URAN BUTKA MIDIS MISIONIT DHE PASIONIT

June 24, 2016 by dgreca

( Një lexim i vëllimit me tregime dhe novella “Vetëm një natë” të Uran Butkës)/

Shkruan: Halit Shamata/

Ndryshe do të thonim: Uran Butka midis historisë dhe letërsisë. Në kufirin ndarës dhe në osmozën natyrale që i bashkon të dyja, Uran Butka riskon suksesin e tij të dyfishtë.

Puna e historianit për të është një mision, si rrallë herë i paautorizuar nga askush. Ndërsa shkrimtaria letrare, deri më tash e hijezuar nga politikani dhe historiani Butka, po rreket të ndryshojë rendin e përparësisë së vlerave. Krijimtaria letrare është pasioni i përditëshmërisë së tij. Por Uran Butka ka bërë me pasion edhe deputetin dhe vazhdon të bëjë me një pasion natyral, punën e historianit.

Euxhenio Montale, poeti nobelist dhe, në të gjallë edhe senator i përjetshëm italian, në përmbledhjen me ese “Në kohën tonë” shkruan se raporti mes ideales dhe reales krijoi letërsinë klasike, ndërsa raporti mes reales dhe ireales, krijoi letërsinë moderne. Përtej dy blloqeve kryesore të letërsisë, te Uran Butka përndryshe, shfaqet një qasje tjetër, raporti mes historisë dhe realizmit si drejtim letrar. Një qasje deri diku niçeane. Në veprën “ Mbi dobinë dhe dëmin e historisë për jetën”, Niçe shkruan “ Ajo që është histori dhe ajo që nuk është histori janë në mënyrë të barabartë të domosdoshme për shëndetin e një individi, të një populli dhe të një qytetërimi. përkth. im). Duket sikur në këtë pamëdyshje të dyshuesit të paepur Niçe, Uran Butka end thurimën e teksteve të tija historike dhe letrare. Historiani Butka i ofron Butkës shkrimtar, dokumenta, fakte, dëshmi, në të shumtën e rasteve tronditëse, që abstragohen estetikisht në tekst letrar, duke ruajtur herë drejtpërdrejtë, herë të mjegulluar kontekstin dhe dëshminë historike. Nga ana tjetër shkrimtari i ofron historianit, gjuhën dhe stilin letrar, vitalizimin e shkrimeve historike, me një qasje të vetvetishme letrare duke ruajtur entitetin e tekstit historik.

Një gjë vlen të thuhet lidhur me atë që Niçe e quan “ dëmi i historisë”. Veprat historike të Butkës kanë mënjanuar deri diku nga vëmendja e lexuesit, veprën e tij letrare. Kjo ka edhe një arsye më shumë, veprat historike të Butkës, i përkasin historisë politike moderne. Është i njohur konstatimi i Edit Durhamit, se shqiptarët prodhojnë më shumë histori se sa konsumojnë. Me ç’duket pas njëqind vjetësh, mund të themi të kundërtën…

Duket vërtetë e çuditshme që, megjithë kontekstin e jetës dhe përjetimeve politike, proza e shkurtër e Uran Butkës, dallohet lehtas për lirizmin e sinqertë dhe poetikën ngrohtë. Mund të thuhet se ai është në vazhdën e rrëfimit poetik në prozë, të brazduar herët nga mjeshtra si Mitrush Kuteli, por edhe Sotir Andoni etj.

Uran Butka është në përputhje me veten, përsa i përket natyrës së njeriut dhe natyrës së stilit të tij letrar. Ai është i kuptueshëm, me një lexim të parë, por gjërat duket sikur ndërlikohen pasi ke mbaruar se lexuari tregimtarinë e tij.

Aktualiteti shqiptar , që hera-herë shmanget në të shkuarën e afërt, është ajo me të cilën lidhen shqetësimet dhe përjetimet krijuese të Uran Butkës.

Më poshtë po përpiqem të ofroj disa lexime të vëllimit “ Vetëm një natë” që sapo ka dalë nga shtypi:

Tregimi “Vetëm një natë”, që ka pagëzuar librin me proza, na rrëfen kalvarin e mundimshëm gjer në pamundësi, nëpër të cilin kalon procesi i kthimit të pronës. Për autorin, rikthimi i pronës nuk është malli në vetvete, por është rikthim te liria, e cila ka kuptim, qoftë edhe vetëm për një natë.

Tregimi “Zëri”, në një kontekst social, na thotë se gjëra fare të vogla, siç është ngritja e pavetëdijshme e tonit të zërit, mund të prishë statukonë e një familjeje. Në kontekstin psikologjik, zbrazëtia e zërit, prish ekuilibrat shpirtërorë.

Uran Butka në pjesën më të madhe të tregimeve të tij, shfaq një mentalitet që e ka kapërcyer prej kohësh tranzicionin e stërzgjatur shqiptar. Në tregimin “ Viti ‘92” pasqyrohet model i një nëpunësi arsimor, që pasi ka provuar torturat dhe burgjet e komunizmit, duke qenë i ndershëm me veten, i vlerëson njerëzit nga meritat dhe jo nga biografia, gjë nga e cila ne shqiptarët ndjehemi të trysnuar ende edhe sot.

Tirana ze një vend të veçantë në librin e Butkës. Tregimi me titullin sugjestionues “Pamje nga ura” nga idili i Urës së Tabakëve, gjer tek gërrhima çehoviane në shfaqjen e dramës së Milerit, ngre problemin e vlerave të dyshimta që mpleksin të ardhmen e një njeriu apo një qyteti.

Karrierizmin e mbështetur mbi shëmtimin moral trajton novella “Arrivisti”. Dhe po në këtë frymë, është edhe përpjekja për të blerë me para, lavdinë e

parardhësve, jo për t’i bërë nder qytetit, por në emër të pushtetit, tek tregimi “Shtatorja”. Ceremonia për përurimin e shtatores që bëhet në prag të zgjedhjeve ka një mbyllje groteske. “Në orën e caktuar kryetari i bashkisë mbajti një fjalim të ndjerë dhe, në mes të një entusiazmi të paparë, nisi të zbulonte shtatoren. Por gjithçka u fashit rrufeshëm: shtatorja ishte pa kokë”.

Në libër ka një numër tregimesh ku përjetimet dhe përvoja personale, kondensohen në situatë artistike, përmes dramacitetit tek tregimi “Nëna”, përmes së papriturës tek tregimi “Prangat” si dhe përmes lirizmit tek “ Dy pensionistët”, apo përmes aksionit tek tregimi “Pishat e buta”. Sikurse ndodh që përjetimi personal nuk arrin gjendjen e masës artistike si në skicën ‘Përfaqësuesi i popullit” etj.

Uran Butka ka njohur dy anët e madaljes së pushtetit. Ai është ndër të paktit njerëz që kanë provuar dhunën e egër të shtetit dhe qënien në pushtet. Nga kjo buron dramaciteti dhe thelbi i qenies së tij. Por unë besoj se ai i përket atyre që mendojnë se pushteti nuk është as i natyrshëm, as i domosdoshëm.

Më në fund do të them se Uran Butka është vital në gjithë qenien dhe krijimtarinë e tij. Nga viti ’96, në harkun e njëzet viteve, ai ka shkruar më shumë se njëzet vepra në fushën e historisë, monografi, libra me tregime, një roman etj. Një model se si mund të përballohet koha fizike me punë të përditshme. Në takimin e radhës ai është gati të dhurojë një libër të ri. Kjo të sjell ndër mend Sartrin që besonte se Prusti punonte me dy duar.

