LETERSI – Page 220 – Dielli

Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit

March 9, 2017 by dgreca

BOTIM ME VLERA SHUMËDIMENSIONALE/

Hajrullah Hajdari, Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri më 1941, Botoi:Art Club, Ulqin, 2016/

NGA DR. NAIL DRAGA/

Trajtimi i temave qe ka të bëjë ne lidhje me pozitën dhe statusin e shqiptarëve në Mal të Zi, vazhdimisht ka qenë intriguese për hulumtues fushave të ndryshme shkencore.Gamës së studimeve të tilla të publikuara vitëve të fundit ditë më parë i shtohet edhe libri Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri më 1941, nga autori H.Hajdari, botuar ditë më parë nga Art Club në Ulqin.Botimi në fjalë trajton pozitën kushtetuese-juridike me një vështrim retrospektiv, duke prezantuar çështjet përkatëse në mënyrë analitike dhe me një qasje profesionale, që paraqet botimin e parë në shqip në këtë aspekt tek ne në kohën e pluralizmit.Pas pathënies në hyrje autori trajton aspektin gjeografik, historik dhe popullsinë e vendbanimeve shqiptare sipas shpërndarjës territoriale të viseve shqiptare në Mal të Zi, nga Ulqin në jug e deri në Rozhajë në veri. Ndërsa në pjesën e parë bëhët fjalë për rrethanat politike në Ballkan para Kongresit të Berlinit e pas tij, protestat e shqiptarëve kundër coptimit të trojeve të tyre, organizimi i mbrojtjës dhe kryengritjeve të ndryshme për mbrojtjën e tërësisë toksore shqiptare, që kulmon me formimin e Lidhjës Shqiptare të Prizrenit.Me pas bëhët fjalë për luftërat ballaknike, Luftën e Parë Botërore, shpërnguljet dhe emigrimi i shqiptarëve si dhe kolonizimi i viseve shqiptare me popullsi sllave sikurse ishte rasti i qyteti i Ulqinit etj. Ndërsa në pjesën e dytë bëhët fjalë për rregullimin shtetëror të Malit të Zi si dhe pozita juridiko-kushtetuese e shqiptarëve në Mal të Zi.Në përgjithësi autori trajton organizimin e pushtetit qendror dhe ati lokal me theks të veçantë në territoret e aneksuara ku bënin pjesë viset shqiptare, pastaj çështjet nga fusha e arsimit, liritë fetare, përfaqësimi i shqiptarëve, partitë politike të kohës dhe zgjedhjet lokale e parlamentare, padrejtësitë ndaj shqiptarëve, dëbimi dhe shpërngulja e tyre e çështje të tjera qe ishin në favor të politikës së pushtetit përkatësisht në funksion të shkombëtarizimit dhe asimilimit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi.

Autori këtë studim e trajton në aspektin shumëdimensional, duke ofruar të dhëna historike, gjeografike, gjeopolitike, ekonomike,juridike, arsimore, kulturore etj. Një punë e tillë nuk ka qenë aspak e lehtë, sepse i është dashur të konsultoj një literaturë profesionale nga autor të ndryshëm, e sidomos dokumente arkivore të cilat disa publikohen për herë të parë.

Objekti i këtij studimi është qendresa e shqiptarëve në Mal të Zi, përkundër diskriminimit të pushtetëve të kohës , si djegia e shtëpive dhe fshatrave të tëra, plaçkitjet, vrasjet, denimet, konvertimi me dhunë nga feja islame në ate pravosllave, deri të mohimi i të drejtave civile e politike, siç ishte mohimi i arsimit në gjuhën shqipe, mospunësimi në administratën publike, mospërfaqësimi në organët ligjvenëse, ekzekutive e gjyqësore dhe zhvillim jo adekuat i viseve shqiptare, veprime këto që si pasojë patën tentativat e politikave shtetërore për shkombëtarizimin dhe asimilimin e shqiptarëve në Mal të Zi.

Periudha kohore e trajtuar në këtë botim është e një rëndësie të veçantë historike për kombin shqiptarë në përgjithësi, e në veçanti për shqiptarët në Mal të Zi.Në këtë periudhë kohore , prej gjashtë dekadave, populli shqiptarë përjetoi shumë ngjarje të hidhura qe nga okupimi e aneksimi, që si pasojë patën copëtimin e trojeve shqiptare e deri të pavarësia e Shqipërisë me 1912, që për këtë periudhë paraqet aktin më të ndritshëm të historisë sonë kombëtare.

Krahas veprimeve përfide të pushtetit të kohës ndaj shqiptarëve përmes formave ligjore, autori trajton edhe format joligjore të cilat ishin në favor të politikës asimiliuese dhe humbjes së identitetit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi. Natyrisht këto veprime joligjore të pushtetit malazez kanë ndikuar drejtpërdrejtë në nivelin e të drejtave dhe lirive qytetare e më ketë edhe pozita kushtetuese juridike e politike e shqiptarëve në këtë mjedis. Një nder format direkte asimiluese ishte veprimi i pushtetit në deformimin e mbiemrave të shqiptarëve, duke iu vendosur prapashtesën sllave viq dhe iq. Ishte ky një veprim joligjor i imponuar pa vullnetin e popullsisë shqiptare, qe nuk kishte asnjë bazë juridike, pra nuk kishte as ligj apo urdhëresë të qeverisë. Megjithate, kjo ndodhte në çdo evidentim zyrtar administrativ apo gjyqësor, të regjistrave të ndryshëm ku shqiptarët evidentoheshin me prefiksin sllav, nga del se sipas të gjitha gjasave kemi pasur të bëjmë me direktiva sekrete të pushtetit.

Kështu duke filluar nga viti 1899, e sidomos nga viti 1904, një veprim i tillë asimilues ishte direktivë e pushtetit, nga del se shqiptarët prezentoheshin me identitetin e patronimit të sllavizuar.Ne lidhje me këtë dukuri asimiluese autori na ofron të dhëna për popullsinë shqiptare në vendbanimet krahinës së Krajës dhe të viseve tjera shqiptare që ka të bëjë me vitet 1904 dhe 1905.Ndërsa një dukuri e tillë e pushtetit nuk ishte aktive në qytetin e Ulqinit, sepse pushteti si duket ne ketë mjedis ishte me i kujdesshëm, por pas Luftës së Parë Botërore në rrethana të reja politike e shoqërore edhe këtu kjo formë e asimilimit mori përmasa shqetësuese. Në të njëjtën formë u vepru edhe me emërtimet e vendbanimeve shqiptare, duke i deformuar, përkthyer apo kriuar dubleta të panevojshme, me të vetmin qellim për të ndryshuar identitetin e tyre ne viset shqiptare.

Për këtë periudhë kohore të cilën e trajton autori, për ne shqiptarët përjashtim bën koha e Austro Hungarisë (1916 -1918) gjatë Luftës së Parë Botërore, ku shqiptarët realizuan të drejtat të cilat i kishin të mohuara nga pushteti i Malit të Zi. Në këtë kohë pushteti austro-hungarez shqiptarëve iu siguroi të drejtat nacionale, duke iu hapur shkollat me mësim në gjuhën shqipe, vendosjesn e gjuhës shqipe në administratë, përdorimin e flamurit kombëtar, punësimin e shqiptarëve në sektorin shtetëror etj. Por, për fat të keq kjo kohë ishte e shkurtër dhe zgjati vetëm tre vite, sepse me pas ndaj shqiptarëve pushteti i kohës Mbretëria SKS veproi me të njëjtat metoda duke i trajtuar shqiptarët si qytetarë të rendit të dytë, duke legalizuar diskriminimin e përgjithshëm qe vazhdoi deri në vitin 1941, kur filloi Lufta e Dytë Botërore.

