Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ONUFRI SI AKT TRAGJIK

by

Nga Arjan Th. Kallço/

Nuk ka tashmë as më të voglin dyshim që kultura ka qënë dhe do të jetë gjithmonë një prej burimeve më të mira të shoqërisë, jo vetëm nga ana shpirtërore, por edhe ekonomike. Mjafton të dish t’i shfrytëzosh të gjitha burimet që ajo ofron, t’i ruash dhe mirëmbash, t’i propogandosh dhe reklamosh. Edhe vendi ynë ka një hartë pasurish kulturore relativisht të konsiderueshme dhe dinjitoze, por dy dekadat e fundit çfarë nuk na panë sytë. Rasti më i bujshëm i prishjes së afrekeve të Onufrit është akti tragjik i një shteti që kurrë nuk diti ta vlerësojë kulturën e vet, përkundrazi e gjymtoi dhe e shkatërroi herë më paaftësinë e vet, herë me indiferentizmin e vet vrasës, herë duke stimuluar të tjera kultura, në dukje prurje të demokracisë dhe pa asnjë vlerë. Kriza e madhe ekonomike shqiptare bëri që nga viti në vit të firaksin financimet për kulturën tonë kombëtare, duke lejuar disa lloj kulturash të dyshimta dhe që venë në rrezik identitetin tonë shqiptar. Fjala identitet u bë motoja e vitit jubilar të Pavarësisë, por në fakt mbeti vetëm fjalë, pasi bumi i shpresuar dhe i ëndërruar kurrë nuk trokiti. Përse vallë? Sepse skeptikët nuk besuan dhe nuk denjuan ta kuptonin se kultura është një industri pa aq fitmprurëse sa dhe të tjerat, bile tek ne është dhe më me perspektivë se në ndonjë vend tjetër të rajonit. Ndrësa po bëjmë çmos që të hyjmë në Europë, bile me një betejë ushtrish të paparë në fushë, po harrojmë se vendi nuk ka nevojë për betejat bajate të ushtrive. Sot është momenti i kthimit të syve drejt kulturës, pasi e kam thënë shpesh se është e vetmja kartë e duhur e identitetit tonë. Të gjitha kartat e tjera veç na barazojnë, ndërsa kultura na dallon dhe na bën nder. Më lindën këto mendime kur lexova se Europa ka disa kohë që i ka kthyer energjitë tek kultura, tek kjo industri e shumëfishtë që lidh disa nyje të rëndësishme të vetë jetës së një vendi. Zgjedhjet tek ne janë afër dhe të krijosh një strategji të qartë të kulturës në vitet e ardhshme është një sfidë që duhet kuptuar dhe planifikuar. Në vendet fqinje ka edhe propozime tepër të guximshme që të themelohet një ministri të re e kulturës dhe e kreativitetit, jo si një mundësi, por nevojë. Mesa duket disa vizionarë po shohin larg, pasi kjo do të shndërrohet në një nevojë strategjike në kuadrin e gjerë europian. Nuk na çudit më fjala kreativitet, sepse e adoptuam kohë më parë në disa projekte që bota kërkoi t’i implementonte edhe tek ne, ndonjëherë rezultative, në ndonjë rast tjetër një dështim i radhës. Por kur mëson se kjo nismë del nga vetë dyert e Komisionit europian, në shtator 2012 paraqiti një plan strategjik të vlerësimit të industrive kulturore dhe krijuese, nuk mund të kesh më asnjë lloj dyshimi dhe mosbesimi.  Lidhja startegjike midis mediave dhe kulturës dhe rolit të lidhjes krijimtari-kulturë të parë dhe të vlerësuar si elementë themelorë të rritjes ekonomike dhe të identitetit të B.E-së, flet për një vision të qartë dhe të integruar tek programi i ri komunitar “Europa krijuese”. Kostoja e këtij programi është e jashtëzakonshme një financim prej 1,8 miliardë euro për kulturën, mediat dhe industritë kulturore dhe krijuese. A mund të përfitojë Shqipëria nga ky fond i vetë qeverisë europiane? Nuk ka pengesa nëse bëhen projekte serioze dhe afatgjat edhe për ne, të paktën aplikimet janë të drejtpërdrejta dhe jo si më parë, kur duhej një partner i afërt i vendit tonë. Nuk është çështje poltike apo mosvotime ligjesh të statusit kandidat, i cili mbetet gjithmonë poltik. Po flasim për kulturën dhe mundësitë e saj të gjithanshme, pa qënë nevoja e integrimeve poltike. Vizonet e një kombi nuk mbajnë detyrimisht vulën e politikës, por të synimeve dhe projekteve të sigurta kombëtare. Le të shohim gjendjen tek disa vende të Europës dhe përpjekjet e tyre që të përfitojnë sa më shumë nga këto plane europiane. Në Itali ka ide që ministria përkatëse e trashëgimisë kulturore duhet t’i përgjigjet sfidës me një aset të përshtatshëm dhe një aftësi më të madhe projektuese. Ka vende të tjera që tashmë janë në pararojë dhe duke ia kthyer sytë Europës i adoptoi mjetet e nevojshme, si p.sh në Angli Ministria e kulturës i zgjeroi kompetencat nga arti tek industritë krijuese, spektakli, moda, sporti, turizmi, liria e shtypit, pasuria historike dhe natyrore. Në Francë Ministria e kulturës ka tre drejtime, trashëgiminë, mediat dhe industritë kulturore dhe krijimtarinë artistike. Po Shqipërisë çfarë i duhet? Do të mjaftonte një grup i zgjedhur pune me specialistë të të gjithë sektorëve të përmendur pak më sipër, këtë mund ta bëjë edhe vetë opozita me synime afatgjata, pak dëshirë të mirë për kulturën tonë dhe një draft me ide dhe projekte të cilat të mos kenë sherre dhe merita, por një kartabiankë kombëtare apo mbarëkombëtare nëse bashkohen fuqitë dhe mendja. Bashkimi europian me këtë projekt afatgjatë dhe gjigand mendon të mbështesë dhe nxitë brezat e ardhshëm deri në vitin 2020, po vetë ne, a duhet të jemi të interesuar dhe në vijën e parë të punës që të përfitojmë sa më shumë nga ky projekt? Shteti shqiptar duhet ta kuptojë më në fund se Shqipërinë në Europë nuk e përfaqëson dot politika, jo më një parti e vetme poltike. Na duhet pak reflektim dhe koordinim mendjesh.

SALIH MYFTIJA- SHPIRTI MËMËDHETAR I HIRËSISË SË TIJ

by

Shkruan Eugen SHEHU/

  Si rrallë kush në histori,kombi ynë është shquar për një harmoni të mrekullueshme fetare.Ngase shekujt përplasen mbi të rrebeshe luftërash të gjata,ngase fqinjët dhe pushtuesit tanë ndër mote na u vërsulën për të na zhdukur si komb si racë e si fe,ndaj në vetëdijen tonë nacionale u ngjiz në mënyrë emblematike ideja e madhe „Pa Atdhe nuk ka Fe“.Udhëheqësit shpirtëror të çdo konfesioni fetar në trevat shqiptare,të udhëhequr nja kjo sentencë magjike,udhëhoqën gjenerata të tëra drejt altarit të madh.Atdheut.Padyshim,në vargun e madh të këtyre burrave bën dritë edhe emri,jeta dhe vepra e Hirësisë së Tij,Kryemyftiu i Shqipërisë dhe Kosovës së atëhershme,Salih Muftija.