HIJA

June 17, 2016 by dgreca

Tregim nga Fotaq Andrea/*

Nga libri “La Pierre de l’âme”,“Guri i shpirtit”, botuar në Francë, 2015/

Shpirtrat janë pilivesat e hijes/

Viktor Hygo/

Hije më thonë,/

Tek vij që nga errësirat e kohës,/

Gjithkënd e gjithçka të shoqëroj,/

Në kurorëzim e shkurorëzim me dritën,/

Edhe diellin sundoj./

E pavdekshme jam, në Jetë e në Përtejjetë,/

Shoqëruese e shpirtit në shtegtim të gjatë./

Rrëshqas e depërtoj kollajshëm gjithandej,/

Përherë me vete mision e mister tek mbart./

E thjeshtë jam në përbërje,/

Lakuriqësi e marrtë./

Mes ëndrrës edhe zhgjëndrrës, në vegim e ag,/

Dridhem, luhatem, regëtij,/

E vetëtij,/

Kujtim tek jam, mbijetesë e shenjtërim,/

E dukshme dhe e padukshme,/

Në vetëdijë e pavetëdijë./

Po vij, të dashur miq, duke ju drejtuar juve, dhe jo nopranëve, t’ju flas, një e vetme, e përbashkët për të dy. Sepse edhe vetë ata, të dy, u shkrinë, u tretën brenda shoshoqit, u shndërruan në një dritësi të njëtrajtshme, me shpirtra të përpuqur. I shoqërova, unë hija, nga fillimi në fund, në atë fund pa fund, dhe vij t’ju dëshmoj, t’ju rrëfej – në kini pakëz durim -, gjithë sa pashë me sy, gjithë sa dëgjova me veshë, sa preka me dorë, sa fola me fjalë nga vetë gojë e tyre, tek i përkëdhela, i qetësova, i përgjova, i përgjuma, i rizgjova e i përgjuma sërish, në atë luftë e ngërthim mes jetës e vdekjes.

Se s’e kisha të lehtë, edhe pse u orvata të vë baraspeshën midis lumturisë e dhimbjes, shpresës e fatalitetit, të qeshurës e të qarës, zgjimit e gjumit. S’kam qenë dhe s’do jem kurrë armike e vdekatërve. Kam qenë dhe jam e zellshme për t’i ndërgjegjësuar e përjetësuar.

Dëgjoheni miq rrëfenjën time, me gjakftohtësi, pa pasion marrak, dhe nuk dua të më jepni të drejtë, ashtu sikurse nuk dua të gjykoni a të peshoni ligjin fillestar, përfundimtar dhe fundfillestar, të tejtejshmen pavdekësi. S’dua t’ju mbaj leksion, ca më pak ndoca konfuzëve ateistë, për materien e imaterializuar, apo materien mendim e të teorizuar të relativitetit ajshtajnian. Dua t’ju flas me një gjuhë konkrete, mbase edhe disi të thekshme e të prekshme, por krejt të ndryshme nga gjuhë e ashpër e bunkerit, shi në atë kohë të bunkerit. Sepse, e gjithë sa ndodhi, filloi aty, e mbaroi aty, në kohë e në hapësirë të betontë. Në gjumë të tokës mëmë, ata, të dy, Mira dhe Miri, të mirë si vetë buka që hanin, janë duke u prehur tashmë përjetësisht…

Ishin ditë të bukura, plot diell e jetë, me gëlim e gumëzhimë natyre, me vallëzim fluturash e kandrrash, me cicërima e ciatje, me aroma erëndjellëse e erëdehëse bimësh dhe pemësh në lulëzim, mes një kaltërsie qiellore të tillë që ta përpinte shikimin. Gëzonin ata, gëzoja dhe unë hija, lodronin ata, lodroja dhe unë, në atë shëtitje të bukur të dëshirës dhe ëndrrës rinore, larg qytetit, zhurmës, vështrimit gjuajtës dhe gjuhës vrastare.

Po shijonin pranverë, pranverë natyre e moshe, po shijonin një të diel në diellësi, në atë vetmi të praruar që të fal gjiri i natyrës me lëng jetësor, duke u rrekur me eth e epsh shoqmëshoq në butësinë e shtufës, në shtrat të shqopës. Putheshin, përqafeshin, pinin e përpinin në buzët e njëri-tjetrit me krejt zjarrminë e dashurisë. Duheshin marrëzisht, por edhe druheshin po marrëzisht, e trembeshin si zogëza para skifterit nga një realitet shoqëror që i bënte të lëngonin. Se ç’ishin, fundja, të rinj engjëllorë, jo më shumë se shtatëmbëdhjetë pranvera!

Dhe ja, në një çast të tillë të trëndafiltë, plot dashuri të kulluar, veç kur ndjejnë hapa së largu, një fishkëllimë të gëzueshme mashkullore. Ajo e shkretë zu të dridhej, « se mos i kapnin », siç tha me aq pafajësi. Ai, më i qetë, i vuri dorën te goja, dhe ashtu të fshehur në shqopishtë, panë tek kaptoi shtegun poshtë tyre një djalosh i gëzuar ushtar, që tundte rripin, me xhaketë shkopsitur dhe pa kapë mbi krye. Iku në punë të vet.

Atëherë, ata menduan të ktheheshin në shtëpi. Po prapë, kishin bërë dy orë rrugë në këmbë që nga qyteti për të mbërritur aty, në gji të natyrës kondrinore, thjesht për atë gjysmë orën e tyre të artë që kaluan së toku. Pesëdhjetë metra përmbi ta, një tunel ushtarak, beton i gjallë, rrinte gojëshqyer, si i habitur nga prani e ngrohtë njerëzore, që kish guxuar të dhunonte mjedisin e tij të militarizuar gjithë transhe. U joshën të rinjtë tek panë në krahë të tunelit një mimozë mizore me verdhësi shpërthyese. Djaloshi mori përpjetë, drejt pemës tunduese, për të bërë një tufë lule, tek tërhoqi vashën nxitimthi pas vetes. Gjithë harbim, zunë të mbledhin mimoza e të qëllonin shoshoqin me pjalmin dhe pushin e kokrrave verdhore që mbushnin degëzat…

Sërish ndjenë hapa dhe zëra bashkë. Këtë herë më pranë tyre, nga sipër. Ashtu siç qenë, braktisën lulet dhe vetëtimthi u futën në gojë të kuçedrës tunel. Ishte i ftohtë, i errët, bosh, si vetë boshësia asgjësuese. Hapat u afruan, u afruan edhe më, u ndodhën mu te pragu. Ata u bënë njësh me errësirën, rrafsh me paretin e ftohtë të çimentos. Befas, dëgjuan një zhurmë të fortë, shndërruar aty-aty në rrapëllimë oshëtitëse, që i ngriu në vend, i shtangu krejt, dhe përfundimisht, ndjenë një kërcëllimë fatale hekuri që burgosi betonin. Përpara tyre u shua gjithçka, u shua dielli, u shua qielli, krejt natyra. Porta e tunelit qe mbyllur rrëmbimthi, shulosur përgjithnjë.

Pas një çasti hutimi fatal, ata u hovën drejt portës, zunë t’i bien me grushte, ia dhanë klithmave e ulërimave :

– Hej, hape ! hape, hape, hapeeee !!!

Po kujt i binin se ! Nuk ishte më portë, por masë betoni gjysmë metër trashësi, mizore si vetë lufta, që i bënte grushtet e tyre të pambukta dhe klithjet e tyre të shurdhëta. Nuk reshtën gjysmë ore së brituri e së godituri mbi portë, me lot e klithma, vajtime e përgjërime. Luteshin me aman e derman « Hape, hape, o none, hape ! » sa të këpusnin shpirtin…

Domosdo, edhe ju, të befasuar e kureshtarë, do dëshironit një përgjigje për pyetjen që po ju djeg tashmë majën e gjuhës : « Po çfarë ndodhi, xhanëm ? »

Ndodhi ajo që s’duhej kurrsesi të ndodhte : një çast i pandreqshëm, i kobshëm. Ushtarët kishin marrë, atë ditë, urdhër nga eprorët, dhe këta nga lart, nga vetë Makinë e Luftë-Mbrojtjes, të mbyllnin tunelet me portat e rënda hermetike, përllogaritur shkencërisht që edhe gazin e shpërthimit bërthamor të mos e filtronin ! Flitej se bunkerët dhe tunelet e shumtë, si mizë lisi gjithandej, në male, fusha, kodra, qytete, fshatra, varreza, fabrika, rrugë, bregore, gjer edhe te vetë Truri Qendror i Big Brother, po frekuentoheshin në atë kohë, shpesh e më shpesh, nga njerëz për do punë personale, por sidomos nga çifte të dashuruarish, dhe kish rrezik në atë rast se mos nevojtorizoheshin apo çnderoheshin bunkerët dhe mos përdhosej ushtria!…

Fjalët mbase s’do mjaftojnë këtu për të përshkruar tragjedinë që sapo kemi nisur të rrëfejmë, por kur një nga ushtarët e gjorë që mbylli atë portë makabre aq vetëtimthi, mori vesh se kish murosur për së gjalli dy të rinj, luajti nga mendja dhe u lirua parakohe, si i paaftë për ushtri. Por sot e kësaj dite është i paaftë edhe për jetën e tij !

