Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Faruk Myrtaj, sjellë atdheun tjetër të tij prej fjale

by

Shenime per librat/

Nga: Aleko Likaj /France/

Vështrim për një roman që të emocionon deri në tepri, dhe që çdo emigrant e bën që të ndjehet krenarë në vendin ku jeton, punon, e ndërton jetën e tij./

Ikje dhe Atdhe, janë dy“shtyllat” ku shkrimtari Faruk Myrtaj i vendos ngjarjet në romanin e tij të fundit, i cili tashmë është në librari, i gatshëm për të shkuar tek lexuesi. Një hapsirë e velur dhe e endur njëkohësisht midis të dyjave, me pak ngjyrë e ankth pëlhure prej Penelope. Përcillen  kujtime dhe përjetimet e një njeriu, për shkaqe që nuk janë aspak të varura prej tij, endet në këtë qerthull, midis vetë ikjes si një proces natyral dhe atdheut, ashtu si një barkë në detin e tallazitur, e cila, pas shumë mundimesh e betejash me forcat e natyrës, zë dhé, duke dalë në breg, që do ti bëhet pastaj të ikurit, një Atdhe tjetër. Në kuptimin më të gjërë të fjalës. Për ikjet është shkruar vazhdimisht. Natyrisht do të shkruhet përsëri. Ballkanasit, por edhe italianët, më pak nga Europa Lindore, dhe ndoshta nga një vend tjetër i këtij pellgu, ikjen, apo mërgimin, siç jemi mësuar ne ta emërtojmë, e përjetojnë si dramë, si plagë shpirtërore, por që në fakt, s’është gjë tjetër, veçse një emocion. Ikjet në përgjithësi nuk janë drama. Janë “aksioma”, ku njeriu guxon që të kërkojë dhe të vendosë një realitet krejt të ri, duke menduar se do ta përballoj më mirë jetën e tij. Dhe lëvizjet demografike gjatë gjithë ekzistencës së botës, kanë ndodhur për shkaqe nga më të ndryshme, duke filluar nga luftërat, sëmundjet epidemike, mungesat e ushqimeve, por edhe në sensin tjetër, ku njeriu, individi, i çfarëdo shkalle shoqerore qoftë, ndjen që i mungon liria, në të shprehur, por edhe në mendimin se si i perjeton gjërat ai në mjedisin që e rrethon. Në këtë rastin e fundit, shoqëria ku ai po jeton, është dhe mbahet peng i politikave të mbrapshta që prekin individin, duke e trajtuar atë thjesht si numër, a shifër arithmetike, që do ti shërbejë pastaj ligjvënësve për një votë më shumë, në ndrimin e kuajve të pushtetit. Edhe pse duket sikur këto ndodhin vetëm  në shoqëritë totalitare, koha po tregon se edhe në demokracite e brishta si kjo e jona, ndodh.Ndodh.Nuk e di pse, se, në baladat për mërgimin, këngët, rapsoditë, krijimet poetike të autorëve anonimë popullorë, që në fakt  janë një vlerë, një thesar i patjetërsueshëm dhe i padiskutueshëm  i folklorit  tonë, ka shumë dhimbje, mall dhe lot. Një dramë e vërtetë në kufijtë e tragjedisë. Dhe legjendës njëkohësisht. Të paktën kështu i përjetojmë dhe sot. Duket si një lloj pengu a marazi për të ikurit e shumtë të kësaj bote, të afërmit tanë, miku apo shoku. Kështu na konstrukturohet përpara syve ngrehina e ikjes, si një kompleks dhimbje, e hatashme, si një humbje që nuk zevendsohet kurrë. “Iksh e marrësh dhenë“, duan të namatisin dikë, kur ky me sjelljet e tij, qëndrimin, raportet midis njerërzve, dashakeqesinë, bëhet problematik. Po ku të iki? Prapa maleve thoshin nënat e gjyshet tona… Iksh, iksh…..ikje ikje. Por njerëzit sot nuk ikin për shkaqe që i mendonin, ato të urtat e të mirat tona, edhe pse nomatisnin aq ashpërsisht në kuptimin figurativ. Kurrkush nuk i thotë sot që “iksh e marrësh malet“ njeriut që e ka një hall, a brengë, një dramë brenda tij që bie ndesh me realitetin ku jeton. Është një zgjedhje krejtësisht individuale, si një ëndërr për shpëtim, për një jetë më të mirë. Eshtë në fund të fundit një provë. Një provë qendrese. Ikja për të ikurit nuk është kurrfargjëje, përveçse “Varka e Noes“, figurativisht. Natyrisht, ai që mbetet pas është Atdheu. Atje ku na ka rënur koka, thotë një nga  rilindasit tanë. Është ky që me fije të padukshme të mban lidhur me përjetimet, dashuritë për njerëzit, kujtimet, së bashku me nostalgjitë. Kur themi, atdheu, nënkuptojmë  kombin. Esteti Ernest Reman ka thënë: “kombi është një frymë, një parim shpirtëror“. “Balta e gjaku“, e përkufizon një shkrimtar shqiptar i ditëve të sotme. Është pikërisht ky që të trazon gjumin e natës, në momentin e parë, që i ikuri e ka lënë nga pas.  U ndodh të gjithëve. Dhe s’ka se si, që të mos krijojë vuajtje, brengë, plagë në shpirt. Eshtë pikërisht kjo, që ne sot kemi një trashëgimi të shkëlqyer në folklor, në arte dhe letërsi. Atdheu tërheq si një magnet, dhe të ikurit në këto kohë moderne që po përjetojmë sot, vendosin lidhjet, sapo kanë cekur “bregun tjetër”, në një realitet krejt të ri. Nuk është aspak rastësi që këtë lloj statusi e mardhëniesh me kombin, shqiptarët e kanë saksionuar e fiksuar edhe në himnin kombëtar, ku thuhet: Se zoti vetë e tha me gojë/ Se kombet shuhen përmbi dhe/ Por Shqipëria do të rrojë/ Për të, për të luftojmë ne.

Tepër sinjifikative. Befasuese, me një dashuri e përkushtim deri në sublim. Këtu shqiptarët nuk të falin.Ndërkohë që sot në shekullin e ri distancat shuhen. Bëhen inekzistente, deri në tepri. Interneti dhe lundrimi në të, që për hir të realitetit të merr kohë. Të vjedh. Por edhe antenat që ta sjellin afër në ekrane, edhe pse nganjëherë të mbajnë rrob të surrogatove që përgatisin stacionet në këtë shoqëri konsumi alla shqiptarëshe. Gjithësesi pas kësaj rrokoapuje, Atdheu qendron, ashtu si një motiv, real, me dimensione si një fortesë, krejtësisht i pastërt, e fluoreshent.

Po pse ndodh?

Shkaqet dhe arsyet ne i thamë më sipër. Por shkrimtari Myrtaj në romanin e tij “Atdhe tjetër”  në një stil kafkian, jo nga forma, por nga nënteksi, ritmi e metafora, që në rastin tonë konkret është e shfaqet tepër fuqishëm e sjell mjeshtërisht këtë raport midis ikje dhe atdheut.

I njohur në prozën shqiptare në keto tre dekadat e fundit, me tregimet e tij, që për mua gjithmonë të zgjojnë mendime, për shkak të mesazheve qytetare që përcjellin ato, por edhe për gjuhën e pasur dhe të pastërt, e krejtësisht figurative, me tharm dhe elokuencë, ku ndjehet një intonacion i fuqishëm folku i zonës ku ka lindur dhe jetuar vite më parë, autori të befason sërish. Pa dyshim që Faruk Myrtaj është tashmë nga prozatorët e tregimtarët tanë më të mirë në fushën e letrave tona shqipe .Më duket se është sprova e dytë në roman, e Myrtajt, dhe në këtë gjini, vjen e shpërvilet po aq mjeshtërisht si në tregim. Ka të njëjtat ngjyra, në stil, dhe në mënyrën e të rrëfyerit e kompozimit, që e dallon krijimin e tij nga plot autorë të tjerë.