  Lindi në qytetin e Shkodrës,në vitin e largët 1891.Shkodra e atyre viteve,ndonëse po humbiste dalëngadalë shkëlqimin e qytetit të madh të dikurshëm,ruante ende hijeshinë e shtëpive të mëdha me kopshte gjithfarësh, e dyqane mëndafshi dhe armëve e xhamive dhe kisha katolike të cilat kundruall njëra-tjetrës,ishin simbol harmonie.Në ag të shekullit të XX-të,Shkodra ruante ende dhimbjen që ndjente për ndarjen e tokave në veri të saj prej Traktatit të Shën Stefanit,me çrast trevat shqiptare iu dhuruan Malit të Zi.Ky qytet i kontrasteve të mëdha do të linte gjurmët e veta në shpirtin e pastër të Salihut të vogël. I rritur në një shtëpi ku besimi muhamedan adhurohej në shekuj,Salihu 7 vjeçar do të ndiqte një shkollë turke të qytetit në vitet 1898-1904.Prindërit shihnin tek djaloshi jo vetëm zellin  e madh për të mësuar,por edhe respektin e madh të tij për shokët dhe mësuesit.Tejet i  urtë,me një pjekuri gati të parakohshme,Salihu krahas detyrave të shkollës do t’i ndihmonte në shtëpi sadopak edhe prindërve të vet.Në vitet e para të shekullit XX,në Shkodër,ashtu si në krejt Shqipërinë,së toku me lëvizjen kombëtare për autonomi,nisën të çelen dhe të parat shkolla të gjuhës shqipe.Pamvarsisht reaksionit të egër të Portës së Lartë,që këto shkolla të mbylleshin,atdhetarët shqiptarë vijuan punën e tyre duke ngarendur të sjellin lirinë e trojeve të tyre me pushkë dhe me punë.Ndonëse nxënës në një shkollë të mesme fetare,Salih Muftiu ishte në radhët e parë të atyre që mësonin dhe përhapnin gjuhën e bukur shqipe.

Veçanërisht pas Kongresit të Manastirit të vitit 1908,ku lufta midis alfabetit të shqipes u ashpërsua,Salih Myftiu mbeti kurdoherë përkrahës i flaktë i alfabetit me gërma latine,i cili do të çonte gjuhën e bukur shqipe në familjen e madhe të gjuhëve me identitete të lashta kulturore të botës së civilizuar.Kur kishte mbaruar shkollën fetare të qytetit,Salih Myftia,pos njohurive të thella të besimit islam,zotëronte edhe turqishten e vjetër(osmanishten) dhe arabishten,por gjithsesi shqipja e folur dhe e shkruar do të ishin përkujdesjet më të mëdha të djaloshit Shkodran.I paisur me virtytet e larta të moralit fetar,Salih Myftia,do të shquhej në fillim të viteve 20-të të shekullit të kaluar,jo vetëm për cilësinë e tij shpirtërore,por edhe për shqiptarizmin brenda vehtes.Trazirat ballkanike do të linin gjurmët e tyre në qytetin e Shkodrës,ndërsa atdhetari Salih Myftia kujdesej për dhimbjet në shpirtërat e bashkëqytetarëve të vet që largoheshin sa më parë.Një ngjarje e gëzueshme,do të përcillej ndër besimtarët mysliman,në pranverën e vitit 1923,ku më 24 shkurt të atij viti,në sallën e shoqërisë „Djelmnia Dibrane“ në Tiranë u mbajt Kongresi i Parë Myslimanë,i cili shënoi pamvarsinë e xhamisë shqiptare.Ndër vendimet e marra aty dhe detyrat e shtruara,ky kuvend pavarsie i besimtarëve mysliman shqiptarë,kërkonte pos të tjerave një interpretim më konkret dhe të lirshëm të besimit islam,përkthimin e Kur’anit në gjuhën shqipe dhe ushtrimin e riteve myslimane po në atë gjuhë,duke përfshirë madje edhe ceremoninë soleme. Gjithashtu, Kongresi në fjalë kërkoi krijimin e një besimi islam civilizues,në luftë të papajtueshme me rregullat e ngurta.Madje ndër arritjet e këtij Kongresi do të ishte padyshim ideimi dhe miratimi i dokumentit bazë që realizonte shpalljen e pavarsisë së xhamisë shqiptare, nga Turqia, „Statutit të Xhema-atit Musliman Shqiptar“.Ky Statut përjashtonte dhe ndalonte çdo autoritet shpirtëror jashtë Shqipërisë,duke e paraparë ate si „kundër idealeve të nalta kombëtare“.(Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë.Fondi 882, dosja nr.1, fleta 13 ).

Salih Muyftia,do të ishte ndër të parët klerikë të qytetit të vet,që nisi të përcjellë ndër besimtarët, mesazhet e Kongresit,veçanërisht në Shkodër,aty ku kultura qytetare,vinte së lashti dhe besimi islam bashkëjetonte me atë katolik,ndihej e domosdoshme që idetë e pavarsisë së xhamisë,të përcilleshin me frymë kombëtare,me tolerancë e sidomos me kulturë  të pasur shqiptare.

Salih Myftia në këto vite do të merrte pjesë në mjaft rite në gjuhën shqipe.Ai do të përkthente pjesë të ndryshme të Kur’anit,do t’i shqipëronte ato,do t’ua spjegonte besimtarëve musliman,pa harruar  të ndriçojë edhe dashurinë për atdheun.Në fund të viteve 20-të,të shekullit të kaluar,me vendim të posaçëm të Këshillit të Naltë të Sheriatit,Salih Myftia do të emërohej Myfti i Shkodrës dhe Kosovës

Për vite me radhë duke qëndruar në këtë funksion kaq të lartë shpirtëror,Hirësija e tij  Salih Myftia u shndrrua në një shenjtë të shqiptarizmës,jo vetëm Shkodra,Gjakova e Prizëreni por deri në Prishtinë e Preshevë,Drenicë e Pollog,Kumanovë e Manastir,zëri i tij i ngrohtë ai zë që përhapte gëzim e shpresë hyri vatër më vatër e zemër më zemër shqiptari.Kudo ku shkeli këmba e tij dyert u çelën dhe besimtarët e rrethuan me dashurinë e të birit për atin.Fjala e tij e hijshme,kultura e thellë poliedrike,toleranca e mahnitshme,ishte arma më e mirë që besimtarët Islam të Kosovës,u jepnin udhëheqësve mjeran të kishës ortodokse serbe,të cilët askurrë nuk rreshtën së propaganduari për kinse islamin aziatik të shqiptarëve.Kjo ripërtëritje e besimit tek shqiptarët,në dimensione të reja,do të bënte që shumë diplomatë të Evropës të habiteshin,me kte kulturë fetare e njerzore,madje shkrimtari i madh frances De Myse do të shkruante „Në Shqipëri është vendosur që kleri të shkëputet përfundimisht nga autoriteti hierarkik të Stambollit“.Ndërsa e përditshmja „Temps“ e Parisit duke folur mbi reformat me fytyrë evropiane të xhamisë shqiptare,përfundonte se „këto masa kanë bërë përshtypje të madhe në tërë botën Muhamedane“.