Duke lexuar këtë libër del qartë angazhimi dhe puna serioze e autorit duke ofruar të dhëna shumëplanëshe, në saj të shfrytëzimit të literaturës së publikuar, por edhe të dokumentave arkivore.Madje, një numër i tillë i dokumentave publikohen për herë të parë, qe ia rrisin vlerën këtij studimi. Çështjet e trajtuara në këtë botim, autori i trajton në kontekstin e kohës, duke demaskuar politikën diskriminuese të pushteteve përkatëse, duke ofruar të dhëna të cilat dëshmojnë strategjinë e pushtetit ndaj shqiptarëve në përgjithësi. Andaj, është konstatim i pakontestueshëm se shqiptarët pas shkëputjes nga shteti amë përjetuan tragjedi të mëdha, nga ushtria serbo-malazeze, sepse përjetuan masakra e krime të rënda ndaj popullsisë civile shqiptare, ndaj individëve dhe ndaj grupeve të tëra, me elemente të gjenocidit,që dëshmohet gjatë Luftërave Ballkanike 1912-13 dhe gjatë e pas Luftës së Parë Botërore. Një veprim i tillë gjenocidal prezentohet me dokumente përkatëse nga autori ne saje të hulumtimit të fondit në “Komisionin hetues” qe ka të bëj në veçanti me popullsinë shqiptare në krahinën e Plavës e Gucisë.Nga këto dokumente konstatohen shumë keqpërdorime e krime të kryera nga zyrtarët e lartë të gjendjes civile, të ushtrisë, policisë, xhandarmërisë dhe gjykatës ushtarake të Malit të Zi, që pasqyrojnë në detaje veprimet antinjerëzore të pushtuesve të rinj dhe vuajtjet e popullit shqiptarë të krahinës së Plavës e të Gucisë. Autori me të drejtë konstaton se këto veprime kanë një emërtim e ai është gjenocid, sepse nuk mund të quhën me emërtim tjetër konvertimi me dhunë nga feja islame ne ate pravosllave, ndryshimi i emrave te personave, pushkatimet me gjyq e pa gjyq vetëm se ishin shqiptarë e çështje të tjera diskriminuese me urrejtje patologjike kundër shqiptarëve të kësaj krahine.

Nga veshtrimi retrospektiv i lirive dhe të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi në kuadër të legjislacionit pozitiv shtetëror të kohës autori me të drejt konstaton se pozita kushtetuese juridike e shqiptarëve ka qenë neglizhuese, e pabarabartë dhe diskriminuese kundrejtë shtetasve të tjerë në Mal të Zi. Por, edhe përkundër vështirësive dhe padrejtësive të cekura populli shqiptarë në Mal të Zi mbijetoi dhe sfidoi rrethanat e kohës, edhe pse të zvogluar numërikisht në viset e tyre autoktone.

Urojmë dhe shpresojmë qe autori të vazhdoj këtë studim edhe për vitet në vazhdim nga koha e Luftës së Dytë Botërore e më pas, deri më rënien e sistemit monist, sepse në këtë periudhë kohore kanë ndodhur ngjarje dhe ndryshime të mëdha shoqërore ku shqiptarët i kanë përjetuar drejtpërdrejtë si qytetarë të këtij shteti por të një etnie tjetër.

Satisfakcioni i vetëm për autorin dhe për të gjith ne shqiptarët është se në rrethana të reja në pluralizëm, kemi të vetmën mundësi të hulumtojmë dhe të shkruajmë për çështjet përkatëse ashtu si kanë ndodhur dhe pasojat e tyre, ku ne shqiptarët i vuajmë në përmasa të ndryshme edhe në ditët tona. Pra tani, çështjet trajtohen me qasje shkencore e jo ideologjike, si ne kohën e monizmit, ku janë paraqitur deformime dhe pasaktësi, duke eliminuar realitetin sepse nuk ishte në favor të pushtetit të kohës. Autori, bën një paraqitje dhe analizë me kompetencë profesionale çështjeve të trajtuara, pa paragjykime apo lajthitje shkencore duke iu mbetur besnik argumenteve të kohës për çështjet e luftërave të zhvilluara, okupimit dhe aneksimit të viseve shqiptare në kontekstin e rrethanave të kohës.

Andaj, këtë botim e vlerësoj një përpjekje profesionale dhe kombëtare të autorit për të dëshmuar të kaluarën tonë, sakrificën dhe mbijetesën shqiptare në këtë periudhë kohore ku janë zhvilluar ngjarje të mëdha dhe dekompozime territoriale në kuadër të gjeopolitikës së kohës. Ishin pikërisht Fuqitë e Mëdha të kohës ku si parim nuk kishin aspektin etnik përkatësisht parimin e drejtësisë por interesat e tyre, qe ishin në dëm të popujve të vegjël ku shqiptarët janë rasti tipik i këtyre veprimeve të padrejta, ku pasojat e tilla janë edhe në ditët tona.

Nga ajo qe u tha më lartë nuk ka dilemë se ky botim do të jetë referencë e domosdoshme për të gjithë ata të cilët do të trajtojnë në të ardhmën pozitën dhe statusin e shqiptarëve në Mal të Zi për këtë periudhë kohore, dhe si i tillë do të mirëpritet nga opinioni i gjerë shkencor dhe kulturor.

*Dr.Nail Draga-(Lexuar më rastin e përurimit të librit në Ulqin, më 26.12.2016 )

NË ËMËR TË DASHURISË PËR VENDLINDJEN

March 5, 2017 by dgreca

Nga Fuat MEMELLI/ Para disa ditësh, sinicarë me banim në Korçë,shokë e miq të tyre, u mblodhën në promovimin e librit “Pak dritë në themelet e Sinicës”, me autor Ibrahim Memellin, me profesion mësues. Kishin dëshirë të mësonin si është pasqyruar në faqet e librit, historia e fshatit të tyre të bukur, aty në prehër të maleve , në Devollin e Sipërm.Folën në atë takim dhe vlerësuan përkushtimin e Ibrahimit, sinicarët Stavri Dimashi, Perikli Pano, Marsela Jorgji, etj. Autori i librit, duke falenderuar pjesëmarrësit, theksoi se ishte dashuria për Sinicën dhe sinicarët, ajo që e nxiti per t’u marë me këtë punë të lodhëshme. Veprimtaria u pasqyrua te TV “Korça” dhe TV “Lobi”.

Më në fund, kemi në dorë një libër të plotë për Sinicën dhe sinicarët, fryt i një pune disavjeçare të bashkëfshatarit tonë, Ibrahim Memelli. Është kjo një ngjarje e veçantë, që duhet të na gëzojë. E filloi këtë punë para 7-8 vjetësh por u sëmur dhe e uli pak ritmin. Kërkoi që ta përgatisnim bashkë librin. Në fillim pranova por më pas u largova në Amerikë dhe nuk isha më pranë Sinicës e sinicarëve , të “vilja” të dhëna që kërkonte libri. Më dukej se do t’i hyja padrejtësisht në “pjesë” Ibrahimit duke qënë bashkëautor dhe u tërhoqa. Ai vazhdoi të punojë për barrën që kishte marrë mbi supe, në emër të dashurisë për Sinicën dhe sinicarët. I hyri kësaj pune , pa patur ndonjë mbështetje financiare, siç veprohet në këto raste. Punoi me atë parullën e vjetër: “Me forcat e veta”.

