romani – Dielli

ME LIBËR E SNAJPER, KUNDËR KRYEMINISTRIT

April 1, 2017 by dgreca

Shkruan: Adil FETAHU*/

Në shtator të vitit 2020, kishte shkuar një grup prej 60 ushtarësh shqiptarë në një mision paqëruajtës në qytetin Herat të Afganistanit, nën komandën e ushtrisë amerikane. Njëni prej ushtarëve shqiptar ishte përzgjedhur për ta mësuar zanatin e snajperistit (në tekstin e mëtejshëm do ta quajmë Snajperi, a.f.). Devizë mësimore e kursit të snajperëve ishte: “Armiku më i mirë është armiku që ke vrarë”. Kur e kishte kryer me sukses kursin e snajperit, komandanti i vet i kishte uruar, duke i thënë se në Shqipëri ka shumë nevojë për të vrarë dhe me siguri do të gjesh një punë të mirë. Duke marrë parasysh mundësinë e vrasjes me snajper deri në 2000 metra largësi, në Shqipërinë e vogël zakonisht armiqtë janë shumë më afër, dhe mund të vritën më lehtë. Në grupin e ushtarëve shqiptarë ishte edhe ushtari me emrin Winston Harasani, stërgjyshi i të cilit dikur (1614) paska ardhur si mercenar në Shqipëri prej qytetit Harasan të Afganistanit, dhe paska vu themelet e Tiranës, duke ndërtuar fillimisht midis fushës: një han për të bujtur, një furrë buke, një hamam për t’u larë, dhe një xhami për t’u falur. Atëherë ai vend quhej Teheran, por shqiptarët më vonë ia shkurtuan emrin dhe e quajnë Tiranë. Winstoni shoqërohej me dy djem me mjekrra, kishte pranuar islamin dhe ishte përfshirë në një organizatë terroriste antiamerikane që quhej: “Organizata Transbotërore e Zemërimit Inteligjent – OTZI”, e cila synonte të bënte luftë inteligjente kundër Amerikës, do të thotë ta shkatërrojë Amerikën pa luftë të armatosur, por duke bojkotuar të gjitha prodhimet materiale, teknologjike, shkencore e kulturore të Amerikës. Bile, OTZI kishte pretendime ta zëvendësojë OKB-në. Në grupin terrorist ishte edhe një vajzë liberale afgane, Anila, e cila qeshte kur dëgjonte se në Shqipëri, si vend aleat i Amerikës në pushtimin e Afganistanit, i kishim kthyer xhamitë në kinema, kurse imamët i kishim bërë rrobaqepës e berberë. OTZI pretendonte se Amerika nuk është shtet i së drejtës, por është e drejta e një shteti për të ndërhyrë në punët e padrejta të shteteve tjera. Sipas ndarjes botërore të punës që ka bërë Amerika: gjermanët prodhojnë makina; zvicëranët prodhojnë ilaçe; holandezët prodhojnë birra; francezët prodhojnë verë; italianët prodhojnë makarona; rumunët prodhojnë grurë; belgët prodhojnë çokollata; argjentinasit prodhojnë mish; brazilianët prodhojnë sheqer; kolumbianët prodhojnë kokainë; arabët prodhojnë naftë; japonezët prodhojnë kompjuterë; kinezët prodhojnë kinezë; rusët prodhojnë konflikte; serbët prodhojnë luftë; ndërsa shqiptarët prodhojnë kanabis. Sipas OTZI-t, Amerika praktikisht është një fuqi koloniale, e cila ka nënshtruar popujt e vegjël, prandaj përmes solidaritetit botëror të bojkotit inteligjent të gjithçkajes amerikane, atë duhet kthyer në shtëpi. Pas pak kohe, OTZI u ngrit në një gradë më të lartë të nxehtësisë së urrejtjes dhe mori emrin “Organizata Transbotërore e Zemërimit Islamik”, me akronime të njëjta, ndërsa Winstoni kërkoi ta qanin me emrin Otzi. Grupi i snajperëve, ditën e parë të punës praktike, kishte vrarë 9 bujqë afganistanezë, të cilët ishin duke punuar në arat e tyre, duke mbledhur hashash. Për shkaqe humanitare, Snajperi shqiptar e kishte zgjedhur ta vrasë atë më të vjetrin nga radhët e bujqëve. Pas disa ditëve, ishin vrarë katër ushtarë amerikanë ndërsa Otzi kishte dezertuar nga ushtria, e cila po e kërkonte gjithandej.