Prilli i zi i shqiptarëve,do të trondiste padyshim edhe shpirtin e ndjeshëm të Hirësisë së Tij,Salih Myftia.Ndërsa djelmnia Shkodrane po armatosej për t’a pritur okupatorin me luftë,ky prijës shpirtëror,nuk mund të kryente rite fetare brenda katër mureve të xhamisë.Me Kur’anin në duar,me atë zërin kumbues,me sytë që bënin dritë në qiellin plotë re të Shkodrës,ai do të shkonte pozicion në pozicion,do të bekonte lutëtarët do t’u kujtonte atyre sentencën proverbiale shqiptare se „Pa Atdhe ska Fe“ dhe do tju kujtonte nderin që kanë Sheitët për Vatanin.Ka qenë kjo arsyeja që vetëm dy muaj pasi italianët pushtuan Shkodrën,komanda ushtarake thërret në zyrën e vet Hirësinë e Tij   Fashistët duke pasur informata të shumta rreth veprimtarisë së tij atdhetare,kërkojnë që ky vullnetarisht të tërhiqet,duke u lutur i qetë në ndonjë xhami të vetmuar fshati.Por Hirësija e Tij,Salih Myftia,me fuqinë  e fjalës dhe guximin e lartë ka replikuar me pushtuesit e vatanit.Pos kësaj së toku me djalin e tij,komanda italiane e internoi Salih Myftinë në Gjirokastër.Gati 14 muaj që Hirësija e Tij qëndron në Gjirokastër nuk iu tremb aspak kërcënimeve të pushtuesit italian.Edhe pse nën survejimin e forcave pushtuese,nën preteksin e riteve fetare,ai do të grumbullonte rreth vehtes dhjetra dhe qindra djem të rinj nga Gjirokastra,Tepelena,Vlora e Delvina,duke folur atyre të hidhnin armët krahut,t’i dilnin zot vatanit si gjëja më e shenjtë e njerzimit.Ende sot në qytetin e Gjirokastrës të moshuar mbajnë mend,se Salih Myftia do të rrinte sidomos në shoqërinë e atdhetarit të shquar Dervish Rexhebit,në teqenë e Zallit.Rreth këtyre dy njerëzve të Perëndisë,netëve të gjata të viteve 1939-1940 do të mblidheshin ajka e nacionalsitëve të jugut,ata që më pas,do të luftonin trimërisht kundër italianëve,gjermanëve dhe komunistëve të Tiranës e Beogradit.

Në shtatorin e vitit 1940,Hirësija e Tij,Salih Myftia,me gjithë të birin Fuatin kthehen në Shkodër.Në ditët e para të kthimit Hirësija  i myslimanëve të Shkodrës dhe Kosovës,thirret sërisht në zyrat e kuestrës italiane dhe këshillohet që në ceremonitë muhamedane (faljen e Xhumasë) së paku të mos flitet për Italinë.Me urtësinë karakteristike,Imam Salih Myftia iu përgjigj oficerëve italianë se ai do t’u flasë bashkëkombasve të vet,vetëm për Shqipërinë,ç’ka linte të nënkuptohej se nuk mund të rreshtëte së luftuari për lirinë e vatanit.Tanimë,ky at shpirtëror,do të mblidhte netëve të vona në shtëpinë e vet,në Shkodër, burra të tillë si Jup Kazazi,Faik Quku,Lec Kurti,Zef Pali,At Gjergj Fishta etj.Ajo shtëpi do të kthehej në fole të shqiptarizmës edhe për faktin tjetër se aty do të bujtin dhjetra trima nacionalistë të Kosovës,të cilët duke marrë shpresë nga ati i tyre,ngarendnin për të mbrojtur kufijtë etnike,në radhët e Mbrojtjes Kombëtare Shqiptare.

Në vitet 1942-1943,atëherë kur lufta kundër okupatorit kërkonte në krye një shtab të sprovuar politikisht dhe luftarak,veçanërisht në kushtet kur Marveshja e Mukjes u tradhëtua,Hirësija e Tij,Salih Myftia,ashtu si kundër me dhjetra atdhetarë shqiptarë,u përpoq me çdo mjet e mënyrë për kthimin në Shqipëri të Mbretit të shqiptarëve,Ahmet Zogu.Ai ishte i ndërgjegjshëm se vetëm një personalitet politik dhe atdhetar si Ahmet Zogu,mund ta nxirrte varkën e Shqipërisë nga stuhitë e Luftës së Dytë Botërore dhe për më tej,mund të luftonte komunizmin deri në fund.“Një nga punët më me vlerë që ka ndërmarrë hirësija e tij,është themelimi i „Besës Shqiptare“,organizatë kjo kombëtare me një aktivitet politik për rikthimin e Monarkisë në Shqipëri.Bashkëpuntorët e Hirësisë së Tij në këtë veprimtari kanë qenë figura të shumta të nderuara dhe të repsektuara në Shkodër dhe në Shqipëri si : Ndue Coba,ish kryetari i bashkisë së qytetit,vëllezërit Gera,Shefqet Muka,Kol Kiri,Hajdar Rusi,Rasim Boksi,Et’hem Rama,Llesh Marashi,Gjelosh Luli,Ragip Lohja etj.Kjo organizatë kishte dhe organin e vet kulturor politik „Jehona e Rinisë“ ku kanë kontribuar mjaft të rinj shkodranë si Ibrahim Sokoli,Fadil Podgorica etj“(Gazeta“Drita Islame“Shkodër janar 1995

Sidoqoftë në vjeshtën e vitit 1944,rrjedhat e fuqishme të Luftës së Dytë Botërore po përcaktonin në mënyrë fatale „fituesit“ dhe të „mundurit“.Shqipëria sipas klikës komuniste hynte në vendin e „fitimtarëve“ kinse pati shporur okupatorin,por mbulonte krimin e vëllavrasjes.Por një okupator ende më i urryer,ende më i pabesë,një okupator që ndante në dysh shqiptarët për t’i ndërsyer kundër njëri tjetrit,po hidhte rrënjë në tokën arbërore.Komunizmi,ajo murtajë e kuqe ardhur prej stepave ruse pati filluar sulmin e parë të tij,të përgjakshëm ndaj nacionalizmit të ndershëm shqiptar.

Të grumbulluar në Veri të Shqipërisë,prijësat e nacionalizmit shqiptar,për ditë e më shumë,po përballeshin me vëllavrasjen komuniste.Të mbledhur në shtëpinë e madhe të Hirësisë së Tij,Salih Muftia,burrat e kombit si : Mid’hat Frashëri,Ali Këlcyra,Dervish Rexhepi,Hasan Dosti,Gjon Marka Gjoni,Zef Pali,Vasil Andoni etj,menduan që të shmangnin sa më shumë vëllavrasjen duke mërguar  nga atdheu që i lindi dhe i rriti.Kështu së bashku me djalin e madh të tij,Fuatin, Myftiu i Shkodrës dhe i viseve të Kosovës së bashku me dhjetra e dhjetra nacionalistë të tjerë,në natën e ftohtë të 17 nëndorit,marrin udhën e mërgimit.Fillonte në këtë mënyrë një jetë e re për ajkën e nacionalizmit shqiptar.Fillimisht ata u vendosen në disa gazerma ushtarake,pothuajse në internim të plotë, megjithatë përballë lajmeve ogurzeza që vinin nga Shqipëria,matan detit burrat e mëdhenj nuk u ligështuan.Ata e patën vendosur të largohen prej atdheut,për të vazhduar luftën pa kompromis kundër komunizmit.Në kujtimet e tij nacionalisti i shquar Baba Rexhepi,(asaj kohe dervish Rexhepi),do të shkruante : „Në ditën e 28 nëndorit 1944,pa rënë akoma dita,ndjej disa të trokitura në penxhere,çohem dhe shoh Sailh Myftinë.I hap derën e odës dhe nis t’i bëj kafe.Më thotë „çdo t’u themi djemve sot dërvish ?“ Unë iu përgjigja „Zotëria juaj e di më mirë !””Jo,jo,më tha,për flamurin dimë të gjith ne të flasim,por unë fola me Mid‘hat Beun dhe ai donte që ne të dy të përshëndesim sot se dita e flamurit është e shenjtë“.Ramë dakord të përshëndesim të dy.Më kujtohet se pak fjalë tha Zotërija e tij,Salih Myftija.“Kemi dy vëllezëri,tha ai,fetare dhe kombëtare.Të dyja këto nuk janë krijuar për të na ndarë,përkundrazi për të na bashkuar.Lum kush i shërben këtij bashkimi,Zoti e do dhe e bekon atë njeri“.