Nga Dishnica e Korçës, ku banon prej disa vjetësh, shkoi disa herë në Sinicë, për të “gërmuar” e për të mbledhur copëza të historisë së saj, të lashtësisë, zakoneve e traditave,bujqësisë e blegtorisë, këngëve e valleve , historisë së luftës e të punës ,të burimeve e shkëmbenjve, gjithçkaje të veçantë që ka Sinica jonë. Shkoi në Korçë, Elbasan, Pogradec, Durrës, etj, kudo ku ka sinicarë, për të mbledhur fakte ,dokumenta e fotografi, që kanë të bëjnë me Sinicën e sinicarët. Nuk u tërhoq, edhe kur dikush “nuk ia kishte ngenë të merej me këto punë”. Kontaktoi për këtë qëllim edhe me sinicarë në emigracion si në Amerikë, Greqi, Kanada, Itali, etj. Mblodhi shumë “miell” për të “gatuar” këtë botim. E “siti” disa herë e pastaj e shtroi në “sorfën” e sinicarëve, miqve të tyre e lexuesve të tjerë, për ta “shijuar”. Është një periudhë e gjatë ajo që ka “gërmaur” , që nga lashtësia (afër Sinicës është një vendbanim me emrin Selisht, që i përket shekullit të 7-6 Para Erës së Re) e deri në ditët tona.

Harmonia fetare, një cilësi që spikat në Sinicë mes dy besimeve, të krishterë e myslimanë, është një temë të cilës autroi i ka kushtuar një vëmendje të veçantë, duke e konkretizuar me mjaft fakte. Lidhja me fshatrat fqinë, si Dardhën, Qytezën, Arzën, Mirasin, etj, është një kapitull tjetër , pjesë e këtij libri. Me këto fshatra, e ka bashkuar jo vetëm fqinjësia territoriale, por edhe zakone e tradita të përbashkëta. Sinica, Dardha e Qyteza, kanë mjaft këngë e valle të përbashkëta, siç është ajo e Isuf Arapit, e cila është luajtur në tre këto fshatra. I bashkon edhe xibuni i njëjtë, i cili gjithashtu ka qënë pjesë e veshjes tradicionale të këtyre fshatrave. I ka bashkuar shkolla 7(8) vjeçare e Sinicës, një nga shkollat më të mira në qarkun e Korçës, ku mësonin nxënës nga tre fshatrat. I ka bashkuar edhe puna e përbashkët në një kooperativë.

Një vëmendje të veçantë i ka kushtuar autori Kanunores së Shoqërisë Sinicare “Lulëzimi”, hartuar në vitin 1927 nga një grup sinicarësh dhe miratuar nga prefektura e Korçës. Motivi i saj ishte: “Ndihma e birit ndaj vendit të lindjes.” Kjo kanunore, ishte një lloj statuti për fshatin dhe në disa drejtime, ajo ka vlerë aktuale. Figurat e mbi 25 sinicarëve të shquar, që kanë lënë gjurmë me punën e tyre, në Shqipëri e përtej saj, kanë zënë gjithashtu vend në faqet e këtij botimi.

Pjesa e dytë e librit, i kushtohet pemës gjenealogjike të familjeve sinicare. Janë gjithësej 182 familje që autori ka mundur të identifikojë. Ishte kjo një nga punët më të vështira të tij, pasi shumica e familjeve janë larguar nga fshati, disa në qytete të Shqipërisë, e tjerë në emigracion. Ndonjë familje edhe është zhdukur në mjergullën e viteve. Të pakta janë familjet sinicare që e kanë bërë pemën e tyre familjare, pasi kjo kërkon shumë punë. Ibrahimi ynë, mblodhi të dhëna jo për një fis e dy, por për të gjitha familjet sinicare. Vërtet një stërmundim i madh! Duke ditur vështirësitë që kishte kjo punë, mbaj mend që i thashë:” Le ta bëjë vetë çdo familje pemën e vet. Ti vazhdo me pjesët e tjera të librit”. Por, ai nuk më dëgjoi. Dhe bëri mirë. Ja ku kemi tani edhe pemët gjenealogjike të familjeve sinicare. Është kjo një vlerë tjetër e çmuar e këtij libri.

Vërtet vitet e fundit, janë botuar libra të pjesshëm për Sinicën e sinicarët, siç ishte ai i Jorgo Themelit, i Apostol Sterjos (kryesisht familjarë)si dhe libri me kujtime i veteranit, Andrea Themeli, por libri i Ibrahimit, është shumë i plotë. Megjithatë, jo se ky libër ka ezauruar gjithçka për Sinicën e sinicarët. ”Loja “ është e hapur.”Lojtarë” të tjerë , sinicarë apo studjues të ndryshëm, mund ta vazhdojnë këtë punë, duke shtuar një “ruazë” tjetër në “gjerdanin” sinicar. Siç ka thënë një poet:” Në këtë qiell, ka vend për miliarda yje”.

Në emër të dashurisë për Sinicën dhe sinicarët, duhet të vazhdojmë punën në forma të tjera për pasqyrimin e vlerave e traditave të fshatit tonë. Ndërtimi i muzeut të fshatit, një detyrë që na pret. Me kontributin e dhënë nga shumë sinicarë në emigracion e në Shqipëri gjatë vitit 2015, u rikonstruktua çatia e shkollës së vjetër, por kjo është vetëm një pjesë e asaj që duhet bërë. Kontributi duhet të vazhdojë, deri në ndërtimin e plotë të muzeut, ashtu siç bënë dardharët, duke ndërtuar një muze model, jo vetëm për zonën tonë, por për gjithë fshatrat e Shqipërisë. Me një zë të përbashkët, duhet të flasim edhe në pushtetin lokal e atë qëndror, për ndërtimin e rrugës së Sinicës, e cila do t’i japë një frymëmarje të re fshatit. Premtime janë bërë prej shumë vitesh, por, siç thotë populli ”Fjala e mirë e guri në trastë”. Mbase, para zgjedhjeve të këtij viti, do të ketë përsëri premtime dhe kush e di (?!) i vjen rradha edhe kësaj rruge, e cila është ndër të paktat në Devoll që ka mbetur pa regulluar. Bashkia Bilisht ka premtuar të regullojë çatinë e shkollës së re, e cila është dëmtuar qysh në vjeshtën e kaluar. Le të shpresojmë se do ta mbajë fjalën.

Punë të tjera , “të vogla” në dukje por të rëndësishme, mund të bëjmë për Sinicën. Të përgatisim edhe një film dokumentar, të cilin kam dëshirë ta realizoj unë, duke patur edhe ndihmën e sinicarëve. Skenarin e kam gati dhe shpresoj që këtë verë të filloj xhirimet. Po të bashkohemi, mundësitë janë për të bërë shumë gjëra. Dhe shembujt i kemi mes nesh. Ibrahimi punoi disa vjet dhe përgatiti këtë libër. Albert Hysolli, i vetëm harxhoi miliona lek dhe na bëri çezmat e fshatit. Mirënjohje për të dy këta sinicarë! Albert Hysolli, hartoi projektin dhe ndoqi në çdo hap, punën për rikonstruksionin e çatisë së shkollës e më tej për kthimin e saj në muze. Shumë punë mund të bëhen, po ta zgjidhim pak “qesen”, po të afrojmë miq e biznesmenë për të kontribuar, po ta ngremë zërin më shumë edhe në strukturat e pushtetit vendor e qëndror.

