Çerçiz Loloçi/

Promovohet në librari “Onufri” romani i shkrimtarit Bujar Skëndo.

Në takimin e organizuar para pak ditësh në Librarinë “Onufri”, në prani të kamerave të disa TV-ve, ishin të pranishëm shkrimtarë, studjues të letërsisë, poetë e lexues të shumtë, botuesja Enxhi Hudhri. Ishin, gjithashtu, bashkëshortja e këngëtarit të madh zonja Rozalba Merdani dhe djali Geri Merdani. Po ashtu, edhe motra e kompozitorit të famshëm Kastriot Gjini, zonja Luljeta Gërmenji.

Promovimin e moderoi redaktorja e romanit Kadia Dedja.

K. Dedja: Romani “Dëshmitari i rremë” merr shkas nga ngjarje të vërteta të ndodhura 54 vjet më parë, pikërisht pas Festivalit të 11-të të Këngës në Radio Televizion dhe që u pasua me dënimin dhe ndëshkimin e shumë protagonistëve të këtij festivali. Përse pritët kaq gjatë për ta shkruar?

B. Skëndo: Nuk kam një përgjigje të saktë për këtë pyetje. Dhe ndoshta, as nuk mund të ketë. Por në kujtesën time dhe të gjeneratës sime kjo ngjarje ka lënë shenja të forta, të pashlyeshme nga koha. Unë e ndieja praninë e saj, por nuk guxoja ta prekja. Dhuna e përbindshme ndaj artistëve, shtypja, fyerja e rëndë e qindra mijëra adhuruesve të këngëve të Sherif Merdanit, nga njëra anë dhe urrejtja ndaj artit e artistëve, arrestimi, dënimi me burg, syrgjynosja nëpër miniera e kantiere, ishte një tradhëti e pacipë e diktaturës ndaj një një brezi të tërë admiruesish për prirjet e reja të letërsisë e arteve dhe posaçërisht për këngëtarin Sherif Merdani dhe të këngët e tij. Nuk e tepëroj aspak të them se ai ishte “Xhon Lenoni” i brezit tonë. Romani lindi nga pakënaqësia e thellë, refuzimi, trishtimi, zemërimi ndaj asaj diktature të etur për dhunë e burgime artistësh. Vërtet tepër vonë, 54 vjet, por kur nisa ta shkruaj romanin, nuk m’u deshën më shumë se pesë muaj për ta mbaruar. Shkrimtari nuk shkruan kurrë nga lumturia. Nobelisti hungarez i këtij viti thoshte se shkruan nga pikëllimi për fatet e zymta të njerëzimit…

K. Dedja: Sandër Baraj (dëshmitari i rremë) dhe Seran Mejdani (Sherif Merdani), dy personazhet qëndrore të romanit, përfaqësojnë dy forma të kundërta përballë sistemit dhe vetvetes. Si e konceptuat këtë kontrast?

B. Skëndo: Janë dy figura antitezë që përballë njëri tjetrit zbulojnë vetveten dhe tjetrin. Kështu funksionon zakonisht në jetë dhe në letërsi. E mira përballë të ligës. Më e mira përballë më të ligës. Serani- Sandri janë dëshmi artistike të kësaj të fundit. Talenti nga njëra anë dhe mediokriteti nga ana tjetër. Njeriu i vlerave të larta dhe karikatura. Këngëtari me talent hyjnor, njeriu I vlerave të larta morale dhe dëshmitari i rremë, i pistë, mashtrues, shitës i shpirtit tek një blerës edhe më i pështirë, diktatura.

K. Dedja: Sa e rëndësishme është për juve të theksoni këtë kontrast?

B. Skëndo: Po ky kontrast është vetë romani. Kështu është konceptuar. Romani është një himn për këngëtarin e rinisë të viteve ’70- ’80 Sherif Merdani dhe të gjithë artistët e mëdhenj që u dënuan si Bujar Kapexhiu, Mihallaq e Edi Luarasi dhe dhjetra të tjerë nga teatri, drama, piktura… Dhe përballë tyre diktatura përplot me spiunë, dëshmitarë të rremë, sigurimsa, sekretarë të parë, hetues, prokurorë. Nga fundi i piramidës deri në majë të saj. Të gjithë të etur për dhunë, burgime e pushkatime, armiq të kulturës e artit. Një qarkore e partisë sipas së cilës çdo rreth, çdo qytet, siç ka planet e realizimit të korrje- shirjeve, duhet të ketë edhe planet e zbulimit dhe dënimit të armiqve të tij. Pas kësaj, në qytetin provincial të Librazhdit zorëron një klimë terrori, frike e ankthi të pandërprerë. Nisin arrestime, dënime të rënda. Përgatitje dosjesh për arrestime të reja, si dosjet e dy poetëve nga fshati Bërzeshtë që u pushkatuan për poezi gjoja armiqësore, moderrniste…

