Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PER HERE TE PARE NE NJE ART FAIR PRESTIGJOZ MERR PJESE DHE NJE GALERI BASHKOHORE SHQIPTARE

by

NGA GËZIM LLOJDIA/

Ne qytetin e Milanos këto dite është duke u zhvilluar një nder evenimentet me shik dhe me prestigjioze te artit bashkohore, janë te ftuar galeritë me te mira te artit si Massimo De Carlo, Annarumma, Continua, in Arco,Minini etj,pra galeritë me prestigjioze italiane, ne këtë event është e ftuar dhe galeria shqiptare me qender ne Vlore dhe e drejtuar nga Artan Shabani, galeria Promenade e cila do prezantoje nje grup artistesh shqiptar dhe nje artist te ftuar me origjine arbereshe.Projekti eshte kuruar nga Artan Shabani dhe do te jete alestuar ne standin e art fai i cili do jete ne palazzo giachio te Milanos.Art Fair eshte e drejtuar nga Giancarlo Politi i fili eshte edhe fondatori i Flash Art, revista me prestigjoze ne Europe per artin bashkohore, Politi eshte edhe kuratori e drejtuesi i pare ne bienalen e Tiranes, gjithashtu nga Flash Arti dhe nga Politi kane dale kuratore si MAssimigliano Gioni i cili do jete drejtori i bienales se Venezias-2013, Francesco Bonami, dhe artist si Maurizio Catelan, Marina Abramoviç, etj.Një ngjarje e mrekullueshme për qytetin e Milanos: 55 ekspozita e artit bashkëkohor, të propozuara nga më të rëndësishme të galerive të artit italian me zgjedhjen kuratoriale të lartë Flash Artit, së bashku me vendndodhjen ekskluzive dhe e pazakontë e Pallatit , për një fundjavë do ti kushtojnë artit.Kjo është sfida e Giancarlo themeluesit dhe redaktor politik i Flash Artit, revista kryesor për artin bashkëkohor në Itali dhe në botë që ka arritur të sjellë së bashku të gjithë protagonistët kryesore të sotme, duke ofruar publikut një përzgjedhje e mrekullueshme kuratoriale cilësi të lartë, artit bashkëkohor.Të premten e shtunë 8 9 dhe të dielën, më 10 shkurt, vizitorët do të kenë qasje të lirë në Event Art Flash, hyrja është e lirë qëllimisht, e projektuar posaçërisht për të sjellë në galeritë publike jo vetëm profesionistë, por edhe një haraç të qytetit i Milanos në marrëdhëniet e tij të ngushtë dhe intriguese me artin bashkëkohor.Një fundjavë të gjallë, gumëzhimë, karakterizohet nga surpriza, risi, takime: galeritë më proaktive, artistët më të mira në zhvillim apo tashmë të famshme, kuratorë dhe kritikët vetëm më të ndjeshme dhe të përgatitur në skenën sot, mbledhësit më të kujdesshëm.Jo vetëm galeritë brenda në shtëpi në Pallatin Ice ju mund të vizitoni ekspozitën e organizuar nga studentët e Nebe (Neë Akademia e Arteve të Bukura në Milano) konceptuar dhe kuruar nga Marcello Maloberti, Igor Muroni dhe Arianna Rosica. Një mundësi e madhe për të dy Nebe studentëve, për t’u bashkuar me përsosmërinë e artit, dhe vizitorët, ngacmohem nga ajo që do të jenë propozime të reja nesër.Flash Arti ka qenë gjithmonë një udhëheqës në risi dhe e specializuar në krijimin e ngjarjeve të suksesshme të tilla si vitin ’93 Aperto Bienales Venecias (i cili pa debutimin e Damien Hirst, Maurizio Cattelan, Mattheë Barney, John Currin, Felix Gonzalez- Torres) Bienalja e Tiranës në vitin 2001, dhe që nga viti 2003 la Biennale i Pragë, festivali më i madh në Evropën Lindore, tani na prezanton me një krijesë të re dhe inovative që dëshiron për të bërë shenjën e tyre në Milano dhe Italia: Event Flash Art.

LAMTUMIRË…!

by

Kujtime nga dita e ikjes…/

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Ethet e nisjes për në Amerikë… Udhëtimi për herë të parë
me aeroplan… Përgatitje valixhesh…acarim nervash…
Mërzitje… rendje poshtë e përpjetë nëpër zyra e noterë…
Isha kaq e dhënë pas gjithë këtyre, sa nuk e kuptova si erdhi
nata e parafundit në apartamentin tonë të vogël, në Tiranë.
Hyrje-dalje miqsh, kushërinjsh, krushqish, komshinjsh. Kulmi
arriti në aeroport kur erdhi një tabor njerëzish për të na përcjellë.
Një mikeshë plakë e familjes sonë më pyeti, e fundit: “E di
amerikançen?”, pyetje që më solli një buzagaz të vogël tek hipja
shkallët e aeroplanit në Rinas. Por zbrita buzëplasur në
aeroportin e Zyrihut, kur, veç çantave të mia të rënda, u
detyrova të ngarkohesha edhe me një çantë të një
bashkudhëtareje nga Tirana, e cila udhëtonte vetëm. Gruaja
tiranase, e mbingarkuar me çanta, e pa pisk punën e filloi të
bërtiste mes grumbullit të njerëzve që prisnin të posaardhurit,
përtej parmakëve.
“Po si s’u duk ndonjë shqiptar, që të na ndihmojë?! Ja, ti je
shqiptar, -i tha ajo njërit prej tyre, – eja na ndihmo.”
“Nga e di që jam shqiptar?”- pyeti ai i habitur.
“Nga fytyra,- foli ajo me zor,- jemi një racë!”
“E po, unë kam tridhjetë vjet në Zyrih e po mundohem të
mos dukem si shqiptar, ju, për një sekondë e zbuluat të fshehtën
time,” – tha ai. Dhe na ndihmoi mjaft. Quhej Qemal.
Udhëtimin e dytë të gjatë me aeroplan, me linjën Swissair, e
bëra natën nga aeroporti i Zvicrës, në aeroportin Logan të
Bostonit. Ulur pranë dritares së avionit shihja përjashta si në
boshllëk errësirën ngjethëse dhe nuk mund ta imagjinoja se sa
shpejt kalonim mbi kufij shtetesh përsëri e përsëri, ose mbi dete
dritash të qyteteve të mëdha evropiane ku mund të dalloje
paralelet e rrugëve dhe vertikalet e kolonadave të ndërtesave
shumëkatëshe. Dhe një zë i brendshëm, përkëdhelës e
nanuritës, s’pushonte së mërmërituri se aty poshtë ekzistonte
çdo gjë që kishte kuptim e lidhje me jetën tënde. Aty zhvillohej
historia e njerëzimit, aty dëgjohej muzika e poezia, aty bëhej
dashuri e lindej fëmija, rridhnin lot gëzimi e trishtimi, luhej
me fatin…Atje poshtë ëndërrohej. Ndërsa lart, tek ndodhesha
unë, ndoshta ëndërrohej më shumë por edhe kujtohej,
reflektohej, imagjinohej…
Tok me familjen tonë udhëtonin edhe një çift pleqsh me
djalin e tyre i cili, pasi kishte punuar disa vjet në Kuins, Mass,
kishte blerë një shtëpi e tani po kryente atë që në gjuhën e
dokumenteve quhet “bashkim familjar.” Plaku, nga që
s’dëgjonte mirë, fliste me zë të lartë e dukej sheshit se çdo fjalë
e tij shkaktonte plagë në zemrën e të birit. “Baba, të shikosh sa
shumë do të të pëlqejë shtëpia dhe bahçja me pemë…” “Eh,
mor bir,- rënkonte i ati,- s’më hyn në sy asgjë…unë jam një
rrënjëdalë…ja ç’jam unë tani…!”
E shpërqendruar dhe e ngurosur siç isha, truri im ngjante
me një kamera fotografike të parregullt, që i nxjerr figurat
kokëposhtë, të dubluara e fluide. Përfytyroja dhe e krahasoja
plakun me një pemë me rrënjë të shkulura dhe shkoja më tej
me fantazinë, duke e mbjellë drurin me degët thellë në tokë,
kurse trungu i cungët e rrënjët e përhapura lart në ajër
dridheshin frikshëm nga era ulëritëse e shkurtit dhe dukeshin
si duar që i jepnin munxet superqiellit. Se ishte natë shkurti ajo
e udhëtimit tonë, që dukej se s’do të mbaronte kurrë dhe unë,
më tepër se për veten time, mendoja për plakun ulur para meje,
i cili nuk do të kthehej më kurrë në qytetin e vogël të lindjes.
Ashtu siç nuk ishin kthyer baballarët e gjyshërit tanë. Dhe tani
po shkonim ne, brezi i dytë dhe i tretë t’i zëvendësonim, t’i
kërkonim e t’i vizitonim nëpër varret, kushedi se ku e nga i
kishin…Si gjysmagjeli i përrallës, po vinim të gjenim gjysmën
tjetër të babait e të gjyshit. Ik…ik…e s’ka! Një ikje nga gjithçka
e përtej gjithçkaje.

