëfare, përballje ndjenjash nga më të ndryshmet, përzierje këngësh e vaji,të cilat kurrë nuk kishin qëndruar më afër njëra tjetrës,i bënin mbështetësit e Doktorit, që ende të mos besonin se kësaj radhe vërtetë kishte ndodhur diçka e papritur,si asnjëherë tjetër deri më tani.
Ndaj që në dukje të parë, vërehej se ata dhe shqiptarët kudo,sodisnin me dhimbje dhe befasi skenën ku do të ngjitej idhulli i tyre shumëvjeçar,figura e të cilit,tanimë ishte kthyer në simbol të së mirës dhe përparimit,lirisë së lëvizjes dhe prosperitetit të vendit.
Megjithatë,siç u pa në këto zgjedhje, shumicës së votuesve nuk u kishte mjaftuar zhvillimi dhe arritjet ,madje as rrëzimi i diktaturës e heqja e torturuesve nga pushteti si dhe largimi i persekutorëve që për gjysmë shekulli u kishin qëndruar shqiptarëve mbi kokë. Ndaj, tani ai po gozhdohej pa të drejtë, si Krishti dikur, nga të paditurit dhe mosmirënjohësit e atdheut  të tij.
Kjo e mundonte secilin mbështetës por më e rëndë e dëshpëruese duhej të ishte situata për Doktorin,Luanin e mundur pas shumë kohësh, të goditur në befasi me këtë ngjarje nga e cila nuk e kishte të lehtë,që të ngrihej e ngjitej krenar dhe luftarak si dikur,në arenën e “dyluftimit”,ndoshta i lodhur edhe nga mosha, por më shumë i tronditur nga një humbje e tillë e papritur.
Ndaj,gëzimeve të dikurshme me këngë e buzëqeshje për fitoret e së kaluarës,tani u kishte ardhur fundi,këto ditë atmosferën e mbulonin lotët e ardhur rëndë dhe furishëm,si pjesë e natyrshme e jetës që nuk është gjithmonë e lehtë dhe e lumtur,në të cilën mund vetëm të festohet.
Megjithatë,luftëtari i orëve të vështira,dëshmoj edhe një herë se nuk do të dorëzohej as në këto momente,ndaj ai doli ti përshëndeste votuesit dhe tu jepte lamtumirën përfundimtare mbështetësve të tij të flakët si dhe gjithë dashamirësve të vërtetë të demokracisë, të cilët as në çastet e fundit të karrierës, nuk donin të largoheshin nga Doktori, duke e vajtuar humbjen dhe qarë me lot ndarjen.
Vaji më i madh do të shpërthente në çastet më të vështira të kësaj paraqitje, kur para mbështetësve besnik, Dr.Sali Berisha bënte të njohur largimin,me ç`rast nga qindra sy filluan të rridhnin lot dhembje e dëshpërimi, jo vetëm për humbjen por edhe për dorëheqjen e tij.
Ky burrë luftarak,karizmatik dhe i paepur -ndër vite,vërtetoi edhe një herë se nuk ishte Luan vetëm i kohëve kur fitonte, por ai u tregua Dragua i situatës edhe në humbje, si rrallë ndonjë personalitet tjetër shqiptarë deri më tani.
Krenaria prej malësori, dhe gjeni tradicional e kryengritës i tij,megjithëse në çaste të rënda për te dhe partinë që udhëhiqte,bënë që edhe në momentet kur kundërshtarët dëshironin ta shinin të përlotur, përulur e dërmuar, ai të paraqitej i fortë dhe i paepur,para publikut, duke befasuar të gjithë, dashamirë e kundërshtarë, me elanin e tij të pamposhtur prej udhëheqësi vital.
Kryeministri Berisha, ishte heroi i shumicës së shqiptarëve. Ai përgjatë gjithë angazhimit të tij politik,sa herë u ndal në fshatra dhe qytete të Shqipërisë dhe trojeve tjera etnike,tuboj me mijëra njerëz kudo shkeli këmba e tij.
Doktori u tregua gjithmonë i fortë dhe i paepur, bile më i fort se cilido personalitet tjetër në vend, duke u bërë shembull me qëndrimin e tij edhe për politikanët e ardhshëm shqiptar, si udhëheqës model i cili,pa menduar dy herë, mori mbi vete të gjitha përgjegjësitë e dështimit në zgjedhje, duke ofruar edhe dorëheqje të parevokueshme  për këto shkaqe, gjë që nuk ishte “dhunti” e njohur, deri më tani ndër politikbërësit tanë.
Ndaj edhe pas humbjeve,ai dilte prapë krenar në vendin e preferuar,ku për vite me radhë,para mijëra qytetarëve dhe simpatizantëve të tij nga i gjithë vendi dhe kombi,shumë herë kishte mbajtur fjalime të zjarrta e frenetike,prej nga i ftonte bashkëkombësit për bashkim, punë e zhvillime të përbashkëta, gjeste të cilat priteshin me dashamirësi duke u shpërndarë e përpirë me eufori, nga të gjithë bashkëkombësit kudo, brenda dhe jashtë atdheut.
Në cilin do vend ku ai foli,çdo herë shpërthyen emocione të zjarrta të cilat ndiznin zemrat e të gjithë bashkëkombësve, sidomos të atyre në trojet e pushtuara etnike, ku adrenalina vëllazërore rritej deri në pafundësi dhe forcoheshin lidhjet e afshëta kombëtare,të zbehura aq shumë dhe në mënyrë të dhunshme nga shkëputja hermetiko-komuniste, gjysmëshekullore e shqiptarëve.
Me ardhjen e Sali Berishës në pushtet edhe ndjenjat e afrimit ndërshqiptar, përjetuan një ringjallje të vërtetë, jo thjeshtë vetëm tek mbështetësit e tij si personalitet, por tek të gjithë bashkëkombësit e ndarë dhe coptuar në disa shtete.
Ndaj edhe pas numërimit të votimeve,grupet fituese,heshtnin të strukura nga frika e dështimeve të një pas njëshme, duke mos besuar ende se vërtetë,pas kaq shumë kohësh,më në fund u kishte buzëqeshur fati i madh që mu ata të fitonin nga Luani i vjetër prej të cilit ishin mësuar të njihnin vetëm humbje.
Sali Berisha u bë udhërrëfyes zhvillimi, në kohën kur atdheu i tij ishte i zhveshur nga çdo gjë dhe kishte marrë pamjen e një vendi të braktisur, pa rrugë e infrastrukturë, me mungesë pune e ushqimi, ku mbijetesa e njerëzve mundësohej prej ndihmave të huaja,të cilat vinin nga jashtë.
Dëshirën e madhe për ta parë nga afër vendin amë,edhe unë si shumë shqiptar nga trojet e shkëputura të Shqipërisë etnike,do ta realizoja në mënyrë “ilegale” në marsin e vitit 1991,duke kaluar kufirin me lejen e “Bajram Currit” siç i thonin atëherë,natën përmes maleve të pashtrikut.
Por ato që unë pashë atëherë,sot me siguri tingëllojnë të pabesueshme për shqiptarët e lindur pas atyre viteve,dhe ç`është e vërteta,nëpër të gjitha pjesët ku unë kalova, e sidomos në veri  nga Kruma deri në Shkodër,atë kohë Buka nuk ishte bukë. Ajo ishte përzierje me misër, grurë thekër dhe kashta,e cila mjerisht nuk dallonte shumë ,nga ushqimi “alternativ” që pakë kohë më përpara,Enver Hoxha u përmendte (barin) shqiptarëve,për të ruajtur sistemin e mbajtjes së tij në pushtet, komunizmin.
Para se Doktori ta rrëzonte diktaturën komuniste dhe vendoste demokracinë në vend,kishte kohë që sistemi i kuq qe  kthyer në tmerr me ngjyrë të huaj,i cili për gati gjysmë shekulli u sillej vërdallë mbi krye dhe sikur donte tu merrte shpirtin shqiptarëve dhe Shqipërisë me skamje e varfëri të pafund.
Mbyllja hermetike, gjysmë- shekullore dhe izolimi total i Shqipërisë nga e gjithë bota, bënë që vendi të mos ketë zhvillim ekonomik dhe ndihet mungesa e gjithçkaje deri te ushqimi më i thjeshtë që ndikonte për të keq sidomos nëpër fshatra,ku fëmijët ishin të zverdhur tërësisht, kurse veshja e shqiptarëve, më tepër se e mjerueshme.
Pamja, ndjenjat dhe sjellja e popullit ,kishin ndryshuar shumë nga ato që tregonin baballarët tanë,për vëllezërit e gjakut tonë të ndarë me kufij,ku shpresa e humbur, kishte mbuluar çdo gjë kombëtare, ndërsa shqiptarët ëndërronin vetëm të mbushnin barkun me ushqim ,pa guxuar të përmendnin ndryshime dhe jetë më të mirë.
Edhe kamionët e ndihmave me grurë që niseshin nga Durrësi,vinin duke u shitur gjatë rrugës, për të mbetur të përgjysmuar nëse jo gati tërësisht të zbrazur,derisa arrinin në vendin e destinuar për shpërndarje.
Kështu që, udhërrëfyesit të Demokracisë dhe bashkë- rrugëtarëve të tij,jo vetëm se u kthehej në frikë e dhimbje- shpresa, por u turbullohej edhe shikimi sa herë e shihnin atdheun në gjendjen në të cilën e kishin sjellë komunistët, të cilët kishin arritur deri aty,sa një popull të tërë ta përulnin në lypsar, nga varfëria dhe mjerimi.
Ndaj, mu në vitet më të rënda, kur shumica e dëshpëruar mbyllte sytë për të lënë atdheun dhe ikur nga sytë këmbët duke u hedhur edhe në ujërat e detit të gjerë, në të cilin qindra e ndoshta mijëra shqiptar gjetën vdekjen, dhe s`u kthyen më kurrë në atdhe, Doktor Sali Berisha me gjithë vështirësitë nga të cilat shumë kush tmerrohej,pa asnjë hezitim mori përsipër dhe arriti t`a nxirrte atdheun nga balta,gjë që atë kohë nuk mundej as guxonte secili edhe po të donte me gjithë dëshirën më të madhe që mund ta kishte,për ta bërë këtë punë.

Nga varfëria dhe krimet e komunizmit edhe Dielli sikur ishte errësuar dhe nuk ndrinte më si dikur në Shqipëri. Atëbotë retë e rënda të frikës dhe pasigurisë për të mbajtur shpirtin gjallë, në zemrat e shumëvuajtura të shqiptarëve kishin zbehë tej mase dashurin dhe besimin e mundësisë së të jetuarit në atdhe,ndaj ata të tmerruar ishin vënë në rrugën e ikjes dhe donin të largoheshin sa më parë nga nëma që i kishte kapluar.

Ndaj,me të drejtë heroi i dikurshëm i shpëtimit të vendit,i cili i siguroi stabilitet e të ardhme Shqipërisë,edhe në situatën e humbjes- shpaloste me krenari fjalimin e përgatitur,duke shikuar turmën e njerëzve drejtë në sy,para të cilëve numëronte arritjet e shumta qysh kur kishte marrë udhëheqjen e vendit, që nga gjendja në të cilën e nisi dhe deri sa e përfundoi, e cila tani ndryshon shumë-për të mirë.
Përlotjet e mëhershme që mund të ishin nga gëzimi i arritjeve dhe fitoreve të korrura me të drejtë,tani si asnjëherë tjetër ndryshonin,këta ishin lotë të rëndë të humbjes dhe lamtumirës së Sali Berishës, pas 23 vitesh pune e përpjekje,në drejtimin dhe arritjet e gjithanshme me sukses të një vendi si Shqipëria, të cilës dikur nuk i mungonte vetëm demokracia dhe shprehja e fjalës së lirë, por çdo gjë e domosdoshme për mbijetesën e njeriut, që nga rrobat,puna,rrugët e deri te ushqimi.
Kryeministri i vetëdijshëm për peshën e përgjegjësisë, pak pas orës 20, të ditës së mërkurë,më 26 Qershor të vitit 2013,datë kjo e cila do të mbahet mend gjatë, do hyjë në histori,dhe mbetet e pa harruar në zemrat e shumë shqiptarëve, doli krenar dhe dinjitoz ashtu siç i ka hije një politikani trim dhe të paepur kombëtar, icili përkundër lotëve dhe thirrjeve të simpatizantëve,”Berisha në zemrat tona” dhe “mos ik”, “mos ik”,deklaroi me vendosmëri se merrte të gjitha përgjegjësit mbi vete për humbjen dhe nuk mund të plotësonte dëshirat e shumë dashamirësve për mbetje,sepse kishte vendosur që përfundimisht të dorëhiqej nga udhëheqja e PD-së.
Me këto fjalë ai përloti jo vetëm bashkëpunëtorët e ngushtë dhe zëdhënësen simpatike të PD-s,Erleta Mëhilli por shumë shqiptarë si në sallën ku fliste edhe jashtë sajë, në Shqipëri, Kosovë,Çamëri, Iliridë, Preshevë e Malësi, dhe në krejt diasporën tonë kombëtare anë e mbanë botës, ku ka shqiptar.
Ky ishte moment më i vështirë për cilindo që kishte bashkëjetuar arritjet e Shqipërisë,por që mbante mend edhe prapambetjen si dhe shkatërrimin e saj nga sistemi sllavo-komunist, të cilin Berisha e rrëzoi në vitet e 90-ta. Dy gjendje këto, që ndryshonin shumë, mu si nata me ditën.
Berisha ishte ai që me tepër mund, punë e përpjekje vendosi Demokracinë dhe sistemin e lirë zgjedhor në vend, solli përparimin e shqiptarëve, zhvillimin infrastrukturor dhe ekonomik të vendit, anëtarësimin e Shqipërisë në NATO dhe heqjen e vizave për bashkëqytetarët në Evropë.
Në anën tjetër, pas zgjedhjeve,grupi i fituesve të rastësishëm, i rënë në orgji dhe ekstazë-gjatë një ekskursioni, dëshmonte origjinën duke bërë zanatin me Def e dalldi jevge, në autobusin e cërgashëve, pjesëtar të të cilit,vetëm pak kohë më parë, gjatë fushatës elektorale, deklaronin pa fije turpi as dinjiteti njerëzor,para kamerave televizive,se po tallnin bythën me popullin,por që tani fituan votat dhe duan të udhëheqin me Shqipërinë.

Në këtë mënyrë, para syve të 7-8 milion shqiptarëve, pas 23 viteve të punës dhe përpjekjeve të gjithanshme Politiko-ekonomike dhe zhvillimore, për Shqipërinë dhe Kombin Shqiptar, Doktor Sali Berisha,po përfundonte karrierën e tij të gjatë dhe të suksesshme.
Natyrisht për mbështetësit dhe ata që e njihnin Shqipërinë e parademokracisë, ndarja ishte më e vështirë seç mendohej, ngase arritjet më të mëdha të të gjitha viteve të pas Pavarësisë, mbajnë vulën e emrit të tij, të cilat bashkë me ecjen dhe përparimin,kanë zënë vend përjetësisht në zemrat e çdo shqiptari që përjetoi kohët e vështira nën vuajtjet komuniste, para se të vinte  Sali Berishës në Pushtet.
Ndaj me të drejtë edhe reagimet e shumë personazheve publike pas dorëheqjes së Dr. Sali Berishës, ishin emocionale dhe prekëse për të gjithë. Këtu më poshtë po vë pjesë nga reagimet e disa personaliteteve:

Elton Deda,
Edhe pse unë i dhashë suport Edi Ramës,
Ti ishe shpresa jonë e parë për moskthimin e komunistëve.

Çiljeta Xhilaga,
Kisha kohë që nuk derdhja lot…Më ka prekur shumë dorheqja e doktorit.

Ardit Gjebrea,
Një gjest i cili tregon qytetari e përgjegjësi dhe hodhi poshtë paragjykimet ndaj një lideri historik.

Klevis Bega – Kastro Zizo:
Pa diskutim që je në histori Z.Berisha. Burrnia me fisnikërinë të mbuluan qenien sot.

Ermal Mamaqi,
Sali Berisha superman! Për çdo gjë ke bërë mirënjohje, respekt, nderim….

Aldon Lipe,
Populli shqiptar i ka merituar udhëheqësit që ka zgjedhur. Por shpeshherë edhe nuk meriton ndonjë prej tyre.

Rigels Rajku,
Mr.Sali Berisha  Momente emocionuese, e mbylli si burrat… Malësor i vërtetë.

Inida Gjata – Zhaku,
do na mungosh o doktor!

Eni Koçi:
Sali Berisha,je dhe do të mbetesh krenaria dhe nderi i gjithë shqiptarëve.

Afërdita Dreshaj,
I madhi mbetet i madh tërë jetën… Ne do të të kujtojmë, sepse bëre realitet ëndrrën shekullore të shqiptarëve, bashkove Shqipërinë me Kosovën.

Rosela Gjylbegu,
Respekt dhe mirënjohje…

Julian Deda,
Nga statuset e ndryshme në “Facebook”, po vë re se të gjithë e duan Doktorin.Derisa të rrosh do të përulem para teje, para emrit tënd. Betohem që ky popull do t’ju kërkojë prapë, por do jetë vonë për ata që të shitën për një copë bukë. Faleminderit Doktor!

Bleona Qereti:
Je i madh Sali Berisha!

Pra, përkundër humbjes së këtyre zgjedhjeve, shumë bashkëkombës nuk harruan asnjëherë se Doktori erdhi kur shqiptarët e kthyer në gjysmë skllevër nga sistemi totalitar në atdheun e tyre,të lodhur nga vrasjet, tortura dhe shtypja, shihnin me nostalgji nga kufijtë e fqinjëve dhe brigjet e kaltërta të detit pas të cilave e mendonin lirinë,një jetë pa brenga dhe gjetjen e lumturisë, kur edhe hija e tyre, sikur donte të ikte në rrugë të pakthim.