Dalë nga dalë vështirësitë e para nëpër kampet e Italisë po kaloheshin.Organizatat ndërkombëtare për refugjatët,me veprimtarinë e tyre,parapanë edhe sistemin e emigrantëve politikë shqiptarë.Dhe ndërsa bota e qytetëruar kërkonte rregullimin e jetës normale të tyre,regjimi komunist i E.Hoxhës,modeli më i urryer i regjimit stalinist,nuk linte gur pa lëvizur,të kthente në Shqipëri ajkën e nacionalizmit,ose siç i kishte etiketuar ai „kriminelët e luftës“.Nuk mjaftoi dënimi në mungesë që iu dha këtyre burrave po bënte çfar ishte e mundur nëpërmjet sugurimit famkeq dhe Oznës jugosllave,për t’i sjellë në Shqipëri këta patriotë dhe për t’u dhënë dënimin fizik.Në një listë që regjimi i Tiranës,i ka dërguar Romës më 1946 për ekstardimin e „kriminelëve të luftës“,midis emrave të Mid’hat Frashërit,Ali Bej Këlcyrës,Vasil Andonit,Gjon Marka Gjonit,Mehdi Frashërit,Kol Mirakajt,Abaz Kupit etj,është dhe emri i nderuar i Salih Muftiut.Por forcat me të vërtetë demokratike,brenda qeverisë italiane,nuk lejuan një veprim të tillë,i cili binte ndesh me Kartën për të Drejtat e Njeriut,ata e dinin fort mirë se i vetmi „krim“ i atdhetarëve shqiptarë ishte se i patën shpallur luftë komunizmit.I ftuar personalisht nga Mbreti Zog,Hirësia e Tij,Salih Mytia,në krye të delegacionit të nacionalistëve shqiptarë,i drejtohet në vitin 1947,Egjiptit.

Ai pritet me nderime nga mbreti i shqiptarëve por edhe prej personaliteteve të larta të botës arabe.Erudicioni mahnitës i burrit të Shkodrës,njohja e disa gjuhëve nga ana e tij dhe sidomos çiltërsia me të cilën hynte në bisedë,e rritën dukshëm personalitetin e Salih Myftisë.Për vite me radhë ai i përkushtohet veprimtarisë fetare atje,duke u shêndruar në një udhëheqës shpirtëror jo vetëm për shqiptarët e Egjiptit,por edhe për mijëra besimtarë të tjerë mysliman,që admironin bukurinë dhe forcën e fjalës së tij.Tani mosha e tij po thyhej dhe Salih Myftia,ndjente të kishte kurdoherë në krah,birin e tij Fuatin,i cili duke ecur në gjurmë të ndershmërisë  të jatit,po formonte dita-ditës personalitetin e vet.

Ka qenë 8 korriku i vitit 1965 kur Hirësia e Tij Salih Myftia largohet nga Egjipti dhe së toku me birin e vet Fuatin marrin vaporin „Queen Mary Ann“ për në Amerikë.Një korrespondencë disa vjeçare me nacionalistët shqiptarë në SHBA e kanë detyruar udhëheqësin shpirtëror 74 vjeçar,të marrë udhë për atje me qëllim të çojë në shtëpitë shqiptare atje fjalën e Zotit,ndër gjenerata të tëra emigrantësh.Me ndihmën e drejpërdrejt të tij me forcën e mendimit dhe të fjalës ndërton brenda një periudhe të shkurtër kohore qendra islame në Nju Jork dhe Nju Xhersi.Ndërkohë që ai lartësonte tempullin e besimit islam në SHBA,në atdheun e vet në Shqipëri,komunizmi i pa fe,po rrëzonte tok me veprat fetare të kultit dhe vetë besimin tek Zoti,ndër shqiptarët e mjerë të  shpërfytyruar prej varfërisë shpirtërore dhe asaj lëndore.Gjatë kohës që Hirësia e Tij,Salih Myftia,po ngrinte këto dy qendra,si dhe xhaminë e Nju Jorkut,marimangat e tradhëtisë komuniste bënë çështë e mundur të sabotonin.Por pamvarsisht prej moshës,Salih Muftia,vazhdoi punën plot pasion,i rrethuar kurdoherë nga dashuria që ushqenin për të besimtarët prej Shkodre,Lume,Dibre,Vlore, Kosovës,Maqedonisë Shqiptare e më gjërë nga gjitha trojet etnike shqiptare.Përpara se të ishin qendra të edukimit fetar,ato qendra në SHBA u kthyen në fole të shqiptarizmës,në një informacion që i dërgohet Ministrisë së Punëve të Brendshme në Tiranë,në vitin 1965,lidhur me Sali Muftinë pos të tjerave shkruan se ; „Bën propagandë të hapur kundër partisë dhe shtetit tonë“.(Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme.Dosja e Salih Myftisë,dok 147 ).

Por pamvarsisht prej këtyre rrjeteve të marimangave  komuniste,Hirësija e Tij,ndonëse me dhembjen e madhe në gji,për persekucionin mesjetar në shqipëri (familja e tij jetonte kalvarin e kampeve të punës) ai do të vazhdonte të denonconte masakrën komuniste,madje do t’i lutej Zotit që ajo të përfundonte sa më parë.I edukuar me tolerancë mahnitëse fetare,Hirësia e Tij,Salih Myftiu,do të thirrej shpesh në ceremoni edhe të kishës ortodokse apo katolike shqiptare.Në çdo rast,në çdo fjalë të shprehur,ai do të përcillte mesazhin e bashkëpunimit,e vëlaznisë shqiptare.Në vitin 1972,në bashkëpunim me Imam Isa Hoxhën,Hirësia e Tij,Salih Myftia,mundi të hapë klasën e parë të shkollës fetare.Ndonëse i shkuar në moshë,ai do të jepte vetë orët e para të mësimit,duke i lumturuar nxënësit muhamedanë me flakën e shpirtit dhe të fjalëve.

Më 19 maj 1978,kur kishte 87 vjet moshe,Hirësija e Tij,Salih Myftia,ndahet përgjithmonë nga bota lëndore.Pas kësaj shpirti,fjala dhe vepra e tij bëhen pronë e të gjithë besimtarëve sepse një shpirt mëmëdhetar,në mënyrë krejt vetëdijshme,u përket të gjithë bashkëkombasve.

Bern-Zvicër

PIKTORËT SHQIPTARO-AMERIKANË EKSPOZOJNË NË CHELSEA , NEW YORK

by

New York : Talentet e reja shqiptare hapin ekspozitë në “zemër” të Nju Jorkut/

Ekspozita paraqet : ‘Diversitetin dhe zhvillimin e këtij brezi të artistëve dhe ëndërrimtarëve të rinjë shqiptaro amerikanë”./

 NGA BEQIR SINA, New York/

CHELSEA – NEW YORK CITY : Hapja e kësaj ekspozite, para një numëri kaq të madh të talenteve të reja shqiptare në Shtetet e Bashkuara i ngjante një spektakli të vogël “America’s Got Talent”, i cili do të quhej “Albanian’s Got Talent”. Kjo ishte një nate thjesht dhe bukur, komuniteti shqiptarë i artistëve në SHBA, të cilët promovuan talentet e reja që ka në këtë komunitetet dhe i përkasin zhandërrve të ndryshme të artit.