Diskuton Sadik Bejko, shkrimtar i mirënjohur, studjues, bashkëautor i parathënies: Romani “Dëshmitari i rremë” është një monument që Bujari i ka ngritur Sherif Merdanit. Por edhe një simbol për gjithë artistët e dënuar e të persekutuar nga diktatura pas Festivalit të 11-të. Por dëshiroj të theksoj se këta artistë nuk u dënuan vetëm nga diktatura, por edhe nga heshtja e shoqërisë së kohës. Romani është shkruar bukur, me stil të rrjedhshëm dhe gjetje interesante formash strukturore, sikundër edhe dy romanet e mëparshme. I uroj sukses Bujarit.

Fjala i jepet zonjës Rozalba Merdani, bashkëshortja e këngëtarit të madh: “Për mua dhe Gerin ishte shumë befasuese të merrnim vesh se një roman i ishte kushtuar njeriut tonë më të shtrenjtë. Nuk e kishim idenë se mund të ndodhte diçka e tillë: Të shkruhej një roman për Sherif Merdanin. Por ja që ishte e vërtetë. Zoti Skëndo ka shkruar një roman të shkëlqyer për një artist të madh si Sherifi. Nga dosja që kemi në shtëpi, kam kuptuar personin e vërtetë që fshihet pas titullit, personazhi Sandër Baraj. Në roman ndihet neveria për dëshmitarin e rremë, të cilin e kemi takuar një herë bashkë me Sherifin në Tiranë, pas viteve ‘90. Sikundër ndihet adhurimi në përshkrimet psikologjike dhe shumë detajeve artistike për këngëtarin e admiruar nga brezat e asaj kohe. Romani ka një vërtetësi rrëqethëse, stil dhe shumë dashuri në përshkrimin e heroit, Seran Mejdanit. Është vërtet një monument artistik që shkrimtari Bujar Skëndo i ka ngritur bashkëshortit tim, Sherif Merdanit. Për mua gjithçka ishte shumë prekëse. Duke e lexuar romanin kam përjetuar momente të paharrueshme. I jemi shumë mirënjohës shkrimtarit. Ka shkruar një roman të jashtëzakonshëm. E falënderoj”…

Luljeta Gërmenji, motra e kompozitorit Kastriot Gjini (që në roman vjen me emrin Olti), pasi e vlerësoi romanin, solli kujtimet e saj për një kartolinë që Sherif Merdani i kishte dërguar nga burgu i Burrelit kompozitorit të këngëve të tij, Kastriotit, me rastin e një Viti të Ri. “Kishte edhe katër vargje me nëntekst që vetëm Kastrioti i kuptonte, u shpreh ajo. – E kemi ruajtur atë kartolinë për vite të tëra. Por për fat të keq nuk e kemi më. Diku ka mbetur, gjatë transferimeve të familjes nga një shtëpi në tjetrën. Ndoshta është diku, në bibliotekë, por deri më sot, megjithë kërkimet, nuk e kemi gjetur. Faqet e librit në të cilat shkrimtari ka përshkruar një vizitë imagjinare të Oltit në qelinë e Seranit, ishin mjaft të ndjera, ishin të mrekullueshme. E përgëzoj shumë zotin Bujar Skëndo”.

K. Dedja: Në burg Seranit i shfaqet një ëndërr- hije, një vizitë e pazakontë nga miku dhe krijuesi i këngëve të tij, Olti, që ju e jepni me një togfjalësh shumë të bukur, “vizitë e ëndërrt”. Një gjetje interesante, mbresëlënëse.