Sinica është familja jonë e dytë. Krahas dashurisë e mallit për të, duhet edhe të na dhimbset, pasi ajo i mban sytë nga ne. Le ta ndihmojmë e t’i mbyllim ca plagë. Sinica na thërret . Le ta dëgjojmë zërin e saj! Le ta përtërijmë atë, megjithëse është “plakur e rrudhur” nga largimet. Brezi ynë, fëmijët tanë si dhe pasardhësit e tyre, duhet ta mbajnë ndezur zjarrin e dashurisë për Sinicën, për vendlindjen tonë, djepin që na përkundi.

*Shënime për librin “ Pak dritë në themelet e Sinicës”, me autor Ibrahim Memellin-

Ernest Perdoda – Profil letrar

March 5, 2017 by dgreca

NGA ANTON ÇEFA/U njohëm në vitet ’70 të shekullit të kaluar. Që në ditët e para filloi të krijohet në ndergjegjen time personaliteti i një njeriu të formuar, që vlerësonte me një peshojë të saktë ngjarjet e ditës, rrethanat e kohës, dhe mbante një qëndrim të drejtë e të arsyeshëm ndaj tyre. E drejta dhe e vërteta ishin impulset shpirtërore, që e drejtonin jetën dhe veprimtarinë e tij. Shquhej që në atë kohë edhe si poet i pajisur me një talent të spikatur.

Me keqardhje e them që Ernesti nuk arriti, për arsye financiare, të botojë lirikat origjinale dhe të përkthyera nga poeti italian hermetik Giuseppe Ungaretti. Gjithashtu, mbeti në dorëshkrim përkthimi në spanjisht i “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, të cilin ia pati dërguar shumë kohë më parë Akademisë së Shkencave për botim. Nuk dihet fati i këtij dorëshkrimi. Një cikël lirikash të Perdodës u botua në revistën “Phoenix”, viti 1999 /nr. 2. Këtu është shkruar se poezitë i takojnë: “Këngëve të para”, “Elegjive” dhe “Monologjeve”. Nuk kuptohet që nën këto tituj, a bëhet fjalë për përmbledhje poetike a për cikle poezish.

Poezia e tij, disa motive të së cilës kam pasur fatin t’i njoh që në kohën e krijimit të tyre, flakëron nga një bukuri e rrallë, shëndrit në vargjet e saj një ndjeshmëri e shije e hollë, figuracion i pasur, një akustikë imitative, ku spikat paja e fonetikës së gjuhës sonë, jetësuar në një strukturë harmonike të realizuar, më së shumti, në pak vargje.Veç motiveve të lirikës intime e të natyrës, poezia e Perdodës karakterizohet për dhuntinë e artë të shqetësimit intelektual për atë që po ndodhte me atdheun e popullin tonë në kohën e diktaturrës, duke e pasqyruar atë në situata e detaje konkrete, dhe duke njëmendësuar mesazhe fisnike të qarta, të cilat shpesh kalojnë në intonime revoltuese. Si një “Credo” tingëllon poezia që hap përmbledhjen e tij poetike, një angazhim për një veprimtari të menduar mirë, dhe një zotim për vazhdimësinë e saj:

Mengjez

U dogjen andrrat!

Me dritë të trendafiltë

edhe nji herë po lidhi

fillin e këputur t’mendimit.

Nji nyje tjeter,

nji tjeter ditë.

Në pak vargje të poezisë “Gjak e brymë” – Dhjetor 1944 – , me një peshë lirike për t’u lakmuar, përkujtohet tragjedia që pllakosi mbi popullin tonë me vendosjen e diktaturës komuniste. Po ashtu, tek poezia “Subkonsh” , një shtjellim motivi i tillë që nuk e kam hasur askund në poezinë tonë, me një përgjithësim të jashtëzakonshëm, trajtohet pengesa deri në mohim të plotë e zhvillimit të natyrshhëm të shoqërisë, të kulturës, të ecjes përpara, që solli diktatura.

Subkonsh

Andrrat më rrokullisin

Nder kambë të Trogloditit

Që më shikon e m’perqesh.

(Atje ku nisem shtegun

E nepër shekuj rryeshem

Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet . . .

E diellin që na zgjon)

Por gazi i njeriut t’shpellës

Ende m’ushton ndër veshë

E më trondit.

Ëndërrimet e njerëzimit dhe përpjekjet e përgjithmonshme të tij për të ecur përpara, “Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet / e diellin që na zgjon”, janë gjithnjë e para së gjithash edhe ëndërrime të poetëve; por, mjerisht është njeriu i shpellës – Trogloditi – një metaforë tejet e fuqishme për forcat regresive, në këtë rast për diktaturën – që bëhet pengesë e ecjes përpara. Është prania e nënvetëdijes -subkonsh-i – kjo gjendje psikike, që e përjeton përqeshjen e shpellakut.

Me dhimbje të thellë e të thekshme, përjetohet në ndërgjegjen e poetit djegia e librave, në prill të vitit 1946, tek e ashtuquajtura “Kulla e Inglizit”. Aty qenë grumbulluar librat e bibliotekave më të mira të qytetit, duke filluar me bibliotekat e famshme të fretënve dhe të jezuitëve. Poeti sjell në kujtesë djegien e famshme të Bibliotekës së Aleksandrisë, një nga më të mëdhatë e asaj kohe, në vitin 640, nga Omar I Abu Hafsa ibn al Khatab, dhe shkruan në postscriptum: “Trembëdhjet shekuj më vonë me urdhër të diktatorit Enver Hoxha . . . fondet e të gjitha bibliotekave të qytetit të Shkodrës pësuan të njëjtin fat.”

Me hijet e asaj nate,

një tjetër Omar Khatab

rrendi mbas dit’ve tona

të zymta

të ftohta

si gurët e k’saj Kulle

. . . . . . . . . .. . . . . . . .

Ndoshta kët’ mbramje Prilli

krrokatja e korbit mbi Kullë

t’kujton dhe ty

çka humbëm përgjithmonë !

Në një lirikë tjetër kujton me një nostalgji të mallëngjyeshme tingujt melodiozë të kumbonëve, që paraprinë mbylljen e faltoreve fetare dhe më vonë shpalljen e atdheut si vend ateist.

Me kot përgjon tashma nga kumbonaret

tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

kumbonët gjimuen kur ranë për t’fundit herë

mbi tokën e dhunueme.

Eshtë në natyrën e strukturës poetike të Poetit komunikimi i drejtpërdrejtë me një person të dytë, dhe Ernesti gjithnjë i drejtohet vajzës që dashuron si në këtë “Prelud”:

Këtë natë,

(ndërsa për rreth

gjithçka përngjan

me flokun tand që l’moj)

yjet e qiellit tim

unë pa u kujtue zbuloj

kur ti çel e mbyll sytë.

Ose:

Dhe ja ti vjen përs’ri,

e ashtu si ban kjo erë,

mbi gjurmët që la dhuna

hedh prap një dorë me gjethe

e qan mbi supin tim.