Besoj do më besoni tani se ç’barrë të rëndë mora përsipër nga çasti që u mbyll njëherë e përgjithnjë bota para atyre engjëllorëve.

Si u rraskapitën e dërrmuan grushtet dhe krahët mbi portë, si u ngjirën e u mbytën në lot, kërkuan këmba-doras, në çdo qosh të territ, në mund të gjenin diçka të fortë. Gjetën vërtet një shufër hekuri dy pëllëmbë të gjatë, mbetur nga saldimi, një arkë ushtarake shkatërrinë, ca gjethe të thara që kish kuturisur aty era, njady bishta cigareje dhe… asgjë tjetër. Zunë t’i bien me shufrën e hekurt çivive të mëdha, duke dashur të jepnin kësisoj alarmin. Po ç’të thuash : a mund të japë një mizë alarmin duke u rrekur të tundë çokun e rëndë të një kambane të madhe majë një kulle të lartë ? Shqyen atëherë arkën, rrëmbyen dërrasat e saj kalbësirë dhe zunë t’i bien betonit shurdh e memec. Ishin egërsuar në mënyrë të tillë sa pandehnin se vërtet do t’i shqyenin, dërrmonin e copëtonin ato mure gjysmë metri të trasha, por shpejt u copëtuan e u thërrmuan vetë dërrasat e ata u përgjakën si mosozot nga duart. Nuk përmbaheshin më, edhe pse forcat po u shternin, dhe nisën asohere të vërtisnin vetveten mbi portë, tek përplaseshin mbi të, duke u rropatur ta lëviznin nga vendi, ta shkulnin, ta shpërthenin.

U shembën nga mishtë, u shembën nga kockat dhe… e para u zalis vasha. Ai, i miri Miri, e rrëmbeu në krahë, e shtrëngoi në pëqi, e puthi dhe e shkundi disa herë për ta sjellë në vete. Me njëmijë të thirrura, me njëmijë lot e të lutura, e përmendi. Nisi të qante e të qeshte njëkohësisht, mes gëzimit e hidhërimit.

Vetëm në atë kohë, mes demonëve agresivë të shkretëtirës beton dhe demonëve të marrëzisë njerëzore, m’u dha rasti të ndërhyj. Deri atëherë, e kisha të pamundur të veproja për t’i qetësuar sadopak. Kishin kaluar mbi dy orë dhe, me sa duket, të lëshuar krejt, djaloshi, i pari, kërkoi t’i thërrasë arsyes:

– Mos u mërzit Mira, mos u bëj merak, do dalim, ke për të parë ! Do vijnë prapë ata dhe do e hapin portën. Mbase na kanë parë, dhe po bëjnë shaka, sa të na trembin një çikë. Me siguri na kanë dëgjuar ! Sa të mbarojnë drekën dhe do vijnë. Këtej, ata bëjnë stërvitjen, nuk i vure re transhetë ? Hë, më thuaj ? – Mundohej kështu ta bënte të fliste, tek e puthte dhe e përkëdhelte në faqe, flokë dhe mbi kapakët e rënë të syve.

Ajo rënkoi, ndjeu dhimbje në tërë trupin, dhe zu një hop të dridhet, pa thënë një fjalë. Ai sërish u tmerrua, tek pandehu se Mira e tij do përpihej në humnerë të kllapisë.

– Kam ftohtë ! – foli ajo me zë të hollë, si të kish frikë se mos nxiteshin e i hoveshin përsipër demonët e zinj të tunelit.

Ai hoqi trikon e pambuktë dhe ia veshi shpejt e shpejt, duke u munduar ta ngrohë sa më parë me afshin e parë të trupit të tij të sapozhveshur. E puthte dhe e puthte, për t’i përcjellë tërë ngrohtësinë e qenies së vet, e përkundte dhe s’reshte një grimë së foluri :

– Po Lumes, i the që do vinim këtej ? Mbase do vijnë e do na kërkojnë ata !

Ajo tundi kokën në shenjë mohimi, psherëtiu thellë dhe zu të qajë në heshtje, në prehër të tij. Ai i rrufiste lotët, tek e puthte lehtë, pa kuptuar tashmë në pinte nga lotët e saj apo të tijtë. Ajo e kish mbërthyer nga qafa dhe e mbante shtrënguar, si të mbahej fort pas një direku anijeje të mbytur në atë oqean errësire e guri. Një Zot e di, ndonëse unë vetë jam edhe hija e Perëndisë, sa ndenjën ashtu të lidhur, për t’i përcjellë shoshoqit sadopak forcë, besim e shpresë…

Tashmë mund të ndërhyja tërësisht, e t’u ndihja aq sa mundja. Rrëshqita përtej tunelit dhe i nxora jashtë… mes ëndërritjes. I shpura turravrapazi, atë pasdite të vonë, secilin në shtëpi, ku u përligjën te mami e babi për vonesën, (megjithëse të sharat, të bërtiturat e kërcënimet nuk munguan). I ula në tryeza, njëra tek përlau tre copa byrekë, racionin e saj që nga dreka (se mami çdo të diel bënte byrek), dhe tjetri tek hëngri një pjatë gjelle dëng me patate e mish, si gjella më e mirë e javës për familjen. I kish marrë uria, ndaj dhe u përcolla fragmente të tilla vatre të ngrohtë familjare. Si hëngrën, (shi atë hop kur zorrët kishin nisur tashmë t’u ulërinin egër), i çova nëpër shokë e shoqe të klasës, ku nuk munguan të tregojnë ndodhinë e tyre të tunelit, por jo pa një çikë humor, për të mos e bërë tragjike. I shëtita rrugëve me diell të qytetit, i shpura për të blerë akullore dhe i ula në një stol të parkut të vetëm buzë bulevardit, ku bënin shëtitjen dhe parakalimin e gjatë darka me darkë…

Atë çast, e para u hov sërish Mira, tek iu shkëput djaloshit nga krahët dhe u lëshut drejt portës për ta shtyrë me gjithë marrëzinë e vet, me klithma tejshpuese të shpirtit por jo të betonit të pashpirt. Nuk donte, nuk pranonte kurrsesi të kalonte natën aty, e bindur tashmë që muzgu kish rënë në jashtësi dhe terri po e tmerronte më shumë se kurrë. Zu të përplasë kokën pas betonit, të shkulë flokët, të çjerrë veten dhe t’i vërvitet Mirit si skifter me kthetrat hapur, për t’i rrëmbyer nga gjoksi shpresën dhe lirinë në ekzistonin në qetësinë e tij ende të paçmendur. E akuzoi atë, akuzoi dhe vetveten : « Pupu ç’bëra ! pupu ç’bëmë ! Ti e ke fajin ! Pse hymë këtu ? Ç’deshëm që hymë ? Po tani ? S’do dalim më ! Si do dalim që këtej ? » dhe njëmijë pyetje e përgjigje bashkë, tronditjeje e llahtar njëkohësisht. Ai mundohej ta mbërthente nga krahët, t’ia mposhte djajtë e skëterrës dhe ta sillte në vete, akoma i fuqishëm për t’iu lutur e përgjëruar :

– Aman të keqen, mos bëj kështu ! Mendo më mirë si të dalim që këtej !

Si u lodh nga ulërimat e u dërrmua nga dëshpërimi, ra në gjunjë, pa bëzajtur më. Heshtja e saj tashmë ndezi Mirin, tek u ngrit dhe iu vërvit edhe ai errësirës me zë buçimë :

– Po ne jemi gjallë, jemi gjallë, do dalim se s’bën ! Më kupton ? Më kuptooon !…

Dhe ra mbi të për ta mbërthyer fort në gjoks. Vijuan të rrinë kështu të lidhur një trup, me të vetmen kohëmatje, rrahjet e forta të zemrës dhe vërshimin e gjakut tëmthave.