Ata edhe tani e kujtojnë se si ai me ndihmën e studentëve arriti ta rrëzonte komunizmin dhe tu sillte shqiptarëve lirinë e prosperitetin,zhvillimin dhe mundësin e jetesës në vendin e tyre, për të cilat  Doktori kontribuoi shumë, dhe punoi me entuziazëm e pasion, gjatë gjithë udhëheqjes së tij.
Shqiptarët ende e mbajnë mend se si Sali Berisha nuk u ndal asnjëherë për Shqipërinë të cilën e ngriti dhe ndërtoi shpejt në të gjitha cepet e saj.Si e rregulloi atë me infrastrukturë bashkëkohore sipas standardeve të kohës dhe stolisi me rrugë, fabrika e shkolla të reja si dhe pallate marramendëse,në të cilat edhe Poeti më skeptik,tani nuk ligështohet më, por ulet plot kënaqësi, këmbë-kryq dhe u këndon me shumë krenari arritjeve sublime të atdheut, duke mos harruar anëtarësimin e Shqipërisë në NATO, dhe lëvizjen e lirë të shqiptarëve kudo në Evropë.
Ndaj,edhe është e kuptueshme për të gjithë se mu për shkaqet e lartcekura, mbrëmja e 26 qershorit nuk ishte e thjeshtë as e lehtë për shqiptarët,që pas 23 vitesh,të largohej nga udhëheqja një talent i lindur proevropian dhe njeriu simbol i përmbysjes së komunizmit i cili i dha shumë vendit dhe arriti atje ku asnjëherë nuk mundën të arrinin të tjerët.
Madje,Doktori pati fatin e madh që karrierën e tij ta përfundoi edhe me një fitore të ndritur për Shqipërinë dhe të ardhmen e shqiptarëve,siç ishte projektit TAP; për të cilin ai u përpoq dhe loboi deri në momentet e fundit të qeverisjes,me të gjitha mundësitë.
Pra ky pojekti i famshëm për transportin e gazit (TAP) nga Azerbajxhani,sipas shkrimeve të shtypit, përfshin mëse 206 km.gjatësi, në brendësi të territorit tokësor të Shqipërisë,nga Korça e Berati deri në Fier dhe rreth 60 km. territor ujorë,në pjesën shqiptare të detit,prej nga ai kalon drejt Italisë i cili jo vetëm se është me shumë rëndësi për zhvillimin e mëtejmë ekonomik të vendit,por pritet ti punësoj edhe mbi 20 mijë punëtorë dhe specialist shqiptar.
Ndaj, edhe pse shumë politikan, pas përfundimit të karrierës nga “yje” të imponuar nëpër kohë dhe situata, përfundojnë në fingij të shuar, të cilët vetëm mund t`ia djegin pabesisht dorën,secilit që provon,t`ua heqë hirin e padukësisë së tyre, Doktori i bënë dritë vendit dhe kombit me veprat e tij.
Sali Berisha,ishte dhe mbeti njeri i shpresës së shqiptarëve dhe lokomotiva e zhvillimit të Shqipërisë i cili me të drejtë – do të nderohet me pietet të lartë edhe në të ardhmen dhe kujtohet gjatë nga të gjithë shqiptarët,arritjet e të cilit do t`i çmojë lartë koha dhe vlerësoj me respekt historia në të ardhmen.
Ajo për çka, me të drejtë mund të kritikohet Sali Berisha, dhe me të cilën ai vërtetë u mbeti borxh shqiptarëve, është mos realizimi i rrjetit të lidhjes së përçuesve të lartë energjetik ndërmjet dy vendeve tona, as në katër vitet e fundit të qeverisjes së tij,për transferimin e rrymës elektrike,Kosovë-Shqipëri.
Megjithatë puna e bërë gjatë qeverisjes së tij vlerësohet lartë,kurse në citimin e tij, ish ministri i Brendshëm, z.Flamur Noka*, arritjet e z.Sali Berisha,i numëron në këtë mënyrë:

***
Lider qe solli demokracinë në vend.
Lider që ngriti flamurin tonë përkrah vendeve të tjera të NATO-s.
Lider që bëri Shqipërinë më të sigurt në rajon.
Lider që bashkoi popullin shqiptare nëpërmjet Rrugës së Kombit.
Lider që bashkoi shumë familje shqiptare më liberalizimin e vizave.
Lider që rriti zhvillimin ekonomik në Shqipëri.
Lider që rriti cilësinë e jetesës së shqiptarëve.
Lider që solli 24 orë drita, ujë dhe pa paguar ne ato i kishim.
Lider që ngriti ndjeshëm turizmin shqiptar
Lider që bashkoi Elbasanin me Tiranën
Lider që u tradhtua nga të mirat që i bëri këtij populli
Lider që kurrë nuk do të harrohet
Lider si ty nuk vjen më Sali Berisha
Ne ty të duam , ti je lideri ynë”.
Duke i pasur parasysh këto dhe shumë fakte tjera,si përfundim- populli dhe bashkëkombësit kudo, duhet ti shprehin falënderim të thellë Doktorit. Ai punoi shumë për Shqipërinë,pranoi zgjedhjet,nuk kërkoi hapje kutish as rinumërim votash,nuk ftoi njerëzit të vriten në demonstrata për të bërë të tjerët fajtor dhe kthyer Shqipërinë në arenë lufte,siç ishte bërë zakon dhe provuar disa herë gjatë viteve të qeverisjes së tij, nga ata që tani thuhet se fituan, nuk fajësoi as kënd për mossuksesin e koalicionit dhe partisë së tij në zgjedhje, mori të gjitha përgjegjësit e humbjes mbi vete, ofroi dorëheqjen si burrat dhe përfundoi karrierën në mënyrën më njerëzore. Ndaj,shqiptarët në të gjitha trojet,i janë dhe do ti mbeten përherë mirënjohës për të gjitha sa ka bërë për ta. Shëndet e  gjithë të mirat dhe jetë të gjatë e të lumtur në pension, Doktor.

Lamtumirë Sali Berisha!

Gani Qarri     Cyrih, 30 Qershor 2013

 

DOMENICO MUSTILLI ARKEOLOGU ITALIAN MBROJTI PROBLEMIN E PËRKATËSISË ETNIKE TË BANORËVE TË EPIRIT

by

Shkruan: GËZIM LLOJDIA*

 Sinteza e Fabrizio Vistoli në biografinë  e Mustilli/

Emrin e Domenico Mustillit, arkeologut italian,mbrojtësi i problemit të përkatësisë etnike të banorëve të Epirit të titulluar :“Gli Illiri nell’Epiro” (Ilirët në Epir), botuar nga Akademia e Italisë në përmbledhjen me titull “Le terre albanesi redente”, Romë 1941,shpesh  e ndesh  nga raportimet  dhe gjurmimet, që ka kryer misioni arkeologjik italian në Shqipëri.

Fabrizio Vistoli sjell shkurtimisht biografin  e D.Mustillit të përshkruar te:”Fjalor biografik i Italisht – Volume 77.

Ai ka lindur në Napoli,thotë F.Vistoli,më 3 dhjetor 1899 nga prindërit Leonardo dhe Maria Testa . Anëtar i një familjeje të lashtë katolike me origjinë nga Ravello, pjesëtarë  në Luftën  e Parë Botërore ku  fituan  Kryqin e Trimërisë Ushtarake dhe Kryqin e Meritës së luftës.

Ai u kthye për  studimet në Universitetin e Napolit. Aty ai kishte studentët e tjerë mes të cilëve , Paola Montuoro, Olga Elia dhe Dominic Zancani. Mësohet se Mustilli  u diplomua në dhjetor të vitit 1924, në arkeologjinë klasike, me një tezë përgatitur nën drejtimin e Giulio Emanuele Rizzo. Zgjedhja e një teme të pikturës vazo greke, si dhe predikimet e tij për qeramikën e lashtë dhe përgjithësisht të  botës klasike duket se kanë origjinën nga një rrjedh kujtimesh historike dhe artistike e Sant’Agata de ‘Goti (Benevento ). Shtëpi stërgjyshore dhe sidomos nga koleksioni i  madh i vazove  greke vënë së bashku  në ruajtje nga një paraardhës në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe ruajtur me kujdes nga një xhaxha atëror.

Student i Shkollës Arkeologjike italiane të Athinës (vitet 1926-28), ai mori pjesë në hulumtim, në ishullin e Lemnos drejtuara nga Alessandro Della Seta. Këtu ndeshet me çështjen e vështirë të gërmimeve në nekropolin e parë, Hephaisti ku ka përgatitur disa të dhëna  të dendura informative rreth ‘etruskëve (‘ qytetërimit lokal) .

Vite më vonë, në kujtesën e madhe u shfaq Shkolla Arkeologjik e Athinës dhe të misioneve italiane në Lindje ( vitet 1932-1933).Rrugëtimi i tij vijon kështu: Kthehet  në Itali, ai u vendos në Romë, ku G.E.Rizzo, i cili u zhvendos nga Napoli, e kishte favorizuar (nëntor 1928)me  emërimin si asistent të  përhershëm në Departamentin e Arkeologjisë në Universitet. Vitet romake u pikëzuar me një numër të madh të përpjekjeve shkencore dhe një hulumtim të ethshme, të cilat dëmtuan shëndetin nervor, por edhe nga një seri e arritjeve  të  shquara profesionale, disa prej të cilave janë në origjinën e reputacionit dhe nderim në të cilën ishte gjithmonë i rrethuar më vonë, emrin i tij.

Në të njëjtën kohë, që përkojnë punimet për ndërtimin e kampusit,ku  mbikëqyri riorganizimin sistematik të  grumbullimit të pasur së Urbis studim, në lidhje me atë kohë u zhvendos nga vendndodhja e vjetër  e bujtinë e S. Michele në mjedise të reja brenda ndërtesës së Fakultetit të letrave.

Ky aktivitet i dha llogari në një artikull të botuar në shqyrtimin e arteve  në vitin 1936 .Pas shtatë vitesh si asistentë së  bashku me  Rizzo dhe pasi ka marrë diplomë në arkeologji dhe historinë e artit të lashtë (28 nëntor 1933), në korrik të 1935, ai fitoi konkursin për një vend në rolin e inspektorit të  Monumenteve , galeritë dhe gërmimet arkeologjike, që hyjnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në Mbikëqyrjen napolitane të Amedeo Maiuri, i cili në atë kohë përbënte një palestër të jashtëzakonshme, për një arkeolog militant të gatshëm.

Gjatë tre viteve të ardhshme ka  ushtruar funksionet e kontrollit dhe mbrojtjes së lashtë  në faqet e shumta të Campania (Pompei dhe Herkulani) dhe botoi disa shkrime të rëndësishme në revistat antichistica, duke përfshirë edhe ato të lidhura me dy veprave me interes të jashtëzakonshëm në ato zbulime (Apolloni ,zbuluar në vitin 1930 në ujërat e Gjirit të Salerno dhe busti madhështor të perandorit Augustus zbuluar në  Fondet në vitin 1936), në të cilën ai u kthye më vonë me punim  më të gjerë.

Nga 1 dhjetori 1938, menjëherë pas martesës me Anna De Marco në Romë, nga e cila ai nuk kishte fëmijë, ai e la postin e tij si pasojë e emërimit inspektues si profesor i jashtëzakonshëm (dhe pastaj nga viti 1941), arkeologjisë dhe historisë greke dhe Romane në Universitetin e Napolit, ku për një vit ai mbajti emërimin palethnology.

Aktivitetet arsimore të përditshme, të ushtruara në Romë  pas vdekjes së Rizzo, nuk e kanë penguar atë, që të vazhdojë punën e tij shkencore me zjarr dhe  me të vërtetë ka ndihmuar për të zgjeruar fushën.

Pas vdekjes së Pirro Marconi, i cili e kishte paraprirë atë edhe në karrigen universitare, Mustilli ka drejtuar në mes të viteve 1938 dhe 1941, Misionin arkeologjik italian në Shqipëri.

Aktivitet intensiv dhe të frytshme në vendin ballkanik janë dëshmi jo vetëm për rezultatet e hulumtimit të kryer në akropolin e Butrintit, në zonën e Zadarit dhe malet Acroceraunians, sidomos renditen të  pasura në  shkrime dhe monografi, që merren me tema, që lidhen me të kaluarën e  rajoneve  me pamje nga  bregu lindor i Adriatikut.

Duke studiuar Shqipërinë e lashtë, Mustilli kishte për të përsëritur përballjen me problemet e arkeologjisë prehistorike dhe kjo ishte pikërisht, disiplina për të tërhequr dhe mbajtur interesat e veta afatgjata  në mënyrë për ta  nxitur atë, për të dhënë një pamje të saktë, sidomos për trajnimin e studentëve të tij të rinj në vëllimin e parë :Një Histori Universale e Vallard-i botuar në vitin 1959.

Megjithatë, hulumtimet e  tjera ishin më të pëlqyeshëm, veçanërisht ato të aparatit paraprak shkencor përbëhet nga  të dhëna historike mbi individualin  monumental  duke synuar që të thellojë problemet kritike dhe Eksegjetik të pazgjidhura. Kështu ai e mori në detyrën e ardhshme  shqyrtimin kritik, fjalimet përkujtimore, shkrimet dhe enciklopedi e rastit, një lloj shumë  e veçantë e studimit të orientimit shkencor, u përqendrua në topografi historike e Campania greko-romake dhe qytetërimit të lashtë e Sicilisë dhe Magna Graecia.

Në këtë zonë gjurmohen, midis të tjerash, ese origjinale në shenjtëroren Hera Argive (1941, 1943), dyqanet artizanale të Pompeit (1950), i ashtuquajturi Villa i Papyri në Herculaneum pseudourbana (1956), në Qytetin Messapia përmendur nga Straboni (1957), kujtimet e para në rrënojat e Paestum (1959), dhe jo më pak, lidhjet kulturore, që bashkoi rajonin jugor të gadishullit italian dikur kolonizuar nga grekët ,Sicilinë dhe ‘ Italinë veriore (studimi përfshinë vitet 1963, 1966).

Nga ky grup i interesave konkrete për sektorin jugor të lashtë  dhe origjinën e angazhimin të  saj në themel në vitet 1956-1957, Qendra e Studimeve të Universitetit të Napolit,  ku ishte rektor Ernesto Pontieri, si dhe mbështetja dhe pjesëmarrja e vazhdueshme nga viti 1961në  konferenca vjetore të Institutit të Historisë dhe Arkeologjisë të Greqisë së lashtë (ISAMG) e Tarantos.

Ai vdiq papritmas në Napoli, në 20 shkurt 1966. Me mendje të hapur, Mustilli iu përkushtua me pasion punës në  përhapjen e njohurive të mësuar dhe ka  ndjekur me interes të veçantë, sidomos në pjesën e fundit të jetës së tij, arritjet dhe përparimet në teknologji të cilat erdhën gradualisht duke bërë hetim në dispozicionin arkeologjik. Ai ishte anëtar i akademive të ndryshme dhe e emëruan atë për të mbajtur pozita e përgjegjësi të lartë në kuadër të Komitetit Kombëtar për Shkencat historike, filozofike dhe filologjike të Këshillit Kombëtar, të Kërkimit dhe të Këshillit ,të Lartë për Antikitetet dhe Arteve të Bukura.

Vlerësimi i historianit Kristo Frashëri

Lidhur me qëndrimet  arkeologut italian Mustilli,historiani Kristo Frashëri shkruan: Autori i tretë, i cili e trajton gjithashtu në mënyrë dinjitoze problemin e përkatësisë etnike të banorëve të Epirit është historiani dhe arkeologu i njohur italian Domenico Mustilli. Ai e trajton këtë problem në një punim italisht të titulluar “Gli Illiri nell’Epiro” (Ilirët në Epir), botuar nga Akademia e Italisë në përmbledhjen me titull “Le terre albanesi redente”, Romë 1941.
Problemin e banorëve të lashtë të Epirit, D. Mustilli e trajton që nga kohët parahistorike. Ai pohon se gjetjet arkeologjike që kanë dalë në dritë tregojnë se treva e Epirit ka qenë e banuar para se të shfaqeshin grekët në histori. Ai vë në dukje se Epiri pësoi një dyndje popullatash në epokën e Bronzit, e cila karakterizohet nga qeramika e pikturuar. Kjo qeramikë, – thekson ai, – nuk ka lidhje fare me kulturën arkaike greke .Për sa i përket fillimeve të epokës së Hekurit, ai vinte në dukje se nuk kishte të dhëna që të provonin praninë e banorëve grekë në këtë trevë. Duke u mbështetur në të dhënat arkeologjike që njiheshin në kohën e tij, ai pohonte se gjurmët më të hershme të pranisë greke në Epir i takojnë periudhës helenistike. Nuk e mohonte faktin se në Dodonë ishin zbuluar objekte të kulturës helenike, si statueta, fragmente skulpturash arkaike, të cilat i takojnë shekullit VI, madje edhe një fibul e tipit aisatik e shekullit VII. Por këto nuk qenë prodhime vendëse. Ato tregojnë marrëdhëniet që kishte Dodona me botën greke. Nga ana tjetër, vazhdon D. Mustilli, në truallin e Epirit janë zbuluar objekte arkeologjike që tregojnë lidhje kulturore me qytetërimin e veriut, pra me viset ilire (një shpatë e tipit krejtësisht verior dhe një sëpatë e tipit hallshtatianë e pranuar edhe nga arkeologë të tjerë). Veç kësaj, vazhdon ai, edhe në Orestidë, e cila bënte pjesë herë në Epir, herë në Maqedoninë Perëndimore, mungojnë gati krejtësisht dëshmitë arkeologjike për kohën pas epokës së Bronzit dhe para shfaqjes së objekteve të qytetërimit dhe të industrisë greke. Vetëm ndonjë enë korinthiane zbuluar këtu, – nënvizon D. Mustilli, formon urën ndërmjet epokës së Bronzit dhe kohës helenistike. Varre arkaike u gjetën pranë Cotylionit dhe kishin kufoma me skelet dhe të djegura me urnë e me enë bronzi. Më tej ai shkruan: Në Epir “mungojnë pra, elemente për të ndriçuar gjendjen pas kohës së Bronzit. Mund të themi vetëm se gërmimet e deritanishme (pra deri në vitin 1941 – K.F.) provojnë në një mënyrë mjaft të qartë importimin (pra jo prodhimin në vend – K.F.) të objekteve nga Greqia në Epir që nga shekulli VII p.e.s., ndoshta edhe nga një kohë më e hershme”.D. Mustilli thotë se dëshmitë për të provuar se banorët epirotë qenë grekë janë shumë të cekëta, kurse teza e kundërt se nuk qenë grekë është mjaft e bazuar. Ai sjell si dëshmi Thukididin, i cili i quan molosët barbarë (I 68; II 80). Po ashtu edhe Straboni (VII, 321). Nuk mund të dyshohet, shkruan historiani italian, se etolët qenë grekë, por territori i tyre pati një imigrim të fortë nga veriu, saqë Filipi në bisedimet për paqe me romakët, para Kinaskefalit pohonte se pjesa më e madhe e etolëve nuk janë grekë (Polibi XVIII 5,8; Livi XXXII, 34). Për Filipin, vazhdon D. Mustilli, nuk ishin grekë as amfilokët, as agrejtë që banonin në verilindje të euritanëve, as apodotët që banonin në luginën e Dafnos.Arkeologu italian vë në dukje se në shekujt e mëvonshëm në Epir vihet re ndikimi i kulturës greke. Ai sjell si shembull fortifikimet e shekullit V p.e.s. të Finiqit dhe të disa ndërtesave të tjera të mëvonshme. Po kështu edhe në Butrint. E njëjta gjë ndodh edhe në Dodonë, ku u ndërtua një faltore madhështore dhe kur u shfaqën mbishkrimet greqishte. Këtu, thotë arkeologu italian, shtrohet pyetja: “Si mund të pajtohet prania që nga shekulli V e gjurmëve helene me mungesën e tyre të plotë para shekullit V”? Pyetja e dytë që shtrohet, sipas tij, është kjo: “Si mund të pajtohet prania pas shekullit V e kulturës materiale greke me të dhënat gjuhësore, të cilat pohojnë në mënyrë të padyshimtë praninë në Epir të elementit ilir”? Nga këto dy pyetje, arkeologu italian shtron për zgjidhje problemin: “Kush ishin këta ilirë? Në çfarë objektesh, në çfarë manifestimesh konkretizohet qytetërimi i tyre nga pikëpamja arkeologjike”? Arkeologu gjen kështu rastin që të kundërshtojë pikëpamjen e përhapur në kohën e tij – pikëpamje të cilën, siç u pa, po e shfrytëzon në mënyrë spekulative Hammondi, – mbi përhapjen e popullsisë së Lausitzit në Epir. Është e vërtetë, pohon ai, se gjurmë mjaft të sigurta të bartësve të qytetërimit të Lausitzit duken në Maqedoni gjatë luginës së Vardarit (Aksiosi antik). Është gjithashtu e njohur pikëpamja se nga përzierja e shtegtarëve të rinj me banorët e mëparshëm u mbrujt qytetërimi maqedon i fillimit të epokës së Hekurit. Vendbanimi i Verrias buzë Haliakmonit tregon përhapjen nga Perëndimi, pohon D. Mustilli në drejtim të Epirit të këtij qytetërimi maqedon të kohës së Hekurit. Megjithatë, deri tani ai ngul këmbë se në Epir nuk janë zbuluar gjurmë të popullit të Lausitzit, pavarësisht se ndonjë element i këtij qytetërimi ka depërtuar edhe më në jug, në krahinat greke. Përkundrazi, sipas D. Mustillit, përveçse në Korkyra ku sundonin liburnët, prania e ilirëve është vërtetuar edhe nga emri Hylloi, i identifikuar në vendin e quajtur sot Chalkiopulos. Deri sot, përfundon ai, nuk kanë dalë objekte arkeologjike që të provojnë praninë e popullit të Lausitzit, qoftë në epokën e Bronzit, qoftë në atë të fillimit të Hekurit. Gjurmë të kulturës ilire gjejmë edhe në Epir. Mjafton të thuhet se në Dodonë nuk mungojnë objekte që provojnë prejardhjen e tyre nga veriu.