Më kish ndodhur të udhëtoja me atë tren lokal, por ishim mësuar me të,  s’kish pse na dukej i çuditshëm. I çuditshëm po më dukej më vonë, pasi dikush që vizitoi vendlindjen time vërejti se ky tren ecte aq ngadalë sa mund të zbrisje prej vagonit të fundit, të ndizje cigarin te një këmbësor dhe të hipje sërish.Kjo situatë ka gjendje . E vizatuar nën një ndriçim gati surealist, dhe e nënvizuar që në fillimin e librit, të duket sikur të merr përdore dhe të fut menjëherë në rrjedhën e romanit: “Atdhe tjetër“. Është jeta dhe fati i një intelektuali, në rastin konkret, që përjeton irealen në një shoqëri me demokraci tepër të brishtë si ajo e jona, që e bën atë të jetë gjithmonë në udhëkryqe, dhe që në shumicën e rasteve nuk të nxjerrin kurrkund, nuk të jep shpresë dhe liri. domosdoshërisht të kërkuara për një normalitet shoqëror.

Njeriu shkon drejt mbylljes, sapo pushon së kërkuari, por hijen e palirisë e ndjenë kur i kufizohet hapësira.Pohon çiltërsisht personazhi kryesor i romanit të Myrtajt. Dhe pas kësaj natyrisht merr edhe vendimin, që është i barazvlershëm me ikjen, që në fakt mban brenda asaj dhimbjen, dashurinë  dhe mallin për të afërmit, miqtë e raportet me ta, ambjentin…është vetë atdheu brenda atij përjetimi, që gjithësesi, të krijon një stres, a nostalgji.

Njeriu tashmë e ka  bërë zgjidhjen…por vjen në ndihmë poeti:“…Do duhet të lësh gjithçka që ke dashur më shumë, kjo është shigjeta që harku i ekzilit godet së pari…”

Realitetet nuk janë gjithmonë ato që gjithkush i paramendon. Këtë përjeton edhe personazhi i Myrtajt, ku i duhet të përballet jo vetëm një mori problemesh, që nga akomodimi, kurset, ecejaket nëpër zyra deri tek sigurimi i një pune për të jetuar. Pikërisht, ky është momenti i streseve që në një retrospektivë e bën emigrantin ta vuaj ikjen, si një dramë, a si një kujtim i ndërprerë i mbetur në një celuloid filmi që nuk do ta shoh më…kemi lënë aq shumë gjëra…Lamë prindërit, miqtë, po ndërrojmë gjuhën, dhe, po të lemë edhe cigarin…duket se mbetemi pa gjë…Thotë ai, ndërsa përballja me realitetin e ri do ta vejë tashmë me sfida krejt të reja. Por ajo që do ta shoqërojë të ikurin gjatë gjithë atij fillimi të vështirë, është brenga që ka lënë nga pas. Nëna…..letrat e saj që i shuajnë mallin e djalit të ikur, kthehet në një lejtmotiv. Pastaj fotografitë që emigrantët marrin me vete… janë penelatat plot nngjyra që autori e mban mjeshtërisht lexuesin e tij brenda dramës së personazheve të tij.

Emigrimi s’është gjë e re në historinë e botës, por është plagë e re në kujtesën e vendit tim të mbyllur. Por njeriu e gjen një forcë, nuk qaravitet, e shpërvjel mjeshtërisht dimensionin e tij. Personazhi i Faruk Myrtajt, nuk është aspak disfatist, madje i përgjegjshëm për gjithçkah realizon e krijon me punën e tij, atje në mjedisin tjetër me njerëz krejt të rrinj e të huaj, që do ti ketë këtej e tutje shok e miq të rrinj.

Emigracioni është veç një copë herë e shkurtër e kësaj ikjeje të papushimtë, të cilës i isha dorëzuar prej kohësh, ikje që po arrija ta përshkoja përgjatë një mbylljesysh në terr, brenda kësaj hapësire të limituar, si në një sjfaqje filmi me shpejtësi drite në një ushtrim ëndërritjeje.

Personazhet e kurbetit Pepe, Kliti, Tina-Piktorja, Mesuesi Greg, Paulina, madje për këtë të fundit autori shkruan se, ajo nuk ekziston më, por letrat bankare e bëjnë të pranishme përballë personazhit e familjes së tij. Tinën,  rasti e kishte sjellë që të njihej në Tiranë. Pikërisht kjo  do ti thoshte dhjetë vjet më vonë “Paske ikur edhe ti?!”, Myrtaj i jep dhe i përshkruan me ngrohtësi me nota lirike e realiste, në të gjithë dimensionin e veprës, pa bërë aspak dallime midis bashkombasve të tij, edhe ata të ikur, me të njëjtën dramë, shkaqe e arsye, për një jetë krejt të ndryshme. Autori vizaton dhe jep pasazhe interesante. Personazhi i tij kalon nëpër dilema kafkiane. Ngjashmëria me personazhet e tij mbase konsiderohej si bindjeje qytetare, në të përditshmen e thjeshtë të jetës së një emigranti, i cili duhet që të mendojë, të veprojë, të përjetojë, të mari vendime e të flasë në një gjuhë tjetër. Kjo është një dilemë që ta shpalosë krejt ndryshe realiteti i ri. Dhe këtu ka një sinqertë të veçantë… nëse bëj mëkat kur pyes: – thotë autori me gojën e personazhit – në a thua vetëm një gjuhë tjetër, ajo e mëmës, ekziston që njeriu të ndjejë e të shfrejë lëndimin e vërtetë? Edhe moskuptimin a keqkuptimin shkaktuar në gjuhë tjetër? Nuk pyesja, s’kërkoja përgjigje. Më qè shndërruar në mjegull gjithçka, ku kolovitesha si fëmijë që të ardhmen e pret fëmijërisht, pa asnjë rè në qiellin e syrit. S’kish pse vrisja mendjen, as të shpjegohesha. Për asgjë, në asnjë gjuhë…

Eshtë gjithmonë i  mundimshëm, por edhe i lodhshëm, natyralizimi, fizik e shpirtëror. Faruk Myrtaj duket sikur me finesë e art, të merr përdore dhe të shëtit pastaj nëpër faqe plot histori qendrese e përballimi, ku tregohet se si individi i ardhur, i ikuri nga atdheu i tij, ze vend me punë e sakrificë, larg çdo dyshimi se dikush mund që ti kufizojë lirinë e tij. Madje kjo e fundit, respektohet, nderohet dhe mbrohet jo vetëm me ligj. Dhe ai kupton shpejt tashmë diferencën, dhe mrekullohet njëkohësisht që ka gjetur dhe prekur ëndërën, pikërisht atë që i mungonte në atdhe. Atë që i a kishin uzurpuar dhe i keqpërdorën njerëz të cilët i a devijuan atdheun nga shinat e demokracisë. Por gjithmonë njeriu, i ikuri e ka një sy dhe një vesh nga pas. Shpreh keqardhjen, edhe pse ai është dhe ka hyrë në rrjedha të tjera, të përditësuara: S’ është e lehtë të mbetesh burrë shteti në atë vend… (…në vendin e qeverisur prej tij, njerëzit vazhdojnë të ikin…)Por dashurinë për dheun që e lindi nuk mund nuk mund që ti a pengoj kurkush. As që mendohet. Ndaj thotë: Poeti e bën atdheun prej fjale, kudo ku është. Dhe, sidomos atë dheun tonë, mund ta duash më shumë kur je larg, për të mund të bësh më shumë prej larg tij; se po të jesh atje brenda ta shkoqin trupin çika-çika dhe shpirtin vrerë ta bëjnë…Le që, këto histori ndodhin në tërë botën.