Kujtimet. Ato të lënë pa gjumë, qofsh edhe lart në aeroplan…
Ding-danget e këmbanës së kishës së fshatit çdo të shtunë pasdite
lajmëronin ardhjen e postës nga qyteti. Ne fëmijët, tufa-tufa e
veç e veç, ngjitnim me një frymë të përpjetën e lodhshme të
rrugicave me kalldrëm, deri sa mbërrinim në sheshin e shkollës
ku ndaheshin zarfet e mezipritura. Me imagjinatën time prej
fëmije ushqeja ëndrrën e më pëlqente të besoja se Zoti ndodhej
në Amerikë që të mbronte babanë dhe gjyshin. Kështu, sa herë
që binte të shtunave këmbana e kishës, më dukej se dëgjoja zërin
e babait që kumbonte me tinguj të vazhdueshëm, metalikë e
pulsues: “Të dashurit e mi, jam mirë, jam mirë…”
Ne shtyheshim përpara shkallares së gurtë dhe prisnim me
padurim, duke parë zemërdridhur postierin që i nxirrte zarfat
nga çanta një nga një. “Plikot” nga Amerika dalloheshin
menjëherë nga vijëzat dekorative kuq e blu rreshtuar paralelisht
në buzë të zarfit bojë qielli. Frymëmarrja jonë mbetej pezull
deri sa dëgjonim emrin e nënës apo të gjyshes. Pastaj, me letrën
kuq e blu që e valavitnim në erë si flamur, zbrisnim të tatëpjetën
po me shpejtësinë e ngjitjes, hapnim portën, turreshim gjithë
gëzim tek ndenjësja e drunjtë në oborr, ku ishin ulur në pritje
gratë e mëhallës, nëna e gjyshja fytyrëvrerosura. Sepse rëndom,
zarfi sillte lajme të këqia për të gjallët e për ata që s’ishin
më…Iku filani…Iku dhe i ati i filanit…Zoti i ndjeftë…!” Gjyshja
psherëtinte gjithnjë kur thoshte: “Na ikën burrat me këmbët e
tyre e do të na kthehen brenda në zarf!” (Zarfi që lajmëronte
vdekjen ishte i bardhë me kornizë të zezë.)

Pikëllimi. Jehona e largët dhe e afërt e lotëve të dhembjes së
shpirtit me tërhiqnin me forcën e rëndesës e më zbrisnin poshtë
në tokë. Disa ditë para se të merrnim udhëtimin e gjatë, shkuam
për vizitë në shtëpinë e një familjeje devollite, miq të njohur
prej vitesh, të ngushëllonim për vdekjen e papritur të djalit të
tyre në Kaliforni…Hodha sytë edhe një herë përtej dritares së
aeroplanit, në sfondin e errët ku zbardhonte fytyra ime e
pasqyruar në qelq. Aty për aty më erdhën në mend disa vargje,
nxora lapsin dhe, pasi nuk gjeta letër, shkrova mbi një revistë
të ilustruar, të cilën na e kishte dhënë stuardesa. Fjalët
shtyheshin e nguceshin në hapësirën e ngushtë, të bardhë,
mbetur bosh në bordurën e shkrimeve, duke formuar vargje të
shkurtra, të cunguara, të shtrembra.

Kam frikë nga nata e zezë,
Kam frikë, kam frikë…
Shtrojeni këtë tryezë me lule jargavani,
Vini në mes vazon me hirin
E të ndjerit, ditëziut, jetikurit
Bregut tjetër-Atlantikut.
Ndizni ca qirinj
Aty, rreth e rrotull,
Mbushni dhe filxhanët e kafesë
Apo verë, nga një gllënjkë,
Le që, kujt i gëlltitet…
E tij, fantazmë, vërtitet.
Dhomave e skutave të shtëpisë.
Shkallët e drunjta kërcasin,
Fotot nga muri shkasin,
Hija,
Depërton
Dystohet,
Përqafohet
Me kurmin dhe gjymtyrët e të gjallëve.
Varur në eter, jehon e fërgëllon
Britma stërgjyshore e vajeve…
“Ç’do të bëni me hirin?”
Pyesin të tromaksur njerëzit me sytë e ngrirë…
“Do ta hedhim aty, te përroi i mullirit,
Një ditë ndaj të gdhirë, në të gdhirë…”

Im shoq, ulur në krahun tim, ma mori revistën nga dora,
dhe, duke lexuar vjershën, m’i ndriti sytë me një qortim të cilin
vetëm unë e kuptoja. Qetësisht, bëra një lëvizje në ajër me dorën
e djathtë sikur doja ta hidhja revistën jashtë dritares.
Buzëqeshje. Ndërkohë stuardesa po shpërndante pije freskuese.
Plaku kërkoi raki. Poshtë ndenjëses sime mbaja një çantë me
shishet e rakisë, xhezven dhe filxhanët e kafesë, sende të lidhura
pazgjidhshmërisht me vatrën e zjarrit të shtëpisë. Aty, në hirin
e oxhakut ku ka rënë loti i parë i nënave tona, ku është pjekur
kulaçi i bardhë e ku është ngrohur e tharë qengji i
porsalindur…Shishet me rakinë e kumbullës na i kishin
dhuruar dardharët. Pikën e kazanit. Plaku këmbëngulte për
rakinë. Kërkova me duar nëpër çantë dhe nxora një shishe. Ia
hoqa tapën dhe aroma e njohur prej vitesh e atij lëngu të bekuar
më ringjalli. Ia zgjata shishen të birit, ndërsa vazhdoja të mbaja
tapën në dorë, që s’ishte tjetër veçse një koçan misri. Për të
mbyllur shishet me raki ne dardharët përdornim koçankat e
thara të misrit, të cilat i prisnim në copa të vogla. Vjeshtës, kur
shkoqnim misrin, vendosnim përtokë një tepsi të madhe me
kallëpe misri dhe mblidheshim të gjithë rreth e rrotull, të
mëdhenj e të vegjël, fërkonim së bashku dy kallëpe, nga të
cilët njëri shkoqej. Bënim shakara, hidhnim romuze e
shkoqeshim në muhabet. Ndërsa përjashta, prapa derës së
madhe prej druri në oborr, qëndronte e varur një torbë leshi e
mbushur me kripë—në roje e gatishmëri. Në rast rreziku e
largimi të shpejtë nga fshati, banorët rrëmbenin vetëm torbën
me kripë e vraponin të fshiheshin në pyll. Aty zienin barishte
me kripë për të mbajtur shpirtin gjallë.