Dhe, ana tjetër, është që me këtë rast vetë artistët tanë talentet e reja dhe ato me provojë, në mënyrë të ndërsjelltë arrijnë të njohen dhe të lidhen me njëri tjetrin që të kenë edhe mundësi të bashkëpunojnë më shumë me njëri tjetrin në të ardhmen e tyre.
Ekspozita e cila shoqëruar me një spektakël të vogël nga dy këngëtaret e talentuara të muzikës vendase – “Country Music”,  Dashuri dhe Jenevieve Egriu u çel nën kujdesin e Rrjetin i Profesionisteve dhe Sipermarresve Shqiptaro Amerikane – APEN.

Në këtë ekspozitë morën pjesë dhjetra artëdashës, studentë, gazetar, dhe afaristë të komunitetit si edhe nga kompania shqiptare e pijeve energjitike “Black Eagle, Energy Drink” nga New Yorku.

Ndërkohë, që zgjedhja si pikë takimi e “kryqëndrës” së kulturës dhe artit shqiptarë në SHBA, “Fadil Berisha Studio” nuk është bërë pa qëllim, mbasi fotografi i famshëm shqiptarë Fadil Berisha është vetë një nga promovuesit e artit shqiptarë në Shtetet e Bashkuara, dhe vend-burimi ku kan preformuar ose kan dalë talente të mëdha shqiptare të cilat kan rezatuar edhe në skenat amerikane dhe botërore..

Këtë e pohoi edhe drjetuesia e këtij evenimenti Etrita Ibroci, në fillim të fjalës së saj kur theksoi se Rrjeti i Profesionisteve dhe Sipermarresve Shqiptaro Amerikane – APEN (Albanian Professionals and Entrepreneurs Netëork). -ju mirëpret të gjithëve në këtë eveniment i cili ka për qëllim ; “njohjen etalenteve të mrekullueshme tëkomunitetit tonëdhe të krijimtarisësë tyre, pasionin dhe bukurin në jetën e artistëve tanë të talentuar në SHBA, që kan ardhur sontenëformën e njëpikture,këngë, dizajnveshje, skulpturë,apo fotoreportazhe.”
Më tej zonjusha Ibroci, duke treguar për organizatën e saj u shpreh se :”Si shumicaprej jushe dini, që organizata jonë APENështë një organizatëqë ofron njëplatformë përtë gjithëprofesionistëtdhe sipërmarrësitnërrjetin tonë, si dhetë bëjmë më shumë, që me anë të këtyre aktivitevevtë njohin njëri-tjetrin, dhe shpresojmë për tëbashkëpunuar dhe përtë ndihmuarnjëri-tjetrin. Çdo vitne kemingjarje të ndryshmeqë përfshijnë venimente të ndryshme nëfushatë tilla sifinancave, mjekësisë, dhe kohët e fundit kemiorganizuar edhenjëDitën Karrierës – Career Day që ka qenë një sukses i vërtet”.
Në këtë kontiunitet të këtyre veprimtarive, ajo vuri në pahë faktin se “Kjo ështëngjarja e dytëjonë qëAPEN i dedikohetArtit dhe artistëve shqiptarë duke bashkëpunuar me komunitetin e artistëve shqiptarë në Amerikë, dhene shpresojmë, shtoi ajo që tëvazhdojmë traditëndhe zgjerimin e rrjetitpër të gjithëartistët tanë në SHBA, Shqipëri, Kosovë viset shqiptare dhe diasporë”..
Për të treguar rëndësinë dhe kontributin e arttistit shqiptar Fadil Berisha, Ibroci nënvizojë se ajo nuk mund të linte pa parmendur që-“kjo ngjarje nukdo të kishte qenëe mundur pabujarinëdhe mbështetjen e vazhdueshmenga i famëshmi ynë, tha ajo FadilBerisha – dhe natyrishtë që edhe në emrin tuaj e falënderojmë përhapjene dyerve përstudio e tij nëkëtë ngjarje kulturore”.
Ajo veçoi nga kjo veprimtari dy talentet e mrekullueshme nga Buffalo – Neë York, dy vajzat e talentura të veprimtari të njohur të komunitetit tonë Eddie Egriu, Dashuri dheJenevieveEgriu, të cilat kanë konkuruar edhe në spektaklin e talenteve të reja amerikane, me dy këngë “Ditë e Natë” dhe këngën “I padukshëm”. Këngë që ato i kënduan me plot pasion duke marrë duartroktijet e të gjithë pjesëmarrësve.
Më pasë, zonjusha Ibroci përmendi edhe Designeren emodës BesaNeziriRugova-e cila është e diplomuar ngaShkollae DizajnitParsonnëNew York. “Ajoka linjë tësaj tëveshjevetë quajturBESE, tha Ibroci, duke shtuar se ajo dizanjon dhe e bënrroba të modës, por, ajo gjithashtu bën dheilustrime të fotografisë në fotoalbume të njohura amerikane”.

Lista e artistëve

Në këtë mbrëmje talentesh të reja artistësh shqiptarë në SHBA, marrin pjesë tha Ibroci 22 artistë shqiptaro amerikanë : HelidonGjergji.Giorgio Kolaj. EmilBakalli .AlkanNallbani. LulzimShtini .KlodianaAlia . ArtanShabani.ArdianIsufi .BekimZeqiri .Alfred MilotMirashi.ParlindPrelashi .VeneraKastrati.ArmandXhomo .ArbenSela .MajlindaHoxha .HeldiPema .OlsonLamaj .IrginSena .RilindKuqi . LukaHajdini . EmanuelGjoka .ElianoKalemi

Në emër të APEN ( Rrjetin i Profesionisteve dhe Sipermarresve Shqiptaro Amerikane – APEN, foli kuratori i kësaj veprimtarie Alkan Nallbani, duke shprehur kënaqsinë e tij meqense iu dha rasti për të i njohur adhuruesit dhe talentet e reja me ekspozitën e dytë vjetore të artistëve shqiptarë në “zemër ” njërës prej lagjeve më të njohura të komunitetit të artistëve amerikanë – Chelsea”, u shpreh ai..

“Kjo ekspozitë vuri në pah Nallbani – është një Panoramë e përgjithëshme që na jep një paraqitje e shkurtër në diasporë të artistëve shqiptarë që punojnë në zonën metropolitane të New Yorkut dhe rreth botës. Megjithë ndonjë deklaratë kritike, ekspozita paraqet :’Diversitetin dhe zhvillimin e këtij brezi të artistëve dhe ëndërrimtarëve të rinjë shqiptaro amerikanë”.

Mbasi sipas tij shumë prej këtyre artistëve kan “përqafuar” dhe zgjedhur qytetin e New York, duke e parë këtë si një qendër të ekzistencës së tyre. Si një qytet ku ka kaluar e gjithë bota e artistëve të mëdhënjë, New Yorku kështu mbetet në thelbin e tyre krijuese, “karburanti” i krijimtarisë dhe frymëzim dhe ka shumë gjenerimin pjellor dhe të paparashikueshme, për talentet e reja që shpërthejnë nga ky qytet.

“Arti i tyre, në këtë ekspozitë tha kuratori i kësaj ekspozite Alkan Nallbani, pasqyron një eksplorim të thellë të identitetit dhe përfshirjes sociale të këtyre artistëve pjesmarrës. Edhe është i lidhur emocionalisht me atdheun, ky brez i ri i artistëve shqiptarë e shohin veten si pjesë të skenës së artit të madh global, me të gjithë kompleksitetin e saj dhe mundësinë mikpritëse, të New Yorkut me zërat e tyre individuale, duke u ofruar atyre jo vetëm mundësinë, e por edhe të drejtën për të marrë vendin e tyre, nesër edhe në skenën botërore.” përfundoi Alkan Nallbani.