Me të kthyer në Shqipëri (2021), për shkak të aftësive që kishte fituar, Snajperi ishte caktuar në Gardën e Republikës, në eskortën personale të Kryeministrit. Për sherr të tij, Otzi filloi të komunikonte me Snajperin përmes postës elektronike, së cilës sigurimi i shtetit i kishte rënë në gjurmë. Këshilltari i Kryeministrit, Kim Kurani, e kishte kontaktuar Snajperin dhe e kishte udhëzuar se si të vepronte, në mënyrë që të arrinin ta arrestonin Otzi-n, së fundi edhe duke e ftuar në çaj, mirëpo plani iu dështoi. Në mesazhin e fundit që Otzi i kishte dërguar Snajperit, i kishte thënë: “Thuaju miqve tu se Otzi nuk e pi çajin e ftohtë”. Me qenë se në Shqipëri ishin afruar zgjedhjet, Kryeministri kishte sajuar një skenar sipas të cilit duhej të fitonte zgjedhjet edhe për mandatin e katërt. Këshilltari Kim Kurani e kishte ftuar Snajperin, të cilit i kishte bërë shantazh se mund të arrestohej nën akuzën si pjesëtar i një organizate terroriste antiamerikane. Dhe për të shpëtuar nga burgu, i kishte lënë një zgjidhje të vetme, që “ta vriste” Kryeministrin. Snajperi që e çmonte shumë Kryeministrin, u trand nga sa dëgjoi, por shpejt u qetësua kur Këshilltari i kishte shpjeguar, se ky skenar është me kërkesën e vet Kryeministrit, dhe nuk kërkonte ta vriste, por si specialist që ishte duhej vetëm ta plagoste, pa rrezik për jetë. Kjo do ta kthente Kryeministrin në viktimë-hero të terrorizmit, dhe do bënte që nga mëshira populli ta votonte edhe për një mandat, gjë që do të ishte në interesin e përgjithshëm publik dhe në interesin privat të Kryeministrit. Pasi Kryeministri të plagoset dhe të fitojë zgjedhjet, ty askush nuk të prekë, pasi autorët nuk do zbulohen kurrë. Ky është një film elektoral, i destinuar për shijen e votuesve, në të cilin aktorët as nuk vriten, as nuk vdesin dhe as nuk kapen, i kishte thënë Kim Kurani. Snajperit i dhanë pushim dyjavor, për t’u qetësuar e përgatitur për të zbatuar planin. Pastaj Kim Kurani e aranzhoi një takim të Snajperit me Kryeministrin ku u morën vesh për hollësitë e zbatimit të skenarit. Në kërkesën e Snajperit që Kryeministri të mos lejojë njeri t’i afrohej, që të mos ketë viktima anësore, ai i kishte thënë: “Kjo është e sigurtë, se tani njerëzit nuk më afrohen edhe kur unë dua”.Të nesërmën Kryeministri do të mbante një fjalim në oborrin e një shkolle në periferi të Tiranës, ndërsa Snajperin e kishin vendosur në një objekt të përshtatshëm në afërsinë e nevojshme. Sipas marrëveshjes, kur Kryeministri kishte ngadalësuar ligjërimin, Snajperi e shenjon në kraharor, duke ditur se aty ishte i veshur me antiplumb. Kryeministri rrëzohet, dhe krijohet panikë, ikje, tollovi në oborr e rreth tij. Snajperi po mendonte se Kryeministri qëllimisht nuk po ngritej edhe për pak kohë, që efekti i atentatit të zgjatej si në film, por shpejtë vërenë se me autoambulancë po e dërgonin në spital. E kishte vrarë përnjëmend. E kishte goditur në qaftë. Natyrisht, njerëzit që e kishin sjellë Snajperin në vendin e caktuar, e arrestuan duke e grushtuar, me akuzën se ka vrarë Kryeministrin. Në hetuesi Snajperi pranoi vrasjen, duke u arsyetuar se e kishte pushuar nga puna dhe i kishte shkaktuar varfërimin e familjes. Në burg kishte kohë të mendohej për gjithë veprimin, dhe në aspektin moral i gjente vetes një justifikim që i jepte qetësi ndërgjegjës, se kishte vrarë njeriun të cilin gjysma e Shqipërisë do donte ta vriste, madje ai vet kishte kërkuar “ta vriste”. Vrasja e Kryeministrit nuk binte në asnjë nga tri kategoritë e vrasësve dhe të vrasjeve, që ishin: 1) vrasje nga pasioni – hakmarrësit; 2) vrasje për para – profesionistët; dhe 3) vrasje për popullin – heronjët. Unë nuk isha asnjë prej tyre, arsyetohej Snajperi. Po, për konsideratën që kishte ndaj Kryeministrit, kurrë nuk e tregoi të vërtetën e asaj vrasje, sepse po ta tregonte, do ta vriste për herë të dytë, meqë shqiptarët do ta konsideronin KM si një makijavelist i cili sajon gjithçka për të fituar vota e për të mbajtur pushtetin.

Kjo është fabula e romanit më të ri të politikanit, deputetit e shkrimtarit Ben Blushi, titulluar: “KM,Kryeministri”. Autori e vënë ngjarjen në kohën e ardhshme (vitet 2020/21), por duke krahasuar realitetin aktual midis Afganistanit e Shqipërisë, gjenë shumë ngjajshmëri: Afganistani prodhon opium, Shqipëria prodhon kanabis, si prodhime kryesore agrare që me prodhimet e tyre mbajnë fshatarët në punë të përkohshme, dhe të rinjët perëndimorë – në eufori të përhershme. Në Shqipëri të gjithë merren me kanabis. Fara vjen nga jashtë, tokën e punojnë fshatarët (të cilët fitojnë pak e rrezikojnë shumë, a.f.), transportin e bëjnë grumbulluesit, shitjen e bëjnë trafikantët, mbikëqyrjen e bënë policia, ndërsa fitimet më të mëdha i merr qeveria, dhe kjo është e vetmja mundësi për të siguruar të ardhura e për të mbajtur popullin në qetësi. Kështu, Shqipëria e ka fituar statusin e saj në Evropë si një arë kanabisi të cilësisë së lartë, thotë autori i romanit. Kur përshkruan vetitë e shqiptarëve, autori thotë se shqiptarët nuk janë të egër, por dukën të vrazhdë; nuk janë armiqësorë, por dukën dinakë; nuk janë punëtorë, por dukën të fjetur; nuk janë të çmendur por dukën të marrë; nuk janë perëndimorë por dukën lindorë; dhe në përgjithësi gjithmonë dukën sikur janë – ata që s’janë.

Ben Blushi si politikan dhe deputet, edhe në letërsi është i preokupuar me zgjedhjet në Shqipëri. Në romanin e tij paraprak “Kandidati”, zgjedhjet për kryebashkiak të Basenit (lexo:Elbasanit) i fiton kandidati Kadim Sadini (lexo: Qazim Sejdini), i cili kishte vdekur dy ditë pasi kishte paraqitur kandidimin për t’u zgjedhur. Ndërkaq, në romanin “KM Kryeministri”, për të fituar zgjedhjet për një mandat të ri, ndaj Kryeministrit duhet të bëhet atentat nga një organizatë terroriste, që pastaj populli do ta votojë nga mëshira, që siç e thotë autori në romanin “Kandidati”, Shqipëria mbetet një parajsë për gjithë të vdekurit që zgjidhen, dhe një ferr për gjithë të gjallët që zgjedhin.

Sado që autori bënë akrobacione letrare, duke trilluar histori në paraqitjen e ngjarjeve në kohë të ndryshme, që herë i përgjigjet kohës kur kryeministër i Shqipërisë ishte Sali Berisha, e herë kohës së Edi Ramës, askush nuk e beson se personazhi i Kryeministrit është vetëm fantazi e autorit, e jo aludim në personin konkret. Aq më tepër që autori ka një opsesion ndaj të dy kryeministrave të përmendur. Blushi ka zgjedhur mënyrën për të larë hesapet me kundërshtarët politik përmes librave, dhe nuk i ka dalë keq; është “hesapë, me hesapë”, se duke i shpotitur letrarisht ata, po fiton materialisht për vete, nga shitja e librave. Bile, edhe unë me këtë vështrim, po e ndihmoj shitjen. Veçse e tepron me ironinë, cinizmin dhe karikimin e ngjarjeve e të personaliteteve në të cilat aludon. Sipas trajtimit që i bënë popullit shqiptar, si një turmë me vetitë më të këqija (fq.91-93) Blushi me partinë e tij të sapoformuar, nuk do të duhej të kalonte pragun zgjedhor për të hyrë në Parlament. Sado që në kontekst letrar, vet e ka thënë një të vërtetë: “Askush më shumë se unë nuk është tallur kaq keq me vendin e vet” (fq.73 e romanit “Kandidati”). Si romancier (sidomos me romanet “Kandidati” dhe “KM Kryeministri”, që janë të ngjajshëm), ka krijuar profilin e vet, dhe sadoqë nuk është shumë bindës në krijimtarinë e tij, artistikisht dhe me fantazi nuk qëndron keq.