Heroin e romanit të Myrtajt, e mrekullon pamja që një prej  emigrantëve  shfaq në rrugë: mban gjithnjë dy flamuj me vehte: flamurin e vendit nga ka ardhur dhe të NorthLandit, ku rrojnë bashkë me atë! Natyrisht kjo është edhe rruga që i a rezervon e ardhmja edhe atij. Dhe nuk është aspak e gjatë…

Por kjo e ka një kulm të figurshëm, që në pamjen e parë duket shumë domethënës dhe njëkohësisht shprehës, kur mbrin në shtëpi ftesa për të qenë vëzhgues i zgjedhjeve në qytetin dhe në vendin ( Atdhe) e tij të ri. Ai i beson lirisë…“Atdhe tjetër” i shkrimtarit Faruk Myrtaj, është në fakt një rrëfim biblik për të ikurit në të gjithë dimensionin e saj të vërtetë. Një poemë. Metafora e tyre ndjehet e fuqishme në faqet e librit. Autori nënvizon fuqishëm idenë  se kjo masë e të ikurve, që është kthyer në një refren të përdittshëm i kësaj bote “rrezaton” së fundmi tek dykuptueshmëria e nocionit Atdhe, që në fund të fundit, përfshin edhe të lënin pas. E figurshme. Të ikurit e duan atdheun, jo ashtu siç e lanë. Sepse… Ai atdhe ka qenë imi, shumë më pak se ç’më është sot ky këtu…!

Pa dyshim, që romani i Myrtajt, është një nga krijimet më të mira të këtyre viteve të fundit në letërsinë tonë shqipe, i cili trajton fatin e individit në shoqërinë tonë post-komuniste, i cili përballet me një tranzicion tej të zgjatur. Problemet e mprehta shoqërore, që përzihet me reminishencat e së kaluarës, mungesa e lirisë, baltosja, kaosi psikologjik, dhe pasiguria, bëjnë që individi nuk mund të përballet, qoftë edhe “heroikisht” me mjedisin e sëmurë, në një shoqëri që lëngon nga mungesa e hapsirave më elementare. I dhënë artistikisht e me kulturë, ai sjell mjeshtërisht mesazhe për një jetë të paqme, shumë dashuri, besim, dhe sinqeritet njerëzor.

“Atdhe tjetër“ është në fakt një përjetim me shume emocion, që mund ta bëjnë veçse shkrimtarë të fuqishëm dhe me përvojë. Faruk Myrtaj, me një shqetësim e nerv qytetar, e ka sjellë atdheun tjetër të tij prej fjale, duke i thënë të gjitha të vërtetat, si një artist. Dhe këtu, në këtë pikë, ka qenë dhe mbetet i veçantë.(Kortezi Sofra letrare)

Dy fjale per Kalendarin* dhe nje diskutim per Diten e Veres

by

Duke u mbeshtetur ne fenomene qe perseriten vazhdimisht njerezit filluan te matin kohen. Keshtu linden konceptet e dites, muajit dhe vitit. Kuptimi i dites erdhi si rezultat e kembimit te dites dhe nates.

Ne shumicen e rasteve kohezgjatja e tyre ka qene e ndryshme, por ne nje moment te caktuar ato barazoheshin. Ky moment u quajt ekuinoks.

Duke pare fazat e henes dhe perseritjen e tyre u arrit te koncepti i muajit e po keshtu me nderrimin e stineve u percaktua viti.

Me kalimin e kohes duke vezhguar trupat qiellore u bene edhe percaktimet me te sakta te dites dhe vitit. Ne shkollen e mesme mesohet se viti tropikal eshte koha gjate se ciles Toka ben nje rrotullim te plote rreth diellit, ndersa dita eshte koha gjate se ciles Toka ben nje rrotullim te plote rreth vetes.

Mbi keto baza njerezit filluan dhe te ndertojne kalendaret qe per mugese komunikimi ata ishin te ndryshem nga njeri vend te tjetri.

Sot perdoret pothuaj ne te gjithe Boten Kalendari i Ri ose si quhet ndryshe Kalendari Gregorian. Ne baze te matjeve te sakta, nje vit eshte i barabarte me 365.2421897 dite ose 365 dite, 5 ore, 48 minuta e 45,2 sekonda.

Me perpara perdorej Kalenderi i Vjeter ose Julian. Secili prej tyre u perpilua ne baze te nje reformimi te kalendareve paraardhes. Keshtu gregoriani reformoi julianin dhe juliani kishte reformuar kalendarin paraardhes, ate qe perdornin romaket. Per romaket viti i ri fillonte me 1 mars. Ketej del qe muajt shtator, tetor nentor e dhjetor quhen keshtu sepse ishin muajt e shtate, te tete, te nente e te dhjete te vitit.

Duhet te dallojme dy kuptime ne lidhje me vitin. Kemi vitin astronomik apo tropikal qe eshte ai qe thame me siper dhe vitin kalendarik qe eshte viti qe i afrohet deri ne nje fare shkalle vitit astronomik.

Romaket e llogarisnin vitin kalendarik me 365 dite. Sipas kesaj llogarie Viti i Ri vinte afersisht 6 ore perpara vitit astronomik. Kjo beri qe cdo vit i ri festohej me 5 ore e 48 minuta para kohe. Po sjellim nje shembull me konkret. Sikur edhe ne ta pranonim vitin me 365 dite atehere ne ora 24 te 31 dhjetorit do te thote se e festonim ardhjen e vitit te ri gati 6 ore me perpara se toka te kryente rrotullimin e plote . Kjo çvendosje me gati 6 ore ne vit bente qe pas 4 viteve ne do ta festonim vitin e ri me 31 dhjetor, por tokes do t’i duhej edhe nje dite per te bere rrotullimin e saj te plote rreth diellit. Keshtu qe viti i ri do te festohej nje dite me pare.

Me kete rregull romakeve u doli qe disa festa me karakter stinor te çvendoseshin dhe ndodhi qe festa e te korrave ra me nje diference tre muaj. Jul Cezari thiri astronomin Sozigjen nga Aleksandria, i cili ia spjegoi situaten me humbjen e gati 6 oreve ne vit. Keshtu, Cezari urdheroi qe viti ne vazhdim dhe pikerisht viti 46 para Krishtit te zgjatej me 90 ditet e humbura me pare dhe nje here ne 4 vjet te fitohej dita e humbur duke ia shtuar muajit shkurt ate dite. Viti ne te cilin muaji shkurt ka 29 dite quhet vit i brishte.

Keshtu Kalendari Julian filloi me 1 mars te vitit 45 para Krishtit.

A u rregullua cdo gje me kete reforme? Sigurisht qe jo, sepse llogarite u bene qe viti kalendarik te kishte 365 dite e 6 ore. Ne te vertete kemi nje diference prej gati 11 minutash qe tregon se Kalendari Julian e festonte Vitin e Ri me 11 minuta vonese. Nderkaq, kur krishterimi u be fe zyrtare e perandorise romake sipas Ediktit te Milanos ne vitin 313, lindi problemi se kur do te festohej dita e Pashkes. U vendos qe per kete qellim te perdorej ekuinoksi pranveror i cili ndodh me 21 mars me fazat e Henes. Por duke llogaritur vitin me 365 dite e 6 ore ekuinoksi ndodhte rreth 11 minuta me perpara qe per nje vit kjo nuk krijonte problem, por pasi kaluan shume e shume vite ekuinoksi filloi te vinte gjithnje e me perpara dates 21 mars. Keshtu nga pikpamja astronomike me 1582 kur ne Vatikan ishte pape Gregori  XIII ekuinoksi ndodhi 10 dite me perpara, me 11 mars e jo me 21 mars. Por dita e Pashkes se krishtere kur do te festohej ? Edhe ketu erdhen ne ndihme astronomet. Ne krye te tyre ishte Aluis Liliusi i cili i shpjegoi papes se sipas kalendarit Julian, çdo 400 vjet (me sakte 384 vjet) ekuinoksi natyral ndodhte 3 dite perpara dates 21 mars.