Faik Konica mes himnizimit dhe kritikës së psikologjisë së popullit tone

by

Nga Anton Çefa/

  Historikisht në kulturën shqiptare dhe veçanërisht në letërsinë tonë janë përvijuar dy qëndrime ndaj psikologjisë etnike të popullit tonë: përlavdimi deri në mitizim dhe kritika deri në akuzë. Të dy qëndrimet kanë synuar gjithnjë në një hulli të përbashkët: në emancipimin shpirtëror të popullit, në kulturimin dhe përparimin e tij në çdo fushë.

            Si një popull i lashtë me një nivel të konsiderueshëm qytetërimi, më tepër të supozuar se të dëshmuar, duke pasë marrëdhënie afërie me popujt grekë e romakë, që arritën shkallë të larta të qytetërisë, dhe duke u ndodhur në një trevë kryqëzimi kulturor të rëndësishëm, tek ai që heret u kristalizua një psikologji e veçantë etnike, dalluese, që u bë në të njëjtën kohë një ndër faktorët përcaktues të dorës së parë të mbijetesës së tij. Kjo strukturë shpirtërore, ashtu siç na dëshmohet në folklorin, historinë, kulturën dhe aspektet e tjera të jetës materiale, shoqërore dhe shpirtërore të popullit, sa e lashtë aq edhe origjinale, erdh e u ruajt nga tjetërsimi, i ndikuar nga faktorë të jashtëm e të brendshëm shpirtërorë e joshpirtërorë deri në ditët tona. Tharmi i saj edhe sot e kësaj dite plazmon jetën e popullit tonë në të gjitha shfaqjet e saj.       

            Larg mendësh, sot në ditët tona ta mitizojmë e ta shpallim me mburrje, larg mendësh ta absolutizojmë pozitivitetin e saj, po edhe larg mendësh çdo mohim i origjinalitetit dhe rolit të saj në fatet kombëtare të popullit tonë.

            Rilindasit u kapën më së forti ndaj këtij faktori për të realizuar qëllimin e tyre, zgjimin e ndërgjegjes kombëtare, që kishte rënë në një letargji përhumbjeje gjatë shekujve të sundimit otoman dhe prandaj ata edhe e mitizuan, duke ngritur në superlativ cilësitë pozitive të popullit tonë, vlerat morale e shoqërore të tij, virtytet karakterizuese të “racës”, siç i thonin ata, bëmat e tij historike, etj. Në ballë të këtij trajtimi qe Naimi, apostulli.

            Po edhe në këtë periudhë nuk mungoi ana tjetër e medaljes, ajo e kritikës që bëhej për të prekur në sedër shqiptarin me qëllimin e aktivizimit të tij në veprimtarinë e gjithanshme kombëtare.

            Kronologjikisht, periudha e mitizimit të psikologjisë sonë etnike në kulturë dhe në letërsi vjen deri më 1912 dhe bile deri më 1920, kur në rend të ditës së çështjes shqiptare qëndronte pavarësia dhe formimi i shtetit shqiptar.

            Mbas këtij viti, d. m. th., mbas formimit të shtetit shqiptar, për trojet që përfshinte ky, në plan të parë përvijohet formimi i ndërgjegjes së shtetasit, qytetarit.

            Qëndrimi i ideologëve, shkrimtarëve, publicistëve, etj, ndaj këtij problemi lidhet natyrisht edhe me faktorë të tjerë, përveç kronologjisë historike. Rol të veçantë në këtë mes, në fushën e letërsisë artistike, lot gjinia, lloji letrar. Destinacioni i veprës letrare përbën gjithashtu një element përcaktues në këtë fushë. Nëse vepra qe sendërtuar për të huajt, atëherë po, vazhdon përlavdimi i shqiptarit, i vlerave të tij shpirtërore, i kulturës, i së kaluarës së tij historike; por ndryshon puna nëse ajo është destinuar për popullin tonë. Në këtë rast, ajo sendërtohet mbi tehun e një kritike të ashpër, shpesh edhe shumë të ashpër.

            Veprimtaria letrare e Konicës, e shikuar në këtë prizëm, përbën objektin e kumtesës sonë.

            Kjo veprimtari kronologjikisht i takon dy periudhave. Shkrimet e Konicës, të botuara në “Albania”, siç dihet, i takojnë fazës së dytë të  Rilindjes, përkatësisht nga viti 1897 deri më 1909. Konica, lidhur me problemin që po trajtojmë, nuk i shmanget qëndrimit të përgjithshëm të rilindasve. Aq më tepër kur shkrimet janë shkruar për të huajt. Kjo është kahja kryesore e tyre. Por nuk përjashtohen rastet në të cilat ai duke iu drejtuar shqiptarëve, i kritikon, bile mjaft ashpër, ashtu siç ka ditur e ashtu siç e ka pasur zakon. Por as që nuk duhet menduar – siç fatkeqësisht është shkruar – që Konica e bën këtë për të diskredituar shqiptarin, për ta përbaltur shpirtin e tij, ose i nisur nga mosbesimi për forcat progresive të popullit tonë; përkundrazi, ai e bën këtë për ta tronditur e zgjuar ndërgjegjen e tij. Pikërisht ashtu siç bënte Vaso Pasha dhe gjithë rilindasit tjerë në raste të tilla.

            Veprat kryesore në fushën e letërsisë artistike, Konica i shkroi në vitet ’20: “Një ambasadë e zulluve në Paris” (botuar më 1922), “Doktor Gjëlpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurasit” (1924), “Shqipëria si m’u duk” (1929). Kjo është periudha kur para kulturës e letërsisë sonë, siç ka vënë në dukje Namik Resuli (në kumtesën “Faik Konitza në qindvjetorin e lindjes”, mbajtur në Seminarin e organizuar nga “Vatra” me rastin e këtij 100-vjetori dhe botuar në librin “Faik Konitza 1876-1976”, në  N. Y. nën redaktimin e Eduard Liços), ngrihet e mprehtë detyra e formimit të qytetarit, të nënshtetasit, prandaj, ajo përdori kryesisht armën e kritikës, që parakupton vënien në dukje të të metave me qëllim përmirësimi.

            Në veprimtarinë e Konicës, kjo detyrë vjen e kristalizohet në synimet dhe përpjekjet e tij për një oksidentalizim kategorik të shqiptarit, të jetës dhe të kulturës së tij, të organizmave shoqërore e shtetërore. Prandaj ai e mprehu kritikën ndaj të metave, duke përdorë me sukses, falë talentit, inteligjencës dhe kulturës së tij humporin e mprehtë, ironinë tallëse, sarkazmën e pamëshirshme, groteskun asgjësues.

            Mbështetur në këtë trajtim kritik të jetës e të kulturës shqiptare, me tendencë mohimi e diskreditimi dhe me një dozë të theksuar dashakeqësie u akuzua Konica se gjoja “paraqiti në mënyrë të tillë të errët pamjen e vendit, sa ushqeu mosbesimin në një të ardhme të përparuar e përgjithësisht në forcat popullore e përparimtare…” (Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, “Historia e  letërsisë shqiptare”, f. 471).

            Në të njëjtën mënyrë u damkos edhe Fishta: vargje në të cilat poeti satirizonte shqiptarin për cilësitë e tij negative, sado qesharake që na duket, u trajtuan në rangun e një kredoje poetike, sikur ai i kishte shkruar me qëllim që ta diskreditonte atë. Natyrisht, këto “marifete” komentesh për një lexues të veprave të Konicës e të Fishtës nuk  ecnin; por rininë shqiptare nën diktaturën e egër komuniste, që nuk i kishte lexuar veprat e tyre,  lehtësisht e lajthisnin.