Sërish m’u dha mundësia të ndërhyj, t’i përkundja në djep të ëndërritjes. Mund edhe t’i nxirrja përsëri jashtë, por do ishte vegim shkatërrimtar, si radhën e parë. I lashë atëherë të ruanin baraspeshën në njëfarë qetimi. Shpirti m’u bë copë tek i shihja në zi për së gjalli. Dhe shihja rrezik të madh tek demonët e brendshëm të betonit, vërtet në mbretëri të tyre, por që vetëm rastin prisnin të hidheshin në mësymje përfundimtare.

E pafuqishme për të luftuar këta demonë të luftës, duhej doemos të bëja diçka, qoftë edhe një gjest të vogël, për t’i neutralizuar sado pak.

Jashtë, ishte natë kur dola e vetme për të biseduar me mikeshën time, hijen e eprorit të repartit ushtarak, ndonja pesë kilometra larg që andej. I qava hallin për dy të mjerët e betonuar për së gjalli dhe ajo më premtoi se do të më ndihmonte me sa të mundte…

Mikesha ime, duhej ta kish ngacmuar me siguri në vesh atë komandant bunker, me ndonjë nga mesazhet tona ekstra të vullnetshme e të pavullnetshme, sepse nuk vonoi dhe ai dha urdhër (sipas urdhrit që kishte marrë, për më tepër !), të ndizeshin dritat e zbehta të tuneleve që kishte në vartësi. Të bëhej një veprim i tillë, kur popullata e qytetit më të afërt vuante për mungesë energjie elektrike, ishte gjëja më e zakontë për një vend të bunkerizuar. Duhej zbatuar urdhri nga lart që fortifikatat të mbaheshin herë pas here të ndriçuara dhe të pastra, në gadishmëri të plotë, e sidomos për t’iu « ruajtur nderin » nga dashnorë çamarrokë. Sepse jo të gjitha fortifikatat qenë të pajisura me dyer të blinduara.

Tek ra befas drita e zbehtë në tunelin e tyre, Miri e Mira shqyen sytë mes dënesës e lotëve. Ç’të qe vallë ajo ëndërr torturuese që po tallej me ta ? U hovën përpjetë në gaz e vajtim, duke pandehur një hop se qe shpërthyer vetë tuneli.

– Shpëtuam, shpëtuam ! – ulërinë me sa në kokë.

Të gjorët ata ! Atë dritë fijehollë e morën për vetë yllin polar, që krejt errësirë e mendjes ua përflaku në mijëra yje të tjerë. U turrën nga porta për ta shtyrë, por veç kur e panë veten të shtyrë egërsisht drejt thellësisë së tuneltë.

Tani, nuk përmbaheshin më. Gjithë djajtë të bashkuar zunë të kërcejnë një valle të shfrenuar, kush e kush t’i shkulte nga flokët, t’i shqyente nga rrobat, t’i çirrte nga mishtë. Kaluan kështu një orë të tërë të demonizuar, aq sa të shkrehur në vaj, u zalisën përdhe. Nuk i lashë shumë kohë në prehjen zali, por i vura në gjumë të rëndë. Ndonëse shpesh djajtë u suleshin dhe ua copëtonin gjumin, sepse i pashë të shkretët si hoveshin përpjetë të lebetitur dhe si përplaseshin të dehur e të shkrehur mbi ftohtësi të mureve…

Në zgjim, që për ata qe mëngjes i ditës së re, por që në fakt kishte kohë që qe thyer edhe dita e re, iu sulën sërish portës më me shpresë, por më pak të fuqishëm. Lutjet e klithmat e kishin humbur forcën e tyre, tek shndërroheshin në rënkime e bëlbëzime, gati në fikje, të ngjirur siç qenë. Burimi i shpresës së re qe tanimë drita e pafikur, që kish filluar t’u bëhej hyjnore, edhe pse asnjëherë s’e kishin shkuar nëpër mend të kundronin hyjnitë e thellësive të qiellit. E mbanin vështrimin ngulur mbi të, duke kërkuar telin e korrentit në thellësi të kubesë, po as edhe një gjurmë nuk dukej. Ai qe betonuar si vetë ata. Kërkuan për çelës, por kurrkund as çelës : vetëm ca pezhishka, që vishnin paretet e mureve. Zunë të zvarren e të rrëshqasin përgjatë betonit, dhe tmerroheshin nga unë, hije e tyre, që isha bërë tanimë zot i vendit. Kërkonin me sy një të çarë, një të plasaritur, si të kërkonin ndonjë galeri nëntokësore, u binin mureve me grusht, por hasnin kudo vetëm jehonë të thellë mali, që kumbonte mbytur, beton e ashpërsi betoni.

Një hop, Mirit i vetëtiu në mendje një ide : i tha Mirës të ngjitej mbi supet e tij dhe të mundohej të thyente me shufrën e hekurt xhamin e trashë që kish murosur llambën nën kube. Pa e kuptuar gjer në fund mendimin e tij për të bërë qark të shkurtër e për të dhënë kësisoj, në njëfarë mënyre alarmin në repart, ajo rifitoi një energji të re, tek pandehu se çdo thyerje qe për ta një dalje, një shpërthim, një shpëtim. Nisën ahere të akrobatohen mbi shoshoq, me këmbët që u merreshin, kush e kush më lart, e kush e kush në majë të gishtërinjve, të mbajtur nga ftohtësi akulleme e mureve, për të arritur më në fund llambën. Përpjekje e dështuar foshnjarake, se duhej edhe një gjysmë metri, ai gjysmë metër fatal, për të arritur të paktën në pikën më të lartë të kubesë. Ajo vërtiti atëherë, me gjithë fuqinë e pafuqisë, hekurin mbi xhamin e trashë telëzuar nga brenda, që bëri një zhurmë të mbytur, sikur të donte ta qesëndiste, tek ia ktheu mbrapsh, si të papranueshëm, copëzën e hekurt. U shembën të dy përtokë, të ekzekutuar nga vetë mendimi i tyre, me sytë e shqyer në drejtim të tavanit.

Tashmë, ishin telendisur aq keq, në shterje të plotë të çdo energjie, sa ua mblodha mendjen me të vetmen fijeshpresë e mendim të ngulët në kokë : « Do vinë…, do vinë se s’bën…, po kur do vinë…, do vinë …, po pse s’po vinë…, do vinë », si goditje të buta çekani, në lëshim të plotë të muskujve e nervave.

Ishte e vetmja mënyrë të mos epeshin, të mos shkëputeshin nga ata, nga mami, babi, motrat, vëllezërit, nga shkolla dhe shoqëria, e vetmja mënyrë për të mos këputur fijet me jashtë, fijet me konkreten. Këtë herë, në krahë të shoshoqit, me zë të mekur, nisën të kujtojnë të shkuarën, për t’iu larguar të tashmes së egër.

– Të kujtohet aksioni në Lukovë, deti, dielli, gruri, plazhi ? Të kujtohet si të ngacmoja me guralecë që t’i bëja kosh tek rrobat e banjës ? Po mbrëmjet ? – e pyeste Miri, dhe ajo tundte kokën në heshtje e pikëllim.

Ai i foli për xhirot, për fustanin e bukur që i kish qepur asaj mamaja me një copë turke, i kujtoi kur vajtën në estradë dhe panë Skënder Sallakun, që i shkriu me lot, kur kishin ngrënë po atë natë trigona me lekët që ai të nesërmen do blinte bukën e shtëpisë, i kujtoi bile edhe këngët e Luçio Dalës e të Adriano Çelentanos, që ajo i kishte aq qejf. Madje, me zë të mekur, zu t’i këndojë, me gojën te veshi i saj « Chi non lavora, no fa l’amore », këngën më të dashur të tyre.

Ajo i vuri dorën te goja, që ai të heshtte, mos vazhdonte më tej, dhe lotët u shkuan çurg. Kishin etje të marrë, uri të tërbuar, ftohtësi kallkan. E ç’u kish mbetur tjetër veçse të dorëzoheshin para urisë, etjes, torturës, burgut ! E ç’u kish mbetur tjetër veçse të pinin lotët e tyre për të shuar etjen, të kafshonin mishrat për të shuar urinë, të shkulnin flokët për të torturuar fizikisht vetveten, që të paktën të mund të qetësonin torturat mendore ! Por përsëri, shumë u kish mbetur, u kish mbetur shpresa gjer në fund, edhe vetë shpirti i gjallë.