*Master.Anetar i Akademisë Evropiane et Arteve

 

XHEBRO GJIKA, BARD I SPIKATUR I HUMORIT DHE KRIJIMTARISË POPULLORE

by

Shkruan: Albert  R. HABAZAJ/

Xhebro Gjika nga Tërbaçi i Labërisë së Brendshme të Vlorës, klasifikohet ndër ata persona të veçantë, të cilëve, s’ka nevojë t’u përmendësh as ditëlindje, as ditëvdekje, sepse është emri i tyre, gjurma e tyre, lënë brezave, që i bën të pavdekshëm. Si shumë tërbaçiotë të tjerë, edhe Xhebro Gjika, mori pjesë dhe u plagos në Epopenë Legjendare të 20 – ës. Në nderim të  93 vjetorit të Luftës së Vlorës, Tërbaçi ka kujtuar e kujton Selman Hysenin, Selam Habazin, Selman Alikon, Islam Harizin, Beqir Selimin, Xhebro Gjikën, Laze Malon, Halim Xhelon, Murat Tërbaçin, Arshi Xhelilin, Sinan Mullahun, Muço Delon, Gani Iliaz Habazaj, shehitët Qamil Mezini, Sali Gjika etj. Në Luftën Antifashiste Nacional – Çlirimtare Xhebro Gjika mori pjesë me armë në dorë, si tërë blloku tërbaçiot, u plagos rëndë e u internua në kampet e Zemunit në Jugosllavi….Historia e Tërbaçit nuk është vetëm histori e luftërave dhe e krismave të mëdha. Ajo, po aq, është edhe histori e penës, e poezisë dhe e folklorit të madh. Rapsodi popullor, atdhetari me emër, Xhebro Gjika s’i përket vetëm Tërbaçit, Labërisë dhe Vlorës; ai është figurë e përmasave kombëtare në fushën e krijimtarisë popullore. Këngët e tij janë kënduar e këndohen me ëndje në trevën tonë; ato janë botuar në almanakët folklorikë “Buçet kënga labe” qysh në vitet ’70 të shek. kaluar; më 1979 shtëpia botuese “Naim Frashëri” Tiranë, nën redaktimin serioz të Pandeli Koçit, i botoi një pjesë të krijimtarisë së tij në vëllimin poetik “Zemra më këndon”. Edhe broshura e thjeshtë e Hamit Gjikës është një shënjë respekti për emrin e xha Xhebros. Bukur portretin e tij e ka gdhendur studiuesi i njohur, Prof. Bardhosh Gaçe, në punimin shkencor “Rapsodi Xhebro Gjika”, botuar më 1997 po nga shtëpia botuese “Naim Frashëri”: Xha Xhebrua, siç e thërriste me dashuri populli -shkruan studiuesi – është një ndër ata këngëtarë të talentuar e zemërzjarrtë që kënduan e luftuan me pushkë për lirinë e pavarësinë e Shqipërisë. Si këngëtar krah për krah rapsodëve  më të shquar ai ka zënë vend të merituar në historinë e folkloristikës shqiptare”. E veçantë është vepra e tij për lirinë e Atdheut, lufta ndaj bishës naziste dhe qëndrimi i paepur në kampet e Beogradit, janë legjendë e pashoqe për brezat. Xhebro Gjika për ne është liria dhe kënga. “ Këto këng’ kush i ka shkruar/- thotë diku – Xhebro Gjika  nga Tërbaçi/ Çuditem si kam shpëtuar/ m’u si nga thonjt’ e lugatit” … Kënga e këtij artisti të madh është si furtunë në pllajat e Labërisë. Ai, me emrin e tij, i ka zbardhur faqen Tërbaçit. Bashkë me xha Maton e Selim Hasanin, xha Xhebrua është krijuesi folklorik më me popullaritet. Ja ç’vlerësim bën rapsodi Feti Brahimi për bardin tonë: “Xhebro Gjika  e xha Selimi,/ si një yll përkrah një ylli, /si Stogoi e si Çipini ”. Kush i thotë vetes rapsod popullor, apo çdo poet i Labërisë duhet t’i ketë në tavolinën e tij të punës këngët e xha Xhebros. Këngët e tij janë si Kurani dhe Bibla e poezisë labe. Gurra popullore e Tërbaçit ëshët e pashtershme, e kristaltë, me ujë bore e borë Çike. Po ashtu, Puçe Velikua, Sinan Mullahu, Sinan Abazi, Arshi Xhelili, Hamdi Hodo e Sinan Gjondeda na kanë  një thesar të  çmuar për pasqyrimin e shpirtit të madh të popullit në vargjet e tyre. Dragoi i këngës së Madhe të Tërbaçit, Kujtim Mici i vlerëson pararendësit si bujqit që hodhën farë/ dhe korrën pranverë…Kënga e Xhebro Gjikës është një himn për njeriun që lufton me jetën, sepse vetëm aty gjen kuptimin ekzistenca e tij. Vargjet e tij të rapsodisë “Tërbaçi”, botuar së pari në Almanakun Folklorik” Buçet kënga labe”, Vlorë, nëntor 1972, fq .47 – 50, unë do t’i quaja kodin moral të çdo tërbaçioti, të çdo labi, të çdo shqiptari, si dhe një mesazh për brezat:“Çoku ngjante më të rrallë / gabonte ndonjë njeri/ e keshëm zakon të vendit/ s’e jepnim në qeveri, besa – besë, burri-burrit/ ia bënim gjyqin aty…” Kush poet nuk do ta kishte zili lirikën e tij dashurore: “Kur më shkon si kaçandone/ tinë të plakesh harrone!…”. Dhe kritikë e studiues do të ndiheshin të pafuqishëm për një kritikë letrare të këtyre margaritarëve të xha Xhebros, i cili është një gurrë ku pijnë poetët, burim që nuk shteron se ka lirikën humorin, jetën dhe veprën e tij shembullore. I thotë bukur Pelivan Bajrami i njohur, në këngën e tij poetike: “Gurra labe – Xhebro Gjika/ ujë bore, ujë nga Çika /s’ngopemi të pijmë përdita!” Xhebro Gjika është shpallur “Personalitet i Shquar i Labërisë”. Ai s’di gjë, e s’na dëgjon, se ka ikur, ka ca punë…Ai s’ka patur nevojë për dekorata e dafina lavdie, sepse derdhi gjak për Shqipëri e këndoi për Liri. Labëria ka nevojë për emrin e tij, se i bën nder. Shqipëria i jep nder atij dhe gojëbiblilëve si ai dhe, ata shpirtgurgullues si ujëvarat alpine të pranverës shqiptare, i bëjnë dritë e nder me vargjet e tyre – thesar shpirtëror i kombit të vendit të shqipeve, siç na quajnë studiuesit e huaj. Besoj se i bëhet një shërbim i çmuar edhe kulturës kombëtare, sepse vlerësohet një bard i veçantë, një rapsod i formatit të madh si një nga  zërat më përfaqësues, më të plotë, më të fuqishëm të brezit të tij. Xhebro Gjika është Kurorë dafine në mbarë folklorin e Labërisë. Jeta e xha Xhebros është një punë heroike, ndërkohë që ai klasifikohet personalitet i kulturës popullore. Trashëgimia që zotërojmë  nga Xhebro Gjika, pa llogaritur humbjet e rrudhjet, është e begatë edhe falë energjive krijuese të tij.  Xhebro Gjika është shprehja më e spikatur e intelektit, humorit, tabanit popullor të Tërbaçit, duke u bërë një simbol, një sintezë e kësaj treve; është pasqyra më e mirë, më e bukur, e vitryteve më reale të tërbaçiotëve. Figura e Xhebro Gjikës gjendet në çdo fis, në çdo familje tërbaçiote. Historia e Xhebro Gjikës është pjesë, grimcëz e historisë së Tërbaçit, sepse asgjë nuk lind në vend bosh dhe, Tërbaçi përfshin një komunitet, që ka lënë gjurmë, si pjesë e së tërës labe e shqiptare; përfshin një bashkësi sociale me personalitete, me data, me ngjarje të mëdha, krahas të tjerëve. Duhet të kuptojmë që një popull pa figura të shquara, me një të kaluar anonime, s’ka si të ketë përmasë të së nesërmes. Në konstelacionin e yjeve i ndritshëm është pavdekësuar Xhebro Gjika.Vazhdimësia e virtyteve dhe e vlerave të xha Xhebros shprehet shumë qartë te pasardhësit e tij.

           *)  sekretar i Shoqatës “Labëria” për Vlorën dhe kryetar i Shoqatës “Tërbaçi”

 

Europianët shqiptarë të shekullit XIV!