Migracion ose migrim. Një term (një fjalë e ngarkuar
emocionalisht) që përdoret për të emërtuar lëvizjen e njerëzve
në botë. Migrim i pavullnetshëm—skllevërit. Migrim i
vullnetshëm –ne, emigrantët.
Ne, unë motra e dy vëllezërit po i afroheshim ngadalë hotel
“Dajtit” në Tiranë, në një ditë maji të vitit 1991. Ambasada
amerikane në ditët e saj të fillimit, ende pa ndërtesë, përdorte
hotel “Dajtin” për banim e zyra. Ambasadori amerikan në
Shqipëri, zoti Ryerson, i sjellshëm e i buzëqeshur, jo vetëm që
na priti ngrohtë, por u interesua e na pyeti gjatë për familjen
tonë, mbasi ishim ndër të parët shqiptarë që paraqiteshim në
zyrën e tij për t’u bërë qytetarë amerikanë e për t’u pajisur me
pasaporta amerikane. Vëllai i madh nxori nga xhepi numrin e
social security (soushell sikjuriti) të babait tonë, i cili kishte
vdekur para dy vjetësh në Detroit, USA. Ai baba, të cilin e
kishim sharë nën buzë gjatë jetës sa e sa herë që nevojitej të
plotësonim dokumentet e biografisë sonë për në shkollë, për
zyrat e kuadrit etj. Dhe, po nën buzë, tani po e falenderonim.
Zoti Ryerson, që nuk kishte sekretar, i plotësoi vetë
formularët për ne të katër dhe së fundi, pasi i firmosëm, na
kërkoi të ngrinim lart dorën e djathtë e të bënim betimin. Betimin
për t’u bërë nënshtetas amerikanë, në një nga sallonet luksoze
të Dajtit! Aty ku, pak kohë më parë, të zinin ethet vetëm po të
përmendje emrin “Amerikë”, qoftë edhe duke ecur në trotuarin
përballë. Ironi e fatit!
Dolëm të katër nga hoteli, më tepër të hutuar sesa të gëzuar.
U ulëm në një kafene për të mbledhur veten…mendimet tona
të çakërdisura. Ishim të katër rreth një moshe mesatare. Motra
nxori nga çanta e na tregoi syzet “plus 1” që kishte blere atë
ditë. Pastaj e gjithë biseda u përqëndrua te babai, i cili nuk
ishte më, por ne dëshironim me gjithë shpirt që ai të rronte
akoma. Si me një palimpsest ai kishte shtrirë duart që nga toka
e largët tej Atlantikut për të na marrë në gjirin e vet. Filluam të
tregonim kujtime nga jeta e tij, aq sa dinim nga letërkëmbimet
apo sa kishim dëgjuar nga të tjerët.

Ëndrra të varura në direkët e vaporit. Babai erdhi në
Amerikë qysh kur ishte 12 vjeç, me 1916, bashkë me xhaxhanë.
I kishin qepur një pallto prej batanije të leshtë, blu me vija gri.
Kur lundrimi po merrte fund dhe vapori po i afrohej Nju-Jorkut,
ai zuri të vraponte e të bërtiste nga gëzimi mbi kuvertë, me
sytë e mbërthyer drejt horizontit. Emigrantet u ngritën në
këmbë, veshën palltot e rënda dhe nxituan te parmakët të
vështronin tokën e re: “Ja ku është, ja, Amerika!” Kur dalloi
Statujën e Lirisë, në kulmin e entuziazmit, djaloshi e zhveshi
pallton dhe, me tërë forcën e krahut, e vërviti në oqean. “Ç’bëre
ashtu, more bir?- e qortoi xhaxhai.- Në xhepin e palltos kishe
dokumentet!” Por palltoja, për fat, ishte penguar në një nga
direkët e vaporit. Ajo mbeti aty e varur per disa çaste, e lëkundur
nga era, duke tundur mëngët, sikur donte të përshëndeste tokën
e kërkuar. Aty ishin varur shpresat e babait, që rrojti e punoi
gjatë, rëndë e me mundim në atdheun e tij të dytë. Ato mëngë të
vogla palltoje ishin një mesazh përcjellës e mikpritës.

Në ato mëngë të vogla fëmije
Mijëra duar
Tunden triumfalisht,
Duar të racës sime
Të së kaluarës, të së sotmes e të së ardhmes…

Edhe këto vargje që i shkrova tani, duke fluturuar përmes
mjegullës së dendur, i “hodha” në oqean si pluhur i hollë që
bie nga qielli e ato shkuan të bashkohen me ëndrrat e dikurshme
të tim eti.

Si nje rreth vicioz—shkuarje e kthim në të dy anët e
Atlantikut…Efti duhej të kishte qenë vajzë e zgjuar kur, pasi u
martua, nga fillimi i shekullit të kaluar, iu ngjit të shoqit nga
prapa, kapërceu oqeanin dhe erdhi edhe ajo në USA. Nga një
vajzë fshatare, bijë kasapi, që shkonte derë më derë e pyeste,
“Doni mish?”, Eftikija në Amerikë u bë zonjë e madhe, ashtu
siç e kishte ëndërruar. Dhe ajo e tregoi këtë kur erdhi disa herë
në atdhe, aty nga vitet’ 50. Ajo e zgjidhte muajin e vizitës në
qershor, kur korija e fshatit të saj të lindjes uturinte nga kënga
e bilbilave dhe kur qengjat e pjekur në hell kishin mishin më të
shijshëm. Ajo u “takste” bashkëfshatarëve 200 dollarë peshqesh
për piknikun e përbashkët në pyllin e ahut gjethenjomë. Ta
pret mendja, fshati boshatisej nga frymorët, aty dhe të sëmurët
e pleqtë e moçëm i transportonin me batanije që i mbanin katër
veta për cepash. Pylli oshëtinte nga kënga e djelmoshave të
rinj që u binin kitarave e mandolinave. Qengji e kukureci
vërtiteshin në hell ashtu siç vërtitej vallja dardhare e ndarë në
tri rrathë bashkëqendrorë: rrethi i plakave, i nuseve dhe i
vajzave të reja. Ftohej edhe Efti në valle, në rrethin e nuseve,
sigurisht, sepse në rrethin e plakave, ku ndodheshin moshataret
e saj, ajo stononte me fytyrën e freskët si lule top dëbore. Dy
veta dalloheshin më shumë në këtë festë mbarëfshatare: prifti,
që vishte rrobat më të shkëlqyera të kishës, dhe zonja Efti me
një kapele të kuqe mëndafshi sa një tepsi në kokë dhe fustanin
po të kuq, zbukuruar e mbërthyer me kordele, perla e karfica
të ndritshme. Efti tundte e lëvizte byzylykët e artë në duart
tërë unaza e manikyr, ndërsa dardharet e lodhura nga punët
e bujqësisë, të vetmin byzylyk kishin nyjen e tërkuzës, me të
cilën ngarkoheshin disa herë në ditë. Prandaj Efti binte në sy
mahnitshëm mes tyre. Me Eftin, ashtu si dhe me soap operat,
Amerika e kishte kryer shumë mirë punën e vet për të reklamuar
mënyrën amerikane të jetesës dhe për të ushqyer ëndrrat e
fantazitë e të rinjve që e kanë lakmuar gjithmonë tokën e
premtuar. Vite më vonë, një shoqja ime amerikane me origjinë
nga Suedia, më tregonte se stërgjyshërit e saj, kur emigruan
me 1840, ishin të bindur se në Amerikë bari jeshilonte në të
katër stinët, ndërsa nëpër rrugët e qyteteve të Amerikës do të
gjenin plot florinj. Një karem i mirë për të ndjellë…njerëz. Ja
cila ka qenë pasuria më e madhe e Amerikës në të gjitha
kohërat—njerëzit, emigrantët, të cilët kanë bërë e vazhdojnë
të bëjnë mrekullira me fuqitë e tyre fizike e mendore, kur u
hapet rruga e suksesit.
Stuardesa ndali hapat pranë nesh dhe pyeti: “Doni peshk
apo mish?” Prapa saj qëndronte një karrocë e ngarkuar me
pjata me gjellë që avullonin shijshëm. Ngrita kokën, vështrova
sytë e saj të lyer me rimel e m’u duk se pashë Eftin.