Keshtu qe nga viti 325 pas Krishtit kur Koncili I i Nikeas vendosi rregullin per festimin e dites se Pashkes te krishtere sipas ekuinoksit, ishin humbur ne kalendar 10 dite. Per kete papa urdheroi diten e enjte me 4 tetor 1582 qe dita e neserme, pra dita e premte te quhej 15 tetor 1582. Nderkaq ne kalendarin e ri, qe u quajt gregorian u vendos qe ne çdo 400 vjet te mos kemi njeqind vite te brishte me muajin shkurt 29 dite, por 97 vite te tille, per te kompensuar 3 ditet e mos perputhjes se ekuinoksit me daten 21 mars. Keto tre dite realizohen ne vitet qe mbarojne me 2 zero, por qe numri qe mbetet pas heqjes se zerove nuk pjesetohet me 4. Keshtu vitet 1700, 1800 dhe 1900 nuk ishin te brishte me muajin shkurt me 29 dite, sepse 17, 18 dhe 19 nuk pjestohen me 4. Me 1600 dhe 2000 muaji shkurt me 29 dite.

Ne kete menyre, sot, Kalendari Gregorian ndryshon me ate Julian me 13 dite. Vitet 2100, 2200 dhe 2300 muk do te jene te brishta, dhe shkurti ne ato vite do te kete perseri 28 dite, keshtu ndryshimi me Kalendarin e Vjeter do te jete 14, 15 e 16 dite.

Dekretin e papes e pranuan te gjitha shtetet katolike. Me vone e pranuan edhe shtetet protestane e pastaj akoma me vone edhe ato orthodhokse. Rusia per shembull e pranoi Kalendarin e Ri pas Revolucionit te Tetorit, i cili ne te vertete sipas Kalendarit Gregorian ndodhi ne nentor.

Sot Kalendari Gregorian qe quhet edhe Kalendari i Ri eshte pranuar ne te gjithe boten, me perjashtim te festimit te festave fetare te besimeve te ndryshme qe perdorin ose Kalendarin e Vjeter, ose Kalendarin Mysliman. Ne Kalendarin e Ri cikli prej 400 vjetesh ka 146 097 dite (365 x 400 + 97), numer qe pjestohet me 7 duke dhene 20 871 jave te plota. Kjo ben qe perveç rasteve te tjera, datat qe ndryshojne me 400 vjet pas reformes se kalendarit bien ne te njejten dite te javes.

Po te vazhdojme aresyetimin e filluar me perputhjen e vitit kalendarik dhe vitit astronomik, perseri kemi nje diference midis tyre. Viti kalendarik sipas kalendarit te ri do te kishte

146097 : 400 = 365.2425 dite qe bejne 365 dite 5 ore 49 minuta e 12 sekonda, pra eshte rreth 26 sekonda me i madh. Kjo ben qe dita e ekuinoksit te vije nje dite me heret pas 3200 vjeteve, pra ne vitin 4782. Per te rregulluar kete situate mbase pasardhesit tane do te vendosin qe viti 3200, i cili sipas Kalendarit Gregorian duhet te jete i brishte, te mos jete i tille dhe muaji shkurt te behet me 28 dite.

Ne vendin tone Kalendarin Julian, pra Kalendarin e Vjeter, e kane quajtur edhe alla-turka dhe shpesh here e ngaterrojne me kalendarin mysliman  qe eshte krejt i ndryshem nga kalendaret qe permendem me siper, sepse kalendari musliman mbeshtetet ne ciklet henore. Me qene se Hena rrotullimin e dukshem rreth tokes e ben per 29.5 dite, (me sakte ne 29.530589 dite ose 29 dite 12 ore 44 minuta e 2.9 s) muajt henor alternohen nje here 30 dite e nje here 29. Viti ka 12 muaj me gjithesej 354 dite.

Edhe ketu kemi disa minuta ne mos perputhje qe ashtu si ne kalendaret Julian e Gregorian, rregullohen me vitet e brishte. Ne Kalendarin Musliman eshte rregulli qe ne 30 vite te kete 11 vite te brishta me 355 dhe 19 vite me 354 dite. Kjo ben qe sipas Kalendarit Mysliman viti te kete nje here 355 dhe dy here 354 dite.

Duke qene keshtu ditet e Vitit te Ri perputhen rralle ne te dy kalendaret. Mund te qelloje qe brenda nje viti gregorian te kemi dy vite te rinj muslimane; njeri fillon pak dite pas 1 janarit dhe tjetri pak dite para 31 dhjetorit. Kjo ndodh nje here ne 32 ose 33 vjet.

Viti i pare i Kalendarit Musliman ka filluar ne vitin 622 sipas Kalendarit Julian, vit qe lidhet  me emigrimin e Profetit Muhamed nga Meka ne Medine. Ky vit u quajt Viti i pare i Hixhrit. Sot jemi ne vitin 1434 te Hixhrit qe ka filluar me 14 nendor 2012 (ne darke – aksham) dhe do te mbaroje me 10 nendor 2013 po ashtu ne darke.

Duke futur vitet e brishta, per te perputhur vitin kalendarik me ciklet e Henes, behet nje rregullim me saktesi deri diku te madhe. Mjafton te permendim se vetem pas 2500 vjetesh mos perputhja arrin ne nje dite, gje qe do te rregullohet me numrin e viteve te brishta ne nje interval 30 vjeçar.

 

Duhet theksuar se jo te gjitha vendet muslimane perdorin te njejtin kalendar musliman. Mund te permendim qe Omar Khajami, te cilin ne e njohim si poet, ka qene dhe mjek biolog, astronom e matematikan. Edhe ai hartoi nje kalendar ne te cilin vitet e brishte kombinoheshin aq mire sa gabimi behej nje dite ne 3900 vjet. Por duke qene ne Persine e atehershme, ndikimi i te ciles ishte dobesuar ne zonen e Lindjes se Mesme, ky kalendar nuk u vu ne jete.

Ka disa variante te Kalendarit Musliman ne lidhje me numrin e viteve te brishta qe ndryshojne nga Maroku te Egjipti, Arabia Saudite, Irani e deri te Malajzia e Indonezia. Gjithsesi ata mbeshteten ne ciklet henore.

Ne fillim theksuam se ne kalendarin romak viti i ri fillonte me 1 mars. Duke iu permbajtur tradites se festimit te tij sot me kalendarin e ri kjo date bie me 14 mars. A nuk eshte kjo nje aresye te mendojme se Dita e Veres qe festohet edhe sot sidomos ne Elbasan, e ka origjinen ne nje kalendar te vjeter si dita e pare Vitit te Ri ?

Bardhyl Qirjaku

*)  Shkrimi eshte bazuar ne tekste te ndryshem qe flasin per kalendaret e reformat e tyre.

AHMET GASHI DHE Lufta Ballkanike

by

 Ne Foto: Profesor Ahmet Gashi, në shkollën e vajzave në Tiranë në vitin 1935 /

(vijim nga Dielli on line, 18 Janar 2013)/

 Shtetet shoviniste ballkanike fqinjë, Serbia, Greqia, Bullgaria ( e cila fitoi pavarësinë e plotë më 1909 pa luftë e pa konferencë ndërkombëtare, sepse konsiderohej çeshtje e brendëshme e Turqisë, pasi kishte fituar autonominë me luftën ruso turke më 1878), Mali i Zi, bënë një lidhje të fshehtë që në vitin 1904 për copëtimin e katër vilajeteve shqiptare ndërmjet tyre.Ndërsa shtetet evropiane, sidomos Rusia dheFrancai konsideronin vilajetet shqiptare me popullsi kryesisht myslimane si shtojcë e Turqisë, prandaj nuk e përkrahën Lidhjen Shqiptare të Prizrenit me 1878-1881, as kryengritjet e viteve 1908-1912.

Në fakt, shqiptarët s’kishin të bënin fare me perandorinë osmane, ndonse kishin përqafuar fenë islame , madje ata kishin luftuar kundër saj më shumë se shtetet e tjera ballkanike me popullsi kryesisht të krishterë gjatë 500 vjetëve. Këte Evropa e shihte por s’donte ta kuptonte. Kombet e tjera ballkanike deri në atë kohë e kishin fituar pavarësinë e tyre nga osmanët kush me luftë e kush pa luftë, por gjithnjë nën përkrahjen e shteteve të mëdha të Evropës.