by

Nga Ermal Baze/

Zhvillimi i qyettit mesjetar të Shkodrës gjatë dhjetëvjeccarëve të parë të shekullit XIV, ishte i lidhur edhe me rritjen e popullsisë me ritme relativisht të larta. Qyteti u bë një qendër që thithte vazhdimisht banorë të rinj nga zonat fshatare. Shkodra në shekullin XIV njohur një dyndje të madhe banorësh të rinjt ë ardhur nga fshatrat përreth. Në mjaft raste, autoritetet e mirëprisnin këtë imigracion të brendshëm. Përveccse sillnin gjak e fuqi të reja, të porsaardhurit paraqitnin edhe leverdi të tjera në fusha të ndryshme të ekonomisë tregtare e agrare. Por krahas masve fshatare, popullsisë së qytetit i shtoheshin edhe fisnikë (feudalë) të rrethinave që për një arsye apo tjetrën vendosnin të shpërnguleshin përfundimisht ose ta kalonin aty një pjesë të mirë të kohës për të ndjekur interesat e tyre ekonomikë, ose për të shijuar kënaqësitë që jepte jeta qytetare.Shumë prej tyre kishin prona, magazina dhe kishin blerë edhe shtëpitë e tyre në qytet.
Në gjysmën e parë të shekullit XIV, urbanizimi i zotërve të tokës u bë një dukuri normale. Me kohën, këta përfaqësues të aristokracisë së tokës u integruan në jetën e qytetit, morën në dorë veprimtari të ndryshme ekonomike, fituan statusin e qytetarit dhe shpeshherë u përfshinë në organet drejtuese të komunës.
Banorët e qytetit, që kishin statusin e qytetarit (civis), ndaheshin në fisnikë (nobiles) e popullorë (popolares). Fisnikët përfshinin mëkëmbësin e mbretit në qytet, kontin, qeveritarët e lartë dhe nëpunësit komunalë, komandantët e ushtrisë dhe milicisë, sipërmarrësit e mëdhenj (padronë) të sferave të ndryshme ekonomike, tregtarë, si dhe pronarët e mëdhenj të tokave që jetonin në qytet. Zakonisht shtëpitë e tyre ndodheshin në pjesën më të lartë e më të mbrojtur të qytetit.
Në kategorinë sociale të popullarëve përfshiheshin zejtarët e tregtarët e zakonshëm, rojet e qytetit, bujqit, punëtarët të sferës bujqësore e blegtorale dhe punëtorët e krahut në përgjithësi.
Në qytet kishte dhe kategori banorësh, kryesisht të ardhur rishtas nga fshatrat, që ende nuk e kishin fituar të drejtën e qytetarisë. Këta, me siguri, ishin të përjashtuar nga një sërë të drejtash dhe nga pjesëmarja në jetën politike e shoqërore të qytetit.
Gjithashtu, në Statutete Shkodrës theksohet termi “qytetari i lirë”? ccka na bën të mendojmë se ekziston edhe qytetarë jo të lirë dhe të varur juridikisht e ekonomikisht në shërbimin e dikujt tjetër. Sipas statutit, kjo lloj kategorie sociale në qytetin e Shkodrës përfaqësohej nga shërbyesit dhe shërbyeset, statusi dhe funksioni i të cilëve ishte i trashëgueshëm edhe për fëmijët e tyre. Shërbyesit dhe fëmijët e tyre e kishin të ndaluar që të largoheshin nga padroni i tyre.
Ai person që nxiste arratisjen e tyre nga shtëpia e padronit, ndëshkohej me ligj nga organet e komunës qytetare. Nëse arratisja e shërbyesve shoqërohej edhe më ndonjë akt dëmtues kundrejt padronit, sicc mund të ishte zakonisht vjedhja, “ky i fundit e rimerrte pa diskutim gjënë e tij” (nga “Statuti di Scutari”, kreu 221)
Madje edhe në rastet kur vdiste shërbyesi apo shërbyesja, fëmijët e tyre do të ishin përsëri nën vartësinë dhe kontrollin e padronit të prindërve. “…nëse shërbyesja vdes gjatë lindjes…, djali ose vajza e lindur prej saj do të jetë shërbyes ose shërbyese e padronit të shërbyeses në fjalë”( (nga “Statuti di Scutari”, kreu 202). Shërbyesit dhe fëmijet e tyre duhej të silleshin mirë dhe të mos kryenin veprime të dënueshme ndaj padronit ose njerëzve të tjerë përreth.
‘Kur një shërbyes ose shërbyese, ose fëmijët e tyre vjedhin gjësendi në shtëpinë e të zotit ose diku gjetkë, dhe kur vjedhja provohet, vjedhësi të paguajë dy hyperperë dhe të kthejë sendin e vjedhur” ((nga “Statuti di Scutari”, kreu 220). Padyshim, edhe kjo kategori që përbënte fundin e piramidës sociale në qytetin e Shkodrës, ishte e privuar nga një sërë të drejtash politike dhe shoqërore.
***
Nëse banorët e ardhur prej fshatit dhe vendeve të tjera jepnin ndihmesë në rritjen e popullsisë së qytetit të Shkodrës, faktorë të tjerë shkaktonin rënien e saj. Këtu vijnë në vështrim të parë luftërat dhe pasojat e tyre shkatërrimtare. Rrethanat e shekujve të parë të Mesjetës, kur mjaft qytete u rrënuan për të mos u rimëkëmbur më, u përsëritën here pas here edhe në Mesjetën e mesme dhe në atë të vonë, ku duke filluar nga fundi i shekullit XII e deri në fillim tëshekullit XIV, Shkodra u bë pre e inkursioneve serbe.
Situata rëndohej më tepër edhe nga konfliktet dhe tensionet e brendshme midis kategorive sociale me interesa të kundërta në qytet, që jo rrallë shoqëroheshin me dhunë dhe plaçkitje të pazakontë.
Përballë sulmeve të ushtrive të huaja dhe acarimit të brendshëm, forcimi i sistemit të mbrojtjes përbënte një shqetësim kryesor të autoriteteve dhe popullsisë së qytetit. Meremetimi i mureve dhe i kullave mbrojtëse përbënte në këtë kuptim një veprimtari të rëndomtë.
Përpos luftërave, dukuri të tjera të zakonshme për kohën, si zia e bukës, epidemitë dhe fatkeqësitë natyrore, ndikonin në uljen e numrit të banorëve të qytetit. Epidemitë, si ajo e murtajës, bënin kërdinë posaçërisht në qytet, ku kishte një dendësi të madhe popullsie dhe kushte të papërshtatshme sanitare. Murtaja e vitit 1348, e ashtuquajtura vdekja e zezë, që u përhap në të gjithë Europën e veçanërisht në Italinë Veriore, patjetër që ka shkaktuar viktima të shumta edhe në qytetin e Shkodrës, si pasojë e distances së afërt gjeografike dhe e kontakteve tregtare që kishte me to. Përveç murtajës, edhe epidemi të tjera, si kolera e malarja, mbillnin vdekjen në qytetin mesjetar shqiptar.
Pasoja të rënda për qytetin kishin fatkeqësitë e ndryshme natyrore. Përmbytjet, zjarret dhe tërmetet goditnin here pas here, duke shkaktuar pasoja të rënda e duke ndryshuar edhe fizionominë e tyre.
Për të evituar rrezikun e rënies së zjarreve, autoritetet e komunës së Shkodrës kishin nxjerrënjë dënim prej njëzetepesë hyperperësh dhe shlyerje dëmi për këdo që provohej se i kishte vënë zjarrin qëllimisht shtëpive prej druri ose kashte. Gjithashtu, sipas ligjit, çdo njeri duhet të ndihmonte për të shuar zjarrin, dhe, në rast se nuk e bënte këtë, jo nga pamundësia, por thjesht nga neglizhenca, atëherë ai do të dënohej me një gjobë prej dymbëdhjetë groshësh. Njëkohësisht ligji merrte në mbrojtje edhe kullotat e komunës, ku të gjithë banorët duhet të impenjoheshin për shuarjen e zjarreve në to; ata që i shmangeshin kësaj detyre, qoftë edhe për arsye serioze shëndetsore, ndëshkoheshin me gjobën e mësipërme.
Përveç këtyre, filtrit ligjor nuk i shpëtonin as ndërtimet pa leje. Kështu për shembull, dënohej me një gjobë prej tetë hyperperësh cilido që kapej në flagrancë (qoftë natën, qoftë ditën) duke hedhur themele shtëpie ose shkalle pa lejen e autoriteteve përkatëse. Natyrisht që një kundravajtje e tillë duhej vërtetuar edhe me dëshmitë e nevojshme ligjore; në fund, gjoba e paguar ndahej midis kontit dhe paditësit. Në këtë mënyrë, qytetarëve të Shkodrës iu bëhej e qartë se, për çdo ndërtim të ri, me dritare ose me hajat, në shesh apo në rrugët qendrore të qytetit, ata duhej patjetër të bënin kërkesë paraprakisht, dhe t’i respektonin me rigorozitet ligjet në fuqi. Rrezja e veprimit të ligjit, për sa i përket ndërtimeve, shtrihej edhe më tej se kaq. Kështu, cilido që kërkonte të meremetonte shtëpi me qëllim shitjeje apo këmbimi duhej të pajisej me një dokument të posaçëm noterial dhe të paraqiste një garanci të besueshme. Nëse brenda tri ditëve, që nga fillimi i punimeve nuk shfaqej ndonjë ankesë, cilido lejohej t’i vazhdonte punimet normalisht.
Lupa e kujdesshme e ligjit vinte në dukje dhe njëkohësisht ofronte zgjidhje edhe për ndërtesa apo fragmente ndërtesash në prag të rrënimit. Në rast se, në qytet konstatohej një mur, një” arkitra aponjë element tjetër arkitektonik që rrezikon të shembet, atëherë gjykatësit kishin për detyrë të urdhëronin pronarin përkatës, që ose ta riparonte ndërtesën që zotëronte ose ta rrëzonte përfundimisht atë, në mënyrë që të mos dëmtohej njeri. Në rast mosbindjeje ndaj urdhëresës, këtë proces e ekzekutonte gjykatësi me shpenzimet e pronarit; këtij të fundit, përveç këtyre shpenzimeve, i ngarkohej si ndëshkim edhe një gjobë prej tetë hyperperësh.
Në kuadrin ligjor përfshiheshin edhe aspekte më të detajuara të jetës së përditshme, siç ishte respektimi i privatësisë së fqinjit dhe ruajtja e higjenës. Një ligj për t’u pasur “zilf’ edhe në ditët e sotme ishte padiskutim, ai sipas të cilit: kushdo mund të hapte një dritare mbi shtëpinë e fqinjit, për arsye ndriçimi dhe ajrosjeje, por në asnjë mënyrë nuk lejohej të hidhte plehra mbi shtëpinë e tjetrit. Përveç murosjes së dritares, ky gjest i shëmtuar penalizohej edhe me një gjobë prej dymbëdhjetë hyperperësh, që ndahej midis kontit dhe komunës. Në mënyrë kategorike, ndalohej hedhja e plehrave nëpër rrugët e qytetit. “Urdhërojmë që askush të mos flakë plehra nga dritarja, ballkoni apo qilari në rrugë publike ose në çdo lloj rrugëkalimi tjetër të qytetit tonë. Kundravajtësit do rë’ ndëshkohen me dymbëdhjetëgroshëgjobë, gjysma e të cilave do t’i shkojë kontit dhegjysma komunëd’. Me anë të këtij ligji synohej ruajtja e rregullit dhe e pastërtisë, si në rrugët qendrore ashtu edhe në ato periferike të qytetit. Gjithashtu, në funksion të higjenës dhe parandalimit të epidemive, Statutet e Shkodrës përmbajnë dispozita që disiplinonin hedhjen e dherave të ndërtimit, dhe derdhjen e ujërave të zeza e të bardha në kanale e gropa të posaçme.
Pavarësisht se problemet e higjienës qytetare gjenin pasqyrim në Statutet e qytetit të Shkodrës, kushtet e jetesës, veçanërisht në lagjet popullore mbeteshin shumë të rënda dhe shtëpitë e ulta me dërrasë e kashtë të ngjtura njëra pas tjetrës, rrugët e ngushta e të errëta, që ktheheshin në depozita plehrash e ujërash të zeza, bëheshin vatra zjarri e epidemish vdekjeprurëse.
Problemi i rendit e i sigurisë publike ishte gjithashtu një shqetësim i vazhdueshëm dhe që nuk lidhej vetëm me situatat e jashtëzakonshme të konflikteve të jashtme. Rastet e sulmeve dhe të plaçkitjeve ndaj qytetarëve dhe pronës së tyre ishin të shpeshta, veçanërisht në orët e vona. Statutet e Shkodrës i detyronin qytetarët që lëviznin natën të mbanin pishtarë të ndezur për t’u identifikuar nga rojet e qytetit. Nëse ndokush kapej duke lëvizur pa pishtar “pas rëniessëkëmbanës së tretë”, atij i viheshin në ngarkim të gjitha yjedhjet që rastësisht ndodhnin atë natë në qytet. “Nëse pas rënies së këmbanës së tretë një person, qoftë ai klerik ose laik, do të kapet duke lëvizur nëpër qytet pa pishtar, atij do ti ngarkohen të gjitha dëmet që mund të kenë ndodhur atënatë. Nërastse nuk kapasur të tilla, kleriku ose laiku në fjalë detyrohet të paguajë gjobën prej dymbëdhjetë groshësh, gjysmën kontit dhe gjysmëm tjetër komunës. Për këtë mjafton dëshmia e dy ose e tre rojeve, e dhënë në betim”.
“Ndalohet të drejtohen derdhjet e ujërave mbi çatinë e fqinjit, gjë që do fa dëmtonte atë. Përkëtë të veprohet siç ka qenë zakon më parë. Nëse dikush vepron kundër, të paguajë si gjobë dymbëdhjetë grosh të Sklavonisë, prej të cilave gjysma i shkon kontit dhe gjysma paditësif.
Për numrin e lartë të vjedhjeve dhe për parandalimin e tyre, e drejta: “Nëse provohet se dikush i ka vjedhur diçka komunës, ai dënohet me njëzet e pesë hyperperë Sklavonie, me shlyerjen e dëmit dhe me ndalimin që mund të marrë ndonjë ofiq në komunë”.
Masa të rënda ndëshkuese parashikoheshin per ata persona, që grabisnin pasurinë e komunës, si dhe për ata që ndaloheshin per vjedhje të përsëritura. 1 Madje, këta të fundit, pas shlyerjes së dëmit dëboheshin edhe nga qyteti. Për të reduktuar numrin e yjedhjeve dhe të grabitësve, komuna qytetare e Shkodrës lëshonte urdhëresa ndaj fshatrave dhe rrethinave përreth, që të mos strehonin kontigjente hajdutërie si dhe të mbanin përgjegjësi nëse qytetarët e saj grabiteshin në afërsi të tyre. Meqënëse si pasuria e komunës ashtu edhe ajo personale konsideroheshin të rëndësishme, rrjedhimisht edhe masat ndëshkuese ndaj grabitjeve apo dëmtimeve ishin mjaft të rënda. Përveç dënimeve individuale, ligji nuk ngurronte të jepte edhe dënime kolektive, ku përfshihej i gjithë fshati, e ndonjëherë disa fshatra bashkë. Njëzetepesë hyperperë ishte gjoba për cilindo fshat apo katund rreth e rrotull qytetit të Shkodrës që mbante të strehuar dhe nuk dorëzonte ndonjë yjedhës, i cili në të kaluarën e tij ishte zënë në faj e sipër një apo dy herë.794 Përveç kësaj gjobe, e cila ndahej përgjysëm midis kontit dhe komunës, fshati duhej të shlyente edhe të gjitha vjedhjet që kishin mbetur pa u identifikuar. Këmbëngulja e fshatit për të mbajtur në gjirin e tij grabitësit në fjalë, shërbente si provë fajësuese në këtë rast. Gjithashtu, fshati ose ferma ishte i detyruar të dëmshpërblente deri në një çdo qytetar të Shkodrës, që do të grabitej në hyrje apo afërsi të tij. Nëse donte t’i shmangej mjekrës, të cilat jo rrallë shoqëroheshin me dëmtime dhe fraktura serioze për shëndetin e njerëzve: “… nëse i ka thyer ndonjë kockë, me gurë ose bastun, të paguajë tetë hyperperë, ku përfshihen të gjitha llojet e dëmtimit, për të cilat njeriu i dhunuar shtrëngohet të zerë shtratin”.Të gjitha këto forma të goditjeve dhe rrahjeve sanksionoheshin me gjoba në vlerë monetare, ku më e larta parashikohej për shkuljen e mjekrës, e cila konsiderohej si humbje e rëndë e dinjitetit, personalitetit dhe nderit të burrit (shenjë zhburrërimi) “Nëse provohet se një person i ka shkulur tjetrit mjekrën, fajtori dënohet me pesëdhjetë hyperperë, që ndahen përgjysmë mes kontit dhe atij që ankohet”
Forma ndëshkimi deri diku të njëjta me rrahjet, parashikoheshin edhe për plagosjet e rënda që shkaktoheshin në mënyrë të qëllimshme, sidomos në ato raste kur përdoreshin armë të tilla si shpata, shigjeta dhe sende të tjera prej hekuri. Përjashtim nga sanksionet, bënin vetëm plagosjet e shkaktuara gjatë lojës. “Nëse një person plagos dike duke luajtur, nuk detyrohet të paguajë asgjë”.
***
Fakti, që në kuadrin ligjor lidhur me këtë aspekt, përfshiheshin situata dhe kombinime nga më të ndryshmet, na bind se respektimi i të drejtave dhe mbrojtja e dinjitetit të grave në atë periudhë ishte i njëmendtë dhe vlerësohej seriozisht. Nëse një grua e martuar ankohej per perdhunim, rrahje apo grabitje nga ana e një kleriku, atëherë ajo duhej besuar edhe pa dëshmitarë. Kleriku menjëherë ndëshkohej me një gjobë prej pesëdhjetë hyperperësh, nga të cilat gjysma i kalonte peshkopit, një e katërta i takonte kontit, dhe një e katërta që mbetej i jepej gruas paditëse.
Gjithashtu, normat statutore parashikonin edhe rastin kur një burrë përdhunonte një grua të ndershme dhe të pamartuar. Në këto rrethana, nëse edhe burri ishte i pamartuar, atëherë ai detyrohej të bashkohej me të në martesë të ligjshme. Por nëse si burri ashtu edhe gruaja ishin të martuar, atëherë ai dënohej me një gjobë prej pesëdhjetë hyperperësh, që ndaheshin përgjysëm midis kontit dhe gruas. Në dallim nga rasti i pare kur gruaja besohej edhe pa dëshmitarë, në këtë situate ajo duhet të jepte prova bindëse.

Masa tepër të rrepta ndëshkimi, statuti parashikonte për gratë e përdala, të cilave nuk u lejohej të mbanin kapele në kokë dhe të banonin e të shoqëroheshin me zonjat fisnike të qytetit. Femrat me moral jo të mirë, që merreshin me veprimtari të ndaluara rriheshin me shkop dhe dëboheshin brenda tri ditëve nga qyteti. “Nëse njëgrua provohet se është e përdalë nga dëshmia e dy ose e tre burrave, të mos lejohet të mbajë kapele në kokë, siç është zakoni ynë, as të shoqërohet me këdo. Nuk i lejohet të rrijë ose rë’ banojëpranë zonjave fisnike. Në kundërshtim me këto urdhra, do të dënohet me tetë hyperperë që ndahen midis kontit dhepaditësit. Nëseprovohet se një grua e përdalë bën punë të liga ose kërkon të prishë të tjerët, ajo duhet të lerë qytetin tonë brenda tri ditësh dhe nëse e kapërcen këtë afat, tëndëshkohet me tetë hyperperëgjobë, tësilletrrugëve tëqytetit’ duke u rrahurme shkop dhe në fund rë’ syrgjynoset dhe kurrë të mos kthehetnë token tone”. Gjithashtu, grate e përdala dhe prostitutat ishin të përjashtuara nga e drejta për të trashëguar pasurinë e familjes së tyre, “…kur vajza përfundon në prostitute, edhe nëse babai dhe nëna kanë vdekur, vëllezërit e kanë pushtetin ta përjashtojnë motrën e tyre prostitute nga trashëgimia; nëse kjo motërprostitute nuk ka baba, nënë apo vëllezër tëgjallë, por vetëm motër që ështëgrua e ndershme, atëherë kësaj të fundit duhet ti kalojë dhe pjesa e motrës së përfolur”.H41 Me siguri, që këto sanksione të ashpra merreshin kryesisht, për tvi prerë rrugën nxitjes dhe zhvillimit të prostitucionit. Burri në përgjithësi duhej të tregonte respekt ndaj gruas dhe nuk duhej ta braktiste atë për shkak të pajës ose pasurisë së pakët të saj. Paja e saj nuk duhej tjetërsuar ose shpenzuar nga bashkëshorti, me qëllim mbrojtjen e të drejtës pasurore të gruas. Atij gjithashtu nuki lejohej që të përdorte pajën e bashkëshortes së tij për të shlyer taksën e gjakut ose urazbën. “Asnjë burri nuk i lejohet të marrë diçka nga paja e së shoqes per të paguar një gjakmarrje apo urazbë. Komuna duhet ti dalë në mbrojtje gruas, ndërsa burri që kryen një marri të tillë ta paguajë atë nga xhepi i vet”.

Fragmente nga “Një qytet me Statute”

HËNA DHE DIELLI, SIMBOLE KULTIKE NË DY KOKAT E SHQIPONJËS PELLAZGE

by

Pelasgetë kishinë nje besë te bukur’ e vjershëtore. Besonin gjithe shenjat’ e natyrës e trupet’ e qjellit; i faleshinë  djellit, henës, yjevet të mëdhenj, qiellit,revet,eresë,detit e të tjerave. Kjo besë, që thuhet “mythologji” eshte bes’ e të parëvet prindër tanë, pelasgvet./Sami Frashëri /

SHKRUAN:FATBARDHA DEMI/

 Foto: Aleksandri i Madh mbi qeleshen e të cilit dallohen qartë simbolet e besimit sellenik: Hëna dhe ylli tetë-cepësh/

Mbi  simbolin e flamurit shqipëtar, shqiponjës dy krenore të zezë në fushë të kuqe, janë bërë studime të shumta. Studiuesit e lashtësisë, pohojnë njëzëri se, shqiponja është një nga figurat kultike më të lashta, më të fuqishme dhe më jetëgjata. Edhe në ditët e sotme, ajo vazhdon të përfaqësoje gjuhën, kombin, emërtimin e Shqipetarëve, por edhe simbolet shtetërore të vëndeve të tjera, brënda dhe jashtë Europës.

Megjithatë, simboli i shqiponjës nuk ka aritur të trajtohet shkencërisht në domethënien e saj historike. Ka patur shumë hamëndsime, sidomos për qënien e dy kokave të drejtuara në anë të kundërta, përmendja e të cilëve do të hante shumë vend e kohë, dhe mendoj se janë të bazuara thjesht në ngjarjet historike dhe simbolin e dyfishtë, se sa pikërisht në natyrën e saj, si simbol kultik i BESIMIT  të Pellazgëve hyjnorë.

Përse Flamuri i shqipëtarëve (dhe jo vetëm ay, tek Kombi ynë) përfaqëson : Historinë e lindjes së besimit, njohjes së natyrës,  zhvillimit dhe e organizimit politik, e njeriut të parë në Lashtësi ?

Që t’iu pergjigjemi të gjitha këtyre atributeve të flamurit tonë, duhet të zbulojmë fillimisht se si u krijua emërtimi dhe kulti i shqiponjës dhe domosdoshmërisht të hyjmë në labirinthin e thellësisë së kohrave.

 

Kur lindi gjuha dhe besimi, tek njeriu primitiv ?

Një prej themeluesve të historisë moderne të besimit, Mircea Eliade (1907-1986) është shprehur se: “Duke qënë një dukuri njerëzore, besimi është edhe një dukuri shoqërore, gjuhësore dhe ekonomike – është i pakuptueshëm njeriu jashtë gjuhës dhe jetës në bashkësi”(1)

Prof. Anxhelo Karkanji (Angelo Carcagni), duke studiuar vizatimet e njeriut primitiv në shpellën Grotta dei Cervi në Porto Badisco (Itali), ka nxjerrë përfundimin se lindja e besimit është e lidhur me lindjen e gjuhës. Shtytja ndaj besimit mund të jetë e lindur, me qënëse e vërejmë në të gjithë botën, por sot mundet të pohojmë nga llogjika e fakteve, se besimi është zhvilluar krahas me gjuhën (si mjet komunikimi), afërsisht 50 mije vjet përpara. (2) Për të shprehur besimin e tij, njeriu primitiv fillimisht ka zhvilluar në formën e mjaftueshme për komunikim – gjuhën, dmth një sasi të caktuar fjalësh. Për këtë arësye në besimin pellazg, por edhe në fetë e reja që lindën prej tij, thuhet se: “E para ishte fjala”.

Prof Angelo Carcagni në studimin e tij “Gjuha dhe mendimi simbolik”, pohon se fjala që krijoi njeriu primitiv, nuk përcaktonte vetëm një send apo dukuri, siç ndodh sot, por  shprehte një mendim të tërë. Për rrjedhojë, fjala luante rolin e një simboli : “ Me zhvillimin e të folurit, njeriu primitiv përftoi një mundësi të re të marrdhënieve në komunitet, të  shkëmbimit simbolik (fjala-simbol)…Roli i saj zanafillor (i fjalës) është ndërtues në zhvillimin e njeriut dhe duhet të njihet në përbërësit e saj kryesor: Të vendosë identitetin e grupit, të krijojë një rregull shoqëror të lidhjes dhe të bashk-jetesës,të disiplinojë sjelljet subkoshiente…Kur flasim për shenja dhe simbole të botës neolitike, të jetës neolitike, të qytetrimit neolitik, nuk bëhet fjalë për çështje thjesht emërtimesh…nuk gjëndemi përballë “shënjave” të thjeshta , sepse mbrapa këtyre shënjave, mbrapa këtyre simboleve përcaktuese (fjalës) ndodhen ide, koncepte, këndvështrime mbi botën e deri edhe ndjenja dhe emocione. (3) Duke kuptuar se gjuha e parë që krijoi njëriu, përbëhej nga fjalë-simbole që shprehnin një mendim të thjeshtë (më vonë edhe ide të kuptueshme vetëm nga “njerëz të zgjedhur”), kemi gjetur ÇELËSIN që hap portën e labirintit të Lashtësisë dhe të besimit pellazg, nga e ka origjinën edhe emri dhe miti i shqiponjës i flamurit tonë kombëtar.

Ku e mbeshtes këtë mendim?

Lieblein, në një paragraf të shkruar në vitin 1884 pohonte se: “ Vete idea e Zotit ishte zhvilluar në një periudhe më të herëshme të gjuhëve sesa gjuha indo-europiane…Kur të kemi arritur deri kaq larg (sa të zbulojme këtë gjuhë zanafillore-shën im), ka shumë të ngjarë, që në këtë gjuhë parahistorike, të gjejmë edhe fjalë që shprehin idenë e Zotit “ (4)

Për lidhjen e fjalës me besimin ka shkruar Ptahhotepi (2400 pk): “Fjala shkruhet me një yll, sepse synohet të përndritet shpirti i lexuesit me një dritë me prejardhje hyjnore”. (5)

Prof Angelo Carcagni dhe studiuesit e tjerë, dëshmuan natyrën simbolike të gjuhës së parë, të krijuar në lashtësi dhe lidhjen e saj me besimin, por nuk kanë mundur ta vërtetojë me fjalorin e gjuhëve të lashta apo të atyre që fliten sot.

Të parët që e kanë faktuar me anën e gjuhës këtë lidhje, kanë qënë studiuesit arbër. Në veprën madhore “Thoti fliste shqip” Xhuzepe Katapano zbërthen emrin e shqiponjës (AIN në arbërisht), duke pohuar filozofinë e besimit Pellazg : A=At,Parimi i Parë, Zot At i Përjetshëm , I=Fjala Krijuese , N= protomateria (lënda fillestare, e parë, prej nga u krijuan të tjerat) (6)

Studiuesi zbuloi tek shkrimet në papiruse,  gdhëndjet e gurta të Piramideve  apo në emertimet e Perëndive të Egjiptit të lashtë, edhe shumë fjalë/simbole të tjera, të besimit pellazgo-ilir, me anën e gjuhës arbërishte (shqipe).