– O zemra ime, o shpirti im, të dua, të dua, mbahu, mos e lësho veten ! – i përsëriste pareshtur ai, shkrirë në vaj…

Deri atë hop, më kishin parë përgjatë mureve, dhe qenë tmerruar nga unë. As që e merrnin dot me mend se unë isha hija besnike e tyre, tek kisha shpalosur krejt krahët mureve për të penguar sulmin e demonëve të betonit. Vërtet kisha mposhtur djajtë e errësirës, por e dija që betoni të ha pak nga pak, të përpin pak nga pak, të kallkanos pak nga pak, siç hëngri dhe rrënoi pak nga pak, për pesëdhjetë vjet me radhë, një vend të tërë, aq të pasur në krejt potencialet e veta. Por edhe më shumë më mbetej për të bërë, që të shmangia gjer në fund demonët e marrëzisë, sepse ishte krim i pafalë që ajo pafajësi e dëlirë, pa kurrfarë mëkati, të gllabërohej nga çmendësia. Jo, kurrsesi, ata ishin engjëllorë, ishin « për t’i pirë në kupë », sipas shprehjes së bukur shqipe. Dhe duhej t’ua ruaja mendjen të pastër e të pacenuar. Ky ishte misioni im kryesor për t’i përjetësuar e përtejësuar në mënyrën më fisnike. Duheshin pra, marrë në mbrojtje nga marrëzi e betonit, nga marrëzi e të Marrit…

I vura sërish në gjumë, për të dytën, për të tretën, për të katërtën e të pestën herë, gjithnjë duke ua zgjatur edhe më shumë mpirjen dhe dobësimin fizik e duke përdorur fuqimisht narkozën e ëndërritjes dhe të vegimit. Ishte e vetmja mënyrë për t’i mbrojtur nga kthetrat gërryese të stomakut, nga eshkësimi i gjuhës dhe grykës, nga çujësimi i trupit, por edhe nga vetë marrëzia. I përkundja në djep të shpresës së paktë për t’i vënë në gjumë, por më zgjoheshin, më kërcenin përpjetë, hoveshin, nga frika e vdekjes. Ishte një lojë e tmerrshme, mes jetës e vdekjes, mes arsyes e marrëzisë. E kisha të pamundur të vija këtu baraspeshën, kur fataliteti peshon me tërë egërsinë e vet në njërën anë të peshores. Ishte një mision torturues edhe për mua vetë, sepse kurrë s’e kisha parë veten aq pisk. Kurrë s’ma priste mendja që ata bunkerë të arrinin të torturonin e terrorizonin edhe vetë perënditë dhe hijet e tyre !…

U detyrova atëherë t’u shfaqem, t’u konkretizohem në materie të gjallë, për të mos i lënë të vuanin gjatë, për të mos i braktisur në çastet më kritike, ndërkohë që vetë realiteti i kish zbuar e jashtëqitur, për t’i varrosur barbarisht në atë varr tunel-bunker të një populli të tërë.

Tek po endej mureve me duar, ditën e tretë, a të katërt, ndoshta – se për mua koha dhe hapësira janë tërësisht relative dhe s’kanë rëndësinë që u kushtojnë njerëzit -, ajo e gjorë Mira më dalloi në një qoshk pezhishke, merimangë të vogël, të bardhë, siç isha unë vetë, dhe shtangu. Sh t a n g u : një gjallesë në atë tunel-varr ! Dhe që lëvizte. Dhe që bënte punën e vet. Një gjallesë-merimangë… Shqeu sytë, vështroi duart e veta nga ku i vareshin nëpër thonj e gishta flokë të shkulur nga të vetat, vështroi sërish pezhishkën, u bind se kishte përpara një rrjetë me merimangë brenda, dhe aty-aty, i vetëtinë në mendje fjalët e përhershme të mamasë, sa herë që pastronin bashkë muret e shtëpisë : « Merimanga e bardhë sjell fat !»

– Fat…, fat…, faaat ! – mundi të bëlbëzojë.

U çel një dritare shprese e re në trurin e saj të mpirë dhe, ashtu këmbadoras, me eshtra të copëtuara e me plagë të vetëbëra gjithandej trupit e kryeve u përmbys përmbi Mirin, u mundua ta shkundë e ta nxjerrë nga kllapia që e kish mbërthyer të gjorin djalë. Ia doli mbanë tek e zgjoi :

– Fat…, fat…, faaat ! përsëriste me frymë gati të sosur dhe me gishtin, mbi mua, si shpëtimin e tyre …

Po nga ta dinin, të zinjtë ata, që unë vërtet isha shpëtimi i tyre i fundit, i përjetë !

Arriti të më shohë më në fund edhe i miri djalë, tek ngriti mundimshëm nga sytë varr rrasën e qepallave. Më buzëqeshi ëmbël e hidhur, me atë buzëqeshje mbinjerëzore që mund t’i bëhet dhuratë vetëm vdekjes, i buzëqeshi edhe asaj, me shumë ëmbëlsi të syve, por me ëmbëlsi tashmë të vrarë, me vështrim gati të fikur, të asgjësuar. Ishte krejt i bindur që ky qe mbarimi i tyre, por të paktën një mbarim i qetë. Rrëmoi në vetvete për të rigjetur forcat e fundit, dhe e mbërtheu atë, Mirën e tij, të dashurën gjer në vdekje, në krahë, e shtrëngoi për të mos e lëshuar kurrë më, duke e puthur e puthur, dhe duke i pëshpëritur në vesh, me zë të mekur :

– Fat, shpirti im, fat !… Do vinë…, nuk do vonojnë…, do vinë…Fli tani, zemra ime !

Dhe ashtu të lidhur, në gjoks të njëri-tjetrit ranë në gjumë të thellë, në martesë të përjetshme.

Maj 99.