Litari—sinonim i femrës fshatare. Zgjatimi i trupit—
gjymtyra e pestë e gjyshes, vajzës, mbesës. Burrat mbetën
kurbetit, gratë në ditë të sikletit! Ja si këndohej nëpër dasma:

Këto nuset e Dardhës veshur me xibuna,
Ç’e shuan të ritë e jetën pa burra!
Ameriqi, e shkretë Ameriqi,
Na i veshe nënat me fustan të zi,
Na i le nuset me duar në gji!

Teto Viqja e porositi burrin në letër t’i dërgonte nga Amerika
një litar të mirë për t’u ngarkuar me dru. I shoqi s’e kurseu,
por i dërgoi dhjetë pashë litar të bardhë, të dredhur bukur e të
fortë. Por tetos i vinte keq ta përdorte dhe vazhdonte të
ngarkohej me litarët e vjetër copa-copa e gunga-gunga. Kur
vdiq, teto Viqes i gjetën në sëndykun bosh vetëm litarin e ri
amerikan, të cilin e përdorën për ta lëshuar qivurin në gropë.
Aty mbeti dhe litari…

Po i afroheshim kontinentit amerikan milje pas milje. Në
ekranin e madh të televizorit diktuam imazhin e aeroplanit
tonë i cili me lëvizjet e ngadalta të amebës, la pas oqeanin e
tani po fluturonte mbi brigjet shkëmbore të shtetit Mein. Tej
dritares, në vijën e hollë rozë të horizontit, që ndante qiellin gri
nga oqeani shkumëbardhë, na përshëndetën rrezet e para të
agimit.
Mirëmëngjes, Amerikë! Toka e indianëve, e pilgrimeve, e
amerikanëve dhe e ëndrrave! Të shoh për herë të parë e të
përshëndes nga qielli! Mirëmëngjes!
Mbas një udhëtimi të rehatshëm, ndërsa stuardesa na zbraz
në filxhanë kafe të ngrohtë, të fortë e aromatike, unë imagjinoj
udhëtimin e parë të evropianeve me 1620, me vaporin e vogël
“Mayflowr” aty poshtë, mes valëve të tërbuara të oqeanit që e
vërvitin e luajnë me të si me një lodër. Më ngjethet mishtë e
mbushem me mornica kur më dalin para sysh figurat e
pilgrimeve mbi kuvertën e anijes, me ato pelerinat e tyre të
fryra e të gufuara nga era e ftohtë e Atlantikut. Më vijnë ndër
mend disa vargje që kam përkthyer nga poezia “Imigrantët”,
të cilën poeti i madh amerikan Robert Frost e ka shkruar nergut
për udhëtimin e parë të “Mayflowrit”.

Tjetër vapor nuk gjen apo avullore
Të ketë mbledhur kaq shumë njerëz—mizëri,
Me ëndrrat e tyre pilgrimet drejtonin “Mayflowrin”,
Eh, anijëza nuk iu nda ankthit njerëzor
Deri sa i nxori të gjithë në breg…me zor…!

“Mirëmëngjes!”—na përshëndeti ekuipazhi i aeroplanit
dhe na uroi mirëseardhjen në kontinentin e ri.
Plaku gjatë natës, e kishte përgjysmuar shishen e rakisë. Ia
dhashë ta merrte me vete.

Ameriqi, o moj Ameriqi
Po të vijmë plot
Me shishet me raki…

Po të vijmë zemërvrarë për tokën tonë, e për jetën tonë që
lamë pas…Por po vijmë edhe plot ide, energji e shpresa…
Mirëmëngjes, Amerikë!

(Nga libri “Mbi thinja fryn ere”)

5 VJETORI I PAVARËSISË -MUZEU I KOSOVËS PREZANTON NË VLORË:” 100 VJETORI I PUSHTIMIT SERBO-MALAZEZ TË VILAJETIT TË KOSOVËS”

by

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Muzeu i Republikës së Kosovës prezantoi në qytetin e Flamurit ekspozitën historike “100 vjetori i pushtimit serbo-malazez të vilajetit të Kosovës”.Ekspozita tematike muzeore e përgatitur nga Mehmet Gjoshaj me fakte dhe dokumente historike u hap në muzeun historik arkeologjik të qytetit të Vlorës. Drejtori i këtij muzeu Skënder Spahiu tha se lufta çlirimtare e Kosovës ndër shekuj është e gjallë në memorien e kombit tonë. Ekspozita është përgatiture e realizuar nga Drejtor: Dr. Shafi Gashi Autor: Mr. Mehmet Gjoshaj Lektor: Prof. dr. Mehmet Halimi Dizajnues: Prof. Shyqri Nimani .Skenimi i materialeve: Fahrije Luma. Mundësuan realizimin kësaj ekspozite tematike muzeore, ne radhe te pare: Ministrinë për Kulture, Rini dhe Sporte ne Qeverinë e Kosovës, -Arkivin Kosovës, Prishtine,Muzeun Historik Kombëtar, Tirane, -Arkivin Qendror te Shqipërisë, Tirane,Arkivin e Ministrisë se Punëve te Brendshme, Tirane. Muzeun e Pavarësisë, Vlore, -Arkivin e Maqedonisë, Shkup. Mr Mehmet Gjoshaj prezantoi eksponatet e kësaj ekspozite .

Ç’fare përmbante ne thelb ekspozita?