Ose:

N’ rrenojat e kujtesës

ende luhaten flakët,

por kangët e Alkeut

(që deshte ma shumë se mue)

nuk m’ bien ndër mend tashma.

Një nga mjeshtëritë e trajtesës poetike që vihet re në poezinë e Perdodës është akustika imitative, që e kemi çekur më lart, e shoqëruar kjo me një kursim fjale tejet të kujdesshëm. Po bie si shembull modeli të rrallë të kësaj veçorie poetike në letërsinë tonë këto pak vargje që imitojnë erën:

Erë

Furishëm shkon

n’për fletë,

fërsh’llon

fishkllon

e tretë!

Tek kjo poezi, dhe, në përgjithësi në krejt krijimtarinë poetike të Ernestit, vërejmë një shkallë të lartë përsosmërie të mjeshtërisë së tij poetike. Mund të themi se ky poet e ka kapërcyer herë – herë prakun e poezisë së zakonshme, që u përket motiveve që trajtojnë probleme sociale; ai shkon deri tek poezia për poezi, pra tek funksioni i artit për art, aq i luftuem në kohën e diktaturës së kuqe.

* * *

Po bie këtu poezitë e botuara në revistën “Phoenix”, që u botua në Shkodër në vitet 1997 – 2003, me drejtor Dom Ndoc Nogaj dhe kryeredaktor Dr. Romeo Gurakuqi, dhe disa përkthime nga Ungaretti.

Nga kangët e para

Mengjez

U dogjen andrrat

Në dritë të trendafiltë

Edhe njiherë po lidhi

Fillin e këputur t’mendimit.

Nji nyje tjetër nji tjetër ditë.

Erë

Furishem shkon

N’per fletë

Fershllon

Fishkllon

E tretë.

Prelud

Këtë natë

(Ndërsa për rreth

Gjithkund m’pergjanë

Me flokun tand qi l’moj,)

Yjet e qiellit tim

Un pa u kujtue zbuloj

Kur ti çel e mbyll sytë.

Asgja pa dashuri

Nanës

N’kujtimin tand

Vadita lulet

Qi mbijetuen mbas teje :

Porse asnji prej tyne

Nuk çeli ma.

Ato kërkonin

Frymën e dashnisë

Që unë s’ua dhashë.

Nga “Monologjet’

Subkonsh

Andrrat më rrokullisin

Nder kambë të Trogloditit

Që më shikon e m’perqesh.

(Atje ku nisem shtegun

E nepër shekuj rryeshem

Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet . . .

E diellin që na zgjon)

Por gazi i njeiut t’shpellës

Ende m’ushton ndër veshë

E më trondit.

Nga “Elegjitë”

Brymë e gjak

(Dhjetor 1944)

Shumë gjethe ranë që atë vjeshtë

E prap po bien,

Porse kujtimin

Qoftë edhe nji i vetem e pert’rinë

E bahet brymë e gjak.

(Dhe ja ti vjen pers’ri

E ashtu si ban kjo erë,

Mbi gjurmët që la dhuna

Hedh prap nji dorë me gjethe

E qan mbi supin tim

Si bane at’herë.)

Ato nuk duken ma,

As edhe ti;

Kurse trishtimi

Prap endet në k’to rrugë,

Me mue

dhe gjethet

që bien.

(Pa titull)

Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

Agimet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

(Variant)

Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

Mengjezet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

dhe muzgjet sjellin me vete trishtimin

e dit’ve tua pa t’ardhme.

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

Flakët që sollën errësinën

(Prill 1946)

Ngado që shkoj, më ndjek me hije të saj

Kjo Kullë e gurtë që m’josh e më largon:

N’rrenojat e kujtesës.

Ende luhaten flakët;

Por kangët e Alkeut

(Që deshe ma teper se mue)

Nuk m’bien ndër mend tashma.

Me hijet e asaj nate,

Nji tjeter Omar Khattab*

Rendi mbas dit’ve tona

Të zymta,

Të ftohta

Si gurët e k’saj kulle,

Ku nga frengjitë

Ajo pak dritë që hyn

Veç larva mendimi sajon.

E dashtun

Ndoshta këtë mbramje Prilli

Krrokatja e korbit mbi Kullë

T’kujton dhe ty

Çka humbem pergjithmonë.

*Në vitin 640 Omar I (Abu Hafsa ibn al Khattab) dogji bibliotekën e Aleksandrisë, një nga ma të mëdhatë e asaj kohe. Trembëdhjetë shekuj ma vonë me urdhen të diktatorit E. Hoxha u grumbulluan tek “Kulla e Inglizit” (që për nji kohë të shkurtë sherbeu si sallë leximi), fondet e të gjitha bibliotekave të qytetit të Shkodrës, pësuan të njajtin fat.

AVOKATJA

March 4, 2017 by dgreca

Tregim Nga Pierre-Pandeli Simsia/

…Ajo erdhi nga Shqipëria si vizitore tek prindërit e saj në Nju Jork bashkë me vajzën e saj foshnjë 5 muajshe e pajisur me vizë turistike tre mujore nga Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në Tiranë.

Garanci i kishin dalë prindërit e saj që banonin prej disa vitesh në Nju Jork.

Ishte grua e re në moshë, jo më shumë se 30-të vjeçe; tërheqëse në pamjen e saj të jashtëme, trupbukur për ta patur zili’.

Me kryeneçësi u prezantohej njerëzve të saponjohur, miqve të prindërve të saj, profesionin e juristes që kishte ushtruar në Shqipëri.

Pas diplomimit, pak vite e kishte ushtruar atë profesion, madje, thoshte se në Shqipëri kishte punuar juriste në një institucion të rëndësishëm shtetëror, por, për fatin e saj të keq, padrejtësisht, shefi i saj, e kishte larguar nga puna.

– Si ka mundësi! – Bisedonin me njëri tjetrin disa miq të familjes së prindërve të saj që ishin njohur në Nju Jork. – Duhet të jetë paaftësia e saj në ushtrimin e profesionit të juristes në atë institucion të rëndësishëm shtetëror, ose, ajo do jetë diplomuar në atë kursin e famshëm disa mujor, që, jo pak njerëz të moshave të ndryshme u diplomuan nga ai kurs, madje zunë edhe vende kyçe ne institucione të ndryshme shtetërore partiake!

Që në ditët e para të mbëritjes në Nju Jork filloi të zbatojë planin e qellimit të ardhjes, të fitonte azilin, pajisjen me dokumentin kryesor Green Card, për të qenë banore e përhershme e Amerikës.

Pa humbur kohë, iu drejtua zyrës së emigracionit, atje ku ishte edhe avokati i njohur amerikan, zoti Xhan (Mr John).

Unë kisha dy vjetë që punoja me kohë të pjesshme (part time) përkthyes në zyrën e avokatit Xhon meqenëse edhe flas disa gjuhë të huaja: gjuhët, angleze, spanjolle, portugeze, italiane.

Zyra ku isha punësuar unë ishte paradhomë me zyrën e avokatit Xhan.

Më të shumtët emigrantë që aplikonin dhe vinin në zyrën e avokatit Xhan për t’u pajisur me kartën e gjelbërt, ishin qytetarë nga Amerika Latine spanjishtfolës dhe shqiptarë.