B. Skëndo: Të falënderoj për vlerësimin. Kjo vizitë, si të thuash, prej ëndërre, e vetmja në qelinë e Seran Majdanit, ishte tepër mallëngjyese për këngëtarin. Mes përgjumjes dhe mosfjetjes ai dallon midis errësirës së qepallave dhe “natës së përhershme të qelisë”, hijen e mikut të tij të shtrenjtë. Një skenë plot mistere e kumte. I kishte bashkuar talenti, kjo dhunti e natyrës, kjo dhunti e Zotit. I kishte ndarë diktatura. Dhe njëkohësisht, u kishte burgosur edhe këngët e mrekullueshme. Atë ditë që jam ulur përpara laptopit, siç ndodh zakonisht me shkrimtarët, nuk e kisha idenë çfarë do shkruaja. Por pasi kisha shkruar dy- tre radhë pavetëdijshm, po kuptoja çfarë po shkruaja. Nuk po u besoja syve. Ndërkaq, vetëdijshëm kisha “dalë nga mjegulla”. U ndjeva aq i lumtur. I gëzuar për gjetjen e “vizitës së ëndërrt” dhe dialogut midis të burgosurit dhe hijes se kompozitorit më të talentuar të kohës. Iu riktheva sërish dhe shkrova pa ndërprerje, pa lëvizur nga vendi, ato dhjetë faqe të vizitës. Për mua, por edhe për disa lexues, janë nga faqet më të bukura të romanit. Në mos më të bukurat.

Diskuton Bardhosh Gaçe, Profesor Emeritues, Akademik: “E konsideroj një prurje të rëndësishme romanin ‘Dëshmimtari i rremë’ të Bujar Skëndos për disa arsye:

Së pari, romani është një prerje e imtë e kohës, ku raporti i individei me kohën ka qenë i censuruar, i kontrolluar dhe i orientuar nga ideologjia dhe mekanizmat e saj; Së dyti. romani, përveç kujtesës, njohjes për kohën që mbart bremda vetes, ai e pasuron me një ngjarje të një natyre tipike, brenda sublektit të romanit ka ngjarje e episode artistikisht të vërteta e realiste; Së treti, autori vazhdon të pasurojë profilin e tij prej romacieri, duke krijuar një lloj kredoje për shkakun e natyrës së thellë psikologjike e psikoanalitike të mjediseve, gjendjeve dhe karaktereve, të cilët përbëjnë tharmin e qëndrueshëm të një vepre”.

Diskuton shkrimtari Izet Duraku: “Romani ‘Dëshmitari i rremë’ është një vepër e shkruar me thellësi mendimi, stil dhe forma shprehëse të gjetura. Nxjerrja që në titull e “dëshmitarit të rremë”, është diçka e re në letërsinë tonë. Nuk e kam ndeshur kund. Romani ka skena dramatike, ankth, frikëra, por edhe grotesk. Të dyja me të njëjtin synim artistik: Zbulimin sa më të plotë të tërbimit dhe verbimit të diktaturës në shtypjen, dhunën ndaj qytetarëve të vet dhe armiqësinë ndaj artistëve të vërtetë e të talentuar. E uroj Bujarin për këtë roman mjaft të mirë”.

Në promovim folën edhe mjaft shkrimtarë të tjerë.

Jonila Godole/

Më 20 shkurt 1991 u rrëzua statuja e Enver Hoxhës në Tiranë. 34 vjet më vonë, Johannes Kessler, një gazetar gjerman, kthehet për të zbuluar “të vërtetën” – dhe për të kërkuar Martën. Ajo që gjen nuk është një përgjigje e vetme, por versione të ndryshme të së njëjtës ngjarje: kujtime që nuk përputhen, dosje të paplota, heshtje që peshojnë po aq sa dokumentet. A ishte një akt spontan, apo një skenar i planifikuar? Çdo personazh – përfshirë edhe vetë statujën – e tregon ndryshe atë ditë. Në fund, pyetja nuk shtrohet më se “çfarë ndodhi”, por “si kujtohet ajo që ndodhi”.

Kjo është, pak a shumë, linja e romanit tim më të ri, “Manual rrëzimi” që rrëfehet si një kaleidoskop historish njerëzore: mes fajit, heshtjes, dashurisë dhe kujtesës, në Shqipërinë e djeshme dhe të sotme.

Kur pesë vjet më parë nisa të mblidhja çdo informacion që më binte në dorë për këtë ngjarje, nuk e dija se do të përfundonte në një vepër letrare. Librin e kam shkruar pothuajse me një frymë, për javë të tëra. Në një moment, personazhet më morën prej dore dhe më drejtuan në shtigje të tjera, të parrahura edhe për mua, që mendoja se e zotëroja temën. U jam mirënjohëse atyre, si dhe miqve e kolegëve që ndihmuan me sugjerime të vyera, ndër ta Kastriot Dervishi Dhurata Shehri Ervisa Paloka Armando Babani Çelo Hoxha Florin Zyberaj, etj.

Falë shtëpisë botuese ALBAS #ManualRrëzimi vjen së shpejti në Panairin e Librit dhe në librari.