Lufta e popullit shqiptar për çlirim nga pushtimi osman dhe për bashkim kombëtar, zë fill qysh herët. Ndërsa ne gjysmën e dyte te shekullit XIX dhe ne fillimin e shekullit XX, aktivitetet, veprimtaritë dhe lufta e armatosur e popullit shqiptar për çlirim dhe për bashkim kombëtar, marrin hov dhe përmasa kombëtare. Dy nga pikat me kulmore te përpjekjeve dhe luftës se popullit tone gjate periudhës ne fjale, ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit, 1878, dhe kryengritjet e armatosura te viteve 1908-1912, veçanërisht Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, e cila mori përmasa mbarëkombëtare. Duke ndriçuar dhe afirmuar ne veprat e tyre prejardhjen ilir-pellazge te shqiptareve dhe periudhën e Skënderbeut, rilindësit tanë, duke filluar qe nga De Rada, Naum Veqilharxhi, Konstantin Kristoforidhi, Jani Vreto, Hasan Tahsini, Naim Frasheri, Sami Frasheri, Koto Hoxhi, Vaso Pashe Shkodrani, Nikolla Naco, Ibrahim Temo, Pandeli Sotiri, Zija Prishtina etj, ndikuan fuqishëm ne ndezjen e zjarrit atdhetar tek populli ynë për lufte çlirimtare. Rol të rëndësishëm ne këtë drejtim luajtën klubet, komitetet dhe shoqëritë shqiptare, qe vepruan brenda dhe jashtë Shqipërisë. Roli i veprimtareve atdhedashës, intelektualeve, krerëve dhe oficereve shqiptare, por edhe i vete popullit tone, ne Revolucionin Xhonturk, ishte mjaft i madh, veçanërisht roli i Dr. Ibrahim Temos, themeluesit te Komitetit “Bashkim e Përparim”. Megjithëkëtë, si shoviniste dhe antishqiptare qe u treguan, turqit e rinj, pushkën e pare e zbrazen kundër shqiptareve, fillimisht ne Shkup e me pastaj ne Boletin, ku ne vjeshtën e vitit 1908, rreth 1.500 ushtare’ osmane, te armatosur edhe me artileri, e sulmuan Kullën e Isa Boletinit, me ç’rast u vranë 3 shqiptare dhe mbi 30 ushtare osmane. Mirëpo, përkundër disponimit dhe ngarkesës antishqiptare te turqve te rinj, Revolucioni Xhonturk hapi rruge për zhvillime te rëndësishme ne viset e pushtuara shqiptare, siç ishte Kongresi i Manastirit, mbajtur me 14-22 Nëntor te vitit 1908, ku u be unifikimi i alfabetit te gjuhës shqipe, pastaj themelimi i Shkollës Normale te Elbasanit, aktivizimi i komiteteve, i klubeve dhe i shoqërive shqiptare etj, ngjarje këto, qe ndikuan ne forcimin e mëtejshëm te vetëdijes kombëtare dhe shtimin e përpjekjeve, veprimtarive dhe luftës se armatosur për çlirim dhe për bashkim kombëtar. Kryengritjes se Përgjithshme i paraprinë një mori përleshjesh dhe kryengritjesh lokale te armatosura shqiptaro-osmane, duke filluar qe nga viti 1908 e kedej. Përleshjet dhe kryengritje lokale ishin pasoje e dhunës se ushtruar nga ana e pushtuesve osmane, siç ishte ekspedita e Xhavit Pashes, me 1909, ekspedita e Shefqet Turgut Pashës, me 1910 etj, por edhe pjese e luftës çlirimtare te popullit shqiptar. Me 24 prill 1910, kryengritësit shqiptare, nen udhëheqjen e Isa Boletinit dhe Idriz Seferit, ia prenë” rrugën ushtrisë osmane ne Gryken e Kaçanikut. Me 24 mars 1911, rreth 3.000 kryengritës shqiptare te Kelmendit, Hotit, Grudës dhe Kastratit, nen udhëheqjen e Dede Gjo Lulit, rrethuan ushtrinë turke ne Tuz dhe çliruan Rapshin e Traboinin. Ndërkohë, ne majën e malit Decic, u ngrit flamuri kombëtar shqiptar. Kryengritjet lokale te vitit 1911, bene qe te vendosen lidhje midis Veriut dhe Jugut, por nuk u arrit qe te krijohej një udhëheqje e vetme e lëvizjes kombëtare, e cila do t’i koordinonte veprimet kryengritëse ne mbare Shqipërinë. Me 23 qershoret vitit 1911, nen përkujdesjen e Ismail Qemalit, Luigj Gurakuqit etj, ne Podgorice u mbajt Kuvendi i Përgjithshëm i Krerëve Shqiptare, apo Kuvendi i Gerces, ku u formuluan 12 kërkesa te paraqitura ne memorandumin e njohur si “Libri i Kuq”.Midis udhëheqësve te kryengritjeve te armatosura shqiptare, kundër sundimit osman, dallohen Dede Gjo Luli, Mihait Grameno, Cerciz Topulli, Isa Boletini, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Luigj Gurakuqi, Dervish Hima, Ismail Qemali, Spiro Bellkameni, Themistokli Germenji, Mehmet Pashe Deralla, Idriz Seferi, Bajram Daklani, Hasan Ferri, Hasan Hysen Budakova,Shaban Binaku, Mehmet Shpendi, Abdi Toptani etj.

Me 21-25 maj te vitit 1912, ne Junik u mbajt Kuvendi i Junikut, ku morën pjese rreth 250 veprimtare, organizatore dhe udhëheqës te kryengritjeve shqiptare. Ne këtë Kuvend u morën vendimet rëndësishme për luftën e mëtejshme çlirimtare. Pas çlirimit te Pejës, Gjakovës, Tregut te Ri, Sjenices, Mitrovicës etj, kryengritësit e udhëhequr nga Bajram Curri e Hasan Prishtina ne jug, ndërsa nga Isa Boletini etj, ne veri, marshuan drejte Prishtinës. Për shkak te mossuksesit ne bisedimet shqiptaro-osmane, kryengritësit shqiptare, nen udhëheqjen e Bajram Daklanit, Bajram Currit dhe Isa Boletinit, marshuan drejte Ferizajt dhe Kacanikut, ndërsa me 13 gusht 1912, hyne ne Shkup. Ndërkohë u çlirua Kumanova, Presheva, Tetova, Velesi etj. Ne korrik-gusht 1912, u zhvilluan luftime kunder foreave pushtuese osmane ne Tirane, Shijak, Kruje, Kurvelesh, Durrës, Fier, Permet, Leskovik, Konice dhe ne krahina tjera. Nga fillimi i gushtit, 1912, Hasan Prishtina e mori mandatin e përfaqësimit te Shqipërisë se Mesme dhe te Jugut. Kjo, ne fakt, ishte krijimi i një udhëheqje te përbashkët e te gjitha forcave kryengritëse ne mbare Shqipërinë.

Me 18 gusht 1912, qeveria turke i pranoi 12 pika, nga 14 sosh sa kishin kërkuar kryengritësit. Me marrjen e këtij lajmi, kryengritja pushoi, duke e tronditur nga themelet sundimin osman ne Shqipëri. Kur shqiptaret po korrnin fitore ndaj forcave pushtuese osmane, shtetet ballkanike, si Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Bullgaria, formuan aleancën e tyre kundër Turqisë. Ne realitet, qëllimi kryesor i kësaj aleance ishte pushtimi i tokave shqiptare. Kjo u pa në tetor te vitit 1912 e këndej, kur forca pushtuese malazeze, serbe dhe greke marshuan drejte viseve shqiptare. Serbia pushtoi dy vilajete, Vilajetin e Kosovës dhe atë te Manastirit. Me 14 tetor, ne Shkup u themelua Komiteti “Shpëtimi”, te cilin e përbenin Hasan Prishtina, Bajram Curri, Salih Gjuka, Bedri Pejani. Veprimtarinë dhe luftën e popullit shqiptar gjate viteve 1908-1912, e përcollën me interesim te veçante jo, vetëm qarqet diplomatike te shteteve ekspansioniste fqinje, siç ishte Serbia, Mali i Zi dhe Greqia, por edhe qarqet diplomatike te fuqive te mëdha, veçanërisht qarqet diplomatike ruse, te cilat kishin interesa ne viset shqiptare. Luftën e drejte te popullit shqiptare ndihmoi kryesisht Austro-Hungaria. Pas shume përpjekjeve, luftimeve te përgjakshme dhe peripecive te renda, me 28 Nëntor 1912, Kuvendi Kombëtar i mbledhur ne Vlore, nen udhëheqjen e Ismail Qemalit, e shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, e cila u njoh ne Konferencën e Londrës, me 1913. Konferenca e Londrës, e pranoi pushtimin dhe aneksimin e trojeve etnike shqiptare nga shtetet ekspansioniste fqinje, duke lënë padrejtësisht jashtë shtetit të porsaformuar shqiptar me shume se gjysmën e viseve etnike shqiptare. Pushtuesit e rinj të shume viseve shqiptare, vendosen robëri edhe me te egër se ne kohen e pushtimit osman. Me metoda gjenocidale dhe etnocidale, pushtuesit e rinj kishin për qellim shkombëtarizimin dhe dëbimin e popullsisë shqiptare, spastrimin etnik te viseve të pushtuara dhe kolonizimin e këtyre pjesëve te arealit shqiptar. Fatkeqësisht, në disa vise edhe ia arritën qëllimit.

Çfarë mund të korrigjohej nga mbishkrimet e fotografive të ekspozitës per të qene më autentike?

Në stendën e cila paraqet fotografin me tre persona dhe ku shkruhet Ismail Qemali,Hasan Prishtina dhe Luigj Gurakuqi .Në këtë fotografi janë: Ismail Qemali,Hasan Prishtina dhe

Qazim bej Vlora,personi qe i ngjanë Luigj Gurakuqit është Qazim bej Vlora . Lindi në Stamboll më 1893. Qazim bej Vlora e shoqëronte Ismail beun kudo.