Sipas orarit të takimit me avokatin Xhan, ajo u paraqit në zyrën e tij rreth orës 11.

Sapo hyri, më përshëndeti me mirësjellje. Me të njëjtën mirësjellje ia ktheva edhe unë përshëndetjen.

Pasi shkëmbyem bisedat e zakonshme të njohjes me pyetjet refren për të mësuar prejardhjen tonë, i kërkova të më jepte dokumentacionin dhe të më spjegonte edhe njëherë të përmbledhur historikun e saj në Shqipëri, shkakun dhe arësyet e largimit nga puna si avokate në atë institucion të rëndësishëm shtetëror. Praktikë më se e zakonshme e punës sime kjo, që të isha në dijeni të çështjes për të cilën do ia përktheja avokatit.

Avokati Xhan ishte njohur edhe më parë me kërkesën e saj për azil dhe me dokumentat që ajo kishte paraqitur.

Ndërsa ajo fliste, e bindur në ato që më thoshte, në fytyrë i lexohej besimi për çështjen për të cilën edhe kishte ardhur; të fitonte azilin.

– Ndjehem shumë e emocionuar, por, edhe seç kam një parandjenjë të brendshme se çdo gjë do shkojë mirë; përfundimi i kësaj çështje do jetë në favorin tim. Apo jo, zoti…

– Majk – i ndërhyra unë menjëherë. – Më quajnë Majk (Mike) jemi bashkëkombas dhe më pëlqen që të më thërrasësh Majk pa e përdorur fjalën, zotëri, sepse kështu e bëjmë edhe më të afrueshëm komunikimin tonë.

Ajo buzëqeshi. – Majk, ti si mendon? Kam shumë shpresa tek ky avokati i njohur këtu.

– Shpresoj që çdo gjë të jetë në favorin tuaj – i thash.

I lexova me kujdes të gjithë dokumentacionin që ajo më paraqiti

– Dokumenta të tjera, nuk ke? – e pyeta.

– Jo! – m’u përgjigj ajo menjëherë. – Nuk kam, por, këto besoj se janë të mjaftueshme.

Unë nuk fola; i rilexova disa herë. U çova nga karrigia dhe eca drejt derës së zyrës së avokatit.

Ia lash sipër tavolinës dhe prisja kur ai të ishte gati e të na thërriste.

Që në takim bisedën e parë me avokatin, ajo shfreu gjithë mllefin e saj kundër ish shefit të saj në Shqipëri që, me pa të drejtë, sipas saj, e kishte larguar nga vendi i punës; madje provat e saja ishin të forta.

Sipas spjegimeve që ajo i paraqiti avokatit Xhan, ish shefi i saj në Shqipëri kur kishte punuar në atë institucion, ishte burrë imoral. Jo pak herë, kur hynte në zyrat e ndryshme ku punonjëset ishin femra, harronte, apo bënte sikur harronte të mbërthente pjesën e përparme të pantallonave.

– Të lutem! – më ndërpreu mua avokati Xhan, ndërsa unë vazhdoja t’i përktheja ato çfarë më thoshte juristja shqiptare.

– Të lutem, Majk! Të lutem, mund të ma përsëritësh edhe njëherë çfarë po më thoshje?

Ajo nuk kuptonte shumë fjalë në gjuhën angleze, por fjalën, të lutem, kur avokati Xhan m’u drejtua mua, e kuptoi.

Më vështronte me sy të trembur dhe priste se çdo ti thoshja unë.

Pa e lënë që të më pyeste, i thash: avokati po më thotë që t’ia përsëris edhe njëherë ato që po më thua ti, pra, ish shefi yt në Shqipëri qenka burrë imoral dhe shpesh herë hynte në zyrat tuaja me pantallona të zbërrthyera në pjesën e përparme të tyre.

– Po! – tha ajo menjëherë duke e ngritur pak tonin e të folurit – Është e vërtetë – dhe pa nga avokati si të kërkonte mbështetjen e tij.

Ia përktheva avokatit fjalë për fjalë ashtu siç edhe ia kisha përkthyer pak më parë.

– Pyete, – m’u drejtua mua avokat Xhan-i. – Sa kohë i vazhdoi ato veprime ish shefi i saj, pra, që hynte dhe dilte në zyrat ku punonjëset ishin femra, ashtu siç po thot kjo?

Dhe përgjigjja e saj ishte: – Pothuajse që kur fillova unë punë atje, madje këtë ves të ish shefit tim ma thanë edhe ish koleget e mija që ishin punësuar më parë se unë.

– Domethënë, – m’u drejtua mua avokati, – që në ditët e para të fillimit të punës, kjo paska patur dijeni për veprimet e pahijshme të shefit të saj, madje edhe i paska parë vetë, por, atëhere nuk i bënë përshtypje, ndërsa tani, po i përdor si provë të fortë bindëse…!

Avokati tundi kokën majtas djathtas. Pastaj, pas një heshtjeje të shkurtër, e pyeti:

– Sa kohë punove ti në atë zyrë me një shef të tillë imoral?

– Dy vjetë dhe katër muaj – u përgjigj ajo pasi unë ia përktheva.

Fytyra i mori një çehre ngjyrë rozë; dukej se po i lulëzonte. Mendoi se, ndërhyrjet e avokatit me pyetjet e njëpasnjëshme ishin në favor të saj.

– Shumë faleminderit, – më foli mua me zë të ulët.

Unë nuk fola; po ndjehesha i paaftë ti përgjigjesha buzëqeshjes së fytyrës së saj.

– Çfarë thot? – Pyeti avokati Xhan.

Unë bëra sikur nuk e dëgjova, shikimin e kisha hedhur mbi disa shkresa që kisha përpara.

– Domethënë, paska punuar avokate në atë institucion shtetëror në Shqipëri nën mbikqyrjen e një shefi imoral që bënte edhe veprime të turpshme, foli avokati Xhan pas një heshtje të shkurtër dhe kokën e mbante ulur mbi shkresat që kishte përpara. U duk se po mendonte diçka, pastaj, pa folur, u çua nga karrigia dhe me hapa të ngadaltë shkoi pranë dritares. Shikimin e kishte hedhur diku jashtë.

– Të lutem Majk, – më foli ajo me zë lutës. – Çfarë të tha avokati?

– Nuk ka thënë asgjë të rëndësishme, përveç atyre pyetjeve që të thash edhe ty.

– Pse u çua nga vendi? Çfarë po mendon? Oh, Zot! Sa me ankth që jam tani! Më ka hipur një sekëlldi e brendshme. Pse e ndërpreu intervistën me mua?

– Janë në praktikën e tij këto veprime – u mundova unë ta qetësoja.

– Po me të tjerët si unë kur vijnë këtu, kështu vepron ky? – vazhoi ajo me pyetjet duke folur me zë të ulët. Në fytyrën e saj po dalloja frikë.

– Të thash, janë në praktikën e tij të punës këto veprime që po bën; madje ai edhe mund të dalë jashtë për disa minuta e të kthehet prap.

Avokati Xhan, u kthye nga ne dhe përsëri me hapa të ngadaltë erdhi dhe u ul në karrigen e tij të punës.

Pa folur, sytë i mbante ulur përdhe dhe me gishtat e pëllëmbës së dorës së majtë godiste lehtë tavolinën e tij të punës si të mbante ritmin e një muzike. (Avokati ishte mëngjarash, shkruante me dorën e majtë)

– Kam edhe këto për t’ia treguar – më foli përsëri ajo me ngadalë dhe, pa pritur që unë ta pyesja, hapi çantën dhe nxorri një mbështjellëse në ngjyrë blu. E hapi; dallova një gazetë në gjuhën shqipe dhe disa fotografi.