– Mbresë nga Visar Zhiti -/

Ai vuri librin në dorën e bronztë të statujës, në dorën tjetër ishte shkopi, – i bronztë dhe ai. S’e di si i shkrepi, por po aq befasisht më pëlqeu gjetja, ai veprim. Sikur donte të thoshte që poezia duhet, edhe statujat i bën më të gjalla, që sa të shkretë do të ishin njerëzit pa poezi… edhe gurit i duhet… poezinë duhet të dish ta gjesh e ta çosh… është për kudo…E doja atë statujë. Është një lypës nga njëra anë dhe ëngjëll nga ana tjetër. Torba bëhet flatër. Kam treguaf për atë dhe herë tjetër…

Me Jani Gjonin e kishim lënë që ta pinim kafenë bashkë dhe ai erdhi te bari, ndërkaq unë i dhashë librin që kisha sjellë për atë dhe i thashë se ishte i pari nga miqtë në Chicago që ia firmosja, por dhe është i pari mik që njoha këtej para shumë vitesh e më pas ai më njohu dhe me të tjerë e si të thuash më futi në atë rutinën shqiptare të grupit, të bisedave miqësore për librat si fillim, që kalonin menjëherë dhe në politikë, se çfarë bëhej në Shqipëri e ç’duhet të bëjë lidershipi atje, opozita, po edhe në SHBA e botë, bankat, astrofizika sot, AI, artikujt deri në bezdi gazetave, hatërmbetjet, vajtjet në grup në Starbucks, vazhdimet atje, etj, etj. Jani thotë se e ka kult miqësinë dhe shokun dhe di të qëndrojë besnik.

Dolëm të shëtisnim pak, ditë e bukur nëntori, me atë ar vjeshtor rrugëve dhe unë e çova andej nga kisha “Saint Mary of the Lake and Our Lady of Lourdes” për të parë atë statujën e Timothy Schmalz te sheshi para që e pëlqej shumë, – i thashë, – ku lypësi dhe ëngjëlli janë një i vetëm dhe shkruhet “Ji mirëpritës”.
Do bënim një selfie dhe Jani i vuri librin në dorë statujës, sikur ajo po e mbante vetë me dëshirë. Libri në piedestal. Shkonin bashkë: bronzi dhe fjala, torba e lypësit dhe poezia, flatra dhe ëndrra…

ZËRI I TIM ZOT FAN NOLIT

Po shkopi i statujës? Është thjesht për t’u mbështetur në ato shtegëtimet pelegrine, ai shkop bronzi që statuja duket se e shtrëngon fort si besën, si urtësinë ku mbështetet.
Befas te shkopi m’u shfaqën rripa lëkure, litarë, sikur mbinë në tufë dhe u bë kamxhiku. Dhe m’u ndërmend poezia e Nolit, “Krishti me kamxhikun”:

Çdo i shenjt’ ideal, çdo shtëpi
Perëndie
Ishte bërë dyqan
dhe pazar tregëtie:
Kush fitonte më tepër, ay ishte usta,
Dhe kush nukë plaçkitte
ish krejt budalla…

I ka vuajtur dhe Noli shqiptarët e vet, patjetër dhe më shumë, i ka parë në Shqipëri deri në parlament dhe më lart, po edhe larg e pranë, në “Vatër”, prandaj ka dhe këtë strofë kësisoj në poezinë e tij:

Merr-e prapë kamçikun, –
Shën Pjetri u përgjeq, –
Se përndryshe kjo punë na del
mos më keq.
Përkëdhel’ u kurrizin
dhe do t’të besojnë,
Vraj-i, shtypi, dhe shtrydhi,
dhe do t’adhurojnë”.

Tani a do të duhej prapë ky inat dhe kjo thirrje? Ky shkop mefaforik? Mbase më shumë. Edhe në SHBA? Po pse jo? Do të duhej një shkop ashtu…t’ja merrnim statujës, se Jani i dha librin.
Dhe kërcënueshëm, por me dashamirësi, në mënyrë parodike, një shkop-Nol të vërvitej mbi ca vegime donkishoteske e sançopançojane, që kujtojnë se po u ndodhin përleshje patriotike me çështje gjigandeske të demokracisë, por që s’janë as mullinj me erë, por boshësia e tyre dhe kënaqësia dinake që barku amëtar po i tyre nga socialist është fryrë në kapitalist dhe…