Shqiptarët janë mbase i vetmi komb që kurrë s’e ka vënë fenë në plan të parë, por kombësinë. Ndërmjet feve në Shqipëri ka ekzistuar gjithnjë mirëkuptim dhe solidaritet, gjë që ndodh rrallë në botë.

Kur turqit u detyruan t’ua njohin autonominë shqiptarëve, shtetet ballkanike i shpallën luftë Turqisë duke pasur frikë se kjo autonomi do të pranohej ngaAustriaqë kishte interesa në Shqipëri. Pra, lufta ballkanike kishte karakter pushtues dhe jo çlirues ne Ballkan. Gjatë pushtetit monist edhe historigrafia jonë gabimisht e ka konsideruar Luftën ballkanike , sipas Leninit, si luftë të drejtë.

Kryengritësit shqiptarë u detyruan kështu që t’i kthejnë grykët e pushkëve të tyre kundër ushtarëve shovinistë ballkanas, për të mbrojtur trojet e tyre amtare nga një pushtim i ri më gjaksor e më barbar. Sulmi i befasishëm nga të gjitha anët, synimi i shovinistëve për ta shfarosur popullsinë civile, për t’i djegur shtëpitë dhe shkretuar tokat, i detyroi shumë shqiptarë të shpërnguleshin me dhunë në Turqi , në vendin që ata vetë e kishin luftuar një muaj më parë. Një luftë e ashpër u zhvillua në vilajetin e Kosovës. Ushtria serbe në tre formacione të mëdha , e armatosur mirë e drejtuar nga oficerë ruse, sulmoi Luginën e Preshevës, Kumanovën, Gollakun, Llapin dhe Grykën e Ibrit- Mitrovicën, ndërsa Mali i Zi-  Plavën e Gucinë.

Shtabi i kryengritësve lëshoi kushtrimin për ta mbrojtur me gjak vatanin, që sapo e kishin çliruar nga pushtuesi shumëshekullor osman, në kushtet kur shumica e luftëtarëve ishin shpërndarë nëpër shtëpitë e veta.

Hasan Prishtina shkoi në Prepollac, Idriz seferi në Sfircë, Isa Boletini në Grykën e lumit Ibër, në Mitrovicë, Bajram Curri në Plavë e Guci.

Heroizmi i luftëtarëve shqiptarë në të katër frontet e reja ishte i pashoq, por pabarazia në numër, në armatim  i detyroi ata të tërhiqen . Udhëheqësit porositën që të vijonte lufta guerile me grupe të vogla kudo në fshatra e qytete, ta godisnin armikun në befasi ditën e natën, kudo që të ishte ai.

Edhe lumjanët nën udhëheqjen e Islam Spahisë, bënë një punë të madhe në pengimin e armatave serbe në Lumë, Has, Opojë e Dibër, Rrafsh i Dukagjinit. Në Kullën e Lumës u vranë 12 mijë serbë. Të tjerët u tërhoqën në Prizren dhe asnjë gjeneral serb s’guxonte të merrte komandën e të sulmonte Lumën.  Këte krahinë ata e nënshtruan duke e shkretuar, më vonë , pasi u erdhën përforcime të shumta ngaSerbia.

Në këte kohë Ismail Qemali mendonte të organizonte një kuvend mbarëkombëtar në Durrës. Për këte, ai kishte njoftuar Hasan Prishtinën me një telegram të veçantë. Njëkohësisht ai kishte ndërmarrë një udhëtim nëpër Evropë dhe kontaktonte diplomatë dhe qeveritarë të Evropës duke ua bërë të njohur atyre çeshtjen shqiptare. Por vetëm Austro-Hungaria e kuptoi dhe i premtoi ndihmën e saj. Isa Boletini, pasi u tërhoq nga beteja në Mitrovicë, u nis për në Durrës bashkë më 300 luftëtarë të vet, ndërsa Hasan Prishtinën serbët  që e mbanin nën vëzhgim, e arrestuan dhe e burgosën në burgun e kalasë në Beograd. Idriz Seferi dhe Bajram Curri vijuan luftën guerilje kundër pushtuesve të rinj.

 

e bazonim në faktin se ne kishim luftuar në shekuj për liri dhe në luftën ballkanike ishim deklaruar asnjanës. Megjithatë, ne iu përgjigjëm synimeve aneksioniste shoviniste të shteteve fqinjë, duke luftuar me çdo sakrificë  derisa u bindëm se nuk mund të vazhdonim dot më rezistencën. Erdhëm, pra, në Vlorën heroike  me shpresa të mëdha se dikur do të ktheheshim në Kosovën kreshnike. Kemi vuajtur 2000 vjet nga romakët, Bizanti, osmanët. Por dëmin më të madh na e bënë sllavët që erdhën nga malet Urale (e më pas atoKarpate) dhe zunë tokat tona dikur me sipërfaqe 250 000 km2  në tërë Dalmacinë e Ballkanin Perëndimor. Ndodhi e keqja më e madhe , asimilimi nga sllavët i shumicës se popullsisë iliro-shqiptare të këtyre trojeve, duke përfshirë edhe Nemanjët që u bënë më të këqinj se vetë sllavët pushtues”

 

 Ardhja në Vlorë.

 

Gjatë rrugës për në Vlorë hasëm vështirësi të panumurta, por që nuk ishin asgjë në krahasim me vuejtjet e popullit tonë në Kosovë për shkak të pushtimit serb. Lamë pas vetëm tym e flakë në fshatrat e Kosovës, sidomos buzë rrugëve ku kalonte ushtria barbare serbe, që digjte shtëpitë, por edhe pushkatonte njerëzit që kapte në to, pa dallim moshe e seksi.

Në fshatin Grackë pranë Prishtinës në rrugën për në Prizren, buzë lumit Sitnicë, psh u dogjën të gjitha shtëpitë, u therën me bajoneta të gjithe banorët (ka shpëtue vetëm një fëmijë i lidhur në një djep të përmbysur , i shpëtuar nga rrethi i djepit pa u mbytur. Pas largimit të ushtarëve, erdhën fshatarë nga fshatrat e largëta dhe e gjetën atë fëmijë. Madje një dajë i nënës sime, Arifi,  e ka marrë në fshatin Llugaxhi, e ka rritë e ka quejtë Sait, e ka shkollue. Në vitin 1943-1944, ndërsa unë u emërova drejtor i gjimnazit “Sami Frashëri” në Prishtinë, Saiti ishte sekretari i shkollës.

Sa e sa fshatarë të tillë kemi parë rrugës për në Vlorë. Edhe në Rrafshin e Dukagjinit ku kish hyrë ushtria malazeze, kishin ndodhur po ato krime. Madje malazezt kishin shkuar më larg. Në Pejë me rrethina, në Plavë e Guci, malazezt i mblidhnin shqiptarët në shesh dhe i detyronin të kthenin fenë dhe kombësinë , përndryshe i pushkatonin në vend.

Shumë shqiptarë pranuan vdekjen por jo të ndërronin fenë e kombësinë. Ata u pushkatuan pa mëshirë në sytë e familjeve të tyre, të gjithë meshkuj 16 vjeç e lart në rresht të lidhur njëri me tjetrin.

Kjo masakër zgjati dhjetë ditë që populli i kujton “10 ditët e kiametit”. Oficeri malazez që e kreu këte krim të padëgjuar në histori, quhej Savë dhe populli e mbiquajti “Savë batarja” (batare –pushkatim), sepse i pushkatonte shqiptarët e lidhur, me dorën e vet gjakatare.