– Çfarë dokumentash të tjera ke? – e pyeta.

– What’s happening? Çfarë po ndodh? – më pyeti avokati.

– Ka edhe disa dokumenta të tjera për t’ju treguar, zoti avokat.

Ai u duk se nuk ishte i interesuar për të parë çfarë fakte të tjera kishte sjellë ajo.

Ajo zgjati dorën; – janë prova shumë të besueshme – foli duke m’i dhënë.

Unë mbaja përpara duarve gazetën dhe tre fotografi pothuajse të ngjashme me njëra tjetrën. Ato fotografi i pash të botuara edhe në gazetën që më dha ajo. Nuk po më dukeshin prova shumë të forta, siç u shpreh ajo për ta bindur avokatin në padrejtësinë që i ishte bërë.

– Çfarë janë ato? – më pyeti avokati indiferent.

Pa folur, i zgjata dorën për t’ia dhënë.

Avokati i mori gazetën dhe fotografitë dhe po i mbante përpara duarve. Shikimi i tij u mbërthye mbi to. Ai po shikonte një burrë në shoqërinë e disa miqve apo shokëve të tij në një restorant, ulur në një tavolinë që po drekonin apo darkonin.

Dallohej shumë qartë; në pjatat përpara tyre, ushqimi që po hanin, ishin pasta, makarona spageti.

Avokati, ngrysi ballin, i dha buzëve një shtrembërim të lehtë dhe pa e ngritur kokën, zgjati dorën drejt meje duke m’i dhënë.

– Ç’janë këto? – pyeti avokati hetueshëm, pa iu drejtuar askujt.

Makaronat ishin një nga ushqimet e tij të preferuar.

– Janë ato palaçollëqet që bënte ai maskarai, ish shefi im, – shpejtoi ajo të spjegonte.

Shtypi i partisë kundërshtare të shefit të saj, nëpërmjet kamerës së fshehtë, e kishte regjistruar shefin duke ngrënë drekë apo darkë private në një nga restorantet e ndryshme me grup shokësh dhe ato fotografi i kishin botuar në shtypin e tyre si diskreditim ndaj shefit.

Në zyrën e avokatit kishte rënë heshtja. Unë nuk dija si të veproja. Herë herë shikimin e hidhja nga avokati dhe herë herë e hidhja nga ajo.

Avokati kishte mbështetur mjekrën mbi pëllëmbën e dorës me krahun gjysëm të përthyer dhe dukej se diç’ mendonte.

Fytyra e saj shprehte ankth. Por, heshtjen e theu vet avokati.

– Përktheja – m’u drejtua mua. Pastaj duke folur, shikimin e hodhi nga ajo: – Meqenëse jeni edhe vetë avokate, siç po na prezantohesh, besoj se mirëkuptohemi. Pretendimet e tua, me ç’dëgjova nga përkthyesi, bashkëkombasi yt i nderuari Majk, nuk janë aq bindëse për të fituar statusin, qellimi i të cilit ti ndodhesh sot këtu. Nuk janë prova bindëse këto për mua dhe për cilindo avokat tjetër ku mund të shkosh ti këtu në Amerikë, të pajisesh me dokumentin kryesor për të qenë banore e përhershme e Sh. B. A-së.

Fotografitë, të cilat ti ne na i paraqite si provë kundra ish shefit tënd në Shqipëri atje ku edhe ke punuar, jo vetëm që nuk janë bindëse, por, si avokate që je, duhet ta dish shumë mirë, janë veprim i kundraligjshëm. Sepse, të investigosh, të fotografosh cilindo qoftë ai apo ajo në jetën private dhe ato t’i bësh publike, janë edhe të dënueshme ligjërisht.

Por, ajo që dua të të them, madje që në fillim kur ti ne na spjegove pretendimin tënd në lidhje me imoralitetin dhe sjelljet e pahijshme të ish shefit tënd në zyrat tuaja përpara grave ku njëra nga ato ke qenë edhe ti, dua të të pyes: Sigurisht, ato veprimet e tija të turpshme janë të dënueshme dhe të papranueshme për ty për të punuar me një shef të tillë, por, ti atë fakt e ke mësuar që në ditët e para të punësimit tënd nga ish koleget e tua të punës, apo jo? Gjithmonë, sipas dëshmisë tënde tani këtu, po të flas. Dhe, megjithatë, ti pranove të punoje më shumë se dy vjetë edhe pse i shihje veprimet e tij të pahijshme. Sigurisht, bashkëshorti dhe familjarët e tu, atë veprim të ish shefit tënd e kanë mësuar pasi ai ty të largoi nga vendi i punës. Vallë, ti e bisedove ndonjëherë me bashkëshortin tënd gjatë kohës që vazhdoje të punoje atje? I the ndonjëherë bashkëshortit tënd, nuk më vjen të shkoj në punë, madje as nuk dua të punoj me një shef të tillë, imoral? Dhe, sigurisht, përgjigja vetvetiu, është, jo, nuk i ke thënë, se, përndryshe, nuk do kishe vazhduar të punoje më shumë se dy vjetë. Bashkëshorti yt dhe gjithë familjarët e tu i kanë mësuar të gjitha ato fakte vetëm kur ty të larguan nga vendi i punës, praktikë kjo më se e njohur që, kur punonjës të ndryshëm privatë apo shtetërorë, kur pushohen apo largohen padrejtësisht, sipas pretendimit të tyre, nga vendi i punës, atëhere shfrejnë mllefin e tyre të mbajtur sekret brenda vetes, dalin përpara kamerave televizive, japin deklarata në shtyp, bëjnë lajm, mbushin faqet e ndryshme gazetash me bëmat që kanë ndodhur në institucionet ku ata kanë punuar.

Më vjen shumë keq zonjë, por, po ua përsëris edhe njëherë, faktet tuaja dhe provat që na paraqitët këtu, nuk janë bindëse – vazhdonte avokati të fliste me mirësjellje të stërholluar.

– Dhe, për ta mbyllur këtë takim, ju rekomandoj se, për të qenë korrekte me ligjet e Shtetit Amerikan, sigurisht që ti i di vetë, meqenëse je edhe avokate, (avokati sajoi një qeshje të lehtë që u duk ironike) brenda afatit tre mujor, atëhere edhe kur ju mbaron edhe afati i dhënies së vizës për të qendruar në Amerikë, ju bashkë me vajzën tuaj duhet të ktheheni në vendin tuaj, në Shqipëri.

Avokati zgjati dorën nga ana e majtë e tavolinës së tij të punës.

Ajo nuk e pa se ç’farë mori ai; syt i kishte ulur përdhe. Vetëm kur dëgjoi avokatin t’i flasë, e ngriti kokën.

– Merre këtë – tha avokati dhe zgjati dorën për t’i dhënë diçka. – Këtu është e regjistruar e gjithë biseda jonë, pra edhe e përkthyesit tonë të nderuar Majk. Merre, mbaje, është e jotja, ndoshta do të duhet edhe si provë bindje e përkthimit të saktë nga përkthyesi Majk. Bashkë kemi mbaruar punë – dhe u çua nga karrigia.