Pas botimit të romanit “KM Kryeministri”, ka pasur reagime gjithfarësh, pro e kontra, madje edhe batuta, por edhe fyerje. Në një emision televiziv, Edi Rama kishte ironizua Blushin, duke thënë: “Meqë iku nga partia, mund ta thyejë heshtjen, por Blushi ka patur dy kryetarë partie: Fatos Nanon dhe mua. Me Nanon u bë tre herë ministër, dhe s’bëri asnjë punë. Me mua s’bëri asnjë punë, por bëri tre libra. Tani që është akoma me mllefin ndaj PS, do t’i sugjeroja ta bëjë edhe një libër tjetër, sepse kur ta bëjë partinë e tij, s’do të bëjë më as punë as romane”. Në replikën e tij përmes profilit të vet në facebook, Blushi ishte më i paskrupullt, kur kishte shkruar: “Paska folur Edi Rama për romanet e mia! Kur shkrimtarët merren me qentë, qentë merren me librat”!

Nivel i ulët i komunikimit, që s’i bënë nderë, as s’i ka hije askujt!

*Ben Blushi: KM/ KRYEMINISTRI (roman), botoi “MAPO”, 2016, fq.224

ROMANI I AMBASADORIT VISAR ZHITIT PERUROHET NE ROME

April 20, 2015 by dgreca

Romani “Perendia mbrapsht dhe e dashura”, i ambasadorit te Shqiperise ne Vatikan, Visar Zhititi perkthyer italisht me titullin “Il visionario alato e la donna proibita” (“Vegimtari me flatra dhe gruaja e ndaluar”), perurohet ne Rome ne 22 Prill 2015, ne Librarine e njohur “Fandango”, prane Parlamentit italian,
Per kete veper kane shkruar gazetat e medha italiane si “Corriere della Sera” e “Avenire” – media e lidhur me Vatikanin, duke e konsideruar kete roman nje elegji dashurie, pasqyra me e mire e vuatjes se grave shqiptare nen diktature, ne kampe internimi dhe burgje politike, njekohesisht eshte dhe romani alucinant per endrren europiane te shqiptareve, nje udhetim ne kohe e hapesire, ku ndjehet dhe lufta e Kosoves…
I pranishem ne perurimin e romanit do te jete dhe autori. Te ftuar jane personalitete te kultures italiane, kritike arti, shkrimtare, studente, lexues te tij, etj.
Organizatore te veprimtarise jane asosacioni “Occhio blu” me president ambasadorin Mario Bova si dhe botuesi “Rubbettino” me drejtor Luigi Franco. Pas fjales se tyre, do te diskutojne dhe kritikja Anna Cenerini Bova, gazetari, shkrimtari dhe kritiku i njohur letrar Renato Minore, perkthyesi i vepres, studiuesi dhe drejtori i katedres se albanalogjise ne Universitetin “La Sapienza” Elio Miracco si dhe profesori Mauro Geracci, etj.
Kjo eshte nje arritje tjeter e autorit, shkrimet e te cilit nga burgjet dalin metropolet e kultures ne Europe e me tej, por dhe sukses i letersise shqipe neper bote, ku jepet nje imazh tjeter i kultures tone bashkekohore ne kushtet e lirise.