Pas më shumë se një muaji, arritëm në Vlorën heroike, diku nga marsi 1913. Këtu takuam të rinjtë vendas si dhe Isa Boletinin, Luigj Gurakuqin, Bedri Pejanin, Sali Gjukën e shumë të tjerë. Një gëzim të papërshkruar ndjemë, kur pamë të valëvitet i lirë flamuri ynë kombëtar, për të cilin kishim luftuar aq shumë me pushkë e me penë.  Por gëzimi ynë nuk zgjati shumë. Atëkohë u njoftuam për vendimet e Konferencës së Ambasadorëve në Londër në fund të vitit 1912 e në vijim ku ishin caktuar kufijtë e shtetit të ri shqiptar. Me këmbënguljen e Rusisë, Francës dhe Britanisë, Konferenca  krijoi një minishtet me 28 mijë km2  në vend të 92 mijë km2  që përfshinin të katër vilajetet shqiptare, pra, këputi nga trojet tona 2/3 duke ua dhënë si shpërblim ato Serbisë, Greqisë e Malit të Zi. Këto të fundit u zgjeruan në masën deri 60 % në kurriz të tokave shqiptare.

Kërkova të takohesha me kryetarin e qeverisë së parë shqiptare, Ismail Qemalin, të cilin e kisha njohur që në Stamboll, si student që isha, duke kryer porositë që më jepte edhe ai për çeshtjen kombëtare. Ai më priti me dashamirësi, i gëzuar që sidoqoftë shtetet e mëdha njohën një shtet shqiptar më në fund, dhe njëkohësisht i pikëlluar që në këte shtet ishin përjashtuar më shumë se gjysma e tokave dhe e kombit tonë të shumëvuajtur.

Pasi më bëri një sërë pyetjesh për gjendjen në Kosovë, tha:- Ahmet, megjithatë ne nuk duhet ta humbim asnjëhere shpresën por duhet të punojmë se liria nuk vjen vetë; hë për hë detyra jonë e të gjithëve është ta mëkëmbim këte shtet të ri shqiptar, që t’i japim të kuptojë Evropës që ne dimë të formojmë shtet e të vetëqeverisemi. Kam menduar që ju, bashkë me zotin  Jani Minga të organizoni arsimin, që është baza e një shteti , pasi ju keni shumë përvojë e dituni në këte fushë.

Pranova me shumë dëshirë këte detyrë të rëndësishme. Me këte rast, u njoha edhe z. Minga, madje u bëmë miq të ngushtë. Ai ishte një njeri i ditur, me përvojë në fushën e arsimit, por edhe organizator e drejtues i zoti. Në fillim, ne punonim vetëm në Vlorë e Fier, pasi gjetkë ishin ushtritë pushtuese armike: në jug – grekët, në veri e në lindje – serbët e malazezt, ndërsa në Shqipërinë e Mesme kishte ende kaos, pasi disa fanatikë  me në krye myftiun e Tiranës jo vetëm që nuk e njihnin qeverinë e Vlorës, por më pas organizuan një kryengritje të armatosur me Haxhi Qamilin etj, duke kërkuar përsëri babën ( sulltanin) dhe sundimin turk. Në Vlorë e Fier ngritëm disa shkolla, ndonse kishim mangësi në mësues. Më vonë Ismail beu më thirri përsëri dhe më njoftoi emërimin tim si mësues në Elbasan, gjë që më gëzoi pa masë, sepse  përputhej edhe me dëshirën time.

Prej kohësh , sipas porosisë së Hasan Prishtinës, unë ëndërroja të përgatisja mësues për Kosovën. E kjo mundësi m’u dha duke shërbyer në Elbasan, ku ishte hapur Shkolla e parë pedagogjike, Normalja.

Kështu në shtator 1913 nisa punën si mësues në shkollën qendrore të Elbasanit e më vonë në Normalen e famshme, si drejtor i shkollës qytetëse.

( siç shkruan gazeta RILINDJA e shtatorit 1997, në këte shkollë Ahmet Gashi ndihmoi që të përgatiteshin me dhjetra mësues për Kosovën që u bënë shumë shpejt pishtarë të arsimit për Shqipëri e Kosovë- G.D.)

(Marre nga libri-PROFESOR AHMET GASHI, “MËSUES I POPULLIT” RILINDASI I FUNDIT  – Vijon)

SOFRA POETIKE E DIELLIT- POEM KOSOVAR

by

MITRUSH KUTELI/

Jam Shqiptar, e Kosovar;/
Zot, e krenar, Zot, e bujar,/
mbi këtë dhé, /

q’e kam si fe, /

e përmbi fé:/
e kam Vatan! /

e kam Atdhe!/
që gjysh stërgjysh,/
që brez pas brez,/
që gjithëmonë./

Ti shqa thërret,/
ti shqa bërtet,/
gjer lartë në retë,/
se jam barbar./

Jo, s’jam,/
si bërtet ti,/
si buçet ti,/
ti, Mal i Zi./

Po vendin tim e dua,/
lirinë e dua,/
e s’dua,/
Zot mbi mua./

Kënga e pare/

Qëndrimi

Se jam këtu kur s’kish njeri,
kur s’kish kufi,
as fqinjëri,
as shqa të zi.

Se jam këtu kur Mal i Zi,
ish Iliri;
kur nga një det në tjetrin det,
isha zot vetë!
Unë jam këtu nga moti,
kur vetë Zoti,
e bëri fushën fushë,
e malin mal.

Unë jam këtu e do të jem,
– dem baba dem –
sa mali të bëhet hi,
e hiri mal përsëri.
Ma thonë emrin Asim Qerim,
mbetur jetim,
që në vegjëli.
Jam si më sheh,
e si më njeh;
kësulëbardhë e kryelidhur,
kryelidhur me një shami;
me tri shami
për trimëri!

Jam eshtërmadh,
i vrazhdë jam,
e bojalli –
dhe sytë e mi,
janë plotë shkëndi,
si batërdi.
Dhe kam uri
si s’ka njeri –
për drejtësi,
e për liri.
Si të gjithë asimët,
e të gjithë qerimët,
e Vendit tim.

Ma thonë emrin Asim Qerim,
mbetur jetim,
që në vegjëli;
se babën tim ma vranë,
naçallnikët,
podporuçnikët
edhe gllavnikët. 

Ma vranë,
se urdhër dha vojvodi,
e krali vetë:
“Të vritet!”
Se ish Kosovar,
dhe se ish Zot,
mbi këtë dhe!

Dhe tokën që kisha nga baba,
nga gjyshi,
rrënjë pas rrënjë –
prej qindra vjet,
prej mijëra vjet,
ma morën.
Ah! 
Ma morën vatanin,
që e desha si xhanin!

Ma morën,
me armë në duar,
me gjak nëpër duar.
Agrarët!
Xhandarët!
Tyxharët!
Të gjithë tok,
u bënë shok;
si sorrat,
për kërrmë.

Oborin ma morën,
gjer në shtëpi,
dhe ngrenë për vete shtëpi,
në sytë e mi!
Dhe unë,
ja, unë,
që isha Zot,
që qëmot,
mbeta pa dhé,
bujk pa dhé,
bari pa kopé –
këtu,
në dheun tim. 

Dhe plori m’u ndryshk,
hambari m’u myshk…

Po shpresa s’mu vyshk!

Kënga e dytë
Durimi

Durova,
durova,
sa nuk duron njeri,
as Perëndi!

Më thanë të shkruhem vojnik,
e mynafik,
i Kombit tim.

Më dhanë armë të vras,
vëllanë,
sipas kanunit,
të gjakut…
Po s’desha!

Dhe në e bëra ma falni,
se jam gjaknxehtë.

Më thanë të ngrihem të ik,
ku qielli puthet me dhenë;
Stamboll,
Anadoll,
e më tej.
Se vetëm andej,
paska për ne,
popull pa zot –
vend boll…

Po malli i tokës s’më la,
po malli i fushës s’më la,
as gjaku i babës s’më la.

Dhe mbeta këtu,
i huaj,
si qen,
në vendin tim,
të babës tim…
Mbeta rajá,
e ndër rajá,
si për hatá;

Në uri,
në qesëndi,
në skllavëri
të shqaut të zi.