Unë edhe pse isha i bindur në provat që ajo na solli që nuk do e fitonte kërkesën e saj për azil, e pash dhimbshëm në sy. U çova dhe unë nga karigia ime për ta shoqëruar jashtë.

M’u dhimbs shumë, shumë, për më tepër kur i pash syt e përlotur. Në fytyrë i dallova qartë një shprehje pikëllimi.

Asaj në zemër i ishte mbledhur një lëmsh. Nuk u përmbajt dot, ia shkreu të qarit me ngashërim. Nuk po iu zinte besë fjalëve të avokatit që sapo dëgjoi.

– Të lutem! Të lutem Majk! – më foli me zë të dridhur dhe të përvajshëm. – Më mundëso edhe një takim tjetër që të vij përsëri, ndoshta, ndoshta… – nuk mundi dot të vazhdonte të fliste. Në grykë i ishte bërë një nyje.

Po ndjeja keqardhje në zërin e saj; po më dhimbsej shumë. Duke e parë pikëllueshëm, i thash:

– Edhe unë, të lutem shumë. Ju kuptoj shumë mirë juve dhe gjendjen tuaj shpirtërore, por, nuk është në dorën time. Avokati e studjoi kërkesën tënde, madje të dha përgjigjen e prerë përfundimtare.

Isha i bindur në veten time se ajo po ndjente një trishtim të thellë brenda qenies së saj. Syt i dukeshin të shuar.

Ajo, sikur nuk donte të largohej nga zyra jonë e punës.

Avokati Xhan, rrinte pranë dritares me shikimin hedhur jashtë, ndërsa unë me hapa të ngadaltë eca drejt derës.

Ndjeva se edhe ajo po vinte pas meje.

Lëngim në trotuar

March 2, 2017 by dgreca

NGA ALMA LICO*/

E shoh cdo ditët ulur mbi një karton të vjetër të kutive të ambalazhit. Aty në trotuar, pranë portës anësore të godinës së Presidencës. Nuk e di nëse e sjell dikush në mëngjes, apo mbërrin aty duke u zvarritur. Ai nuk ngjet aspak me lypsat që kërkojnë lëmoshë, madje dhe duke fshehur njerën këmbë që të ngjasojnë si të gjymtuar. Asgjë manipuluese nuk ka në qëndrimin e tij. Eshtë për të ardhur keq.

Ndoshta nuk i ka mbushur ende të dyzetat. Disa rroba të rreckosura mbulojnë trupin e drobitur, që tretet dita ditës. Ndërsa gjysmën e fytyrës e ka të mbuluar me një maskë prej cope të çngjyrosur. Herë pas here mbështet kokën në murin rrethues të presidencës. Duket sikur i vjen rëndë për situatën në të cilën ndodhet. Me sytë e lodhur dhe të pashpresë veshtron kalimtarët që kalojnë indiferentë para tij, madje nuk ja hedhin as sytë. Disa qindarkave të hedhura kuturu mbi karton, u shtoj dhe unë herë pas here ndonjë të tillë. Me dhimbje has vështrimin e tij të shuar. Nuk mundet as të bëlbezojë ndonjë falenderim të mekur. Madje dhe sytë mezi përcjellin një mirënjohje të veshur me petkun e pamjaftueshmërisë. E ç’mund të bëjë me aq pak të holla? A mund ta zgjidhin hallin e tij………shumë shumë mund të mjaftojnë për ndonjë kothere bukë.

..Jam me kancer…një tabelë e shkruar nga një dorë e dridhur varet në gjoksin kockë e lekurë……Jam me kancer.

E shoh mëngjeseve, ndonjëherë dhe pasditeve. Rruga për të shkuar në punë kalon pikërisht aty. Ndonëse nxitoj për të kapur autobuzin e për të mbërritur në orar në institucionin ku punoj, në mënyrë të pashmangshme përjetoj trishtimin e një jete të re që po shuhet, pa përpjekjen më të vogël për ta shpëtuar. Dhe pamundësia për ta ndihmuar atë të gjorë përplaset çdo ditë në vetëdijen time të lënduar. Nuk di si të jem e dobishme për të. Nuk e ndihmoj dot. Ata mbase po. Ata të pushtetshmit, ata të fortët që kalojnë çdo ditë me makina luksoze para syve të tij, ata të kollarisurit………..Por ata nuk shohin. Xhamat e errët dhe xhepat e fryrë ua kanë zënë pamjen. Janë kaq të verbuar dhe të pashpirt.

As ato të pispillosurat nuk munden ta ndihmojnë. Madje as t’i hedhin sytë. Të trukuara e parfumuara, përmes të qeshurash të shtirura dhe bajate, kalojnë me qesëndi para tij dhe rendin për t’u ulur në Baret e ish-bllokut, për të zvarritur atje orë të tëra, pa asnjë kuptim, në kërkim të ndonjë të dashuri të pasur. Ehhh……veshjet firmato janë të shtrenjta, edhe bizhuteritë, edhe gjithçka tjetër që lidhet me jetën e tyre parazitare, të shndërruar në një paradë të gënjeshtërt dhe boshe.

E shoh çdo ditë, në pritje të jetës. Instikti i mbijetesës, me instrumentat e tij të mëshirshëm, e ndikon dhe atë të ngratë. Ai nuk flet. Gojën e ka të mbuluar nga maska. Poshtë saj arrij të dalloj shkatërrimin dhe shtytyrimin që i kish shkaktuar kanceri. Dhe ai vazhdon e pret……….stoik, i mbledhur grusht…..Por çfarë pret ai i gjorë? A është shtruar ndonjëherë në spital e më pas është flakur prej andej për mungesë të hollash?……….E shoh të shuhet dita ditës.

Një muaj më pas, ai karton në rrëzë të atij trotuari ishte bosh. Vallë ku është ai i mjerë? Ndoshta ka mbyllur sytë për të udhëtuar drejt një vendi më të mirë se ai që i rezervoi kjo botë e pandjeshme dhe cinike. Njeri nga pastruesit e rrugëve nxitoi për ta palosur me neveri atë ambalazh, për ta flakur më pas në një kazan mbeturinash. Ai dëshmitar i dhimbjes dhe indiferencës u bashkua me plehrat e tjera. Nuk mbeti më asnjë gjurmë nga ai lëngim i gjatë në trotuar.

….U largua nga kjo botë cinike, i braktisur nga të gjithë, mbuluar nga një batanije e rreckosur, aty, ngjitur me selinë e Presidentit, në shi dhe në diell…..aty ku flitet për humanizmin dhe të drejtat e njeriut, aty ku jeta ’’vlen’’ me shumë se gjithçka. Askush nuk do ta ndjejë ikjen e tij, as mungesën e atij qyqari të paemër. Nuk e ndihmova dot. E për çfarë vlen keqardhja ime? Ajo nuk më bën më të mirë se të tjerët……………

* Autorja eshte mbesa e ish Editorit te Diellit, Dr. Edward Lico, Editor i Diellit në mesvitet ’80 deri në 1990. Autor i shumë artikujve, analizave, editorialeve. Ai publikoi edhe librat “Skenderbeu”, botim i Vatrës, libër studimor me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skenderbeu, libër i botuar me 1968, me 204 faqe. Po ashtu është autor i librin”Flamurtari i Kombit”, kushtuar Fan S. Noli, me rastin e 100 vjetorit të Lindjes.