KUR VETMJAFTOHESH ME ATË QË TË DHURON FATI I JETËS

June 16, 2016 by dgreca

NGA PËLLUMB GORICA*/ Jeta është një rrjedhë e fuqishme në kohë dhe hapësirë. Atje ku mendohet se ajo është futur tërësisht në brigjet e saj, ngjarje tinëzare gremisin të natyrshmen. Në labirintet e realitetit të saj, në gurgullimat, oshëtimat dhe vështirësitë ndodh që njeriu burgoset brenda kornizave të ndjenjave dhe ndërgjegjes së tij të vrarë. Atëherë shumë pikëpyetje mbesin të ngrira në ajër. Ku është e keqja është edhe e mira. Aty ku është gëzimi është edhe trishtimi. Aty ku është ferri është edhe parajsa. Aty ku është humbja, është edhe lavdia. Aty ku të rrethon trishtimi, angështia, ku t’i thua se tani më mori lumi e u katandisa i pushtuar nga monotonia, duke u kokolepsur,një zë të orienton me urtësi për të dalë nga ky qerthull, dhe për të kapur njerëzoren e rrjedhës.
Të gjitha këto të papritura të larmishme të jetës, mundohet t’i ngërthejë brenda tregimit të saj, “Profil vetëmjaftueshmërie”autorja Lida Lazaj, e njohur tashmë për lexuesin tonë.
Një grua që i ka vdekur i shoqi e vret vetminë, duke i shkuar çdo ditë “në takim” tek varri me një tufë lule në dorë, me mendimin se jeton më shumë me të kaluarën se sa me të tashmen, e zbehur përkohësisht nga ndjenjat e shterpëzuara, dhe vitet e vështira të jetës, mundohet që përsëri kafen e mëngjesit ta pijë me bashkëmoshatarin e saj, Klitin. I tillë është subjekti i tregimit “Profil vetëmjaftueshmërie”, ku jeta monotone ka strukur në një rreze të saj një grua fatkeqe me emrin Elenë. Ajo rri gjithë ditën brenda shtëpisë, fshin pluhura dhe shikon albume, mundohet të ndalë e rikthejë jetën pas, kohën që ka ikur. Mendimet e mbyllin në një zymti dërrmuese, dhe si një sëmundje që gërryen përbrenda shpirtin e ndjen ngushtësinë e tij. Ajo tashmë e thithur nga monotonia e jetës sikur është bërë materie e ngurtë, është sendërtuar. I ngjan vetja send ose objekt mes orendive të shtëpisë, me të vetmen ndryshim: “merrte frymë”, shkruan autorja, për Elenën. I duket se edhe krimbi i mërzitjes, rrezja e diellit që hyn nga dritarja e dhomës e bën të vuaj edhe më shumë, pasi mendon e kupton që bie në donkishotizëm, ndaj nis e loton. “Vajtonte me fjalë, në regjistrin më të ulët të zërit. Qaj-qaj i thoshte vetes, kush tjetër do t’i qajë ëndrrat dhe dëshirat tuaja të vdekura” -shprehet autorja, duke arritur të futet artistikisht në të fshehtat e ndërgjegjes së personazhit. A ka forcë të dalë nga kjo gjëndje rraskapitëse e shpirtit? Elena në butësinë trishtuese, por më shumë me vështrimin e sinqertë për atë që ndodh, përpiqet për një ndryshim të gjendjes shpirtërore, ndjenjë e cila përzihet me brengën dhe në këtë pushtim të vetmisë, ndjen keqardhje për këtë gjendje që nuk e fsheh dot. “Ditët rrokullisen pothuajse njësoj” me vetëmbylljen e saj. Duhet ndryshuar kjo gjendje. Takimi me bashkëmoshatarin e saj, Klitin sikur zgjon diçka shpresëdhënëse, megjithëse autorja këtu nuk thotë atë që lëngëzon zemrën e tharë të vejushës. ‘‘Dy të moshuar shquanin dhe në hapin më të ngadaltë ngutjen që tek ata e kish humbur prej kohësh kuptimin”. Por jo vetëm kaq, të moshuarit edhe pse pleq kanë nevojë të shijojnë jetën dhe më shumë të marrin hak për ato gjëra që u kanë mbetur pishman në jetë. Elena e kupton se jeta jashtë saj gjallon, përtërihet, ndryshon, ecën, herë me ritme të ngadalta e herë të vrullshme, por ajo nuk e ndjen veten zonjë më pas vdekjes së të shoqit, ta ndjekë me hapin e saj të mplakur. Autorja Lida Lazaj, këtu mundohet, duke e zhytur Elenën në kujtime rinore, madje, duke kujtuar libra që kishte lexuar për dashurinë, por edhe atë krahasimin me të dashurën e mplakur të shkrimtarit Gabriel Garsia Markez, në romanin “Dashuri në kohën e kolerës”. Elena mundohet kështu që të mbush boshllëqet e zemrës së saj me ç’të mundet dhe ‘‘që hyjnë si një refren i shkurtër gazmor në mes të një melodie monotone”, ku i ndërthur me takimet e bashkëmoshatarit të saj Klitit, por edhe më shumë, duke dërguar çdo ditë lule tek varri i të shoqit. Nostalgjia te ajo është kalimtare, e nuk i bëhet brengë. Jeton dhe shijon aq sa i premton mosha dhe aq sa i duhet. Kjo është Elena me gjithë vështirësitë e jetës së saj plot tallaze, me largimin e fëmijëve, humbjen e bashkëshortit, ekzistencializmin. Në fund të tregimit, Elena zgjohet dhe sikur rrezaton shpresa të reja. Por ajo nuk mjaftohet me të shkuarën e saj. Dëgjon tingëllimën e telefonit dhe mendon për fëmijët, për rrugën e së ardhmes që ecin ata. “Fëmijët me krahët si zogjtë e forcuar, kishin fluturuar në të tjerë qiej” – shkruan autorja. Ndaj autorja vë në gojën e Elenës edhe këto fjalë: “Koha që tjetërson gjithçka, lastarët i bën lisa, djelmoshat burra dhe vashëzat gra”. Ndaj sikur kënaqet në vetëmjaftueshmërinë e saj. Ëndërra që sheh shpirtin e vet si një shpend, i hyn e i del kraharorit dhe përmbyll profilin e saj të vetmjaftueshëm.

Jeta pulson me ritmin e kohës, dhe këto përmasa ndjesore sikur ja zbusin sëmbimet e dhimbjes. Ç’hapësira paska për dhimbjet koha kur kalon, sepse jeta ecën, vazhdon, e kurrë nuk ka vetëmjaftueshmëri.

* (Lida Lazaj në tregimin “Profil vetmjaftueshmërie”)

I ÇMENDURI

June 16, 2016 by dgreca

GI DË MOPASAN- ( Guy de Maupassant )/

I ÇMENDURI/

Tregim/Përktheu: Faslli Haliti/

Jam i çmendur? apo vetëm xheloz? Nuk e di, nuk e di, por kam vuajtur shumë… E pranoj, kam bërë një veprim prej të çmenduri, të një çmenduri të tërbuar; por xhelozia përvëluese, dashuria e ndezur, e tradhtuar, e dënuar, dhimbja e tmerrshme që vuaj, a nuk mjafton e gjitha kjo, të kryejmë krime apo çmedurira, pa qenë kriminelë të vërtetë me zemër dhe me mendje?

Oh! kam vuajtur, kam vuajtur, kam vuajtur vazhdimisht,

thekshëm, lemerishëm. E desha atë grua si i tërbuar… Po a është e vërtetë? A e kam dashur pra ? jo, jo, jo. Ajo u bë padronia e trupit dhe e shpirtit tim, më pushtoi dhe më prangosi. Kam qenë dhe jam një send i saj, një lodër e saj. I përkas buzëqeshjes së saj, buzës së saj, shikimit të saj, linjave të trupit të saj, tipareve të fytyrës së saj; ndiej të më merret fryma nën zotërimin e trupit të saj; por Atë, gruan, esencën e atij trupi, unë e kam urryer gjithmonë, përbuzur, nëmur; sepse është e pabesë, shtazarake, e ndyrë, e fëlliqur, është gruaja e rrënimit, kafsha epshore dhe e rreme, pa shpirt, në të cilën shpirti nuk qarkullon kurrë si ajër i lirë dhe gjallërues; është kafsha njerëzore, edhe më keq akoma, s’është veçse një gji, një mrekulli prej mishi të butë dhe të plotë, e pushtuar prej Turpit.

Periudha e parë e marrëdhënieve tona qe e çuditshme dhe

e këndshme. Në krahët e saj gjithmonë të hapur shkrihesha në një kënaqësi të tërbuar e të pangopur. Sytë e saj bënin që të më hapej goja dhe të më merrte etje. Në mesditë ata ishin gri, me një tis hijeje si në të blertë në perëndim dhe, të kaltër në agim. Nuk isha i çmendur: ju betohem që sytë e saj kishin pikërisht këto tri ngjyra.

Në orët e dashurisë ata ishin të bruztë, si llumra, me

bebëzat e mëdha e nervoze. Midis buzëve, që i përshkonte një dridhmë, dilte, nganjëherë, maja rozë dhe e lagësht e gjuhës, përpëlitëse si ajo e një zvarraniku dhe qepallat e rënda ngriheshin ngadalë dhe zbulonin shikimin e zjarrtë e të përhumbur të saj që më bënte të çmendesha.

Duke e shtrënguar midis krahëve, shikoja sytë e saj dhe

dridhesha i tronditur nga nevoja për ta hequr qafesh atë kafshë dhe nga nevoja që ta sundoja pa reshtur.

Kur ecte nëpër dhomë zhurma e çdo hapi të saj më jepte një goditje në zemër; kur fillonte të zhvishej, ajo e linte fustanin t’i binte dhe dilte pise dhe rrëzëllore midis rrobave të saj të rëna përreth; përmes gjymtyrëve, gjatë krahëve dhe këmbëve, në gjoksin gulçues, unë ndieja një përhumbje të pafund dhe të urryer.