Ky fakt mbështetet në gjeografinë historike të përhapjes së fiseve pellazgo-ilire dhe të miteve të tyre, një prej të cilave është edhe ay i shqiponjës. Spiro Konda pohon se “Atje ku ka fjalë pellazgjike, atje gjënden edhe pellazgë që banojnë” (7)

Përfundimi i parë : Gjuha pellazgo-shqipe ka natyrë simbolike (ku një fjalë përfshin një mendim apo frazë të tërë dhe ka disa kuptime) gjë që nuk vërehet në gjuhët e tjera të ashtuquajtura në shk19 “indo-europiane”. Për rrjedhojë, gjuha pellazgo-shqipe është gjuha e parë e njeriut primitiv e hapsirës euro-afro-aziatike. Gjuha shqipe, krahas besimit pellazgjik (sellenizmit), ka një moshë afro 50 mije vjeçare. Shqiponja, që ka përfaqësuar vetë Krijuesin (Zotin) dhe Fjalën e tij, është nderuar si figurë kultike e tij më e rëndësisheme dhe gjuha e krijuar nga njeriu primitiv, u quajt “gjuha e zogut” (e shqipes) dhe ka qënë gjuha e Besimit të parë, që vazhdon të flitet edhe sot nga shqipetarët dhe arbëreshët, në çdo cep të Botës.

 

***

 

E panjohura më e madhe rreth figurës së shqiponjës, sigurisht lidhet me paraqitjen e saj në lashtësi, me dy koka të kthyera në anë të kundërta, e zbuluar edhe në tempullin e parë të Pellazgëve në Dodonë, në vitin 1878.(8) Duhet pohuar, se krahas saj, ka qëndruar edhe trajta e shqiponjës me një kokë. Deri më sot, nuk është bërë ndonjë lidhje apo dallim midis tyre apo hershmërisë së njërës ndaj tjetrës. Kjo bashkjetesë është pasqyruar edhe në flamujt apo heraldikat, si dhe në çdo krijimtari të traditës së periudhave të ndryshme. Mendoj se shpjegimi më i saktë i qënjes së dy kokave  tek shqiponja, duhet kërkuar tek lidhja e saj (e padyshimtë) me shqiponjën njëkrenore – të zogut që përfaqsoi KRIJUESIN.

 

Krijuesi me fytyre te panjohur    

Le të kthehemi sërisht tek vizatimet në muret e shpellave, që janë dëshmitë e para materiale që kanë mbritur në ditët tona, nga periudha më e herëshme e njeriut që flet dhe mendon.

Në vizatimet e shpellës Grotta dei Cervi, ndërmjet figurave të shumta të botës që e rrethonte njeriun primitiv, duken edhe vizatime abstrakte (ajo sipër), të lidhura sipas studiuesve me besimin. Vënd të veçante, zë portreti i “shamanit” (më poshtë), drejtuesit dhe organizuesit të parë të një bashkësie primitive. Në figuren në të majtë, është “shamani” prehistorik (në shpellën Grotta di Cervi) dhe në të djathtë, i një periudhe shumë më të vonshme, i një mbreti tokësor të hyjnizuar-Perëndia Bes. (më gjatë tek shkrimi “Si u hyjnizua BESA e arbërve në tempujt e faraonëve”)

Emërtimi “shaman” është i shekujve të fundit, por në gjuhën shqipe mund ta shprehim më sakt me emrin “Kreu” apo “Ati”, siç e gjejmë për mbretin-bari të Thesprotisë pellazge (Niko Stillo “Etruskishte Toskerishte”). Pa dyshim se ka qënë, jo vetëm i fortë fizikisht dhe i gatshëm t’i vërsulej kujtdo që mund të rrezikonte jetën e gjinisë së tij, por edhe një verejtës i palodhur i botës që e rrethonte dhe mendimtar, se si te mbrohej prej saj. Duke vërejtur, Kreu mësoi të vlerësojë forcën e natyrës dhe botës shtazore, por dhe të mundësive të njeriut për t’u mbrojtur. Ky “peshim forcash” e shtyu të kërkojë dhe të shpik, për të mbijetuar, “mjetet”(por edhe me pamjen e tij), për “duelin” me kundërshtarin.

 

Ishte Kreu, që morri vëndin e ndërmjetësit, midis gjinisë së tij dhe rrezikut, të cilin e luftonte por edhe e merrte me të mirë. Shumë shpejt, njeriu primitiv vërejti se vetëm me NJE-rën, nuk mund të matej, bile as ta shikonte formën e saj, as ta prekte dhe as t’ia dëgjonte zhurmën apo zërin. Fuqia e saj ishte kaq e madhe, sa mund të zhdukte çdo gjë të lëvizshme apo të palëvizshme në natyrë, bile edhe vetë atë e fisin e tij.  Kur çfaqej AJO, çfaqej edhe njeriu dhe bota përreth tij, kur largohej, bashkë me të zhdukej edhe bota që e rrethonte njeriun primitiv dhe sundonte vetëm errësira-Terri. Ishte AJO që krijonte gjithshka!  Fuqia e saj bënte të mundur të çfaqej e të zhdukej edhe vetë Terrin . Atëhere Kreu dhe njerëzit e fisit, vendosën ta nderojnë, ta marrin me të mirë, t’i kushtojnë valle dhe muzikë, t’i çojnë një pjesë nga gjahu dhe prodhimet e tyre.

Në mëndjen e njëriut primitiv, akoma shumë pranë botës shtazore, AJO ishte DRITA! Studiuesi Jaho Brahaj me të drejtë e emërton “Nëna e Madhe e Dritës së Jetës”. Kështu lindi Besimi i Dritës hyjnore!

Për të mos u zgjatur në këtë pikë, po sjell një dëshmi të përkryer, të studiuesit dhe patriotit Adem Demaçi, me titull “Kush është Zoti ?” ku shprehen qartë të gjitha karakteristikat fizike, kimike dhe filozofike të kësaj dukurie natyrore.

Mjafton në vënd të emrit “Zoti”, të vendosni “Drita” dhe do të vëreni se nuk do të ketë mosperputhje, në asnjë përcaktim: “Zoti është i vetëkrijuari dhe krijuesi i gjithësisë e i asgjësisë. Zoti nuk ka formë as fillim, as mbarim. Zoti nuk ka pamje, as formë, as ngjyrë, as shije, as erë të caktuar. Zoti ngërthen në vetvete të gjitha pamjet, të gjitha ngjyrat, të gjitha shijet e të gjitha erërat e mundshme.

Zoti është edhe përtej teheve të gjithësisë e cila edhe më tutje zgjerohet. Zoti i tejkalon të gjitha dimensionet hapësinore e kohore në kuptimin e mendjes së kufizuar njerëzore e cila njeh vetëm kohë njëvijore që mbështetet në kujtesën e vet të vazhduar që përdorë si pikë të brendshme referuese egon e vet.

Prandaj, mendja e kufizuar në kohë e në hapësirë, duke u mbështetur në përvojën e vet, mendon se edhe Zoti edhe shpirti edhe energjia duhet ta kenë një fillim të vetin, duhet ta kenë të kaluarën edhe të tashmen e vet. Në të vërtetë, vetëm mendja dinamike e ka të qartë se Zoti është i amshueshëm, sepse ai është vetëm në të tashmen, vetëm në prezent. Sepse vetëm e tashmja ka të kundërtën e vet… Zoti është gjithkund, sepse Zoti është i gjithëpranishëm. Të gjitha shfaqjet ose manifestimet fizike, bimore e biologjike janë shfaqje,ose manifestime të Zotit. Gjuha e Zotit është heshtja.” (9)

 

Duhet të sqaroj se, Drita është vlerësuar nga njeriu primitiv, por edhe sot e kësaj dite, me ngjyrën e bardhë, ndërkohë që kjo ngjyrë përftohet nga 7 përbërësit e saj me ngjyra të ndryshme. Në këtë kuptim, mund të themi se nuk ka një ngjyrë të vetën specifike, sepse përmban në vetvete edhe ngjyrat e tjera, pra nuk ka ngjyrë.

 

Siç dëshmon Mehdi Frashëri, Shqipetarët edhe sot bëjnë be “Për këtë dritë!” (10) Këtë pohim na e sjellin edhe studiues të tjerë  si Dhimitër Pilika:“Gurra e stërmoçme na bindin se ylli lutej si perëndia e Dritës” (11)

Mark Tirta: “Shqiptarët besonin se flaka e zjarrit është një perëndi, prandaj edhe sot bejne be “për këtë zjarr”, “për këtë dritë” (12) George G. M.James: “Misteret egjiptiane kishin tre nivele studentësh : a)njerëzit e vdekshëm  dmth njerëzit në provë b) inteligjentët dmth ata që kishin arritur vizionin e brëndshëm dhe c) krijuesit ose Bijtë e Dritës, të cilët njësoheshin me Dritën (ndergjegjen e vërtetë shpirtërore).” (13)

Spiro Konda pohon se :” Rrënja “di”në sanskritisht do te thote “ndrit” ,shkelqej” (14) Edhe studiuesi arbëresh Xhuzepe Katapano e shikon Krijuesin në këtë këndvështrim: “…Prejardhjen dhe natyrën e burimit të ndritshëm : Zotin, mendimin e tij, të shfaqur brënda relativitetit të asaj kohe dhe hapsire, si “dritë bardhësore”. Prandaj mendoj se shkenca ezoterike e lashtë, e pandryshueshme sepse e sakte ,e mësuar në tempujt e Egjyptit-qëndër e botës-dhe e rrezatuar ngado , është me origjinë « boreale » (ipe-borealet jane dardano-thesprotët – shën im) (15)

Duke nënkuptuar Krijuesin si “dritë bardhësore” emrin “bardhë” e gjejmë në toponime, emra njerëzish dhe fisesh. « Mbreti Dardan Bardhylus, “Ylli i Bardhë”(449?-359?BC) ishte ai, i cili formoi fillimisht mbretërinë e Maqedonisë dhe që e cila më pas, u shndërrua në perandorinë e famshme maqedonase nga Philipi II (359-336 BC)» (16)

Historiani, Dion Kasi, thotë se, “Vendi që quhet sot Maqedoni ish i banuar prej barbarëve: ”Ilirë dhe Bardhë”… » (17) “

Në gjuhen e hititëve dhe në atë ilire, fjala “ALP” do të thotë “i bardhë” (18)  ,nga vjen edhe emërtimi i vargmalit më të gjatë në Europë, që vijojnë edhe në trevat tona –Alpet. Edhe emri i mbretit të parë të Thesprotisë ka qenë “Alpan” (Alban) (Niko Stillo), si sinonim i mëvonshëm i emrit Bardhyl (bardh+yll – ylli i bardhë).

Studiuesit dëshmojnë se Zoti në fillim qe grua, edhe në gjuhën shqipe emërtimi është i gjinisë femërore (Drita) edhe tempulli i parë i institucionalizuar i pellazgëve-Dodona, i kushtohesh një perëndeshe grua (Sellenës/Hëna) emrin e së cilës e mori besimi hënor pellazg “sellenizmi”, (sot i shperfytyruar në përmbajtje – “hellenizmi”). Edhe shqiponja, përfaqësuesja e saj, në gjuhën shqipe nuk ka gjini mashkullore. (19)

 

Fshehja e emrit të vërtetë të Krijuesit (më sakt Krijueses) në rrjedhën e shekujve është bërë qëllimisht. Fillimisht për ta mbajtur të fshehtë nga fiset e tjera, sepse siç vërejnë studiuesit, besimi lindi si një mjet mbrojtjeje.  Në shekujt e më vonshëm, edhe emrat e Perëndive të herëshme prehistorike, nuk tregoheshin dhe autorët e lashtësisë, padrejtësisht dëshmojnë se Pellazgët e gadishullit Ilirik, nuk u kishin vënë emra perëndive të tyre.  Që nga kjo periudhë, për Krijuesin u ligjësua që të mos i përmendej emri, ndërkohë u hyjnizuan me emra, “pasardhësit” e saj: Hëna/Sellena, Dielli/Apollon dhe një varg i gjatë Hyjnish e Hyjneshash, të ndër-lidhur ndërmjet tyre, me një fill të ngatëruar farefisnor.

 

A është shprehur figurativisht Drita hyjnore (Zoti)?

Në Europën jug-lindore në qeramikën neolitike (mijëvjeçari i VII pk) e deri në periudhën e bronxit , dallohen figurina që paraqesin gruan me kokë-zogu, që sipas studiueses Marija Gimbutas (“Il linguaggio della Dea” ) duket se shërbejnë për të njejtin qëllim: “për të shprehur Krijuesen hyjnore”, (20). Ky binjakëzim midis gruas/krijuese dhe zogut/shpendit të lartësisë, ishte shprehje e mënyrës simbolike të përcaktimit, nga ana e njeriut primitiv, të idesë së Krijueses-DRITËS hyjnore, të emërtuar nga studiuesit “Dea-zog” (Hyjnesha-zog), model arkaik i Sfinksit të më vonshëm. Një model i bukur i saj (majtas) ndodhet në muzeun e Prishtinës në Republikën e Kosovës.

Për nga bukuria e paraqitjes,mund t’i quajmë “Mona Lizat” zanafillore Pellazgo-Ilire.

Po përse mendojmë se ky zog, ka qenë shqiponja?

Për tre arësyje: 1) Studimet paleografike e dëshmojnë Shqiponjën mbreterore në Europë, që në periudhën e Pleistocenit të mesëm (800 000-128 000 pk) (rapaces.lpo.fr/aigle-royal/presentation-de-laigle-royal‎) dhe njeriu primitiv e vlerësonte mbi kafshët e tjera, sepse ishte shpendi qiellor më i fortë, fluturonte më lart dhe ushqehesh në tokë. Pra ishte kafshë e Qiellit dhe e Tokës dhe në këtë drejtim kishte përparësi ndaj luanit. 2) Në periudhat e më vonshme figura e shqiponjës shprehet qartazi tek skulpturat e para të Sfinksit (gruas me krahë dhe këmbë zogu) dhe tek të gjithë Perënditë femërore me krahë dhe shumë më vonë ato mashkullore, si simbol i natyrës së tyre hyjnore dhe 3) Siç pohojnë studiuesit, shqiponja dhe jo ndonjë shpend tjetër është kulti më i lashtë.

Shume karakteristika të mënyrës së jetesës së shqiponjës, u ndoqën nga njeriu zanafillor dhe u kristalizuan në karakterin e iliro-pellazgëve si: lidhja e fortë me truallin dhe familjen e tij, sulmi i furishëm, besnikrija etj. Lidhja e Dritës hyjnore me “të tjerët” bëhej nëpërmjet rrezeve në formën e dorës (në një nga flamujt e përdorur nga shqiptarët, ka patur edhe figurën e dorës). Shqiponja dhe Rrezja (Perëndia Ra tek egjiptianët) personifikonin Krijuesen-Dritë.

Rrezet, si simbole të Dritës hyjnore, u vendosën në formë kurore mbi kokën e Mbreterve  duke dëshmuar hyjnizimin e tyre pas vdekjes.

Edhe mbi kokën apo dy kokat e shqiponjës, kemi kurora-rreze, që me kalimin e shekujve u shndëruan në kurora të stilizuara mbretërore, që kishin humbur tashmë kuptimin e tyre hyjnor dhe përfaqsonin pushtetin e mbretit, familjen mbretërore apo fisnikët me lidhje farefisnije me të.

 

Drita hyjnore dhe miti i Shqiponjës

Përpara se të flasim për mitin e shqiponjës është e nevojshme të përmëndim, një nga pengesat shumë të rëndësishme të Historiografisë : Mosnjohjen e dialekteve të gjuhës pellazgo-shqipe, gegërishtes, toskërishtes si dhe të gjuhësisë historike. Po sjell një shëmbull pikërisht për emrin e shqiponjës dhe të vendit tonë . Studiuesi Sh.S. duke folur për emerin e popullit “Shqipetar” dhe të vendit tonë “Shqiperi”, pohon se : “Studiuesi me të drejtë u largohet formave romantike dhe madhështuese të shpjegimit të emrit etnonimik të shqiptarëve, përmes një shenje që nuk ka qenë ndonjë herë totem i shqiptarëve, shqiponjës apo formës së shkurtër, shqipes” .( 21)

Janë të shumtë edhe studiues të tjerë, që emërtimin “shqipetar” dhe “Shqiperi”, e lidhin me ngjarjet e shk 15 në kohën e Skënderbeut, duke e quajtur si një emërtim të vonët mesjetar. Por faktet historike pohojne të kundërtën. Arkeologu Hasan Ceka dëshmon se, shqiponja si emblemë kombëtare shqipetare, nuk është as e shekullit tonë, as e kemi trashëguar vetëm nga mesjeta, por ka zbukuruar shpinën e një tok monedhash të Ilirisë, si psh të Lidhjes Epirote, Bylysit, Apollonisë, Orikut (H.Ceka « Monedhat Antike-burim historik », « Shkenca e Jeta »Tirane,1976 nr.4 f27,28) (22)

 

Gjithashtu, në rast se i drejtohemi folklorit të krahinës së Çamërisë, emërtimi i këtij shpendi dhe i vendit të arbërve i ardhur që nga lashtësia,  ka qënë “Ipe” dhe “Iperia”. Sikurse edhe emërtimi në arbërisht “AIN”, ky emër është fjalë/sombol i besimit pellazg. Përdorimi i lashtë i këtij emërtimi, faktohet nga emërtimi “Epir”(Shqipëri) ku dy zanore “i” dhe “e” kanë shkëmbyer vendin tek bashkë-tingllorja e parë “p”, një dukuri e njohur gjuhësore. Kështu nga Iperi, u bë Epiri – Epir. E gjithe krahina e Epirit është një pjesë e Shqiperisë së lashtë, emër i zogut hyjnor të Krijuesit. Sipas R.Bedo, në mburojen e trefishtë të mbretit Geyron, paraqitet shqiponja e zezë, që lidhet me simbolin e lashtë të Epirit. (23)

Në gurën popullore të Çamërisë, në këngët kushtuar Ali Pashë Tepelenës, e gjejmë të përdorur pikërisht në këtë formë. Në një goj-dhënë çame për Ali Pashën, treguar nga një shërbëtor manastiri thuhet: “…Ali, e di se do të bënesh njeri i madh e do të kumandoç gjithë Iperon?…Aliu u bë më i madhi e më trimi në Ipero, pas Pirros” (24) Nuk mund të ri pa thënë, se gjuhëtaret që merren me drejtshkrimin, duhet të mos lejojnë heqjen e gërmave në emërtimet që na vijnë nga të parët tanë. Emri “shqipetar”, siç shkruhesh në kohën e Rilindasve , sot shkruhet padrejtësisht “shqiptar”, me arsyetimin se “kështu shqiptohet sot”, megjithëse emri i vëndit e ka ruajtur formën e tij. Në këtë formë humbet rrënja origjinale “shqipe”(shqiponjë) dhe sot na mbetet “shqipt+ar”që nuk na thotë asgjë dhe ngatërohet me shpjegimin “shqiptoj qartë” qe s’ka asnjë lidhje historike apo mitike me gjuhën tonë. Sot anglishtja, shqiptohet ndryshe nga anglezët dhe ndryshe nga amerikanët, por shkruhet njësoj, pra drejtshkrimi nuk duhet të diktohet nga e folura e përditshme, që shpesh i shtrëmbëron fjalët, për arësye nga më të ndryshme.