Fotografia e dytë paraqet selinë e qeverisë së Vlorës të viti 1913. Në këtë fotografi është shkruar “Akti i shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912 në Vlorë. Në fakt kjo ka qenë fotografia zyrtare që ka dominuar për 50 vjet kur flitej ose shkruhej për pavarësinë tonë. Kjo fotografi është bërë nga Petro fotografi ,pra P.Dhimitri. Viti ka qene 1913 ne përvjetorin e pare te pavarësisë. Godina muzeu kombëtar i pavarësisë.

Fotografi e tretë që i përket Vlorës është ajo e muzeut historik arkeologjik të Vlorës e cila ka qenë bashkia e Vlorës .Kjo foto është emërtuar kështu:Ndërtesa historike në Vlorë ,ku më 28 Nëntor 1912 u shpall Pavarësia e Shqipërisë. Në fakt ky është muzeu i sotëm historik i qytetit dhe kjo godinë nuk ka ekzistuar fare në ato vite kur është shpallur pavarësia .Është godina e Bashkisë së parë të Vlorës,ku ka qenë edhe kryebashkiak, poeti Ali Asllani. Kuptohet që mbishkrimet janë trajtuar të tilla edhe për efekt të mos njohjes sepse fotografit u përkisnin qytetit të Vlorës. Së bashku me S. Spahiun, Drejtor i këtij muzeu,Dr.Prof B,Gace këto sugjerime ia kaluan grupit organizator të Kosovës,Mehmet Gjoshi që do të kryente ndryshimet përkatëse. Ekspozita ka pasur çdo ditë vizitorë vlonjate të interesuar.

*Mrs. Anetar i Akademise Evropiane te Artev

 

GURI MADHI- IMPULSE EKSPRESIONISTE E POETIKE QË SJELLIN SENSIBILITET ARTISTIK

by

Nga Blerim LUZHA/PRISHTINE/ Veprën madhështore “Dorëzimi i armëve” e kam parë për herë të parë në Galerinë e Arteve me l971, u mahnita dhe  kisha dëshirë ta njihja autorin e saj. Të madhin Guri Madhi e kam njohur pas tetë vitesh (kur e kisha ekspozitën përsonale në Tiranë). Madje pata fat të madh dhe çaste të paharrueshme, kur e kam shoqëruar disa ditë në vitin 1980, që pat ardhë me Kujtim Buzën për të pikturuar vendet historike të Kosovës. Pastaj ata së bashku realizua një ekspozitë fantastike, në disa qytete… 

“Maleve të larta u duhen miliona vite që të bëhen aq, edhe kur janë të kredhur në mjergull, nuk do të thotë se janë zhdukur. Kur mjergulla largohet nën efektin e faktorëve të ndryshëm apo të mbretit Diell, malet shkelqejnë më tepër me bukurinë dhe madhështinë e tyre. Po kështu ndodh dhe me artistët e mëdhenj të llojit të Guri Madhit. Atyre nuk u duhen miliona vite për tu bërë aq të fuqishëm, por brenda atij caku jetësor që u është dhënë, u duhet ta shumëfishojnë punën dhe përpjekjet e tyre në qindra vite. Talenti u jep këtyre njerëzve vetëm një avantazh të vogël, ndërsa puna e tyre titanike i bën të shquhen nga të tjerët madje edhe kanakaret e shoqërisë. Ndryshimet e epokave, artistët si Guri Madhi i bëjnë të rishfaqen më fuqishëm, me të gjitha vlerat e tyre”.(N Tozaj)

Piktori i njohur Guri Madhi lindi më 15 maj të vitit 1921, në qytetin e Korçes. Shkollën fillore e kryen në vendlindje. Si fëmij tregoi interesim për vizatim, vazhdimisht ishte me laps në dorë dhe letër duke vizatuar. Ai arrijti të tërheq vemenjen e piktorit të njohur Spiro Xega i cili e pranon në studion e tij, ku ai mori njohuritë e fillrstare për piktorin e ardhshëm. Gjatë pushimeve Guri i ndihmonte babait që kishte një restorant, ku shpesh herë ai vizatonte përpara tij, në trotuar. Fëmijtë mblidheshin rreth tij, dhe e admironin për talentin që kishte. Babai duke e parë interesimin e Gurit për vizatim, e veçanrisht me rekomondimin e Spiro Xegës i cili ndikon që pas mbarimit të shkollës fillore, të regjistrohet në Shkollën e Mesme Industriale në vendlindje. Kjo shkollë tregoi interes për talentin e Gurit dhe e ndimonte duke i dhënë materiale pune (letra ngjyra etj.), si dhe e stimulonin me çmime.  

Me qenë se Familja e tij ishte në gjendje të vështirë ekonomike, ai e ndërpret shkollimin dhe detyrohet të punësohet si piktor reklamash dhe afishesh, në kinematë e qytetit (“Lux”dhe “Majestik”). Kjo punë Gurit i dha edhe mësimet e para në kompozicion.

Në vitin 1944 Guri Madhi punon në Shtëpinë e Kulturës  në Korçë si piktor, ndërsa më 1947 në Teatrin e Qytetit si ndimës skenografije dhe më vonë si skenograf e koleg i piktorit të madh korçar Vangjush Mio. Aty ai debuton edhe si aktor ku interpreton shumë role kryesore, në disa drama (“Platon Kreiot”,”Nën gështenjat  e Pragës”, ”Kopraci” etj.).

Më l950 Guri Madhi studion për pikturë në Akademinë e Arteve “Rjepin”, në Shën Petërsburg (Leningrad në ish BRSS), në Atelien e prof. Joganson i cili në at kohë ishte president i Akademisë së Arteve në Moskë, Gjatë studimeve ai arriti rezultate të konsiderueshme.

Më 26 qershor 1956 mbrojti diplomën me kompozicionin “Bajram Curri në shpellën e Dragobisë”, I frymëzuar nga elegjia e Fan Nolit “Dir drago i Dragobisë”, kompozicon ky që u mirëprit me entuziazëm   nga profesorët  e akademisë, duke u vlersuar si një ndër tablot më të mira të studenteve. Kjo tablo u ekspozua në shumë vende të ish BRSS, por edhe në botë, në ekspozitat e studentëve të huaj të Akademisë Rjepin.

Në këte pikturë me dimenzione të mëdhe, autori ka përdor figuracionin kompozicional rrethor, ku në qendër paraqet Luanin e Dragobisë të veshur në të bardha, i cili me dorën e djathtë mban dylbitë, që simbolikisht paraqesin  idetë largpamëse të patriotit shqiptar Bajram Curri, kurse në dorën tjetër mban armën, që tregon se nuk ishte vetëm udhëheqës, por edhe njeri i aksionit. Edhe përsonazhet tjera të kuadrit janë pikturuar në mënyrë reale, të cilat artisti i ka realizuar pas shumë etydeve, që i ka bërë në Tropojë (duke qëndruar mbi tre muaj). Bashkëluftëtarët e kësaj kryengritjeje janë trajtuar me mjeshtri, ata janë në gjendje gadishmërije dhe vetëm presin urdhërin  e udhëheqësit të tyre, gjë kjo që këte kryevepër e bën tejet dramatike. Koloriti është i pasur, ku dominon ngjyra e përhimtë me të gjitha nuansat e sajë, posaqërisht në sfond ku parqitën luftëtarët, duke u shkrirë në shkambijtë e Dragobisë.

Penelatat e artistit në shumë tablo e posaqërisht në kompozicionin e Bajram Currit dhe disa portreteve, na kujtojnë veprat e njohura të Rembrantit.