Një ditë u kujtova se ajo ndihej e lodhur nga unë. E pashë në sytë e saj ndërsa po zgjohej. Çdo mëngjes, i përkulur mbi të, prisja shikimin e parë të saj. E prisja me tërbim, urrejtje, përçmim nga kafsha e fjetur, skllav i së cilës unë isha. Por kur e kaltra e zbehtë e bebëzës, një e kaltër e kulluar si uji dukej ende e fikur, e lodhur, e sfilitur nga përkëdhelitë e mëparshme, e ndieja veten të mbështjellë nga një afsh i menjëhershëm dhe që më digjte, duke e bërë më të ashpër afshin tim. Atë ditë kur ajo hapi qepallat, pashë që shikimi i saj ishte mospërfillës dhe bosh, pa pikën e dëshirës.

Ah! e pashë, e mësova, e ndjeva, e kuptova menjëherë. Kishte marrë fund, fund për gjithmonë. Dhe këtë e provova çdo orë, çdo minutë.

Kur me krahë e me buzë doja ta tërhiqja nga vetja, ajo kthehej nga ana tjetër duke mërmëritur: – Lërmëni të qetë! – ose: – Jeni i urrejtshëm – apo edhe : – Nuk më lini fare të qetë!

U bëra xheloz, xheloz si një qen dhe dinak dyshues,

shtirak. Isha i sigurt se nuk do të vononte dhe një tjetër do të fillonte t’ia rizgjonte ndjenjat.

U bëra xheloz i tërbuar; por s’jam i çmendur; jo, sigurisht që s’jam i tillë.

Prisja; oh! Përgjoja; s’do të mund të më tradhtonte; por mbetej e ftohtë, e papranishme. Ndonjëherë më thoshte; – Burrat më ngjallin neveri. – Dhe kjo ishte e vërtetë.

U bëra xheloz për të, për gjithçka: xheloz për mospërfilljen e saj; xheloz për vetminë e netëve të saj; xheloz për sytë e saj; për mendimet që i ndieja të urryera si gjithmonë; xheloz për gjithçka që arrija të vija re. Dhe nëse ndonjëherë në zgjim e sipër shikimin e kishte të mekur, i cili më parë ishte pasojë e netëve tona të zjarrta, sikur epshi të kishte rizgjuar dëshirat e saja, e ndieja veten të mbytur nga hidhërimi, dridhesha nga zemërimi dhe më kapte një tërbim sa më vinte ta mbysja, ta kërrusja nën gjunjët e mi që duke e shtrënguar për fyti, ta detyroja të rrëfente të fshehtat e turpshme të zemrës së saj.

Jam i çmendur ? Jo.

Gjersa një mbrëmje e ndjeva se ishte e lumtur. Ndjeva që dridhej nga një pasion i ri. S’isha i sigurt, shumë i sigurt. Dridhej njëlloj si pas përkëdhelive të mia; vështrimi i saj flakërinte, duart e saj përvëlonin, i gjithë trupi i saj drithërues përhapte atë erë dashurie që më kishte bërë si të çmendur. U hoqa sikur s’kuptova gjë, por në mendjen time e kisha futur në rrjetë.

Megjithatë s’arrija të zbuloja gjë.

Prita një javë, një muaj, një stinë të tërë. Ajo lulëzonte e mbështjellë në flakërimat e një dashurie të panjohur, kënaqej e lumtur nga ato përkëdheli të pakuptueshme.

E kuptova menjëherë ! nuk jam i çmendur, ju betohem, nuk jam i çmendur.

Si mund të shpjegohem më qartë ? Si t’ia bëj që ju të më kuptoni më mirë? Si ta shpreh një gjë kaq të urrejtshme dhe të pakuptueshme ?

Ja si e kuptova.

Një mbrëmje, jua thashë, një mbrëmje ajo u kthye nga një shëtitje me kalë, me mollëza të përflakura, me gjirin drithërues, me këmbët që s’e mbanin, me sytë e mavijosur. U lëshua mbi një karrige të vogël përballë meje. E kisha parë dikur kështu! Ishte e dashuruar ! S’gabohesha !

Ndjeva të më merreshin mend dhe, për të mos e parë, u ktheva nga dritarja. Pashë një shërbëtor i cili duke mbajtur për freri kalin e saj të bukur që tërhuzej, po e çonte në stallë.

Edhe ajo e ndiqte me vështrimin e saj kafshën e vrullshme dhe çukërmuese. Dhe kur kafsha u zhduk, atë e zuri gjumi menjëherë.

E kalova gjithë natën duke menduar; më dukej se po arrija të kuptoja disa të fshehta për të cilat deri atëherë as që kisha dyshuar. Kush mund ta hetojë vallë mbrapshtinë e ndjenjave të grave? Kush mund t’i kuptojë tekat e tyre të padëgjuara dhe kënaqjen e fantazive ende më të e çuditshme ?

Gjatë gjithë mëngjeseve, duke zbardhur dita, ajo galoponte në fushë e në pyll dhe kthehej përherë e këputur si pas një dashurie të tërbuara.

E mora vesh! Tani isha xheloz për atin nervoz galopues; xheloz për erën që përkëdhelte fytyrën e saj, kur lëshohej në ato vrapimet e çmendura; xheloz për gjethet që i puthnin veshët, kur kalonte; për reflekset e diellit që i binin mbi ballë përmes degëve; xheloz për shalën që e mbarte dhe që ajo e shtrëngonte mes kofshëve.

Ishin të gjitha këto gjëra që e bënin të lumtur, që e entuziazmonin, e ngopnin, e rraskapitnin dhe ma bënin të pandjeshme dhe gati të zalisur.

Vendosa të hakmerresha. U bëra i sjellshëm me të dhe gjithë përkujdesje. I zgjasja dorën që ta mbaja kur ajo hidhej në tokë pas kthimit nga vrapimet e saja të shfrenuara. Kafsha e harbuar më sillte me shqelma, ajo e zbuste duke i përkëdhelur qafën e përkulur, e puthte në flegrat fërgëlluese dhe nuk fshinte as edhe buzët; dhe era e trupit të saj të njomur si e ngrohtësisë së shtratit, përzihej në fejzat e mia me duhmën e vrazhdët të kafshës.

Prita ditën dhe orën e përshtatshme. Çdo mëngjes ajo kalonte nëpër të njëjtin shteg, përmes një pylli me mështekna që futej si pykë në të.

Dola para se të zbardhte dita me një litar në dorë dhe me pistoletën e fshehur në gji sikur po shkoja të ndeshesha në duel.

Arrita me vrap në rrugën që pëlqente ajo; shtriva litarin midis dy pemëve dhe u fsheha mes barërave.

Vura veshin në tokë; ndjeva trokun që larg; pastaj e pashë atë të vinte me të katra atje poshtë nën kurorën e degëve.

Oh! S’u gabova! Ishte siç mendoja ! Ajo ishte e hareshme, faqet i kishte të purpuruara dhe marrëzinë në sy; lëvizja e rrëmbyer e vrapimit e bënte t’i fërgëllonin nervat me një kënaqësi të vetme dhe të furishme.

Kafsha u pengua në litar me të dyja këmbët e prapme dhe u rrokullis me brinjët e thyera. Ajo ra në krahët e mi. Jam aq i fortë sa mund të mbaja edhe një ka. E hodha përtokë dhe iu afrova Atij që po na vështronte. Ai kërkoi të më kafshonte akoma, por unë i vura pistoletën në vesh … dhe e vrava…sikur të ishte njeri.

Rashë përtokë dhe unë me fytyrë të shënjuar me dy kamxhikë dhe meqenëse ajo m’u vërsul mbi kurriz ia zbraza në bark plumbin që më kishte mbetur.

Më thoni, a jam i çmendur ?

Përktheu: Faslli Haliti

DITE TE ZJARRTA

June 15, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa*/

…Ishte mbrëmje. Fatosi po dëgjonte emisionin qëndror të lajmeve. Spikerja, me një zë që dukej sikur nuk ishte i zakonshëm, po tregonte për një demonstratë që ishte zhvilluar në qendrën e studentëve në kryeqytet. Fatosit i dukej sikur zëri i saj dridhej. Fliste, por herë pas here, pushonte dhe pas disa sekondave fillonte përsëri.

– E ka nga emocionet, – mendoi Fatosi.