Po kundronim statujën si për t’u qetësuar. Po ai engjëll me shkopin e udhëtimit në njërën dorë dhe librin me poezi në tjetrën, se fryma krijuese nuk humbet kurrë, edhe kur tjetri duket i varfër apo i braktisur. Statuja u shndërrua në bashkëbisedues kaq thjeshtë, madje në bashkëpunëtor, vetëm pse Jani i dha një libër, kur ka njerëz që i acaron, vjen nga edukata, nga përkatësitë e dikurshme e të tanishme, – po thoshim, zilitë… suksesi i tjetrit…
Po statujat, sa mirë, nuk flasin dhe desha ta pyesja Janit që në takimin e radhës në grup pse të mos ftohej?
– Kush?
– Statuja…

“Onufri”/

Në një nga fletoret e rinisë së hershme vazhdoj të ruaj sinopsin e një proze. Isha student i vitit të parë kur e kam shënuar, i pranuar nga kritika letrare si poet i ri me të ardhme, djalosh i pëlqyer nga vajzat dhe entuziast për jetën shoqërore që po filloja. Me një fjalë, krejt i lumtur për sa kohë në trurin tim nuk kishte përbiruar ende krimbi i dyshimit. Sa kisha filluar të ëndërroja për prozën, por pa joshje në kuptimin e vërtetë të fjalës. Nga leximi i biografive të disa romancierëve të mëdhenj klasikë e dija se shkrimi i prozës kërkonte një përkushtim tërësor, domethënë orë të tëra të kaluara çdo ditë në tryezën e punës, duke i mohuar pak a shumë argëtimet dhe kënaqësitë e jetës së një njëzetvjeçari. Për t’ia fshehur vetes arsyet thelbësore pse qasjen ndaj prozës e shihja si një ëndërr që i përkiste një të ardhmeje të papërcaktuar, thosha se nuk kam ende pjekurinë e nevojshme. Nuk e dija, në fakt, për çfarë pjekurie bëhej fjalë.

Për t’i dhënë kuptim pritjes së pjekurisë, zura të shënoja në një fletore të veçantë skelete historish që dëgjoja majtas e djathtas, tek të cilat shihja bërthama tregimesh apo romanesh. Më të shumtat prej tyre nuk më kanë vlejtur fare për shkrimet e mëvonshme në prozë, siç ndodh natyrshëm me përshtypjet mashtruese apo edhe me idetë e rreme të moshës rinore. Por është një subjekt i asaj periudhe, i cili më ka ndjekur nëpër vite, si një dhembje koke, pa m’u shqitur kurrë nga vëmendja, diçka e ngjashme me shtërzimin e një kafshe të mbarsur, e cila përpiqet gjithë kohën të pjellë dhe nuk arrin.

(Fragment nga romani)

Arben Iliazi

Lexuesit shqiptarë e njohin prej vitesh Aleksandër Çipën si gazetar aktiv, opinionist dhe eseist të shkëlqyer, që ka ndjekur jetën politike kulturore të vendit, gjë që ka ndikuar në formimin e tij si njeri dhe artist.

Por duhet thënë se edhe interesat e mirëfillta letrare i kanë tërhequr gjithmonë vëmendjen, duke e konceptuar shkrimin shkrimin si një mënyrë të ekzistencës së vet. Kam lexuar dy prej vëllimeve të tij me poezi, “Deti nuk ka portë”, “Mbi re s’ka stacione”, ku është shkrirë një pjesë e biografisë së tij. Të gjitha poezitë e përmbledhura në këta libra në tërësi përbëjnë një metaforë të madhe të jetës, që rreken në krijimin e një etnografie semiotike.  

Duke pasur një njohje të gjatë me të, gjatë viteve kur dhe unë isha i pëfshirë në gazetarinë aktive, them me bindje se ka një lidhje organike mes poetit dhe poezive të tij. Besoj se ajo çfarë është pasionuese në krijimtarinë e këtij poeti është pikërisht mënyra kryekëput individuale në të cilën ajo shfaqet. Sartre-I na mësonte të mos e kërkojmë njeriun gjithkund, por vetëm atje ku ai gjendet. Edhe ne le ta kërkojmë vlerën e konstruksionit të poezisë së Çipës vetëm atje ku gjendet.