Kur kthehet në atdhe emrohet inspektor i arteve pranë Ministrisë së Kulturës, ndërsa më vonë pedagog në Liceun Artistik “Jordan Misja”, në Tiranë. Në vitin l961 është ndër pedagogët e parë të Institutit të Lartë të Arteve (sot Akademia e Arteve).

Piktori Guri Madhi për dhjetë vite (1964-1974) kaloi një periudhë të vështirë…Ai u transferua në Gjirokastër si piktor i garnizonit ushtarak (1967-1968). Është kjo koha kur ai vuajti shpirtërisht, mirëpo me ndihmën e miqve dhe familjes e tejkalon këte krizë, duke konsideruar si gjë normale (për kohen) dhe nisë jetën e qetë, për të rifilluar krijimtarinë edhe më me përkushtim. Pas një kohe në një plenum partie Enver Hoxha lëvdoi pikturat historike të Guri Madhit, andaj “shokët” e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë e kthejnë në Tiranë ku është i pa punë (1968), pastaj emrohet si piktor-ilustrator në Ndërmarrjen e Mjeteve Mësimore “H. Shijaku” në Tiranë.

Artisti Guri Madhi gjatë krijimtarisë së tij, si piktor ka relizuar afro 400 tablo në vaj, pastaj me qindra etyde dhe vizatime, me përmbajtje dhe ndërthurje  nga më të ndryshme, si janë ato historike, sociale, portrete, natyra të qeta dhe peizazhe nga vende të ndryshme të Shqipërisë.

Më l974 kalon si piktor në krijimtari të lirë. Tani  ate e angazhojnë që të realizoi dy tablo me dimenzione të mëdhe “Reforma agrare”(1974) dhe “Mbledhja e Moskës”(1974). Ishin këto porosi që kalonin në komisione për diskutime, kontrolla, verejtje e sugjerime, që nga fillimi i punës në skica e deri te korigjimet në sallat ekspozuese.

Me 1983 pensionohet, por njëkohësisht është edhe pedagog i jashtëm i lëndës së pikturës, pranë Akademisë së Arteve.

Piktura e titulluar ”Portreti i nënës”(l952), pronë e Galerisë së Arteve në Tiranë, është një studim ku artisti paraqet nënën e tij, i frymëzuar për njeriun më të dashur. Ajo është e vendosur në gjysmëprofil, ka një shikim nostalgjk, duart i ka të lidhura dhe mban një shami të bardhë që është i vetmi kontrast i kësaj pëlhure me ngjyra të  qeta.

“Dorëzimi i armëve” (1953) pronë e Galerisë së Arteve në Tiranë, është një kryevepër  arti, e realizuar me mjeshtri figurative dhe fuqi kreative, për ta bërë të pavdekshme këte epokë historike të kombit. Kjo tablo kompoziconale është ndër veprat më të suksesshme të artit shqiptar. Guri Madhi imagjinatën e tij e ka futur në veprim krijues, duke e pikturuar simbolin e lirisë dhe shpartallimin e turqve osman. Në kompozicionin e kësaj pikture historike mbretron  shprehja reale e veshur me petkun historik. Ideja qendrore e kësaj vepre është fituesi dhe humbësi. Skenderbeu në kalë, me bashkëluftëtarët e tij në një log të betejes së përfunduar, i shikojnë armiqtë e tyre duke i dorëzuar armët, të thyer moralisht. Janë të njohura dhe tablotë “Demostrata e Korçes”(1959), “Gratë e Kurveleshit” (l965),”Lufta e Mezhgoranit” (1968), “Lufton Idriz Seferi” ( ky kompozicion diagonal  i realizuar me1981 paraqet heroin kosovar duke luftuar me shokët e tij), si dhe shumë vepra tjera kompozicionale

Në muajt e fundit të jetës së babait të tij, ai i realizoi një portret “Baba i piktorit“(1986). Në këte tablo Guri paraqet shikimin e babait drejtuar nga ai. Është me rëndësi të themi se si në këte tablo, poashtu dhe në ate të nënës, autori nuk paraqet detaje të lumturisë… Ndoshta është arsyeja e pikëllimit, se ai nuk ishte i pranishëm në vdekjen e të dy prindërve.

Piktori gjithë jetën e tij kishte dëshirë të punonte i lirë. E admironte surealizmin e më së shumti i pëlqente Pikaso, Matisi dhe piktorët meksikan.

Në vitet e fundit pikturoi për shpirtin e  vet (jashtë rregullave dhe klisheve të asaj kohe), kështu që realizoi shumë natyra të qeta, portrete, piktura simbolike dhe peizazhe në mënyrë  ekspresioniste.

Ndonëse ishte 60 vjeçar ndihej i ri, fatkeqsisht vdiq në kulmin e krijimtarisë së tij, kur ishte në një fazë që mund të provonte të gjitha llojet e artit, sepse e njihte mirë artin botëror. Për këto njohuri meritë kishte vllau i tij i cili e furnizonte me revista (arti) frençeze dhe ruse.

 Ai qëndroi larg jetës shoqërore të atij mbienti, duke besuar se po mbijetonte veprimtarinë artistike, andaj tërhiqet në studion e tij, për të ruajtur interpretmin e tij origjinal në pikturë. Duke pikturuar tablo me tema historike, artisti gjendej para situatave absurde (koomisioneve vlerësuese – tavolinave me beze të kuqe), për të cilat nuk ishte i pregaditur artisti Guri Madhi, andaj ai atyre u përgjigj vetëm me pikturën e vet…  

Në fund të viteve shtatëdhjetë dhe në fillim të viteve tetëdhjetë, Guri realizoi afro pesëdhjetë tablo të cilat tani ishin në frymën e ekspresionizmit. Këto vepra paraqesin portrete të zakonshme të malsorëve dhe të luftëtarëve, pastaj natyra të qeta, enteriere dhe peizazhe.

Të kësaj periudhe janë pikturat “Autoportreti” (1986)dhe “Portreti i Abdurahim Buzës” (1986) i cili paraqet piktorin plak në profil para kavaletit në studion e tij më l986. Në sfond të kësaj pikture, artisti paraqet në mënyrë bashkëkohore  tablotë e vogla të vendosura në mur.

“Aida”(1986) është portret i realizuar në një apo dy seansa, në hormoni e kolorit të ndezur dhe të ndritshëm. Ajo është një mësuese e re, e fejuara e djalit të tij. Artisti u frymëzua për ta  pikturuar, kur ajo erdhi dhe solli një tufë lule për 7 marsin e vitit 1986. Këte çast gëzimi ai e bëri të pavdekshëm, për të treguar zotësinë edhe per vepra të relizuara në frymën e re bashkëkohore. Aida është në vajzë e bukur, e çiltër dhe gëzimplote, ndërkaq sytë e sajë të kaltërtë tregojnë lumturinë dhe seriozitetin e kësaj krijese. Portreti është vendosur në amfas e me duar mban tufën e luleve, që ajo solli. Pikturën e përshkon një atmosferë impresionuese me ngjyra të hedhura mjeshtrisht, ndërkaq sfondi është paraqitur i qetë dhe me kolorit të artë.

”Pranvera”(1987) është njera nga pikturat më të fuqishme të Guri Madhit. Tabloja paraqet një vajzë të re të bukur, por njëkohësisht të thuash monumentale e gracioze, por, megjithate, përmban kuptim të ri të hapsirës, të formuar nën frymëzimin e Matisit. Aftësia e artistit për analizën psikologjike dhe përqëndrimi i tij, me vrull shpirtëror, dhe me lëvizjet vringlluese të brushës, të hedh ngjyrat e shumëllojshme në pëlhurën e kësaj vepre. Prapavija është realizuar me penelata dhe të hedhura të pasura të ngjyrave të trazuara, vlera këto që kan vu  gur-themelin e pikturës bashkëkohore të Shqipërisë.