Spikerja fliste për një djalosh, student i fakultetit juridik, që ishte vënë në krye të studentëve. Ajo fliste dhe Fatosi dëgjonte. Një ndjenjë nostalgjie e kishte pushtuar. Nuk e di sepse por nga sytë i rrodhën dy pika lot.

– Babi, çfarë ke? – e pyeti vajza që porsa kishte ardhur.

– Filloi! Filloi! – i tha ai me një zë të gëzuar.

– Kush filloi?

– Furtuna. Furtuna e madhe që do të fshijë nga faqja e dheut përbindëshin që na shpërfytyroi, që na sakatosi dhe depersonalizoi.

Shikonte në ekran studentët që njëzëri thërrisnin: E duam Shqipërinë si gjithë Europa dhe para syve i dilte fëminia e tij. I dilnin shkrepat dhe gërxhet nëpër të cilat ishte detyruar të kalonte.

– Edhe ne kështu u ngritëm kunder tiranisë, – i tha së bijës. – Por atëherë ishim në gojën e ujkut dhe duhej të luftonim në ato kushte.

Fatosit iu shfaq para syve gjithë e kaluara e largët. Iu kujtuan ditët kur ai së bashku me dy shokët e tij, Mondin dhe Janin, fshehurazi shpërndanin trakte nëpër rrugët e qytetit.

I lindi ideja të shkruante diçka. Por për çudi asgjë nuk i vinte ndër mend për ta hedhur në letër. U mundua më kot për një kohë të gjatë, por frymëzimi nuk donte që nuk donte t’i vinte. U ul në kolltuk, mori një libër dhe filloi ta lexoj por, shpejt e kuptoi se nuk mbante mend asgjë nga ato që kishte lexuar. Hoqi dorë.

Ndërkohë dëgjoi tingujt e një kënge të njohur. Nga shtëpia pranë vinte zëri i radios, volumi i së cilës ishte hapur aq shumë sa dëgjohej në të gjithë bllokun. Ky ishte zakoni i njerëzve në atë kohë. Dueti italian Albano dhe Romina Pauer po këndonin këngën Libertá. Vargjet e saj kumbonin fuqishëm në veshët e tij

Një ndjenjë e çuditëshme e pushtoi. Ishte një ndjenjë dhimbjeje dhe krenarie. Kush ka provuar robërinë mund t’i ndiejë më thellë vargjet e kësaj kënge. Ndjenja e lirisë, për të cilën kishte luftuar që fëmi, e bënte që t’i dridhej zemra dhe t’i rridhnin lotë nga sytë.Para syve i doli e kaluara.

…Mblidheshin çdo pasdite dhe shkruanin traktet. Kur errej i ngjisnin mureve të rrugicave dhe shesheve të qytetit. Në mendjen e tij ato rrugica dhe sheshe kishin mbetur ashtu si ishin atëherë. Vrenezi e Muradija, Varoshi e Tophanaja, Çolja e Kumja, Sheshi Kateqit e Sheshi Pashait i dilnin para syve me traktet në muret e tyre.

Ishin ditë të turbullta. Shpesh herë monotoninë e përditëshme e prishnin avionët e huaj që gëvishtnin qiellin shqiptar dhe që shoqëroheshin me një breshëri të paparë kundërajrorësh e mitralozësh që mundoheshin t’i godisnin, por asnjëherë nuk ia arrinin qëllimit. Avionët hidhnin trakte ku bëhej thirrje për kryengritje të armatosur. Njerin prej këtyre trakteve Fatosi e kishte gjetur në taracën e shtëpisë. E kishte hapur dhe në krye të tij kishte lexuar:

“Për Liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!”

Më poshtë vijonte thirrja për t’u ngritur kundër sistemit totalitart dhe në fund nënshkrimi:

Komiteti Kombëtar “Shqipëria e Lirë”.

Ky trakt iu ngulit në mendje dhe, në mënyrë të veçantë, shprehja e shkruar në krye të tij, një shprehje nacionaliste shqiptare, që tregonte përse kishin luftuar ndër vite bijtë e këtij kombi. Ndoshta ishte ky një nga shkaqet që ai së bashku me dy shokët e tjerë, Mondin dhe Janin, të krijonin organizatën antikomuniste “Atdhetari” dhe të shpërndanin trakte në qytet. Në krye të çdo trakti shkruanim shprehjen:

“PërLiri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!”

Para se të fillonin aktivitetitin Fatosi kishte vrapuar në shtëpi ku kishte marrë një flamur pa yll, që e ëma e ruante në sëndukun e saj dhe që dikur e vendosnin mbi portën e hyrjes së shtëpisë në ditën e Festës Kombëtare. E shtruan mbi tavolinë dhe duke vendosur duart e djathta mbi shqiponjën dykrenore u betuan:

“Për liri, pë Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!”

Duke shqiptuar këtë shprehje, ndien t’u lageshin sytë. Ishin lotë dhimbje për lirinë, për atë që u kishte munguar me vite.

Mësimet pothuajse i kishin harruar fare. Ishin në vitin e parë të gjimnazit. Po afronte fundi i vitit shkollor. Një ditë i thirri, Harilla, drejtori i shkollës.

– Përse kjo rënie në mësime?- u tha. – Ju jeni nxënës të shkëlqyer.

Ata rinin të heshtur. Nuk dinin si të përgjigjeshin. Me veten e tyre mendonin se ishte pikerisht drejtori ai që i kishte mësuar ta donin atdheun dhe lirinë dhe për to të sakrifikonin edhe jetën, po të ishte nevoja. Atyre iu kujtohej se kur drejtori fliste per lirinë (ai u jepte lëndën e letërsisë), deklamonte vargje të tilla si këto:

Të kisha ah, fuqi prej perëndie,

T’i jepja shkelmin kësaj gjithësie,

Dhe të krenja botë tjetër ku të kishte,

Çdo plotësim dëshire e lirie!

Mendonin se ëndrrat mund të realizoheshin vetëm me traktet e tyre. Mendonin se ishin të pakapshëm. Por, një ditë, ato u ndërprenë. Ishte maj kur Dhimitri, punonjësi i ofiçinës së qytetit, që më vonë do të merrte, si shpërblim për shërbimin e kryer, bursë studimi në shkollën e aviacionit në Bashkimin Sovjetik, i denoncoi në organet e Sigurimit të Shtetit.

Kështu filloi kalvari i përndjekjeve dhe secili prej tyre ndoqi rrugën që i kishte caktuar fati. Jani me temperamentin e tij të rrëmbyer u mundua të çante perden e hekurt, duke marrë rrugën e emigrimit, por nuk i eci. Një sëmundje e rëndë e ndau nga jeta, kur sapo kishte filluar ta jetonte atë, kur sapo kishte filluar të bëhej diçka. Mondi i matur dhe i ngadaltë u end për vite të tëra nëpër fshatrat e veriut të vendit duke kënduar me zërin e ëmbël këngën e tij të preferuar ‘’Erëza Malore‘’. Ndërsa Fatosi i qëndroi besnik qytetit duke ngritur mure, duke ëndërruar për të ardhshmen, duke ëndërruar për lirinë.

Albanua me Rominën kishin kohë që e kishin përfunduar këngën e tyre. Kurse atij vazhdonin t’i buçisnin në vesh vargjet e saj: Io vivrò per avere te!

Shikonte studentët e Universitetit të Tiranës që marshonin nëpër rrugët e kryeqytetit me parullat për liri dhe demokraci dhe në to vështronte rininë e tij në ato ditë të zjarrta. Mendonin se do të ishin të përjetshëm, se nuk do të kishte forcë në botë që mund t’i ndalonte. Por mosha në të cilën ishin, nuk i lejonte të shihnin realitetin.

Tanimë kohët kishin ndryshuar. Vala e lirisë ishte përhapur në të gjithë Lindjen, vendet e të cilave kishin muaj që e kishin fituar. Nuk mund të mbetej prapa Shqipëria. Mjaft ishte vonuar deri më sot. Koha nuk priste. Rinia ishte ngritur më këmbë. Ishte ajo që kishte marrë përsipër përmbysjen e madhe, të ëndërruar dhe të larë me gjak dhe vuajtje për gati një gjysmë shekulli.

*Kjo ditë kishte arritur.