Më thanë të ik në Allbani,
vatan i ri,
i Kombit tim,
si shkoi Selmani,
Hasani,
e Dani.

Po dot nga toka s’u ndava,
dhe mbeta të jem,
ku jam,
e ku do të jem.

Më thanë të shkoj në sheher
të shqahut të madh,
me sharrën në krah,
me kryet përdhé,
jaban,
e beter;
portë më portë,
derë më derë,
i mjerë,
e zemër sterrë,
për një kotherrë
bukë.
Po malli i vendit s’më la.
Ah, malli i gjakut s’më la
e mbeta këtu,
rajá./

Ta shemba shqa kufirin,/
që ngrite ti,
në vendin tim e përmbi varr,
të babës tim.

Ta shemba,
ta dogja,
me zjarrin e shpirtit,
të vuajtjes,
dhe të urrejtjes.

Me zemërim,
me vrull të madh,
e bubullimë,
që s’ka mbarim

Se vjete ti më çave,
më ndave,
më vrave,

armik – lugat,
armik -xhelat!

Kënga e tretë
Sulmi

Ti bëre azape – s’u tremba,
ti ngrite kufire me gjemba,
fortesa ti ngrite;
t’i shemba!

Tani,
tani,
atje ku ti,
o Mal i Zi,
ngrite kufi,
që ndanin,
e çanin,
vëllazëri;
Hej!
Sot!
Shkon,
e valon,
parmenda!

T’i bëra të gjitha rrëmujë
dhe ty,
gjurma t’u zhduk,
si në ujë.

I bie arë mes për mes,
e gjer në brez,
e përmbi brez,
humbas,
me gaz,
në grurin tim,
të dheut tim,
të babës tim,
të birit tim;
sot e përjetë,
jetë pas jetë!

Dhe ndie qysh flet,
me zë të qetë,
im atë vetë
nga balta poshtë:

“Ta mbroni dhenë,
ku eshtrat kam,
ku hi e tokë,
e pluhur jam.

Ta mbroni dhenë,
që e ushqej,
dhe sot si dje,
me kurmin tim.

Ta mbroni dhenë,
me zjarr ta mbroni,
me gjak ta mbroni!
Të derdhni gjakun

Me grushte plot –
po kurrë lotë,
as sot, as mot!
Se loti është robëri,
gjaku – liri!”

Kënga e katërt
Ndërtimi

Jam eshtërmadh,
e bojalli,
e me japi, 
si më sheh ti, 
si më njeh ti. 

Po kam një zemër 
në gjoksin tim, 
që pa pushim, 
më rreh, 
si Drin. 
Dhe babën tim kur e kujtoj, 
lotoj… 

Të pashë të vrarë, or Baba, 
e pa qefin, si për hata, 
rreth e përqark me xhandërma. 
Desha të qaj e s’qava dot, 
e të bërtas, sbërtita dot, 
pa asnjë lot, pa asnjë lot. 

Dhe prita sot të derdh një lot. 

Tani, 
tani, 
unë jam gati 
të vdes që sot, 
se rroj përmot; 
mbytur me gjak, 
po jo me lotë, 
për këtë dhe, 
q’e kam si fé 
e përmbi fé. 
E kam vatan, 
e kam atdhe! 

Hej! 
Po buças me zë kabá, 
sa të dëgjohet në qiell lá, 
sa të dëgjojë fund e kreje 
kush gjak shqiptari ka në deje: 
Shaban – vëlla! 
Destan – baba! 
Hej! 
Komb i lirë Kosovar, 
ti Komb Shqiptar, ti Zot krenar, 
ti djalëri – ti pleqëri, 
bëru gati! 
Bëru gati për vrull të ri, 
ta djegësh botën, 
ta bësh hi, 
për liri, 
për Shqipëri! 

Kënga e pestë
Qëndrimi
Tani, 
tani! 
– O Mal i Zi – 
ja unë, 
ja ti! 

Po unë – jo ti, 
se jam këtu kur s’kish njeri,
dhe as kufi,
as fqinjëri… 

Unë jam këtu kur Mal i Zi, 
me Shumadi, 
me Dallmati – sa mban e gjitha Shqehëri, 
ish Iliri! 
Kur nga një det në tjetrin det,
isha zot vetë! 
Se jam këtu nga moti,
kur vetë Zoti, 
e bëri fushën – fushë 
e malin mal. 

Unë jam këtu 
e do të jem, 
– dem baba dem – 
sa mali të bëhet hi, 
e hiri mal përsëri…

NATA “ E ZJARRTË” E NIKAJ-MËRTURIT…

by

Shkruar nga: Prof. Murat  Z.Gecaj/

1.

Ndoshta, shumëkush nuk e di, se ku ndodhet krahina e Nikaj-Mërturit, por shpesh dhe e emërtuar “Lekbibaj”. Pa bërë shumë “gjeografi”, shënoj këtu se ato dy fise, me emrat Nikaj e Mertur, shtrihen në pjesën perëndimore të  Malësisë së Gjakovës (Tropojë). Kufizohen, po në atë drejtim, me Dukagjinin e rrethit të Shkodrës. Në 12 fshatrat e asaj krahine, historikisht, jeton një popull me tradita të lashta dhe të njohura, si besa e burrëria, trimëria, respekti, vëllazërimi e dashuria për lirinë dhe virtyte  të shumta, të njohura të shqiptarëve. Si në  gjithë krahinat tjera, popullsisë së atyre anëve u është dashur që, ndër breza, të përballen jo vetëm me vështirësitë e natyrës së egër alpine, po dhe me sulme të njëpasnjëshme të armiqëve pushtues. Por kurrë nuk janë gjunjëzuar dhe prej andej janë kthyer me turp, komandantë ushtarakë të huaj,  krajla e pashallarë të Stambollit. Po, për fat të keq, përvoja të hidhura  provuan e përjetuan ata edhe në 50 vitet e regjimit monist, që kaluam të gjithë në Shqipëri. Prandaj ndodhi që, pas vitit 1990, shumë djem e vajza ose familje të asaj krahine, morën udhët  e largëta, për një jetë më të mirë. Disa qëndruan në krahina të tjera të vendit tonë, por dhe jashtë tij, pra në shtete të ndryshme të Europës dhe deri në Amerikë.

Për këto fakte, që përmendëm fare shkurt,  dëshmon historia, e shkruar ose jo; për këto të vërteta flasin këngë e rapsodi, që nga ato të Mujit e Halilit, që në Nikaj-Mërtur e kanë zanafillën ose burimin e tyre legjendar.

2.

Të largohesh nga vendlindja, është dhimbje e madhe dhe përjeton shqetësime të shumta, kudo që ndodhesh e punon dhe sado mirë të jetosh. Por është ende më tronditëse, nëse e harron truallin e të parëve tu. Për fat të mirë, “mërgimtarët” e rinj, të fiseve Nikaj e Mërtur, nuk ia kanë kthyer shpinën shtëpive e tokave të tyre, rudinave e pllajave me bimësi të rrallë, burimeve ujëkristalta e bjeshkëve me aha e  pisha shekullorë, ku bora nuk shkrin as në stinën e verës. Për këto, dëshmitare janë edhe faqet e ndryshme të Internetit, ndër të cilat “Facebooku”. Aty shpesh lexojmë njoftime dhe shohim, sa e sa fofografi të bukura, që flasin për udhëtimet e pandërprera të banorëve të atyre krahinave, sidomos nga të rinjtë e të rejat, bile edhe kur vijnë nga jashtë shtetit, nëpër gjurmët e vendlindjes së tyre ose të paraardhësve.