Në disa peizazhe…

Vdes nga një sëmundje e papritur më 13 Qershor l988. Për vdekjen e artistit të madh, biri i tij Pandi shprehet “Ne nuk e dimë akoma se si ka vdekur, dimë vetëm që është gjetur i vdekur, nuk e dimë si ka ndodhur.  Ai at kohë iku për tu operuar nga tivoidët (në Budapest) dhe nuk u shoqërua nga asnjë pjestar i familjes, se atëhere nuk u lejonin të sëmurëve të shkonin jashtë me ndonjë familjar“.

Guri Madhi ishte një ndër artistët më të shquar të Shqipërisë së gjysmës së dytë të shekullit XX-të, që me punën e tij të pandërprerë ka mundur të shprehë vetveteen në kushtet e vështira, për krijimin artistik të regjimit politik të kohës. Ishte pikrisht Madhi i vetmi artist shqiptar që u përjashtua  nga partia (1976) dhe pas nënd vitesh u  bë Artist i Popullit – rast unikal.Në disa peizazhe vërejmë impulse ekspresioniste e poetike duke sjellur senzibilitet autentik si në permbajtje, ritëm dhe ngjyra, andaj është ky peizazhi i artistit që shprehet me fjalor të qiltër piktural.”Peizazh nga Prizreni”(1970) dhe “Peizazh nga Kamza” (l988) janë vepra të rfealizuara mjeshtrisht dhe me përkushtim në një apo dy seansa me ngjyra vaji.Tabloja “Plazhi” (1987) paraqet një çift të porsadashuruarëve, të cilët janë nën një çadër të plazhit. Në sfond në mënyrë diskrete-thjeshtë dhe me mjeshtri është pikturuar mali, deti dhe rëra.

 ”Karakteristikat e tij më të mira shpirtërore, Guri i manifestonte në tablotë e tij. Kur shihja pikturat e tij, më bente përshtypje spontaniteti i penelateve të tij, por që gjithmonë ndertonin forma. Guri ishte kolorist i lindur. Jeta e artistit të vertetë nuk shuhet kurrë, ajo vazhdon me jetën artistike të veprave dhe me kënaqësin që na japin”. (Sali Shijaku, Piktor i Popullit). 

Opusi i veprave të Madhit, prek në zemër dhe në shpirt, jo vetëm njohësit e artit por edhe auditorin e gjërë. Ai është njohës i mirë i pikësynimit të ngjyrës e njëherit njeh mirëfilli efektin e saj. Artisti e objektivizon kolorin në tablotë e tij, të ngrohtë, të ftohtë apo në nuansa valeristike, duke e gjetur dhe  studjuar me pasion. Këto ngjyra fillojnë të ngjallen, kur ato i hellë të krijuar një formë të mrekullueshme artistike. Kështu pra forma e saj është në funksion të drejtëpërdrejtë të permbajtjes.(Botoi DIELLI, Janar 2013)

 

“MOS ME SHIKO ME PERBUZJE”!

by

Një ekspozitë e suksesshme e artistëve nga Kosova në Bukuresht/

 Nga Baki Ymeri/

Aleksi nga Vlora, Luan Topçiu nga Poradeci (ministër-këshilltar i ambasadës sonë në Bukuresht, një thesar i pashtershëm i kulturës artistike dhe letrare shqiptare), Ambasadori Sami Shiba, miku i madh i shqiptarëve, Zoti Gjergj Bukura, dhe Xhemajl Mustafa nga Sllatina e Vitisë, na ftuan më 25 janar për të marrë pjesë në hapjen e ekspozitës së fotografive me titull “Mos më shiko me përbuzje”, e realizuar nga fotografi Artan Korenica në bashkëveprim me producentet Blerta Bashollin dhe Armond Morinën, në Muzeun e Fshatarit Rumun në Bukuresht, në një godinë të vjetër impozante që gjendet përballë selisë së Qeverisë. Në sallë një numër impresionues pjesëmarrësish dhe massmedia rumune, pjestarë të komunitetit shqiptar dhe dashamirë të mëdhenj të Shqipërisë.

Ekspozita respektive përfshin gjithsejt 40 fotografi të komuniteteve rome, egjiptiane dhe ashkali nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia dhe Mali i Zi. Fotografi Artan Korenica filloi realizimin e projektit qysh një vit më parë, i inspiruar nga ngjarje të vërteta të diskriminimit të komuniteteve të lartëpërmendura. Ai ndjeu obligim që përmes punës së tij artistike të bëjë një hap të vogël kundër diskriminimit të njerëzve. Ekspozita qëndroi e hapur prej 25 janar 2013 deri më 1 shkurt 2013, e prezantuar në massmedian dhe televizionin e Bukureshtit. Përveç shoqatave të pavarura, kulturore, tregtare e turistike, shpresojmë se Ministritë e Republikës së Kosovës do të ndërlidhen drejtëpërsëdrejti me autoritetet rumune, që në ardhmëri të organizohen edhe ekspozita tjera, lansime librash dhe afirmimi i kulturës shqiptare në Rumani dhe i asaj rumune në Kosovë.

Zonja Blerta Basholli shprehu dëshirën dhe shpresën që shteti rumun ta njohë Kosovën. Shtypi i Bukureshtit i dha një publicitet të denjë kësaj ekspozite, duke e cilësuar si një eveniment të shkëlqyer, ku artisti ka arritur të kapë të gjitha përrallat që ëndërronte të na i rrëfejë përmes fotografive. Artan Korenica u lind në Gjakovë (1978), filloi të punojë si fotograf qysh ne shkollen e mesme, dhe pasi u vendos në Prishtinë (2000), u pregadit profesionalisht në fushë të fotografisë, duke realizuar disa filme, reportazhe dhe videoklipe, kohëve të fundit duke vepruar në linjën Kosovë-Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në fjalën a hapjes, Zonja Blerta Basholli theksoi me fjalë të tjera faktin se takimet e këtilla që reflektojnë art, kulturë dhe miqësi, janë të domosdoshme për ta njohur njëri-tjetrin, para takimeve ndërshtetërore dhe njohjes zyrtare të Kosovës. Këtë manifestim e nderoi edhe prezenca e liderit historik të komunitetit shqiptar të këtij vendi, Dr. Xhelku Maksuti, si dhe përfaqësuesit e diplomacisë shqiptare që kanë respekt ndaj gjithë shqiptarëve, ngado që janë.

Vlen të përmendet fakti se British Council në Prishtinë, Ambasada e Norvegjisë dhe Ministria e Punëve të Jashtme të Kosovës kanë përkrahur projektin dhe hapjen e kësaj ekspozite në Rumani, Në kuadër të kësaj përkrahjeje, ekspozita respektive do të hapet edhe në dy vende të tjera, të cilat nuk e kanë njohur Kosovën, përkatësisht në Greqi dhe Bosnjë. Realizimi i projektit “Mos më shiko me perbuzje”, fillimisht eshte mundesuar nga SOROS ne Kosove, Departamenti i Punëve të Jashtme të Zvicrës dhe Fondacionet per Shoqeri te Hapur – Me kontributin e Programit per kulture dhe art te Budapestit.

Me këtë rast u shpërndanë ekzemplarë të revistave Shqiptari dhe Kosova, të botuara përmes përkrahjes së Ministrive të Diasporës dhe asaj të Kulturës, që funksionojnë pranë Qeverisë së Kosovës. Kontribut të veçantë për mikpritjen e mysafirëve tanë, përveç sponsorëve dhe diplomatëve tanë, dha edhe Xhemal Mustafa me origjinë nga Kosova, që banon në zonën Bëneasa, atje ku dikurë delnin në piknik boboshtarët dhe drenovarët me Asdrenin në ballë, pronar i një kafeneje impozante me fotografi të Gjergj Kastriotit dhe Nënës Terezë, bashkëshortja e të cilit është femra e parë rumune që ka vizituar kompleksin e Adem Jasharit në Kosovë.