E bëra këtë parashtrim, për të kuptuar, se në mitet pellazge, zogun hyjnor e gjejmë nën emrin “Ipe” dhe me mbaresat e gjuhëve më të vona- Iperione apo  Hyperion, etj. Për rrjedhojë, emrat “Shq-ipe-tar” dhe “Shq-ipe-ri” vijnë nga kohët mitike të Lashtësisë dhe nuk fillojnë të përdoren nga periudha e Mesjetës. (Se si u krijua forma “shqipetar” do të flitet në një material tjetër).

Sipas miteve, Iperioni ishte nga fisi i Titanëve (Titanët janë Pellazgë), bir i Tokës (Gea/Dhea) dhe i Qiellit (Uranit), i dashuruar me motrën hyjnore Teia, Thia apo Tia,  pati tre fëmije, po titanë : Hënën (Sellena), Diellin (Elios) dhe Agimin (Eos).  (Esiodo, Teogonia)- (25) Emri Tia, mendoj se është shtrëmbërimi i emrit Di-a (ose zëvëndësimi i njohur të “D” me “T-Th”të greqishtes) , Diona e mëvonshme, gruaja e Zeusit në Dodonë dhe përfaqsonte rrezen e Dritës, për këtë arësye e kishte edhe emrin Aria (ajëri ku kalon rrezja). (26) Në periudhat e më vonshme, Diona tek thesprotët pellazgë, apo Aurora tek latinët, do të përfaqësoje Hyjneshën e Tokës-Dhemitrën pellazge dhe Mater Matutën

etruske. (27)

EOS me krahë shqiponje (si bijë e Ipes) e tërhequr prej kuajve hyjnorë.  Tia (Di-a) në mite, cilesohet titane e shikimit dhe e dritës, dmth e Dritës që shikon gjithshka dhe së bashku me Iperione (shqiponjën) përfaqsonin Dritën hyjnore-Krijuesen. (28) Të mos harrojmë, se në hieroglifet egjiptiane, Krijuesi përfaqsohej nga penda e shqiponjës që shprehte gërmën “I” (…ndina “I” do me thene :”Ti je Perëndi!”) (29) dhe ndodhet tek të gjithë emrat që kanë lidhje me dritën.

Vasil Tole tregon traditën e shqiptarëve gjatë ritit të vajtimit të të vdekurit: „Populli thotë se kërcet dhoma kur ia marrin një të “qare me bote”, e ja bëjnë të gjitha – i i i „ (30) Në zanafill, kjo „i“ e zgjatur, ishte thirrja që familjarët i bënin Zotit (Krijuesit) për ta pranuar shpirtin e të vdekurit, por tashmë kuptimi i saj është i panjohur për vajtueset.  Shumë studiues “Dritën” e kanë trajtuar si simbol të Diellit. Por siç del nga mitet, për njeriun primitiv, Dielli krahas Henës, Rrufesë, Zjarrit, vetëtimës, etj janë çfaqje të pamjeve të shumta të Dritës hyjnore që u përfaqesua me shqiponjën dhe rrezen/Di-an.  Kostandini i Madh-shprehet Xh.Katapano-dhe të gjithë Perandorët e tjerë të Ilirisë ,që sunduan pas tij, nën shenjën e Shqiponjës, janë të gjithë borealë, “Bijë të Dritës”. (31)

Shqiponja ka përfaqësuar shënjtërimin dhe gjatë historisë, shumë figura që kryen vepra të mëdha, u quajtën  “shqiponja” duke nënkuptuar emërtimin “hyjnorë”. Këtë emërtim nuk e ka marrë vetëm Pirro Burri, por edhe figura të tjera historike si mbreti/Perëndi Horus i Egjiptit apo Tougrul Beig (993 – 1063 era jonë), themeluesi i shteti Selxhuk të Azisë ,etj. (32 )

Edhe në shekujt modernë, tek fiset aziatike shqiponja ishte simbol i Krijuesit. Tek fisi Jakuti i Siberisë , Kreu që luante rolin e ndërmjetësit midis popullit dhe Zotit, emërtohesh “bir i shqipes” në kuptimin e njeriut hyjnor. (33) Shqiptarët, duke trashëguar emrin e simbolit të Krijueses-Ipes (Shqiponjës) e kanë quajtur gjatë shekujve, veten, gjuhën dhe vëndin e tyre “hyjnorë”, e drejtë e ligjeruar (jo nga romantizmi apo nacionalizmi i shk19) por nga mitet mijëravjeçare të Historisë së njerëzimit.

Por, siç ishte në lashtësi zakoni i përdorimit të disa emërtimeve, pellazgo-ilirët u vet-quajtën edhe me emërtime të tjera: Alban (Alpan)-Arbër -Shqipetar, të gjitha të lidhura me periudhën zanafillore të miteve dhe përbëjne emërtimin më të lashtë kombëtar.

 

 

Hëna, bij e  shqiponjës, Perëndesha që sundoi në Dodonë

Në gjetjet arkeollogjike, simbol të Hënës kemi Perëndeshën Sellena, dhe në mite është bijë e Shqiponjës (Ipes). Dëshmi për natyrën e saj hyjnore (sepse shqiponja ishte përfaqësuese e Krijuesit),  janë krahët  e shqiponjës (më gjerësisht shiko “Rruga e zbulimit të emrit të besimit Pellazg dhe i vashës krahë-shqiponje”).

Në shekujt e mëvonshëm është haruar domethënia mitike dhe është emërtuar me një nga “punët” e saj (Hëna ndikonte në arritjen e suksesit në luftë) dhe statuja e Sellenës u emërtua  “Perëndesha e Fitores”. Ky rol magjik i Hënës ishte i njohur edhe në mesjetë nga të gjitha popullsitë euro-aziatike. Marin Barleti, duke përshkruar rrethimin e Shkodrës, pohon se “Turqit , sipas urdhërit të sulltanit ,ishin rradhitur për sulm ; vetëm ata  prisnin , sipas zakonit të vet, që të dilte Hëna e re. (34) Edhe Shqiponja, është përdorur në formacionet ushtarake, si simbol i forcës dhe fitores hyjnore. Pra Shqiponja me një kokë, për shumë mijëvjeçarë ka përfaqësuar Dritën-hënore, besimin e  Pellazgëve hyjnorë (“sellenizmin”), shumë më përpara se të çfaqej shqiponja me dy kokë. Të gjitha Perënditë më të lashta janë hënore dhe kanë, në objektet arkeologjike, krahë shqiponje, duke përfshirë edhe Zeusin vetë, që dëshmonte përkatësinë e tyre ndaj besimit hënor.

 

Përse besimi i parë ka qënë hënor dhe jo diellor ?

Sipas Marija Gimbutas , në gjetjet e shumta arkeologjike, Hyjnesha zanafillore në besimin e njeriut primitiv, nuk ishte shprehje e femrës riprodhuese, siç ndodhi pas fillimit të bujqësisë, dhe as ai i mëmësisë. Duket më bindës trajtimi i Hyjneshës (Dea) si të plotfuqishme mbi Jetën,  Vdekjen dhe Rigjenerimin (rilindjen), tre fazat e kudo-ndodhura të Natyrës. (35) Faktori kryesor që ndikoi në lindjen e kultit të adhurimit të Hënës dhe lindjes së besimit të parë-atij hënor (sellenizmit)- qe ndryshimi ciklik i formës së saj. Sipas studiuesit M.Eliade, njeriu primitiv vërente se Dielli nuk pësonte ndryshim në pamjen e tij, pra ishte statik, ndërkohë që Hëna çfaqej herë e plotë, herë e përgjysmuar apo vetullore dhe kishte netë kur nuk dukej fare, për t’u çfaqur natën tjetër përsëri e përsëri… Pra ishte diçka që ndryshonte përjetësisht,  ishte një objekt i “gjallë”, në lëvizje . Kjo lëvizje e formës së Hënës në tre faza, ishte e ngjashme me jetën e njeriut (lindja-maturia-vdekja) dhe përfaqesonte botën e pavdekshme sepse rilindte në vazhdimsi. (36) Në traditën e popullit tonë gjejmë “rilindjen” mbas vdekjes, të pasqyruar tek figura e shqiponjës  (shpendit kultik i Hënës): “Në një festival folklorik zonal, një i moshuar nga Mërturi i Gurit (Pukë) paraqiti një valle që imitonte shqiponjën në momentin e mbarimit të jetës. Me levizjet e valltarit, duke dridhur gjithë trupin dhe krahët hapur, tregohej se si shqiponja vdes dhe ringjallet përsëri…” (37)

Ndryshimet që pësonte Hëna, sollën lindjen e mitit të saj: Njeriu primitiv kur vinte nata, vëzhgonte i mbërthyer nga kurreshtja, Hënën ngjyrë argjendi rrethuar nga dritëzat e shumta e të vogla (yjet) në qiellin e natës . Ajo ishte gjithëmonë aty lart, shoqëruesja e tyre e pandarë, dhe me driten e saj të zbehtë, nuk linte të zhdukej njeriu dhe natyra përreth tij nga terri i natës.  Prandaj ajo ishte mikeshë e tyre dhe kur përgjysmohej apo hollohej shumë, ata shqetësoheshin dhe mendonin se mos e hante ndonjë përbindësh (gjarpri-bolla) kur largohej dhe shkonte nën tokë, sipas imagjinatës së tyre. Emri i Hënës, vjen nga rrënja shqipe “ha” (ajo së cilës i hanë anën-Hana). Shqiponja, përfaqësuesja e Krijueses-Dritë, i sulej gjarapërit për të mbrojtur fëmijën e vet (Hënën). Shqiponja -vëren Jaho Brahaj- sipas mitollogjisë përfaqëson fuqinë e Dritës, që lufton kundër fuqive të errësirës nëntoksore, e simbolizuar me gjarpërin…në monumentet e lashta të arkeologjisë, të dokumentuara në të gjithë truallin Ilir e më gjerë, paraqitet lufta e shqiponjës me gjarpërin“. (38)

Mendoj se emri “Sellena” është i më vonshëm se sa “Hëna”. Siç dihet, në zanafillë të miteve pellazge, hyjnitë ishin dukuri të natyrës (Qielli, Uji, Toka, Dita, Nata etj) por të pa pasqyruara si figura. Shumë më vonë, forcat dhe dukuritë natyrore morrën pamjen njerëzore, duke u emërtuar Hyjni dhe Hyjnesha. Këtë e dëshmon edhe fakti, se në gjuhën pellazgo-shqipe, emri mbeti në formën e tij mitike zanafillore, kurse në greqisht e ka emërtimin nga Perëndesha “Sellena” (Seleni), i vënë nga shkruesit e lashtë fetarë, që hartuan gjuhën priftërore greke dhe shpreh një fazë më të vonshme të besimit.

Ky fakt dëshmon se gjuha pellazgo-shqipe është gjuhë zanafillore, që studiuesit i emërtojnë “gjuhë natyrale” dhe është më e lashtë se greqishtja dhe latinishtja, që nuk përcaktohen si të tilla. Edhe emri i Diellit e ka burimin nga ai i Hënës. Studiuesi M.Eliade pohon se në Rodi, “gjatë festimit kushtuar  Halieia-s (Diellit) është afruar një karrocë me katër kuaj… ky emër vjen nga “halios” , që është forma dorike e emërtimit Helios (Diellit)”. (Holmberg “Die religiösen Vorstellurgen der altoischen Völkern” (39)  Rrënja “ha” e kuptueshme nga mitet mbi Hënën, ndërton emërtimin e Diellit, por nuk ka lidhje me ndonjë mit. Perëndesha e Henës në mite, kishte kultet e veta më të rëndësishme: shqiponjën, yllin, gjarpërin dhe demin, që simbolizonin forcën e saj magjike rigjeneruese. Si simbole mbrojtëse hënore, në mburojën e Akilit ndodheshin: katër yje-rozeta, të cilat i rinin si kurorë shqiponjës (gjetur në një pjatë të pikturuar në qytetin Vulçi të Etrurisë) (40)

Flamuri shqipetar nga 1914 deri 1920, ku pasqyrohen shqiponja, ylli dhe rrufeja, simbole kultike të Krijuesit (Dritës hyjnore) dhe Shqiponja perandorake e Napoleonit (www.ledifice.net/S007-1.html), i cili nuk preferoi shqiponjën dy krenore të Karlit të Madh, i ndikuar në shk15 nga modelet lindore, por atë të besimit hënor dodonas – shqiponjën me një kokë dhe rrufe.

Siç vëren studiuesi Jaho Brahaj “Shqiponjën një krenore në stemat hieraldike familjare, e gjejmë më përpara tek Arbërit, se tek popujt e tjerë të Ballkanit dhe Europës,” (në flamurin e Principatës së Arbërit  shk12) (41)

Siç përmënda rastin e shkrimit të fjalës “shqipetar”, edhe për rastin e flamurit  tonë, me çdo ndryshim që mendohet, duhet të merren ata studiues, që e njohin historinë e lashtë të popullit tonë. Duke hequr yllin pesë-cepësh në flamurin shqipetar, i cili është gjithashtu një figurë/simbol i besimit pellazg, pavarsisht që u përdor nga ideollogjia komuniste, sikurse u përdorën edhe shumë simbole pellazge nga nazistët (dhe mund të zëvëndësohej me yllin gjashtë cepësh të Skëndërbeut apo tetë-cepësh të Aleksandrit të Madh), ne zhdukëm me duart tona në flamur, faktet historike të Kombit tonë dhe simbolin e Krijueses- Dritës hyjnore. “Shqiponja dhe Ylli, simbolizojnë që në kohët më të lashta , dritën, shpirtin pra vetë zanafillën e jetës dhe të çdo krijimi, që janë thelbësisht të rendit mendor”. Sipas Moisiut, shqiponja dhe ylli, janë sinonime (42)

 

 

 

 

 

Aleksandri i Madh mbi qeleshen e të cilit dallohen qartë simbolet e besimit sellenik: Hëna dhe ylli tetë-cepësh http://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151338176158740&set=a.10151090115028740.442448.185287438739&type=1&relevant_count=1.

 

Siç vihet re, rrezet me të cilat shprehet ylli, simbolizojne Dritën hyjnore dhe qëndron mbi hënën, sikurse edhe mbi kokën e shqiponjave, në flamuj apo emblema ndër shekuj. Ky ka qenë edhe simboli i Afërditës (një gjysëm-Hënë e vendosur pranë një ylli)(43)  si dhe emblemë shtetërore e Epirit antik, gjendur tek një dorëshkrim (shkXVII) i pabotuar deri më sot. (44)

Siç pohon Jaho Brahaj, nga ky simbol i stërvjetër i Dodonës, e kanë burimin stolitë tona me drapër-hëne horizontale, të shoqëruara zakonisht edhe me yllin.

 

Ylli gjashtë cepësh dhe hëna. Bizhuteri e përdorur në Malësinë e Madhe.

 

Përfundimi i dytë: Perëndia e dritës hënore -Sellena, ka qenë përfaqësuese e besimit të parë të institucionalizuar të Dodonës – sellenizmit, i cili zgjati për një periudhe dhjetra- mijëravjeçare. Përparsia e kultit të Hënës ka ardhur nga krahasimi i çfaqjes së saj (në tre forma) e ngjashme me tre cikle të jetës në Tokë dhe zbulimi shkallë-shkallë shkencor, i ndikimit të saj, në jetën e njeriut dhe mbi natyrën. Kjo shkencë primitive, bazohej në aftësinë e intuitës së njeriut primitiv dhe krahasimit të dukurive në botën që e rrethonte. Shqiponja me një kokë ka përfaqësuar “Dritën hënore” dhe ka qenë më e lashtë se shqiponja dy krenore.

 

 

 

Stema e Kastriotëve me trekëndëshin (që në vizatimet e para të njeriut primitiv ka përfaqësuar gruan), yllin 6 cepësh dhe kurorat me rreze të Krijueses-Dritës hyjnore.

 

Besimi hënor (me shqiponjën me një kokë) përfaqësoi në zanafillë matriarkatin; Besimi diellor (me shqiponjën me dy kokë) patriarkatin dhe forcën ushtarake të pushtetit administrativ.

Pellazgët, nga nevoja jetike apo fati i keq gjatë luftrave me fiset e tjera të një gjinie, (prandaj dhe lufta e tyre quhej “lufta e Titanëve” dhmth “e tanëve”-njerëzve tanë, gjë që faktohet edhe nga mitet ), u përhapën drejt perëndimit, veriut, jugut dhe lindjes, duke mbartur me vete e zgjeruar edhe hapsirën gjeografike të besimit të tyre sellenik (hënor).

Për të ndërtuar historinë e lashtë të paraardhësve të popullit tonë, domosdoshmërisht duhet të studiohen edhe gjurmët që lanë ata në toponime, mite dhe gjuhë, në vëndet ku emigruan. Kjo metodë plotësoi shumë studime mbi lashtësinë, për faktin se shumë gjurmë të tyre, kanë mbijetuar në vëndet ku kaloi apo sundoi raca pellazgjike. Studiuesi i besimit të lashtë G.Dumezil, pohon se  “Pjesa më e madhe e figurave të panjohura të rrjeshtuara nga Wissowa, gjetën shpjegim të kënaqshëm dhe përputhen harmonikisht me të dhënat e dokumenteve, të sjella nëpërmjet paraleleve me popujt e tjerë indo-europian” (45) Duke ndjekur ngjashmëritë në mitet dhe ritet, në Europën veriore (galo-keltët, iberët etj), në Azinë e Vogël (frigët, shumerët, hititët, hurritët, skithet, etj) në Afrikën veriore dhe deri në Azinë e largët, zbulohet edhe rruga dhe koha e lëvizjeve të fiseve pellazge.

Pllakë e Perëndisë Horus (Musée du Louvre | Paris www.louvre.fr/oeuvre-notices/la-stele-du-roi-serpent .

Kjo pllakë guri e gdhëndur, gjëndej brënda varrit të mbretit të dinastisë së parë « Thinite », Horusit (afersisht 3040-3020 pk). Në këtë monument të lashtë, në kompleksin egjiptian të Abydos, paraqitet një shqiponjë, një gjarpër dhe tre vija paralele në formën e kolonave. Edhe në hieroglifet që pasqyrojnë emrin e tij, kemi figurën e shqiponjës, gjarpërit dhe tre vijat paralele, që i gjejmë si tre simbole të Dhemitres zanafillore, që dëshmojnë vijëmsinë e të njejtit besim sellenik të pellazgeve dhe të shqiponjës me një kokë, në Egjipt. Ky fakt dëshmon edhe vjetërsinë e besimit të Dodonës, krahasuar me atë egjiptian.

Në pllakën mortore të Horusit, këto simbole i përkasin tashmë një figure mashkullore, që dëshmon rritjen e rolit të figurës së burrit, jo vetëm si pushtet tokësor, por edhe atij shpirtëror.

 

Horusi, i mbiquajtur Perëndia shqiponjë (Ḥr), ishte mbret i dinastisë së parë arkaike. Kulti i tij nderohej veçanrisht në qytetin e lashtë Nekhen, që në gjuhën kopte përkthehej “qyteti i shqiponjave”.(Nekhen-wikipedia)  Sipas miteve, Horusi është një shqiponjë hyjnore (emërtim që e mbajti edhe Pirro Burri dhe shumë të tjerë), bir i Osirisit (Perëndia diellore) dhe Isisit (Perëndi hënore) dhe syri i tij i majtë ishte hëna dhe i djathti – dielli.  Pikërisht syrin e majtë-të hënës- egjiptianët do ta mbajnë si nuskë mbrojtëse, sepse mendonin se kishte fuqi magjike. Ajo që të bije në sy është bashk-vendosja tek një njeri, i dy kulteve: atij diellor dhe hënor. Në foton më poshtë, keto dy kulte jepen me dy kokat, krahët dhe këmbët e shqiponjës, në trupin e njëriut.