PASQYRIMI I NJË JETE NË PËRPËLITJE MIDIS ËNDRRËS DHE REALITETIT

March 18, 2015 by dgreca

SHQYRTIME LETRARE/*
Nga Mikel GOJANI/
Romanet e shkrimtarit Sulejman Mato gjithnjë kanë zgjuar vetëdijen e lexuesve dhe të kritikës letrare, si në Shqipëri, po ashtu edhe në Kosovë dhe kanë arritur ta shtojnë interesimin e tyre. Ky interesim ka karakter dimensional, një, për shkak të vlerave që ngërthen poetika prozaike e shkrimtarit Mato, njëherësh edhe nga fakti se pikërisht prozat e tij trajtojnë kohën e kthesave historike me fatet dramatike të protagonistëve që frekuentojnë në prozën e këtij shkrimtari.
Vlerat e komunikimit tregimtar
Romansieri S. Mato, duke strukturuar vlerat sublime të komunikimit të tillë artistik, arrin të pohojë, dhe të na bindë, se realiteti jetësor, i ngritur në realitetin artistik, qartësohet nëpërmes analizës kritike krijuese mbi gjithçka që ka ndodhur dhe mbi gjithçka që ndodh rreth nesh e brenda nesh.
Në letërsinë shqipe, shkrimtari Sulejman Mato ka sjellë edhe romanin e tij të titulluar,”Njerëzit janë si retë”, që është një roman tepër interesant dhe i një rëndësie shumëdimensionale.
Në romanin “Njerëzit janë si retë”, shkrimtari Sulejman Mato sjellë realitetin e një shoqërie të turbulluar, krizën shpirtërore të një brezi me të cilin jeta u tregua dorështrënguar dhe që kërkon dashurinë aty ku vështirë mund të gjendet, duke marrë zhgënjime ndoshta edhe të pritshme.
Studiuesi i veprës së shkrimtarit Sulejman Mato, kritiku letrar, Moikom Zeqo, duke vlerësuar vlerat e këtij romani shprehet: “ Një jetë në përpëlitje midis ëndrrës dhe realitetit të tranzicionit, shqiptarë të traumatizuar nga emigracioni në kërkim të Eldorados. Subjekti dramatik ka në qendër njerëzit e tendosur për të ardhmen, por edhe trafikantë vizash,gomonesh,policë dhe prokurorë të korruptuar, një poet në kërkim të identitetit, një personazh që udhëton në botë me një monolog në kokë,deputetë të lidhur me mafien – një strukturë groteske të shoqërisë, ku nuk mungon drita dhe përsiatjet humaniste. Romani “Njerëzit janë si retë”- vepra më e arrirë e shkrimtarit Sulejman Mato, ndër veprat më të mira të këtij zhanri në Shqipëri – është kronikë, dëshmi, analizë dhe imagjinatë”, shprehet studiuesi Zeqo. Shkrimtari i talentuar shqiptar, S. Mato, në librin “Njerëzit janë si retë”, ka arritur që të sjellë një realitet të hidhur me esencat e saja tragjike, një pasqyrim i përditshmërisë me të cilën përballet individi dhe kolektiviteti shqiptar; një realitet me të cilin përballet shoqëria shqiptare, të një aktualiteti të sotëm me një frymë të re dhe qasje të veçantë në letërsinë tonë bashkëkohore.
Përmbajtja e librit “Njerëzit janë si retë”, i autorit S. Mato, është sjellë nëpër kapituj të veçantë, që përçon mesazhe të rëndësishme përmes narratorit, i cili bën përpjekje që përmes rrëfimit të gjejë shtigje për të dalë nga ky rreth që ka kapërthyer shoqërinë shqiptare. Nga ky rreth i hekurt i këtij realiteti të trishtë, narrator përpiqet të dal përmes revoltës, protestës, dashurisë, indinjatës, thyerjeve të tabuve, paragjykimeve dhe shumë dukurive të tjera. Rrëfimet e autorit që i sjellë në jetë të lënë pa frymë. Autori Mato paraqet një libër me një bazë reale, të gërshetuar me pjesëzën imagjinare.
Romani “Njerëzit janë si retë, i shkrimtarit Sulejman Mato ndjek modelet e rrëfimit realist, të konsoliduar tashmë në krijimet e autorit,bashkë me mënyrën e tij krejt origjinale në qasjen e tematikës sociale me trajtim të spikatur psikologjik. E njohur është tashmë edhe prirja e tij për trajtimin e temave që lidhen me problematikën aktuale social – psikologjike, si mëtim i hershëm për të ndjekur lëvizjet e reja të mendimit, të mënyrës së të ndjerit,kushteve material e më shumë atyre shpirtërore të njeriut shqiptar. Motivet që kanë ngjizur krijimtarinë e këtij autori,e kanë shtysën në vëzhgimin e hollë dhe të vazhdueshëm të evoluimit apo transformimit të psikes së individit dhe të kolektivitetit të realiteti shqiptar. Figurat vihen të veprojnë e të ecin nën trysninë e kushteve politike dhe sociale,por specifika e reagimeve dhe rrugës së zgjedhur kërkohet në veçoritë e karakterit dhe ngjizin strukturën metaforike të veprës letrare. Konfliktet dramatike, në të cilat i përplas jeta protagonistët që frekuentojnë në vepër,përballen denjësisht ose jo, por autori kujdeset të lehtësojë aftësitë e leximit intelektual të lexuesit nëpërmjet paraqitjes tronditëse e rrëqethëse të fakteve të njohura jetësore dhe organizimit të tyre brenda subjektit baladesk së romanit, pa preferuar t’i lërë lexuesit në mëdyshje ekzistenciale, që do të kumbisnin konkretësinë e detajeve të kohës dhe hapësirës. Mëdyshjet dhe sëmbimet janë të realitetit konkret shqiptar dhe jo të fatalitetit konceptual të qenies njerëzore.
Romani i S. Matos, Njerëzit janë si retë, merret me fatin e njerëzve, mbi të cilët kaloi tornadoja e realitetit të egër jetësor, me ngjarjet e dukuritë me ashpërsi e goditje drastike mbi shoqërinë shqiptare;gërshetohen këto për të dhënë problematikën sociale e psikologjike krejtësisht shqiptare në fillimshekullin e XXI, pothuaj në të gjitha përmasat.
Romani “Njerëzit janë si retë i autorit” i S. Mato, në vend të prologut prezanton një mesazh tepër dimensional në formë të vargëzimit, që është një paralajmërim për lexuesin që ka të bëjë me një motiv dhe strukturë esteto-artistike të një shkalle të lartë. Janë këto vargjet përçojnë motivin e zhbërjes së karaktereve nën trysninë e realitetit të rëndë të krijuar në ambientin shqiptar, si variante të të kundërtave brenda këtij njeriu që sjell nota herë – herë edhe nga ato më tragjike. Këto vargje shërbejnë dhe sjellin një gatim real nga një brumë i çdoditëshmërisë së realitetit tonë:
Njerëzit janë si retë…/ Njerëzit janë si retë./ Re-ëndrra, re-vegime,/ re dëshira për qiej të tjerë,/ re pikëllima shirash të vjetra,/ re bubullima të gëzuara fitoresh të përkohshme,/ re- metaforës dashurish mistike, re- flamuj të përgjakura në beteja të humbura, re karvanë të gëzuar shirash në ikje,/re, re, re…/ dhe njerëz, njerëz, njerëz…/ që u ngjajnë reve… (Fq.5).
Në thelb qëndron filozofia defitiste e pamundësisë së njohjes së vetvetes,e pamundësisë së ruajtjes së vetvetes nga e keqja dhe zhgënjimi. Kjo është vetëm endja material e subjektit, premise për ta çuar në përfundimin pesimist ndenjes ekzistenciale.
Fabula që mban në ankth gjatë tërë narracionit
Esencialisht në romanin “Njerëzit janë si retë”, i autorit Sulejman Mato, objekt trajtimi bëhet e keqja, varfëria, dhimbja, që njeriu i shkakton njeriut. Këto fenomene janë konkretizuar dhe shprehur në këtë roman nëpërmjet ngjarjeve dhe rrëfimeve që autori i shtjellon në roman. Fabula e romanit është tejet tërheqëse dhe të mban në ankth gjatë tërë narracionit. Ariani një djalë i ri, i cili njëherësh është edhe bartës i pothuaj gjithë ngjarjeve në roman, të cilit nuk i mungonte guximi, iniciativa, kishte synuar të bëhej dikush në jetë. E ndjente që kishte dhunti për të shkruar,prandaj i vuri vetes obligim që ta kryejë fakultetin e Historisë dhe Filologjisë dhe e mbaroi. Qysh në kohën e studimeve nisi të shkruante vjersha,skica dhe tregime të shkurtra. Emërimin mësues në Krume të Kukësit e priti më kënaqësi të veçantë,sepse konsideronte se njeriu në moshën rinore ka nevojë për një përvojë jetësor. Jeta në këtë pjesë të lëna larg urbanizmit, me atë jetën e atyre malësoreve më plot vështirësi,përkatësisht në një varfëri të thellë, mirëpo shumë fisnikë, kjo jetë midis këtij vendi dhe këtij realiteti nuk i dukej monotone sa i dukej në kryeqytet. Megjithatë një ditë Arian Bejta u kthye në kryeqytet, që kishte ëndërruar si një kthim triumfal dhe do të ishin kryeredaktorët e revistave dhe gazetave që do ta angazhonin në jetën letrare, apo publicistike. Mirëpo, me përmbysjen e sistemit u përmbysen edhe ëndrrat e tij,sepse Ariani u kthye në kryeqytet në kohën kur mendjet intelektual ishin infektuar me fraza politike. Gazetat dhe revistat ishin mbyllur njëherë e përgjithmonë, poetët në këto kohë shiheshin me dyshim, si njerëz ëndërrimtarë dhe parazitë, naivë dhe romantikë, të cilët nuk janë të dobishëm për asnjë punë të dobishme.
Lidhjet e tij me Marianën, paraqesin një kapitull të veçantë në jetën e tij. Këtë dashuri e ruajti si diçka të shenjtë dhe pas katër vjetëve në Krumë të Kukësit, ndiente shumë mall për të. Në shtator të atij viti Marianës i doli e drejta e studimit për në Fakultetin e Veterinarisë. Këtë të drejtë ajo e quajti një dështim të ëndrrave të saj, ndërsa për familjen e saj një sukses,mbasi ata nuk kishin pretenduar as kaq. Ata nga pushteti i atëhershëm shiheshin me sy të shtrembër për shkak të një daje të tyre i cili kinse kishte qenë organizator i bombës në ambasadën ruse, i pushkatuar po atë vit së bashkë me 25 persona tjerë. Dashuria në mes Arianit dhe Maiianës ishte një dashuri që do të këputej. Realiteti i rëndë që ishte krijuar, ndjenja e ikjes nga atdheu është një ndjenjë që ishte mbëltuar në qenien e gjithsecilit. Këtë ndjenjë e kishte pasur (dhe kishte realizuar), edhe familja e Marianës, e cila familje përmes lotarisë amerikane kishte siguruar vajtjen dhe jetesën në “tokën e premtuar” në Amerikë. Ariani,edhe pse kishte njohuri qysh herët për këtë fakt,që një ditë do të detyrohej të ndahej nga Mariana, ai, megjithatë ndarja i ishte dukur gjithmonë si diçka e largët. Amerika ishte faktori që kishte prerë një dashuri shumë të thellë dhe teper të sinqert në dysh, dashurinë mes Arianit dhe Marianës.
Nuk më pyetët për vizën, – tha ajo pasi hoqën palltot.
-Ah po…
Si kështu?Kur?
Sot në mëngjes. Gjithë dita na kaloi duke lajmëruar kushërinjtë, nisi të tregonte ajo tërë gjallëri,por kur vuri re fytyrën indiferente të Arianit, u step.
Po ti, pse s’gëzohesh?
Përse të gëzohem? Që po ikën në Amerikë?
Po bën sikur sapo e more vesh?Lotaria ka një vit që ka dalë.- Ajo fliste me gjallëri dhe dukej sikur nuk i interesonte trishtimi i tij i ligjshëm,madje sikur ta bënte kastile…Mami u mërzit që sot. Kur po dilja nga shtëpia erdhën tezet për vizitë. Lëre ç’vajti! Qaj e puthu,sikur të na kishte ndodhur një vdekje. Janë mësuar më njëra – tjetrën. S’ka ditë që të mos vijnë,ose ato te ne, ose ne tek ato. Lerë hallën!… Sa mori vesh që kishim marrë vizat,mbërriti në çast duke qarë.
Më keq nga të gjithë e kam unë,- i tha Ariani.
Ngadalë ti… Po na bëhesh si tezet. Më keq e kam unë…, – i tha ajo duke i shtrënguar dorën… (Fq. 18).