            Tani ju marr leje të hapi një parantezë lidhur me shkakun e vërtetë të mohimit të Konicës. Eshtë thënë që Konica u mohua sepse hodhi baltë mbi kulturën shqiptare, gjë që nuk përban shkakun e vërtetë, por një argument të stisur. Në diktaturën e kuqe çdo gjë bëhej e diktuar nga lart; në më të shumtën e rasteve, e orientuar nga pozita thjeshtë personale ose teket, hujet e huqet e diktatorit. Kështu lidhur me Konicën kritikëve zyrtarë iu desh të sajonin vetë  “argumentet” për “çkishërimin” e mallkimin e tij, ishin apo nuk ishin të bindur për to.

*          *          *

            Me qëndrimin ndaj etnopsikologjisë dhe psikologjisë së personazhit të veprës letrare lidhet edhe gjinia e lloji letrar. “Një ambasadë e zulluve në Paris” është pa dyshim një vepër alegorike që aludon tek bota shqiptare; në të njëjtën kohë ajo është një vepër satirike, “një satirë par excellence”, siç e emërton shkrimtari e studiuesi Sabri Hamiti. (Sabri Hamiti, “Faik Konica jam unë”, f. 74).

            A mund të pritet në një vepër satirike t’i thurën himne objektit të shkrimit, përveçse për ta tallur?

            Zullutë janë në gjendjen shoqërore e psikologjike të turmës. Udhëheqësi intelektual, atdhetari idealist, Plugu, përpiqet të ndikojë dhe t’i udhëheqë drejt vetëdijësimit të etnicitetit dhe të identitetit të tyre, për t’i futur në rrugën e qytetërimit dhe për t’i shndërruar ata në një komb.

            Në këtë vepër në mënyrë alegorike, Konica ka dënuar mitizimin në ballafaqim me kritikën, vënien në dukje të të metave. Dy metoda të kundërta të procesit të edukimit, kulturimit e vetëdijësimit të masave. Kështu, kur Plugu – mbasi ka mbajtur një fjalim para turmës së zulluve, duke bërë të qartë se për Evropën e qytetëruar, zullutë s’janë asgjë më tepër se negër dhe se evropianët ose i shajnë, ose i përqeshin dhe vetëm disave u vjen keq, por të gjithë i përbuzin – i vënë në ikje, sepse i ndjekur nga turma që donte ta linçonte për këtë “akuzë” të pamëshirshme, fillon të thurë këngë të bluara sipas mides logjike e estetike të turmës, kjo kënaqet. Turma ekzaltohet sidomos për faktin që këngët përfundojnë gjithnjë me glorifikimin e Zululandit: “Rroftë e qoftë Zululandi!”

            Dhe këtu hapim një parantezë të dytë. Lavdërimi parapëlqehet dhe ndikon në mënyrë të veçantë tek naivët, njerëzit e pakulturuar dhe fëmijët. Njeriu i rritur, inteligjent dhe me kulturë ka nevojë t’i vihen në dukje të metat. Kështu është edhe për popujt. Na duket se populli ynë pëlqen lavdërimin më tepër se kritikën. Një situatë të tillë psikologjike na e dëshmon folklori ynë, sidomos fjalët e urta. Megjithëse populli thotë  edhe: “Mos iu hidhëro pasqyrës, kur turirin e ke të shtrembër”.

            “Atij nuk i pëlqejnë lëvdatat,- shkruan Namik Resuli për Konicën – vetëm lëvdatat që i thureshin këtij populli sikur të ishtë më i miri i botës; prandaj nis të nxjerrë në shesh edhe të metat, edhe veset e tij  e kundra këtyre turret e lëshon shigjetat plot helm me bushtëri të hollë, pikërisht ashtu siç kishte filluar të bënte në vjershë një tjetër shok dhe mik gjenial, Gjergj Fishta.” (Libri i cituar më llart, f. 10).

            Edhe një problem tjetër të rëndësishëm, lidhur me trajtesën tonë, na sugjeron vepra në fjalë. Për triumfin e idesë e të çështjes kombëtare, në përgjithësi, vetëdijësimi kombëtar i turmës kërkon trajtimin e individit e më pas të qytetarit, shtetasit. Lidhur me këtë problem kryesor, në gjithë veprën kullon një dozë e fortë skapticizmi që, për mendimin tonë, nuk duhet interpretuar si mohim i aftësisë dhe i mundësisë së shndërrimit të turmës në një element të ndërgjegjshëm.

            Një gjë e tillë dëshmohet me faktin se Konica teorikisht nuk ia ka njohur shqiptarëve psikologjinë e turmës, të kopesë. Siç është shprehur ai në veprën “Shqipëria, kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore”, karakteristika e parë e shqiptarit është individualizmi. Në Shqipëri nuk ka turmë, shqiptari ka besim në vete, në situata të paqarta merr vendim vetë. Bindjen e vet Komica e ilustron edhe me konkluzionin e dr. Herbart Luis: “Në Shqipëri nuk ka masa indiferente popullore”. Më tej, individualizmin e shqiptarëve dhe mungesën e shpirtit të turmës, autori ynë e trajton si pengesë të dorës së parë për bashkim kombëtar. (Shih, Faik Konica, Vepra, mbledhur e përgatitur nga N. Jorgaqi  dhe Xh. Lloshi, Tiranë, 1993, f.   ).

            Vetvetiu del pyetja: me që në Shqipëri mungon psikologjia e turmës, ç’është gjithë ajo dramë e udhëheqësit intelektual për ta vetëdijësuar atë? Apo shqiptari e humbi individualizmin karakteristik dhe u shndërrua në kope? Shkurt, këtu kemi të bëjmë me një kontradiktë e Konicës.

            Vepra tjetër, më e rëndësishmja, “Dr. Gjëlpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurrasit” është gjithashtu një vepër satirike, por në ndryshim me të parën, kjo nuk   është alegorike. Kryesisht në pjesën e dytë, Konica diskuton drejtpërdrejt rreth problemeve shqiptare të kohës.

            Në fillim të viteve ’20, populli shqiptar e kishte dëshmuar vitalitetin e tij. Me Kongresin e Lushnjës dhe me Luftën e Vlorës, ai shpallej para botës se është i aftë e i vendosur të marrë në dorë me çdo kusht fatet e tij. Një argument i rëndësishëm ky, për të vënë në dukje tharmin e një psikologjie pozitive. Po pikërisht, ky prag ngjarjesh – formimi i shtetit shqiptar në një pjesë të trojeve të tij – kërkonte një mobilizim të madh, ndërgjegje të lartë patriotike dhe potencë intelektuale për të bërë që ky shtet i porsa formuar të funksiononte si duhej. Ajo që kishte formuluar Fishta më 1921 shumë qartë: “Nuk asht mjaft që të jetë Shqipnija; duhet ta mbajmë!” (“Hylli i Dritës”, 1921, nr.1).

            Paraqitja tek “Dr. Gjëlpëra…” e Shqipërisë së kohës me ngjyrat më të zeza, e zhytur në varfëri, iniorancë, fanatizëm, hajni, mashtrim, rushfet, dhe e shqiptarëve “si njerëz të mërzitur nga bota e vetja e tyre…” nuk dëshmon humbjen e shpresave ose mosbesimin e autorit ndaj së ardhmes së vendit. Aq më tepër, ajo nuk plazmon mesazhin e veprës.

            Në këtë vepër, përballë intelektualëve të tjetërsuar: ministrit Salemboza dhe doktorëve Protagoras Dhalla dhe Emrullahut, vihet figura e intelektualit shqiptar me formim e kulturë perëndimore, i cili si atdhetar idealist do t’i përvishet punës për emancipimin e popullit. Veç përmirësimit të shëndetit, ai do të dritësojë e do të frymëzojë rrugën drejt së ardhmes.