Koka e një sepate, Kompleksi i Bactria-Margiana, fundi i mijëvjeçarit III- fillimi i mijevj.II pk-Metropolitan Museum of Art (fr.wikipedia.org/wiki/Abaris_le_Scythe)  Domethënia e mitit të shprehur në këtë dorezë dhe drejtimi në anë të kundërta e dy kokave, do të trajtohet në një material tjetër.

Siç vihet re nga miti, “Shqiponja” (e personifikuar nga Horosi) paraqitet si fëmijë e Perëndisë-Diell dhe Hënë, që në mitologjinë e herëshme pellazge, ishte nëna e tyre. Ky mit është përshtatur për dinastitë faraonike tokësore, me qëllimin e afrimit të tyre, si bij të drejtpërdrejtë të Krijueses – Dritës hyjnore. Marrja e simboleve kultike të figurës femërore (Krijueses) nga ana e figurës mashkullore-Faraonit, nuk do të thotë se në besimin sellenik (të emërtuar “hellenik” më vonë) nuk kishte më vend për hyjnesha gra. Kjo dëshmohet nga vëndi i rëndësishëm që zinte Perëndesha hënore Isis në Egjiptin e lashtë, me Hënën e plotë mbi kokën e saj (dhe jo Dielli, siç shprehen disa studiues) pohuar edhe nga Plutarku: “ ndërmjet statujave të saj me brirë, janë ato me Hënën e re”. Siç vëren edhe Wilkinson Richard H. :“Isis u bë një nga Perënditë më të rëndësishme në Egjipt” (Wilkinson 2003, pp. 51, 146–149) – Wilkinson, Richard H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. ISBN 0-500-05120-8. ) (46)

Perëndesha Isis, (www.romanoimpero.com/…/il-culto-di-opi.html). dhe Kleopatra e Egjiptit me krahët e shqiponjës mbi kokë.  (Ancient Egyptian religion – Wikipedia)

Xh.Katapano pohon se “is” në hebraisht ka kuptimin e “Dritës së Parë” (47) Hëna e plotë, brirët e kaut (simbol i Hënës) dhe krahët e shqiponjës, dëshmojnë se ishte një Perëndeshë hënore, sikurse edhe të gjithë perënditë e lashta të mëvonshme mashkullore, përfshirë dhe Horusin, fakt që pohon edhe një herë se, besimi hënor (sellenik) ishte shumë më i hershëm se sa ay diellor.

Simbolet kultike dhe skeleti mitik i ngjashëm, që vërejmë në të gjithë hapsirën euro-afro-aziatike, dëshmojnë jo për kryqëzimin (sinkretizmin) e besimeve të ndryshme, siç lexojmë sot në librat historik, por për shkallë të ndryshme të zhvillimit në kohë, të të njejtit besim pellazg, elementët e të cilit janë marrë dhe dhënë ndërmjet popujve të së njejtës racë (drejtuese-ushtarake).  Herodoti (484 – 425 pk), gjithashtu e pohon qënien e të njejtit besim në Egjipt dhe gadishullin Ilirik. Duke folur për  hyjnit e egjiptianeve, ai shkruan : « Nuk kam sigurisht qëllim të tregoj gjithë sa dëgjova për hyjnitë e tyre, përveç emrave të vet, se mendoj që të tërë njerëzit të njejtat (gjëra) besojnë për hyjnitë » (48) Ky fakt vërtetohet me njohjen e hartës gjeografike të përhapjes së fiseve dhe grupeve luftarake Pellazgo-Ilire të kësaj periudhe. Gjithashtu nuk mund të mohojmë pasurimin e skeletit të besimit hënor pellazgjik dhe atij diellor të mëvonshëm, me mite dhe emërtime të ndikuara nga ngjarjet dhe personat historikë (që u quajtën Perëndi, Profetë apo reformatorë të besimit) me elemente të kulturës së hapsirës euro-afro-aziatike.

Simboli i shqiponjës, që në hieroglife emërtonte Horusin, do të jetë emri i parë (faraonët emërtoheshin me disa emra, njër pas tjetrit) në emërtimin e Faraonëve egjiptian si, Kheops, Toutankhamon, Amenhotepin e III etj.(Horus-wikipedia)

Shumë vënde dhe figura historike u mbiquajtën me emrin e shqiponjës, për të dëshmuar natyrën hyjnore të tyre, por Shqiponja, simbol i Krijueses-Dritës hyjnore, mbijetoi në vijëmsi dhe në të gjitha format e shprehjes së saj (komb, gjuhë, vend, traditën kulturore, flamur etj) vetëm tek arbëreshët dhe shqipetarët, që dëshmon përkatësinë e tyre prej Pellazgëve hyjnorë.

 

Egjipti i lashtë, është vendi ku iliro-pellazgët sundues, kryen “reformën” e parë të besimit të tyre hënor – sellenizmit.

 

Kur flasim për besimin e Egjiptit të Lashtë, duhet të kemi parasysh dy faktorë :1) Besimi ishte në “pronësi” të familjes mbretërore, udhëheqësve të lartë fetare e ushtarak dhe drejtonte jetën civile dhe shpirtërore të popullit. 2) Përfaqësuesit më në zë të Lashtësisë egjiptiane, ishin të huaj, me origjinë pellazgjike, e shprehur në mitet, ritet, kultet, toponimet, gjuhësinë, emërtimet  dhe biografinë e tyre e dëshmuar në studime të shumta, sidomos ato shqipetare. Studiuesit shqipetarë, po japin një ndihmesë të paçmueshme, duke zbuluar fijet lidhëse të periudhave dhe zhvillimimeve të shoqërisë njerëzore, të errëta deri më sot.

Siç pamë edhe më lart, Horusi-Perëndi dhe mbret tokësor, mbante në emërtim, kultin e shqiponjës, gjarpërit dhe tre vijave paralele të besimit hënor pellazgjik.

Statuja e Horusit nën kultin e shqiponjës, përpara tempullit Edfou (wikipedia-Images correspondant à dieu Aton) dhe vijimi i mitit të luftës kundër gjarpërit, në Egjiptin e lashtë. (Images correspondant à d’Amenemhat Ier)

Në Afrikën Veriore, ngritën qytetrime të zhvilluara edhe shumë mbretër të tjerë pellazgë, origjina e të cilëve nuk përmëndet nga historiografija botërore. Sot, si një nga Faraonët më të famshëm (ndoshta pse lidhej edhe me emrin e nipit të tij, Merenptah– Moisiut, krijuesit të besimit të krishter) njihet Ramsesi i II(1304 -1213 pk) i mbiquajtur Ramsesi i Madh. Xh.Katapano vëren se ai mbante emërtimin “Larte” që ishte karakteristik për mbretërit etruskë, fakt që dëshmon origjinën etrusko/trojane të Ramsesit II dhe të Moisiut. (49) Ramsesi i II është pasardhës i një vargu të gjatë faraonësh të racës së tij, përfaqësuesit më të rëndësishëm të të cilëve, i gjejmë në Dinastinë e 12-të (1983 – 1778 pk).

Po ç’lidhje ka Dinastia e famëshme në Egjiptin e lashtë, me simbolin e shqiponjës në flamurin dhe traditën e shqiptarëve?

Kjo Dinasti është pjesa e “humbur” apo “e zhdukur” e Historisë mijravjeçare e Kombit të Titanëve pellazgë , por edhe e origjinës sonë, “e varrosur” nga Historiografia e shk19-të. Kjo periudhë zë fill me bashkimin e Egjiptit dhe mbretërimin e Faraonit, Amenemhat I-rë (1983 – 1953 pk) një administrator, ndërtues dhe luftëtar i shquar, që pranoi i pari bashk-administrimin me djalin e tij, Sessostri I-rë duke krijuar një Perandori të papushtueshme, të begatë dhe të lulëzuar. E gjithë dinastia e tij, që vijoi ndër shekuj, si emër të parë mbante figurën e Shqiponjës hyjnore, kultit hënor dodonas (Horusin).

Diodori (Diodore de Sicile- shk I pk) i sjelle nga studiuesi Niko Stillo (“Etruskishte Toskerishte”), në “Bibliotekën e tij historike” përmend faktin se : “Në vitet e vjetra, mbretërit e Azisë ishin vendës, por nuk kujtohet asnjë veprim i tyre i çmuar dhe as ndonjë emër konkret. I pari mbret që arriti gjer tek ne, në histori dhe kujtesë ishte Ninoja, mbreti i asirëve i cili nënshtroi : Egjiptin, Fenikinë, Sirinë Koile, Kilikinë, Pamfilinë e Likinë, madje Karian si dhe Lidinë, vuri nën skeptrin e vet dhe Troadën e Fringjinë në Helespont dhe Propontiden Bitininë e  Kapadokinë, si dhe kombet barbare që banonin në brigjet e Detit të Zi gjer te lumi Tanai (Don)”(50) Ky Mbret-luftëtar, që për madheshtinë e Perandorisë (euro-afro-aziatike) që krijoi, vendosjes së ligjeve, sundimit por edhe të demokracisë së nënshtetasve të lirë, ndërtimin e tempujve si bosht i qyteteve të shumtë që ngriti, zhvillimin e bujqësisë, veprave ujitëse, urave etj, dhe sidomos administrimin e mënçur që vendosi, ju dha vendi i Kryeperëndisë. Miti i tij pas vdekjes,  pushtoi hapsira shumë më të mëdha, se sa kur qe gjallë i zoti.

Ky Mbret tokësor, nën emrin e Ninos, mbretit të asirëve,  të Sessostri I-rë në Egjipt, Sheshoosit tek pellazgo-ilirët, Tinia tek etruskët, Minosi dhe Heleni në Mikenë, Di-as apo Zeusit mbi Olimp, Dionisit në mite (dhe shumë emrave të tjerë), sundoi në tokë e në qiell, nën hijen e Shqiponjës (të trashëguar nga Ati apo etërit, brez pas brezi), e besimit hënor të vendit të tij të origjinës- Dodonës  thesprote në Çamëri. Në  Dhjatën e Vjetër, Heroi dhe Mbreti i racës arbërore, më i famshëmi në Historinë njerëzore, është emërtuar Noe (51)

Kush më shumë se Kombi ynë duhet ta çvarrosë këtë Dinasti pellazge, duke lidhur fijet e këputura nga koha dhe ideollogjia? Jo thjesht për të zbuluar origjinën e simbolit të flamurit dhe të emrit tonë kombëtar, por edhe për të përmbysur dogmat e Historiografisë për ardhjen e fiseve “indo-europiane”,  “ndikimit” oriental të besimit apo përhapjen e besimit “hellenik” (“sellenizmit”) nga Aleksandri i Madh.

Aleksandri i Madh e ripërtëriti besimin dodonas në fushatat e tij, duke shpallur edhe veten “bir” të familjes hyjnore. Ai ndoqi në gjithshka, shëmbullin e paraardhësit të tij pellazgo-ilir, Sessostrit të I-rë dhe të qytete-shteteve që u krijuan nga ushtarët e tij, të cilët përhapën kudo ku shkelën, (Afrikë -Azi dhe Europë) qytetrimin ilirik. Studimi shkencor i Niko Stillos “Etruskishte Toskërishte” zbulon me hollësi historinë tokësore dhe qiellore, të Hyjnive arbër, të Olimpit homerik.

 

 

Obelisku i Sessostrit të I (1962 pk) në Eliopoli (Eliopoli – Wikipedia (it.wikipedia.org/wiki/Eliopoli ) dhe Skulptura e Faraonit Sessostri I (Antico Egitto-wikipedia)

 

Lartesimi i kultit Diellor –shprehje e forcës së pushtetit tokësor    

Për studiuesit e sotëm të besimit, figura më e rëndësishme në historinë mijëravjeçare të Egjiptit të lashtë, që i dha vëndin e Krijuesit- Diellit dhe vetes- Profet të tij, ka qenë Amenhotepi i IV, Faraonit i dhjetë i dinastisë së 18 (sundoi më1355-1338 pk).

 

Faraoni Akhenaton « heretiku » në të djathtë dhe familja e tij duke adhuruar Perëndinë Aton (Ancient Egyptian religion -Wikipedia)

Faraoni Amenhotepi i IV, i vetëquajtur Akhénaton, pranohet si “reformator i parë i besimit” dhe “krijuesi i besimit monoteist” sepse vendosi besimin Diellor (Aton) si kultin e vetëm shtetëror. Bashkë me kryeqytetin, ai ndryshoi edhe të gjithë administratën e tij, ku vendosi ata që kishin përqafuar besimin e ri.

Në besimin hënor (sellenizmin) që përfaqësonte “matriarkatin”, figura qëndrore e gruas (Diona në Dodone dhe Isisi egjiptiane), në periudhat e mëvonshme mitike, u zëvëndësua nga ajo e mashkullit (Zeusi në gadishullin Ilirik dhe Osirisi, në Egjipt,) që përfaqësonin “patriarkatin”, duke marrë edhe simbolet e saj më të rëndësishme si shqiponjën, demin, gjarpërin, etj. Edhe nën mbretërimin e babait të tij, Amenhotepin e III (sundoi 1391-1353pk). (52) kishte filluar ngritja e simbolit diellor.  Por, Faraoni Akhenaton e mohoi dhe e luftoi besimin tradicional hënor, të cilin themeluesi i shkencës krahasuese të miteve, Max Myler (Max Müller 1823-1900) e quan “ hénothéisme “. (hénothéisme -Wikipedia)

Krijimi i perandorive, të mëdha gjeografike të Faraoneve egjiptian dhe hyjnizimi i figurës së sunduesit mashkull, të fortë ushtarakisht dhe me pushtet të pakufizuar administrativ e sidomos zhvillimi i madh i shkencës së lashtë, nxorri në plan të parë rëndësinë e njeriut të ditur – të llogjikës – si mjet pushteti. Filozofi më i madh romak, Plutarku ( viti 46 pk- 125 ) pohonte se: “Njeriu përbehej nga tre pjesë : trupi (soma) shpirti (psyche) dhe llogjika (nous). Shpirti i njerëzve të drejtë, pastrohej në Hënë, trupi i kthehej Tokës ndërsa llogjika (shkonte drejt) Diellit”  (53)

M.Eliade shprehet se “për orfikët (Dielli) është inteligjenca botërore. Macrobio, ia dedikon kultit diellor të gjithë teologjinë dhe i paralelizon me Diellin : Apollon, Liber-Dionysos, Marte, Mercurio, Esculapio, Ercole, Serapide, Osiride, Horus, Adone, Nemesi, Pan, Saturno, Adad e deri Jupiterin” (54) Le të kujtojmë se, që nga shkolla e Thotit në Egjiptin prehistorik dhe deri tek ajo e arbërit, Gjergj Xhemisto Pletones (1355-1452), në Mistra të gadishullit Ilirik, ku mësohesh shkenca e lashtë “që synonte mbruajtjen e njeriut të fortë e të përkryer ; të fuqishëm në trup e mendje” (55), mësimi ishte i rezervuar vetëm për “udhëheqësit” e ardhshëm. Njohja e vlerës së “llogjikës” (dijes), rrjedhojë e zhvillimit të shoqërisë njerëzore, nxiti ndryshimin edhe në kulte, të cilat në lashtësi ishin të detyrueshme sikurse “Kushtetuta” e ditëve të sotme.  Baza e mësimeve të Shkollave të Misterit, qe studimi i ekujlibrave, që e gjejmë edhe në komentet që janë bërë për dy kokat e shqiponjës, si psh femër-mashkull, lindje-perëndim dhe gjithçka që u nda,  është e kundërt apo e dyzuar. Këto çfaqje binjake e ndanin shoqerinë në dy klasa themelore: atë femërore, që duke qënë më e fuqishme, zhvillojnë ndjenjat dhe klasën tjetër ku rryma mashkullore përforcon cilesitë mendore. (56)  Edhe sot qarkullon idea se meshkujt janë më të zgjuar se femrat, pasojë e ideollogjisë mijeravjeçare e pushtetit administrativ në Lashtësi. Përdorimi i këtij ekujlibri apo dualizmi, sipas M.Eliade buronte nga traditat e lashta të Hellenëve (Pellazgëve –shën im) dhe njihej edhe nga Platoni (57)

Përfaqësuesi më i madh i këtij ekujlibri, ishte ai midis Hënës dhe Diellit, (dy planetet më të mëdha që shihen nga Toka) e shprehur në simbolin kultik, të dy kokave të shqiponjës. Për të kuptuar zhvillimin e besimit tek njeriu para-historik, shumë studiues kanë gjurmuar besimet e fiseve apo popullsive të sotme, që jetojnë të mënjanuar nga bota moderne. Mircea Elade dëshmon se, në fiset afrikane, simboli i Hënës përfaqësonte matriarkatin ndërsa i Diellit patriarkatin : “Festa e Hënës së re ndiqej vetëm nga gratë, kurse festa e Diellit festohej vetëm nga burrat. ( 58)

Vendosja e pushtetit patriarkal në besimin e Egjiptit të lashtë, pasqyrohet qartësisht në ndryshimin e emërtimit të Krijuesit e zbërthyer nëpërmjet gjuhës arbërishte nga Xhuzepe  Katapano (“Thoti fliste shqip”): nga Amon (A-m-on=at+nënë+jonë), në Aton (At-on= at+ynë) (59)

Siç vërehet, është mënjanuar figura femërore që mbisundonte në besimin hënor. Perëndinë Diell-Aton, që deri në atë kohë paraqitej vetëm si hieroglif me kuptimin “dritë”, Akhenatoni e paraqiti si emër të një faraoni. Ai ngriti kultin e Diellit mbi kultet e tjera dhe ndërtoi tempullin Aton në një qytet të ri Akhétaton (Tell-er-Amarna). Nga emri i tij, u hoq emri i Horusit dhe figura e shqiponjës (përfaqësuese e besimit hënor) dhe mbeti vetëm i Perëndisë “Ra” që përfaqësonte Dritën hyjnore.

Reforma e tij, kundër Perëndisë Amon, nuk pati sukses dhe mbas vdekjes së tij, vijuan të  adhuroheshin perënditë tradicionale. Megjithëse revolta e Akhenatonit dështoi, ajo gjeti vijues të tjerë në shekujt e mëvonshëm, tashme jo në Egjypt, por në Azinë e Afërme (Mithra), në Gadishullin Ilirik (Apolloni) dhe sidomos në Perandorinë romake, me triumfin e “Diellit fitimtar!”( Sol-Invictus).