Amerika për shumëkë në këtë kohë ishte shndërruar në simbol të lirisë dhe mirëqenies, mirëpo për Arianin ishte kthyer në një bumerang dashurie.
Realiteti i rëndë që ka kapërthyer në gjithë hapësirat jetësore
Në këtë roman, shkrimtari Mato e thellon gërmimin e tij psiko-shoqëror të kësaj kohe të një bote të larmimshme e me vlera të shumanshme e ku personazhet janë të shumë dhe që i përkasin karaktereve po ashtu të ndryshëm, si Nani, Xhema, Famiri, Sandri, Astriti, Arturi, Shpresa, Ademi, Drinit, Luan Qosha, Sydrit Jaupi e shumë të tjerë. Këta personazhe pësojnë një varg zhgënjimesh, të cilët përmes ikjeve dhe misioneve të pafund për në shtetet e Europës, duke rrezikuar edhe jetët përmes kalimit të ujërave të detit, për të gjetur një jetë më të mirë. Autori do theksuar se në këtë kohë të pas diktaturës komuniste na paraqitet rrugëtimi dhe shtegtimi tragjik të njerëzve që përmes gomoneve famëkëqija bëjnë përpjekje për të kaluar edhe ujëra e thella të deteve, vetëm e vetëm për ta gjetur “parajsën”.
Realiteti i jashtëm, në të cilin lëviz qenia fizike e protagonistëve, shërben vetëm si një rrugëtim për të hyrë në realitetin e brendshme, të çuditshëm dhe tepër paradoksal. Protagonistët gjakojnë përfundësisht për t’i rrëfyer fshehtësitë e këtij realiteti të rëndë dhe shumë konfuz për t’i zbuluar thellësitë e mistershme të problemeve esenciale të jetës.

“Po. Po. Duhet ikur nga ky vend… Nga ky vend që s’ka para, nga ky vend me trazira të vazhdueshme dhe gjithfarëllojshme,nga ky vend me njerëz të korruptuar,nga ky vend kur njeriu për njeriun është ujk,nga ky vend ku të rinjtë plaken para kohe,nga ky vend i infektuar në strese,nga ky vend ku ia bëjmë njëri –tjetrit jetën skëterrë. Do iki, do iki,do iki! Do marr me vete “Vlorën”,- tha me vete,pa menduar se pikërisht në këtë çast po merrte një vendim të rëndësishëm për jetën e tij”. (Fq. 80).

Realiteti i rëndë ka kapërthyer gjithë hapësirën jetësore të individit dhe kolektivitetit të vendit. Ikja me gomonet dhe përfundimi tragjik nëpër këto ujëra, duke u nisur drejt brigjeve italiane, ndërkaq dallgët e valëve shumë të rrëmbyeshme dhe të çmendura i bartin në brigjet e Korfuzit. Gjatë kësaj kohe ndodheshin shumë raste të emigrantëve të cilët duke bërë përpjekje për të ikur nga atdheu i tyre, me gomone ishin zhdukur në det të hapur. Nëpër televizionet private njerëzit shiheshin sekuenca nga më të çuditshmet dhe nga më tragjike, që dukeshin sikur të trilluara, megjithatë ishte një realitet i hidhur dhe pikëllues. Shiheshin skena nga më rrëqethëse që syri nuk mund t’u besojë. Të këqijat që kanë lëshuar rrënjë janë të shumta, jo vetëm fenomeni i ikjes dhe i largimit dhe migrimi nëpër vende të Europës, si Itali, Greqi, Gjermani, Francë, Angli dhe shumë vende të tjera. E keqja qëndron si makth edhe brenda shumë hapësirave të jetës që rëndon jetën e njeriut në atdhe, si blerja e vizave për ikjen jashtë; ndarja e pronave në mënyrë irracionale që shkaktonte plagë deri në vrasjen e njerëzve mes vete për konflikte pronësie. Këto raste dhe shumë të tjera bënin që policët dhe prokurorët të korruptohen; gjakimi i njerëzve të cilët kishin siguruar një qëndrueshmëri ekonomike jashtë, ndërsa dëshironin që të ktheheshin dhe të investonin në atdhe, mirëpo investimi i tyre ishte i pasigurt, sepse i tëri u digjej i tëri, që krijonte ndjenja dëshpëruese për të tjerët për të investuar në vendlindje, realiteti i rëndë politikë, sidomos në prag të zgjedhjeve në vend, sidomos mes dy partive më të mëdha, PD-së dhe PS-së, zgjedhja e përfaqësuesve të këtyre partive politike për deputetë me atribute të pamerituara dhe keqpërdorimi i pozitave nga ana e tyre, kriminaliteti i shprehur deri në skajshmëri, që jetën e qytetarëve e bënin tepër të pasigurt dhe nga që kanë thelluar ndjenjën e jetës së njerëzve dhe shumë të këqija të tjera, japin vulën e këtij realiteti objektiv.
Këto ndërthurje nuk janë kërkime teknikash rrëfimi të ngritura mbi platformë teorike të estetikës dhe procedimit me fjalën artistike. Mirëpo, e vërteta është gati e pabesueshëm e dukurive që ngjyros tragjikisht kohën tonë, por krejtësisht reale, që ngjeshët me linjat e subjektit në prozë.
Romani “Njerëzit janë si retë”, i autorit S. Mato, e ruan unitetin e vet ligjërimore e tematik, duke e lartësuar dhe duke e fisnikëruar përvojën e gjatë artistike e jetësore të shkrimtarit. Kujtimet, përsiatjet e shenjëzimet që dalin nga zëri i ditëve të caktuara, bëhen shënjëzime, përsiatje e zëra të thellësive kuptimore, të thellësisë së ndjenjave, të ideve e të mendimeve.
Shkrimtari Sulejman Mato, prozën e konkretizon me një post scriptum, përmes të cilit shtron pyetjen se “ç’qëllim kanë këto histori njerëzore, të ngjasur me histori resh në ikje, që fshihen nga kujtesa e qiellit”. Autori Mato, si përgjigje i referohet fjalëve të Schopenhaur-it i cili thotë: Të kërkosh një qiell në histori është njëlloj si të kërkosh gjire, lumenj apoluanë tek retë”.
Libri është një vlerë e padiskutueshme, që kontribuon në njohjen edhe më të thellë të letërsisë bashkëkohore shqipe dhe hapjen e një horizonti të ri në përsosjen e shijeve të lexuesit shqiptar.
*Sulejman Mato: Njerëzit janë si retë, roman, botoi TOENA, Tiranë 2010.