            Dr. Gjëlpëra, që është mishërimi i ideve, i idealeve dhe kulturës së Konicës, do ta projektojë shpëtimin në emancipimin shpirtëror të kombit. Dhe janë shtresat e popullit që e kanë ruajtur më mirë autenticitetin. Kur dr. Gjëlpëra bie në kontakt me to (E ku? – Në Pazar!), ai bindet për këtë dhe në ndërgjegjen e tij ravijëzohet shpresa e besimi në to.

            Vepra e tretë dhe e fundit e viteve ’20 “Shqipëria si m’u duk”përbën një analizë të hollësishme shoqërore e psikologjike të shoqërisë shqiptare, bazuar në udhëtimin e autorit në Shqipëri, më 1928. Nuk kemi të bëjmë këtu me novela e romane satirike e alegorike, por me një vepër dokumentare të argumentuar, ku nuk mungojnë fare të gjitha ngjyrimet e satirës koniciane.

            Ideja e trajtuar në themel të veprës është se çështja kombëtare pengohet nga vetë shqiptarët e pikërisht nga shtresa të tilla si ekspertët, robotët dhe levantinët. Këta të fundit, më të rrezikshmit, kanë humbur vetitë karakteristike kombëtare, janë çoroditur, nënvlerësojnë e mohojnë çdo vlerë kombëtare dhe mitizojnë si snobë çdo gjë të huaj. Në hullinë e ballafaqimit të psikologjisë etnike të popullit tonë me psikologjinë e tjetërsuar të levantinëve kristalizohet qartë rëndësia e ruajtjes së autenticitetit të çdo gjëje kombëtare, në fushën e psikologjisë, kulturës, zakoneve, etj.

            Në vitet ’20 dhe më vonë në vitet ’30, në gjirin e kulturës shqiptare, të ideologjisë dhe të letërsisë artistike ka vepruar një rrymë e fuqishme e inteligjencës që mendonte se e ardhmja e kombit tonë, duke synuar qytetërimin perëndimor, duhej të nisej nga përpunimi e zhvillimi i vlerave të larta psikologjike të brumit tonë etnik.

            Eshtë pikërisht ky një nga mesazhet më të rëndësishme që i përcjell kohës sonë jeta e veprimtaria e Konicës.

*Arkiv i Diellit- (Kumtesë e mbajtur në Seminarin e organizuar nga “Vatra” në Neë York, më 22 prill 1995)

 

PUBLIKOHEN SHKRIMET KRITIKE PER KRIJIMTARINE E PROF.AGIM VINCES

by

Me rastin e 65-vjetorit të lindjes dhe 40-vjetorit të krijimtarisë e të kontributit të shumëfishtë në letërsinë shqipe, botohen recensionet, studimet dhe vlerësimet që i janë bërë ndër vite veprës së krijuesit të pandalur, Prof. Dr. Agim Vinca/ Nga Jolanda Lila/

Revista periodike “Fjalë e valë” nga Mitrovica i ka kushtuar një numër tematik të mbushur me shkrime, vështrime, recensione e studime, të botuara nga studiuesit shqiptarë e të huaj rreth veprës poetike e studimore të Prof. Agim Vincës. Ky numër tematik vjen me rastin e tre jubileve të rëndësishëm në jetën e prof. Agim Vincës, siç janë: 65-vjetori i lindjes së tij, 40-vjetori i fillimit të punës si pedagog në Universitetin e Prishtinës dhe 40-vjetori i botimit të librit të tij të parë. Për shkak të simbolikës së përvjetorit të lindjes, në këtë revistë janë përzgjedhur 65 shkrime nga studiuesit dhe kritikët më të njohur shqiptarë e të huaj, si Robert Elsie, Stephan Sigg, Iolanda Malamen, Rusana Bejleri, Rexhep Qosja, Bajram Krasniqi, Nasho Jorgaqi, Jorgo Bulo, Bashkim Kuçuku, Ardian Marashi, Roland Zisi, Hysen Matoshi, Visar Zhiti, Anton Papleka, Sali Bytyçi etj.  

Revista hapet me një cikël poetik nga vetë autori, Agim Vinca dhe më tej pasohet nga kapitulli me shkrimet që të tjerët kanë bërë për poezinë e Agim Vincës, përfshirë edhe poetë të njohur si Din Mehmeti, Ali Podrimja, Natasha Lako, Beatriçe Balliçi, Adem Gashi etj. Kapitulli i dytë u dedikohet shkrimeve për kritikën dhe studimet historiko-letrare, ndërsa kapitulli i tretë përmban shkrime për publicistikën dhe veprimtarinë intelektuale të autorit. Në fund, janë publikuar disa nga vargjet, që poetët shqiptarë i kanë dedikuar Agim Vincës, ku vlen të përmendim vargjet e Dritëro Agollit, të Koçi Petritit, të Visar Zhitit, të Milanov Kallupit dhe të poetit boshnjak Husein Tahmishçiq.

Revista përmbyllet me një Kronologji të jetës dhe të veprimtarisë së Profesor Agim Vincës, të hartuar nga studiuesi Mr. Miftar Kurti, i cili, së bashku me poetin Sabit Idrizi, janë ideues dhe përpilues të saj.

Në këtë botim është paraqitur një pasqyrë e plotë e mendimit kritik e publicistik për dy frontet e punës së Prof. Vincës, në kërkimin letrar dhe në krijimin letrar, fronte në të cilat ai ka vënë vulën e origjinalitetit krijues dhe risues në letërsinë dhe studimet shqiptare. Ai konsiderohet si një figurë poliedrike, me kontribut të shquar në fushën e poezisë, të kritikës letrare, të historisë së letërsisë, të publicistikës, antologjisë, përkthimit dhe eseistikës. Është autor i më shumë se 25 veprave dhe i qindra shkrimeve letrare e publicistike në shtypin periodik shqiptar, duke u renditur kështu si një ndër intelektualët më aktivë, jo vetëm në çështjet profesionale, por edhe për reagimet shoqërore dhe problemet e kohës.

Shkrimet për veprimtarinë krijuese dhe intelektuale të Profesor Agim Vincës janë të shumta, por në revistën “Fjalë e valë” janë përzgjedhur vetëm 65 të tilla, të botuara ndër vite nëpër libra studimorë dhe në shtypin periodik. Kjo përzgjedhje sasiore përligjet me simbolikën e 65-vjetorin e lindjes së autorit dhe paraqitet si një lloj koncentrati për thelbin e krijimtarisë së këtij autori.

Merita e tij më e madhe në fushën e shkencës është përçimi i koncepteve shkencore e abstrakte në formën më të thjeshtëzuar e të qartë, meritë që vetë autori ia dedikon përvojës së mësimdhënies universitare dhe bashkëbisedimeve të vazhdueshme me studentët e tij. Ndërsa në fushën e poezisë, ai konsiderohet si një ndër emrat më të rëndësishëm të risimit të vargut shqip që në vitet ‘70, të frymëzimit të natyrshëm prej lëndës shqiptare dhe prej pasurimit të fjalorit poetik, gjë që shpërfaq edhe nivelin e lartë dhe njohjen e thellë të gjuhës shqipe nga ana e autorit.

Numri 23 i revistës letrare “Fjalë e valë” u vjen në ndihmë të gjithë studentëve, studiuesve të letërsisë dhe lexuesve, të cilët duan të zgjerojnë hapësirën e tyre kulturore përmes njohjes së veprës së shumëfishtë të Profesor Agim Vincës, por edhe më gjerë, njohjes së modelit të krijuesit skrupuloz dhe intelektualit të mirëfilltë shqiptar, i cili me fjalën dhe veprën e tij është i pranishëm në mbarë hapësirën shqiptare.