Sipas studiuesve, Perset dhe Epirotët ishin të parët që e përdorën, si simbol ushtarak dhe më vonë u bënë emblema të Egjiptit, Perandorise romake dhe të perandorëve të Lindjes dhe Perëndimit.(60)

Sot në përgjithësi, mendohet se kulti i Diellit ishte kryesor dhe më i përhapuri në botë. Në fakt, eruditi gjerman i shk19, Adolf Bastian (1826 –1905,) vërejti se ky kult ishte i përhapur në hapësira shumë të kufizuara të botës, si në Egjipt, në Azi dhe në Europe, vetëm tek disa popujt, me një zhvillim të lartë në lashtësi. (61) Ai u përhap dhe u bë kult shtetëror nga mbretër që përfaqësonin pushtetin ushtarak.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Shqiponja hitite (J.Brahaj “Flamuri i Kombit Shqiptar”)

 

Pikërisht në Azinë e Vogël gjejmë në zbulimet arkeologjike, shqiponjën tashmë me dy koka, shprehje e bashkjetesës së dy kulteve: atij hënor dhe  diellor. Shqiponja me dy kokë e zbuluar në Azinë e vogël, sipas studiuesve i përket kulturës së popujve Hititë. Gjithashtu dëshmohet se qytetrimi i tyre kishte patur ndikim të madh nga qytetrimi i mëparshëm i popujve Hurritë (Mesopotami, mijëvjeçari 3 pk). Në ikonografinë e hurriteve, Hëna dhe Dielli paraqiten dëndur të binjakëzuar. Hurritët udhëhiqeshin nga një kastë aristokratike luftëtarësh (62) dhe figura qëndrore e besimit të tyre ishte Perëndia e luftës.(63)

Studiuesi Trevor Bryce në librin e tij “The Kingdom of the Hittitës”,(Oxford 1998) duke ju referuar emrave të mbretërve hititë veren “ se ata kanë prapashtese -ili, mënyrë e cila i identifikonte ata me yllin… Përveç ilireve dhe hititëve, nuk ka asnjë popull tjetër në Azi apo Evrope, që të përdorë prapashtesën -ili pas emrit të një mbreti. Mes gjuhëve semitike, prapashtesa -ili, tregon thjesht Zotin.” Hititët dhe iliret kishin të njëjtën kulturë e qytetërim dhe të njëjtën gjuhe. (64)

Edhe Arif Mati e pohon këtë fakt: “Prijësit Hititë nga ana etnike ishin të përafërt me trojanët, thrakasit ose frigjanët dmth një popull pellazg. Popull i famshëm “i malësorëve me kokë të rrumbullakët“ të cilët kanë shkelur tokën e Lindjes së Mesme rreth viteve 4000 pk” (65)

Pra koha dhe vëndi ku u zbulua shqiponja me dy kokë, lidhet me fiset pellazgo-ilire që nuk e braktisën kurrë besimin hënor, por pranuan ekujlibrin e dy kulteve, nëpërmjet dy kokave të shqiponjës hyjnore.

M.Eliade pohon se, filozofija mistike e indjanëve nuk trajton supremacinë e Hënës apo të Diellit, përkundrazi përpiqet t’i baras-vendosë,  sepse kjo formulë (Hëna-Diell), vinte që nga periudha primitive, si shprehje e ripërtëritjes (66) Ky fakt i sjellë nga M.Eliade është një “gjurmë” historike e ndikimit të besimit pellazg, të pushtuesve të parë të Gadishullit Indjan, dhe nuk njihet ndonjë dëshmi që të flasë për të kundërtën (tezën për fiset indo-europiane, shumë studiues e kanë venë në dyshim -A.Mati (67)

Fakti, që pas rënjes së mbretërisë hitite (1180 pk) e deri në periudhën e Perandorisë romake nuk është gjendur asnjë gjurmë e shqiponjës me dy kokë, (68)  dëshmon se në Azi, ky simbol nuk ishte vëndës, por kalimtar, i sjellë nga fise luftëtarësh pellazgo-ilir, gjatë pushtimeve të tyre në këtë trevë.

Shqiponja dykrenore ka qenë emblemë e Dyerve fisnike të Gropajve, Muzakajve, Aranitëve, Kastriotëve, dhe shqiponja me një kokë, e Zakariajve dhe Buzëzezëve (69)
Shqiponja dy krenore e Perandorëve arbër Paleologë, në Stamboll (Photo © Pythacli) dhe pllakë memoriale për dy kapitenë stradiotë shqipetarë, Don Nicolo dhe Angelo Maipesi. © Napoli.

 

Përfundimi i tretë:  Besimi pellazg hënor u përhap në të gjitha vëndet, që pushtuan dhe sunduan, mbretërit Heronj dhe Profetë të origjinës ilirike: në Europë, Afrikën veriore, Azinë e vogël e deri në Azinë e largët. Ky besim pësoi ndryshime në mite, duke u dhënë rolin kryesor Perëndive meshkuj dhe kulteve të tyre. Kjo dukuri pasqyroi kalimin drejt shoqerisë patriarkale me administrata të fuqishme politike dhe ushtarake, të drejtuara nga mbreti- diell, simbol i dijes, i pushtetit dhe i ligjit. Besimi diellor vendosi në plan të parë forcën e pushtetit, të krahasuar me forcën e ndriçimit diellor.

Një nga dukurite e rëndësishme në mitet, pohon Mircea Eliade, është ay i “heronjve diellore” , sidomos tek blegtorët nomade, fise nga dolën në shekujt e mëvonshëm të ashtuquajtura  nacione “që bejnë historinë”…dukuri sidomos e shteteve indo-europiane. (70) Kështu shqiponjës që përfaqësonte Krijuesin-“Dritën hyjnore”, ju shtua krahas kokës së parë “dritës hënore” edhe një kokë e dytë “drita diellore” (një ekujlibër i pranuar me vështirësi dhe nganjëherë edhe me luftë). Prandaj nuk janë të rralla pamjet me tre kurora mbi kokën e shqiponjës dy krenore: dy të vogla, mbi sejcilën kokë dhe një e madhe në mes, që perfaqëson Krijuesen/Dritën hyjnore.

Kjo ka qenë “reforma”e parë e besimit pellaz, shumë kohë përpara se të ndodhte “reforma” e dytë, që shënoi fillimin e një lufte fetare dhe administrative (që zgjati me shekuj), kundër besimit 50 mijë vjeçar të Pellazgëve hyjnorë dhe solli lindjen e Krishtërimit. Besimi i ri, zëvëndësoi kultin zanafillor të Hënës dhe jet-shkurtër të Diellit, me kultin e Njeriut tokësor dhe hyjnor, të lidhur me Krijuesin.

 

***

Në këtë material, kam hedhur vetëm disa vija, për të skicuar HISTORINË 50 mijë-vjeçare të besimit zanafillor të Pellazgo-ilirëve, e simbolizuar me figurën e SHQIPONJËS dhe Rrezes (Yllit). Njohja e besimit pellazg “sellenizmit”, pohon faktin se ay ka qenë besim monoteist, që ka njohur vetëm një Krijues- Dritën hyjnore.

Pellazgo-ilirët të cilët e krijuan këtë besim, kanë përdorur simbolin e Shqiponjës, të Yllit (Illi-në dialektin çam) dhe të Tokës (Arë), në gjithshka që ka patur të bejë me jetën e tyre: emërtimin e vëndit, gjuhës, vetes, toponimeve, simboleve kombëtare etj. Ata e kanë gdhëndur shqiponjën në gur dhe e kanë kënduar në këngë, duke ju dëshmuar fiseve të tjera, lidhjen që kishin me KRIJUESIN dhe duke e quajtur veten – BIJ TË TIJ  HYJNORË.

 

 

 

Flamuri shqipetar në Hënë, gjatë misionit Apollo 14 (1971) vendosur nga astronauti i NASA-s me origjinë shqipetare, Alan Shepard.

 

 

Fatbardha Demi

Fatbardha_demi@yahoo.com

 

21.06.2013

 

 

1- Mircea Eliade. « Trattato di storia dele religioni »,1976 Editore Boringhieri, Torino – www.paxpleroma.it/…/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf

2- www.lagrottadeicervi.it/arte-religione-e-magia/

3- po aty

4- f315,316 Martin Bernal « Athina e zeze » Shtepia botuese 55, Tirane 2009

5- f21 “Mesimet e Ptahhotepit -Libri me i lashte i botes” Logoreci, 2006

6- f81 Xhuzepe Katapano, „Thot-i Fliste Shqip“  Botimet enciklopedike, Tirane,2007

7- f391 Spiro Konda, “Shqiptaret dhe problemi pellazgjik” ,UEGEN Tirane 2011

8- E.Jacques “Shqiptaret” f80 marre nga f42 Rasim Bedo Dodona

9- Adem Demaçi: Filozofia e Jetes (II) “Kush eshte Zoti”? – Pashtriku.org, 04. 02. 2013

10- f20 Mehdi Frashëri “Historia e lashtë e Shqiperisë dhe e Shqipetarëve”, Plejad 2012

11- f92 Dhimitër Pilika “Pellazgët origjina jonë e mohuar” Botimet enciklopedike , Tiranë 2005

12- f20 Mark Tirta, « Mitollogjia nder shqiptare »

13- f52, George G. M. James “Trashegimi e vjedhur” Plejad, Tirane, 2009

14- f63 Spiro Konda, “Shqipetarët dhe Problemi Pellazgjik”, UEGEN,Tirane,2011

15- f8 Xhuzepe Katapano (po aty)

16- Maksim Zotaj ,“Origjina dhe simbolet e flamurit shqiptar!”Metropol, 24-01- 2008

17- Shefki Ollomani “Maqedonët dhe Maqedonia Antike” www.ina-online.net/opinione/8965.txt‎

18- Albert Hitoaliaj – Marrë nga sa-kra.ch MNVR | Shqiponja me dy kokë, simboli ynë, më i lashti i botës www.mnvr.org ›

19- f22, Jaho Brahaj „Flamuri i Kombit Shqipetar“, Tirane 2007

20- f11 Marija Gimbutas “Il linguaggio della Dea” Venexia, Roma,2008

21- Prof.dr.Shaban Sinani “Si u bene Albanet –Shqiptare”,Tiranë, 02. 03. 2010 groups.yahoo.com/group/cameria/message/9409‎

22- f33 Jaho Brahaj (po aty)

23-f60 Rasim Bedo, « Dodona Tempulli i lashte i Shqiperise » botim i Sh.K. “Bilal Xhaferi”, Tirane 2007

24- f42 ,43 Dhimiter Pilika “Pellazget, origjina e jone e mohuar” Botimet enciklopedike , Tirane 2005)

25- http://www.miti3000

26- Mitologia greca e latina, Eos, Epafo, Epeo mitologia.dossier.net/eos.html

27-f59 Georgez Dumézil “La religione romana arcaika Miti,leggende, realta”,BUR Saggi, 2011

28- it.wikipedia.org/wiki/Titanomachia

29184, Xhuzepe Katapano (po aty)

30-  f35 Vasil S. Tole« Pse qajnë kuajt e Akilit? »Mediaprint ,2011

31- f174 Xhuzepe Katapano (po aty)

32- Albert Hitoaliaj – Marrë nga sa-kra.ch MNVR | Shqiponja me dy kokë, simboli ynë, më i lashti i botës www.mnvr.org ›

33- https://it.wikipedia.org/wiki/Aquila‎

34- f86 Marin Barleti «Rrethimi i Shkodrës » Shtëpia Botuese Naim Frashëri, Tiranë, 1982

35- f316 Marija Gimbutas “Il linguaggio della Dea” Venexia, Roma,2008

36- www.paxpleroma.it/…/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf

37- f23 Jaho Brahaj “Flamuri i Kombit Shqiptar”2007

38- f13 Jaho Braho (po aty)

39- f111Mircea Eliade (po aty)

40- f10 JahoBrahaj (po aty)

41- f92 Dhimitër Pilika “Pellazgët origjina jonë e mohuar” Botimet enciklopedike , Tirane 2005)

42- f87-88 Xhuzepe Katapano (po aty)

43- f178 Aristidh Kola “Gjuha e Perendive” marre tek“Albanohellenica nr2” 2000-2001

44- f89 Dhimiter Pilika “Pellazget origjina jone e mohuar” Botimet enciklopedike , Tirane 2005

45- f57 Georges Dumézil “La religione romana arcaica – Miti,leggende,realta” BUR Saggi 2011

46- Ancient Egyptian religion- Wikipedia

47- f186 Xhuzepe Katapano (po aty)

48- f77 Niko Stillo “Etruskishte Toskërishte”

49- f194 Xhuzepe Katapano (po aty)

50- f294-297 Niko Stillo (po aty)

51- f286 Niko Stillo (po aty)

52- Nicolas Grimal, Histoire de l’Égypte ancienne, p. 272 –Aton, wikipedia

53- f132 www.paxpleroma.it/…/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf

54- f115,116 Mircea Eliade (po aty)

55- f114-15 Xhuzepe Katapano (po aty)

56- Le scuole dei misteri e lo Spirito di emulazione – Insegnamenti …www.rosacroceoggi.org/…/07rays.lescuoledeimist

57- f133 Mircea Eliade (po aty)

58- f126 Mircea Eliade (po aty)

59- f94 Xhuzepe Katapano (po aty)

60- Aigle – Au Blason des Armoirieswww.blason-armoiries.org › Héraldique › A‎

61- f97 Mircea Eliade (po aty)

62- wikipedia Hurriti

63- Zoroastrismo – Corso di Religione www.corsodireligione.it/religioni/…/zoroastr_1.ht…

64- Albert Hitoaliaj- “Shqiponja me dy koka, simboli ynë, më i lashti o botës …” – Sa-Kra www.sa-kra.ch/shqiponjasimbl2.htm‎

65- f.277 Arif Mati “Mikenët=Pellazg” Plejad

66- f277 Arif Mati “Shqipëria Odisea e pabesueshme e një populli parahelen” Plejad,2007

67-  f113 Mircea Eliade (po aty)

68- Aigle listes des fichiers PDF aigle – Yo PDF www.extpdf.com/aigle-pdf.html

69- f50Jaho Brahaj (po aty)

70- f114 Mircea Eliade (po aty)

 

 

 

 

Fund

 

Dy   nga Kozmonautet me te famshem Amerikane me origjine Shqiptare.

« më:   15-05-2004, 01:18:56 »

Nga Dr. Moikom Zeqo

Prishtine, 04 shtator 2003 (Alb.Info) – Duke kerkuar ne arkivin e Muzeumit Historik Kombetar gjeta nje dokument te jashtezakonshem nga te gjitha pikpamjet. Mbi nje karton te forte eshte vendosur nje fotografi e anijes kozmike Apollo 14, fotografi e bere nga siperfaqja e Henes. Krahas kesaj fotografie eshte vendosur nje flamur Shqiptar i permasave te te vogla. Nen fotografine eshte shkruar: Antares at fra mauro, kurse poshte fotografise eshte ky mbishkrim: This flag was carried to the moon onboard Apollo 14 January

31 through February 9, 1971. It is presented by Rear Admiral Alan B. Shepard, Jr., United States Navy, delegate to the 26th Session of the United Nations General Assembly. Nga ky shkrim mesohet se flamuri Shqiptar (zyrtar) eshte mbartur ne Hene ne trupin e anijes kozmike Apollo 14 nga 31 Janari deri me 9 Shkurt 1971. Ky flamur eshte paraqitur prej zevendes Admiralit Alan B. Shepard Jr., i Flotes se Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe qe ka qene delegat ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Antares eshte pjesa e anijes qe zbriti ne Hene dhe Fra Mauro eshte emri i vendit ne Hene ku zbriti anija. Ka edhe nje mbishkrim dore shkruar me boje te zeze nga Alan Shepardi, qe lexon: With the compliments of the astronautes of the United States. Alan Shepard 02.10.71, qe perkthehet ne Shqip: Me fjalet me te mira te astronauteve te Shteteve te Bashkuara. Alan Shepard, 2 Tetor 1971. Ky dokument qe permban flamurin Shqiptar me fotografine ne Hene se bashku me mbishkrimet i eshte dorezuar prej vete astronautit Alan Shepard nje dilomati Shqiptar, i cili pat marre pjese edhe ai ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Alan Shepard, kur ka pergatitur kete dhurate dhe per ta bere me te vertete dokumentin, ka shkruar me doren e tij pershendetjen jo vetem nga vetvetja, por edhe nga astronautet e tjere te SHBA-s. Kjo do te thote qe fakti i mbartjes se flamurit Shqiptar ka qene teme bisede e astronauteve bashkeudhetare. Pra Shepard u ka folur atyre per origjinen e tij Shqiptare. Gjesti i Shepardit eshte i madherishem. Duke lexuar nje enciklopedi te kozmosit ku jane dhe emrat e kozmonauteve ne vite, lexohen keto te dhena per Alan Shepardin. Ai u lind ne East Dery, Nee Hampshire te SHBA me 18 Nentor 1923. Ështe me origjine Shqipitare. Ka kryer Akademine Detare Amerikane ne Anapolis ku mbaroi dhe nje shkolle fluturimi per pilot joushtarak. Me pas beri edhe Shkollen e Marines per pilot ne Patuxent, Maryland, si dhe Shkollen Detare te Luftes ne New PortRhode Island me 1958. Me 1961 u ngrit ne hapesire si njeriu i pare ne bote rusi Juri Gagarin. Ai fluturoi ne kozmos si pasagjer, kurse Shepardi ne misionin Apollo 4 ne Janar-Shkurt 1971 e manovroi vete anijen kozmike. Si kozmonaut, ai eshte i pari qe ka fluturuar ne kozmos si Amerikan dhe i pesti qe ka shkelur ne Hene. Para daljes ne pension Alan Shepard gradohet Admiral. Ai nderroi jete me 21 Korrik 1998; pra jetoi 75 vjet. Ne te njejten enciklopedi flitej edhe per William Gregory nje tjeter astronaut Shqiptaro-Amerikan. Gregory lindi ne Lock-port, Nju Jork me 14 Maj 1957. Ështe me origjine nga fshati Dardhe e Korces. Me 1979 u diplomua per shkenca inxhinierike ne Akademine e Forcave Ajrore. Mori doktoraten si inxhinier mekanik nga ColombiaUniversity me 1980 dhe Doktoraten per drejtues me 1984. Ne vitet 1981 – 1986 ka qene pilot fluturimi me avionet Fl11. Me pas sherbeu si mesues pilotesh prane Forcave Ajrore Britanike. Ka fluturuar ne me shume se 40 lloje avionesh dhe ka kapercyer mbi 5000 ore flutturimi. U zgjodli nga NASA ne Janar 1990 dhe u shpall astronaut ne Korrik 1991. Fluturimin e tij te pare Shuttle STS-67 ne hapesire e kreu me 2 Mars 1995 nga Qendra e Hapesires Kenedi dhe u ul ne toke me 18 Mars 1995. Ka vendosur rekordin e fluturimeve ne hapesirat kozmike me 16 dite dhe 15 ore duke plotesuar 262 rrotullime drejt tokes. Ai fluturoi mbi 11 milion km ne kozmos, ka mbi 400 ore flutuime ne hapesiren kozmike, krahas 5000 oreve si pilot. Tani punon si drejtues per zhvillimin e biznesit ne Arizona te SHBA. Meqenese Shpardi ka vdekur, shpresojme qe Gregorin ta takojme se shpejti. Te dy keta emra kane vendin e tyre ne Muzeun Historik Kombetar dhe ne kujtesen e Shqiptareve.

 

Biographies – Alan B Shepard Jr.

    
Image Source: Alan Shepard Jr.
Alan B Shepard Jr.
Born: November 18, 1923
Died: July 21, 1998

Briefly
First American astronaut in space (1961).