ROMAN I KRIJUAR ME DASHURI DHE DHIMBJE – DËSHMI E NJË PLAGE SHOQËRORE JO VETËM SHQIPTARE

July 27, 2014 by dgreca

Nga Artur Vrekaj/
“Një dashuri e vrarë” është një nga romanet e fundit të shkrimtarit Shqiptaro-Amerikan Pierre- Pandeli Simsia i shkruar në New York me temë trafikimin e qënieve njerëzore. Është një krijim letraro-artistik që skalit me fjalë të qëmtuara botën e brëndshme të një vajze 17 vjeçare Dorinës, që është edhe personazhi kryesor. Ka një ndërthurje në vijimësi të situatave me mendime filozofike e ëndrra kaq të pafajshme, kaq frymëzuese për një jetë të arrirë, që ka si zanafillë dashurinë e salindur të saj me një korier trafikant, ish-bashkëqytetar i saj.
Autori vë në dukje me fjalët e Dorinës, të kësaj vajze-ëngjëll dëshirën e paanë, të shprehurit e saj të çiltër për një dashuri me të ardhme më të bukur nëpërmjet rrugës së dijes, të pandikuar nga mjedisi shoqëror ku jeton që pak e ndihmon të kuptojë se çfarë në të vërtetë ndodh përtej detit a më në veri të Europës Perëndimore me fatin e shoqeve të saj.
Merita e të shkruarit me vëmëndje për të përçuar përmes ëndrrës, monologut, dialogut, përshkrimit, kronologjisë, pamjeve vizuale të pamjes së jashtme të të shfaqurit të njeriut kur mundohet të maskohet të thotë të vërtetën, etj e ka bërë më të realizuar edhe romanin duke e përlidhur mirë të njohurën (Shqipërinë e varfër që është në mes të rrugës për fatin e saj) që përcaktohet me Dorinën dhe të panjohurën për të (trafikimin e qënieve njerëzore në botën perëndimore) që na sillet me Saimirin.
Dorinën e tregon një vajzë të rregullt, të dashur, të kujdesshme edhe në marrëdhëniet me prindërit, Agronin dhe Marjanën, me shoqet dhe mësueset, sepse nuk do që ti lëndojë ata. Ngjarjet në roman vijnë kaq natyrshmëm që të plotësojnë të gjithë dramën e dashurisë së sinqertë të kësaj vajze, që padyshim bie në sy nga prindërit, shoqet dhe njerëzit e mjedisit ku jeton, në fillesën e lidhjes dashurore me Saimirin.
Është ilustruar çdo episod me detaje të gjetura e joshëse, siç është sjellja “perfekte ” e Saimirit e zbukuruar me dhurata të shtrenjta, që i lutet dashurisht Dorinës të shkojë me të, jo “për të filluar jetën së bashku”, por vetëm e vetëm për të realizuar misionin e tij fitimprurës . Herë-herë autori nëpërmjet Dorinës dhe nënës së saj Marjanës ngre pyetje që duken vetvetiu të papritura, duke lënë të nënkuptohet se ka diçka të patreguar që fshihet pas emrit të këtij djali të qytetit të saj, që tashmë jeton në perëndimin e qytetëruar ku “parajsa” ka hedhur rrënjë edhe pikërisht nga veprimtaria kriminale e tij dhe shokëve të tij Shqiptarë.

Lënda e të gjithë romanit është vërtet e arrirë gjuhësisht, tejet prekëse për ne Shqiptarët që vërtetë kemi parë nga afër se sa të pikëlluara ishin familjet kur mësonin për rrëmbimet e vajzave në mes të ditës, me qëllim shitjen dhe shfrytëzimin në tregun e mishit të bardhë. Kjo lëndë është e krijuar me pasion për të shprehur të gjithë atë shqetësim për botën e panjohur të parajsës që premtonin trafikantët, që për fat të keq ishin njerëz me moral të degraduar, vampirë të vërtetë të ëndrrave dhe jetëve pa krye të sa e sa vajzave.