 

Por është edhe një “dëshmitar” shumë i fuqishëm i mos harrimit dhe i kujtesës së vendlindjes, nga nikajmërturasit. Ja, ka disa vjet që është formuar shoqata emërmirë, “Nikajmërturi”, me qendër në Tiranë. Natyrshëm, ndjen kënaqësi, kur mëson se degë të kësaj shoqate janë formuar, vitin e kaluar, edhe në Gjakovë e Shkodër. Sigurisht, ky proces afrimi, bashkimi e vëllazërimi ndërmjet tyre do të vazhdojë  më tej. Por kjo Shoqatë ka botuar edhe disa numra të gazetës mujore, që mban po atë emër dhe tani drejtohet nga arsimtari Dedë Qokaj.

3.

Sigurisht, kanë domethënien e tyre, ato që shkrova më sipër. Por nuk është ky qëllimi kryesor i këtij shkrimi. Pra, dëshiroj  t’i njoh shkurtimisht lexuesit me një përvojë shumë të bukur, që ka nisur pak vite më parë dhe që vazhdon me sukses tani. Nuk e harroj një takim, në Tiranë, me ish-kryetarin e komunës së Nikaj-Mërturit, Dedë  Malaj. Ai po projektonte mendimin për çeljen e një gazete të krahinës, si dhe organizimin e një shfaqjeje masive në kryeqytet, pikërisht kushtuar traditave atdhetare e kulturore të saj. Prandaj kërkonte mbështetjen e intelektualëve, biznesmenëve  dhe dashamirësve të Nikaj-Mërturit.  Pa u zgjatur, rikujtoj këtu se u organizuan dy shfaqje madhështore, me këngë, valle e recitime, njëra në Teatrin e Operas e Baletit dhe tjetra në Pallatin e Kongreseve. Ndërsa, gjatë vitit të kaluar, veprimtari të tilla masive u organizuan me sukses, nga kjo Shoqatë, në qytetin verior “Bajram Curri”, por dhe në qytetin e Gjakovës.

Tashmë, këto që tregova i përkasin së kaluarës. Por na vjen mirë, kur jemi dashmitarë të mbajtjes gjallë të kësaj tradite me shumë vlera, për të gjithë moshat, por sidomos për brezin e ri. Kështu, në mbrëmjen e datës 18 janar 2013, një natë tjetër magjike dhe “të zjarrtë”, përjetuan nikajmërturasit, por  dhe të ftuarit nga Kosova, si Gjakova e Peja dhe nga Tuzi i Malit të Zi. Në mes tyre ishin edhe personalitete të njohura, me origjinë nga ajo krahinë, si: Akademiku Mark Krasniqi, “Artistja e Popullit” Tinka Kurti, drejtori i Arsimit të Gjakovës, Zef Osmani, Ramiz Gërvalla, Gjokë Geci e të tjerë. Po kështu, kishte përfaqësues të shoqatave simotra, si nga ajo “Bytyçi”, me kryetar av.Agron Gjedia.

Shfaqja, e titulluar “Nata e  Nikaj-Mërturit”, ishte organizuar nga veprimtarët e palodhur të Shoqatës, po me këtë emër, që tani ka kryetar av. Gjin Niklekaj dhe me zëvendëskryetarë, Mëhill Gecaj e Dedë Malaj. Ajo ishte në vazhdim të veprimtarive kushtuar vitit jubilar të 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ideja e shfaqjes dhe realizimi ishin nga Dedë Malaj, me udhëhqës artistik Kolë Susajn dhe skenar nga Marash Mëhilli, me koordinator Ndoc Malajn e koreograf Vis Hetën. Ndërsa kostumet ishin nga  Lek Pecnikaj, skenografia nga Pirro Pjetërnikaj dhe stiliste ishte gjakovarja Bora Balaj.

Për përgatitjen dhe realizimin e tërë shfaqjes kishin ndihmuar disa persona dhe sponsorë ishin: “Drita Travel&Tours, me president Pashk Prekën; Universiteti “Kristal”, baste live “Joy Lloto”, Hotel “Agron”, “Gurra Security”, me president Agron Qokën; Bar-Kafe “Oslo”, me pronar  Shpëtim Marvatën; live music, Club “Boleros”.

4.

Sipari i shfaqjes u hap me daljen në skenë të gupit të burrave, “Akapelo” dhe të drejtuesve, Marashit dhe Etlevës. Me aftësi të veçantë, ata i paraqitën në skenë, njëri pas tjetrit, të gjithë numrat e përgatitur, secili më i bukur e më tërheqës se tjetri. Të gjithë ata i përshkonin temat për traditat atdhetare, liridashëve e perparimtare, fryma e bashkimit kombëtar shqiptar etj. Sigurisht, vëmendja e të pranishmëve u përqendrua te gjurra e pashterrshme popullore, pra te foklori mjafi i pasur  i kësaj krahine, me larminë e luleve alpine shumëngjyrëshe.

Mund të përmendim mjaft numra të paraqitur dhe autorë të tyre. Ndër ta, u duatrokitën nxehtësisht këngëtarët Zef Beka, Gofile Papleka, Prekë Mrishaj e Lekë Pecnikaj, por dhe Nikolin Përpali, Gjin Pepkola, Gjergj Gjoni, Gjokë Mula, Fjoralba Syla, Bardhok Mehmeti, Ndue Nikolli etj. Këngët u kushtoheshin traditave të pasura të krahinës së njohur në histori, Nikaj-Mërtur, luftës së banorëve të saj shumëvjeçare, për liri e pavarësi dhe përparim të gjithanshëm. Por kishte edhe këngë lirike, si ajo e interpretuar nga Bardhok Prebibaj dhe  këngë ritmike të kohës së sotme, nga disa të rinj e të reja, si dhe ato luajtur me vegla të ndryshme, nga nxënësit e Liceut Artistik “Jordan Misja”, në kryeqytet. U duartrokitën nxehtësisht, gjithashtu,  trioja në këngën “Më pëlqen” dhe vajzat nga Gjakova,  motrat Bushi. Mjaft të bukura e me ngjyra të ndezura ishin kostumet popullore të krahinës, si të femrave dhe të meshkujve, të cilat u paraqitën në sfilatat e përgatitura me shijë artistike. Pas daljes në skenë të disa “zanave”, skenë, dy prej tyre u shpallën fituese, njëra nga Nikajt e tjetra nga Mërturi.

Larminë e kësaj veprimtarie e pasuroi edhe shpallja e vendimit të Këshillit të Komunës së Nikaj-Mërturit, e cila kishte vendosur t’u jepte titullin “Qytetar Nderi”, disa figurave të njohura, nga kjo krahinë ose me prejardhje prej saj. Me këtë rast, dëshmitë përkatëse iu dorëzuan me ceremoni dhe duartrokitje të nxehta: Përfaqësuesit të znj. Ahtifete Jahjaga, Presidente e Republikës së Kosovës; z.Ramiz Gërvalla, Dr.Gjergj Papleka, z.Zef Osmani, z. Dedë Qokaj e z. Zef Doda.

Në mbyllje të shfaqjes artistike të nikajmërturasve, e cila e “ndezi” edhe një herë tjetër Pallatin e Kongreseve në kryeqytet dhe që zgjati mbi tri orë, qindra të pranishëm në sallë i ndoqën  me shumë kënaqësi  grupet masive të këngëtarëve e valltarëve, me flamuj kombëtarë ndër duar, të cilët interpretuan me mjeshtëri këngën kushtuar krahinës së bukur  Nikaj-Mërtur, si dhe atë me titullin “Jam shqiptar, kuqezi”.

…Pas kësaj shfaqjeve  mjaft mbresëlënëse, e cila e vazhdoi jehonën e saj edhe nëpër familjet nikajmërturase e më gjerë, për të ftuarit dhe artistët amatorë u shtrua një darkë, në Shtëpinë Qendrore të Kulturës së Ushtarakëve të Tiranës. Gjithashtu, aty vijuan deri vonë, gëzimi e hareja e pjësëmarrësve, me  këngë e valle popullore. Mendimi i organizatorëve, por dhe i dashamirësve të shumtë të veprimtarive të tilla, ishte se ato do të vazhdojnë përsëri edhe në të ardhmen.

Tiranë, 20 janar 2013