Ky roman i shkruar në Botën e Re, me shpirt të lirë është një përkushtim për të dëshmuar për ato ndodhi fatale që u sillte rrjeti ilegal i prostitucionit në botën perëndimore vajzave e grave të pambrojtura që ishin jo vetëm të kombësisë Shqiptare.
Vërejmë në të edhe tronditjen e shoqërisë Shqiptare fill pas rënies së regjimit totalitar nga shumë plagë sociale që e bënë kënetë jetën shoqërore. Dhe një nga plagët më të mëdha pa dyshim është dhimbja e madhe në familje dhe në shoqëri që shkaktoi rrëmbimi i maskuar me traditën dashurore i vajzave për të ushqyer tregun ilegal të prostitucionit në botën perëndimore.
Shoqëria Shqiptare dukej që ishte e lënë mënjanë nga gjithë mekanizmat e rregullimit të jetës me drejtësi, pasi udhëtimet e këtyre “mërgimtarëve me kulturë” kishin një mision vrasës të ndjenjave dashurore, por edhe të një shoqërie të paorientuar mirë në këtë botë të panjohur, që e gjente veten e saj të mundur përballë këtyre bishave që tregtonin jetët e pafaja, bashkëatdhetaret e tyre dhe në rastin më të keq bashkëqytetaret e tyre edhe pse familjet e tyre njiheshin. Në këtë terren shoqëror me një pabarazi të plotë socialo-ekonomike edhe romani bëhet më i besueshëm në të gjithë ndërtimin strukturor të tij.
Pena e autorit mërgimtar ndëshkon me shkrimin e tij një kriminilazim të plotë të rrjetit zinxhir që ndërlidhte në këtë punë të pistë njerëz të punësuar në shtet jo vetëm në Shqipëri,por edhe në botën perëndimore. Një përshkrim kërcënues që u bëjnë jetëve të rrëmbyera u dedikohet infektuesve të kësaj plage shoqërore, djemve Shqiptarë që e shfaqnin botën perëndimore si një parajsë të vërtetë duke përfituar edhe nga një gjëndje e lartë e varfërisë së familjes Shqiptare, sidomos në qytezat rurale ku edhe informacioni dhe lidhjet me botën perëndimore ishin më të pakta ose mungonin fare.
Në këtë vepër letrare jepen artistikisht disa drama: e Dorinës, e familjes së saj si dhe e mjedisit shoqëror duke sjellë sa më natyrshëm të tërën. Nuk ka krim më të madh se kaq, të përcjellur me një rrjedhshmëri artistike që e detyron Dorinën me shenjtërinë e dashurisë, të eci drejt ferrit pa e ditur dhe pa e prekur më parë të panjohurën, si në një ëndërr të vërtetë që mbaron me vdekje të pafajshme.
“Një dashuri e vrarë” është vërtetë një dramë tragjike Shqiptare që përmbyllet me një zgjidhje kaq të vendosur nga Dorina, një vetëvrasje e përthirrur në gjakun e saj të helmuar kur u vu përballë një realiteti vrasës në vënd të fillimit të ëndrrës së saj në parajsën e premtuar nga ai që i fali dhe virgjërinë. Akti i vetëflijimit të kësaj 17 vjeçareje është edhe një apel për lexuesin se vajzat Shqiptare të mirëedukuara në familje dhe në shkollë nuk janë nënshtruar kurrë. Pra, ky roman tregon për mua, një vlerë njerëzore për të shfaqur anën pozitive të vajzës që nuk e meriton një dashuri të tillë vrastare, një përmasë njerëzore e sjelljes së saj për të mos ulur dinjitetin e familjes së saj që mbijetoi mbi pafytyrësinë e sjelljes mashkullore.
Duke e lexuar ndjehesh si duke parë një film të vërtetë, që do të dëshiroja qoftë edhe këtu në Amerikë që filmbërësit Shqiptaro-Amerikanë ta shohin si një mundësi të artë këtë lëndë të këtij romani për ta ekranizuar. Ngjarjet e këtij romani rrokullisen me shpejtësi drejt së panjohurës për Dorinën, që mbetet në qëndër të aksionit si një portret i plotësuar me të gjitha dritat dhe ngjyrat duke e bërë lexuesin më tërheqës për ta lexuar me një frymë.
Është një temë kaq delikate kjo që trajtohet në këtë roman, e përzgjedhur me një motivacion të qartë nga autori, për të mos e lënë pa e ndëshkuar edhe në botën perëndimore ku jetojmë, sepse kjo plagë sociale për fat të keq ekziston edhe sot.
Për këdo nga lexuesit që është nënë dhe vajzë e ndjen patjetër së brëndshmi, se sa e madhe është kjo dhimbje, se çfarë ndjesie fatkeqe të sjell për jetën e Dorinës, por edhe për familjen e saj dhe për motrën e saj si dilema që mbeten të nënkuptohen në këtë roman-dëshmi, se nuk është vrarë vetëm një dashuri, por është në koma një shoqëri e tërë.
Ky është një roman vërtet i krijuar me dashuri e dhimbje, një vepër letrare që përfundon me një klithmë të madhe për të zgjuar shoqërinë të ngrihet përmbi këtë mjerim total, të gjejë rrugën e së nesërmes që femra të gëzojë respekt e dinjitet dhe të ndëshkohet krimi më makabër i kësaj shoqërie që sapo hedh hapat e parë në atë hapje me botën pa e njohur jetëzezën e vajzave të saj që bien viktimë e të shprehurit të dashurisë së sinqertë.
Ky roman është më shumë edhe një arritje në krijimtarinë e shkrimtarit Pierre – Pandeli Simsia, që përzgjedh tema të aktualitetit jo vetëm për botën Shqiptare. Fakti, që Shqiptarët sot janë prezentë në botën perëndimore me shëmbujt më të mirë të dashurisë për jetën, kulturën, gjuhën, punën e gjithçka në vëndet pritëse e bën edhe më të kërkuar këtë roman për të pastruar me qytetari këtë njollë të sjelljeve njerëzore në botën perëndimore.

ROMANI “MATURA E PAHARRUAR”, NJË LIBËR I DËSHIRUAR NGA MATURANTET DHE ADOLESHNTËT

February 13, 2014 by dgreca

Nga Vjollca Tiku Pasku – shkrimtare/

Teksa shikoja djalin tim katërmbëdhjetëvjeçar të përqendruar mbi një libër, vura re se në fytyrën e tij ravijëzohej herë pas herë buzëqeshja, më pas një psherëtimë dhe përsëri buzëqeshje. Dukej sikur ai libër përmbante një pasqyrë reflektuese emocionesh në rreshtat e tij. U afrova të shikoja se ç’farë po lexonte. Ishte libri” MATURA E PAHARRUAR” e shkrimtarit Vullnet Mato. U bëra kureshtare dhe nisa të lexoj edhe unë, duke u ngjitur të fluturoj në kaltërsinë e qiellit të hershëm të maturës time. Fillova të dëgjoj zërat rinor si rrjedhë ujëvare që mblidhen në gjirin e shkollës. Libri me rrëmbeu dhe pas tim biri e çova leximin me një frymë deri në fund. Në faqet e tij konfirmova dhe një here se energjia dhe ëndrrat e kësaj moshe reflektojnë drejtë yjeve. Rinia e parë është si xhevahiret e bardha të agimit, ku këndojnë gjithmonë zogjtë e dëshirave… Ata e veshin vetveten dhe botën me mrekullinë moshës së tyre. Shpesh shkumësi është si një mjegull e bardhë që krijon fantazia në dërrasën e zezë… Mendimet e tyre të zhdërvjellëta rrëshqasin si zhivë në botën e adoleshencës. Të nxitur nga ndjesia, se të mësosh, të studiosh dijet e njerëzimit, është sfida e parë në jetë, ata duket sikur e kuptojnë që do vijë dita të marrin stafetën në dorë, do të ndahen në profesione të ndryshme dhe do të japin më të mirën për vendin e tyre. Aty vizionet e tyre shpalosen me largpamësi dhe mendja e tyre është tërësisht e hapur për hapësirat e botës së madhe që i pret… Moshën e adoleshencës do ta krahasoja me çelësin e parë të ndjenjave që hap të fshehtat e kësaj botë. Maturantët na jepen në kapitujt e këtij libri, si të rinj kurdoherë të zgjuar që rreken të fitojnë të ardhmen me mendjemprehtësinë e tyre. Natyrisht nuk u mungojnë lojërat, çapkënllëqet e ndryshme, apo ngacmimet.

Një personazh mjaft i dashur, është ai i Biban bullafiqit, i cili shkakton të qeshura me vargje të rimuara që përmbajnë thumba për elementet negativë të jetës shkollore. Një karakter ku në majën e gjuhës së tij, gjendet përherë humori dhe mirësia. Një tip i dashur si për shokët dhe shoqet e tij, po ashtu edhe për mësuesit e mirë, që janë si llamba e bardhë ku digjet flaka për të ndriçuar udhën e shtigjeve të dijes. Shpesh shpalosen ngjarje se janë pikërisht këta mësues që zbulojnë talentet e nxënësve dhe i motivojnë arsyen e nxënies së diturive.

Mësues Oresti është mishërimi i të gjithë mësimdhënësve të talentuar, i cili kishte gjetur sekretin si mund të hyhet në zemrat e nxënësve për të zgjuar dëshirën e futjes në të fshehtat e lëndës së fizikës, njësoj sikur të zbuloje shtigjet drejt një universi të ri. Ai vepron si një arkitekt në formimin e mendimeve të nxënësve dhe këtë e bën duke derdhur së pari dashuri prindërore. Ndaj ai ishte bërë shumë i dashur për ta, deri edhe në besimin e sekreteve të tyre.

Si kometa të ftohta sillen përreth nxënësve edhe mësues pa takt, që shpeshherë krijojnë përplasje me nxënësit, siç është mësuesja fanatike Sofika. Një mësuese historie, e cila ofendimin e kishte në fjalorin e saj të përditshëm, pa menduar fare se nuk kishte fëmijë para saj, por njerëz të rritur tashmë, që përgatiten të ecin me këmbë në tokë. Në ballafaqimin që kërkuan nxënësit me të, ajo tërhiqet e mundur në taktin e saj pedant, duke mos pasur asnjë arsye serioze për të vijuar këtë natyrë sjelljeje në të ardhmen, sepse pendët e mendjemadhësisë i rrëzohen përtokë dhe e bëjnë të mendohet thellë. Një nga nxënësit, i thotë: “Mësuesi i lëndës së historisë është një derivat i dijeve, ndërsa ne jemi shuma e përgjithshme e gjitha derivateve. Truri ynë është si një hardisk madh me kapacitet disa qindra gigabajt… “Atëherë pse silleni si kalamaj, e jo si njerëz të pjekur?”, mundi t’u thotë ajo…”Sepse nuk jemi dyzetvjeçar, jemi tetëmbëdhjetë vjeçar, që bëjmë edhe lodra, çapkënllëqe, të cilat janë pjesë e moshës sonë…Vetëm atë çast, ajo e kupton sa “kalamaj” janë këta tetëmbëdhjetëvjeçarë, të cilët me logjikën e tyre e lanë pa fjalë. Me ardhjen e një grupi kontrolli nga drejtoria arsimore, mësuese Sofika transferohet në një shkollë nëntëvjeçare.

Megjithatë, pjesa e shëndoshe e kolektivit mësimor bën që nxënësit maturantë të pasurojnë dijet dhe të zhvillojnë gjerësisht intelektin e tyre. Pasionet e kësaj moshe jepen nga autori si hëna e argjendtë që plotësohet ngadalë dhe merr formën e plotë. Ndjenjat e para lulëzojnë si pranvera e hershme me gonxhe të vogla. Janë dridhmat e para që vijnë me erën e dashurisë, e çelin lule kudo, në emocionin e zërit, në sytë, duart e në të gjithë shtatin e tyre. Kjo valë misterioze zbulon aromën e dashurisë mes nxënësve tashmë të rritur. Një nga kapitujt me të bukur është dashuria e Sokolit me Alketën. Ajo dashuri rritet nëpërmjet shpirtit të tyre mbushur plotë dritë .Nga fryma e njëri-tjetrit ata zbulojnë ndjenja të reja si zbulimi i kontinenteve të rinj të pasur me shumë thesare. Por megjithëse janë në një moshë ku pasionet u fluturojnë si era pranverore, kjo dashuri kontrollohet nga sistemi i vetëmbrojtjes së Alketës, për të mbetur e pastër si kristal. Ajo e dinte se trupi i saj ishte një masë mjalti, ku kishte burimin dashuria, por mendonte se jeta është e gjatë dhe i dashuri i saj ka kohë për ta shijuar.

Libri mbyllet me mbrëmjen e maturës…Ku të gjithë japin premtimin, se megjithëse rrugët e jetës do jenë të ndryshme, shoqëria e tyre e çimentuar gjatë viteve të shkollës nuk do të ndryshojë. Flatrat e zemrave të tyre rrihnin plotë shpresë për të nesërmen, duke përfytyruar një botë më të mirë dhe më të bukur. I gjithë ky sfond libri jep realisht marrëdhëniet ndërmjet nxënësve, dhe me mësuesit e tyre… Bota e tyre psikologjike e përshkuar nga autori ish mësues, nëpërmjet gjuhës individuale, të bën në çdo faqe libri të ndihesh maturant. Gjatë gjithë kohës që lexova këtë roman, isha ulur padashur në bankën e maturantit dhe mora pjesë në të gjitha dialogët dhe ëndrrat e tyre. Rezonanca që të përshkon në çaste të tilla, është ta ndjesh veten në këtë botë të bukur, nëpërmjet realizimit të projektorit të ëndrrave të dikurshme. Tepër elokuente është dhe kënaqësia që dhurohet nëpërmjet dialogjeve, të cilët identifikojnë tipat psikologjik dhe krijojnë përfytyrime personazhesh të gjalla nga pranvera e parë rinore. Për të ndjerë brenda shpirtit, dinamizmin e madh, që të përshkon nga fillimi deri në fund të librit.. Kuptohet, se për të arritur këtë nivel artistik në vepër, autori është bazuar edhe në përvojën e tij personale, në punën e mësimdhënies për shumë vjet. E kush më mirë se profesori dhe shkrimtari Vullnet Mato, do t’i njihte nga afër këta breza njerëzor, që hyjnë në arenën e jetës, të pajisur me dije dhe tejet të përgatitur me psikikën intelektuale, për t’u ndeshur me vështirësitë e saj, për të stiluar agimet e reja të kësaj bote. Ky roman është një pasqyrë vezulluese, që veç nxënësve, kushdo mund të shikojë aty vetveten në rininë e parë.