Poezia e Aleksandër Çipës është autentike joniane; ajo është mishërim i invencionit, ose observimeve, i mundësive të pafundme të sintezave asociative, i gërshetimit të nuancave të ndryshme të të shprehurit, elementeve diskursive dhe imagjinatës së frytshme e të paanë, ku imazhet dhe mendimi gjenerojnë një qark të shkurtër emocional abstragimesh dhe konkretizimesh, si parabola të identitetit. Siç thotë vetë poeti Aleksander Çipa, emocionet dhe qasjet e tij të meditimit lidhen me 3 elementët ekzistenciale të botës njerëzore. të tokës, detit dhe qiellit. 

“Zbrisni nga qiejt ju zogj,

Krahët shkëmbeni me njerëzit,

Pendesa e ikjes prej vetes

Atyre u përket gjithherë”.

                   (Pendesa)

I ndali dallgët deti,

Mendova: nuk po merr frymë Toka!

Në kurmet tona ndalën,

Frymëmarrjet e plota.

Si dhe gjithësia, 

…ka dy anë Bota.

                   (Dy anë)

“Shpatullat nga mali e sytë tej në det,

Ç’libër të shenjtë nuk ka shkruar pritja?!

Në bregdete koha është matje prej dallge”.

                       (Pritja)

“Tirren mjegullat në maja, për velenxë bore në dimër,

Nën këmbë kanionet hapen, si një makth,si një ëndërr,

Qiellin e lartë nga poshtë, këto male shohin vëngër,

Treten isot nëpër hone, zëra që ngarkojnë ëngjëjt”.

                        (Maleve të Labërisë)

Qysh kur ka botuar poezitë e para, kam vërejtur se krijimet e A. Çipës i karakterizon një lirizëm i fuqishëm dhe një natyrshmëri e thellësishme poetike. Vitet e fundit poeti ka manifestuar shenja të avancimit të lirikës së tij, apo ndonjëherë edhe shenja të dukshme të përsosmërisë. Raportet e shumanshme ndërmjet poezisë dhe jetës pasqyrohen në atë manierë lakonike, në të cilën motivet letrare mpleksen me ato jetësore, duke ruajtur autonominë e funksionit estetik. Çipa lëvron një poezi meditative që pasqyron gjendje të caktuara ekzistenciale, që kanë një thelb romantizmi. 

Elemente thelbësore të poezisë së tij janë ndjenjat delikate, mendimi i thellë, muzikaliteti dhe imazhi befasues, ku ndërtohet një udhë etike drejt bukurisë, harmonisë dhe ekuilibrit.

Në krijimtarinë e këtij autori fjala ndihet si fjalë, dhe jo vetëm si hedhje emocionesh. Fjala me kompozimet e saj, me semantikën e saj, me formën e brendshme dhe të jashtme, përfton gjithçka dhe vlerën në vetvete – në vend që në mënyrë indiferente t’i qëndrojë realitetit.

Nëpërmjet një ligjërimi të drejtpërdrejtë lirik, autori mëton të rikrijojë një dialog poetik, duke e vënë shpeshherë edhe në brendinë e funksionit mishërues poetik.

Poezitë janë mishërim i invencionit, ose observimeve, mundësive të pafundme të sintezave asociative, i ndjesive të tij, të lidhura ngushtë me vendlindjen dhe me të gjithë shtratin e vet mitik në një regjistër gati burimor. Mitikja identifikohet në nivelin e thellë të teksteve:

“Bora nën re, unë mbi retë,

Shoh si rrënoj mitin e jetës prej Tokës,

Rrëshqas me avion drejt një kontinenti,

Duke provuar zvogëlimin e imazhit për rruzullin”.

                          (Mbi re s’ka stacione)

“Rrugës Llogara-Himarë

Deti është vetëm dhe unë jam në rrugë,

Si hala më shpojnë mungesat që s’rreshtin.

Jam nisur në Himarë të gjej tim At,

Homerik i parënë, bard që s’humb vreshtin.

Shkel brigjet me vrull, zog i pastinë,

Mbërrita kaq shpejt tek zall i Çezarit.

Të gjitha historitë i bëra stivë,

Homerit a Odiseut t’i flas të parit?!?

Zalli dhe rëra qysh në zanafillë, 

Janë triumfi mbi Detin dhe dallgët plaka.

Aty ku zgjohen gjithë metaforat antike,

Shfaqen e shuhen ngjyrat e rralla.

S’ka mite që lindin dhe mite që vdesin,

Në brigjet e vjetra të visit Himarë.

Aty veç derdhen në gjenerata zënkat,

Për atë që s’kthehet dhe, atë që s’është marrë.

Në ecje më zunë ca tinguj kambanash,

Një meshë e kaltër s’e di ç’frymë jep!

Në visin homerik të kohës sime,

Ka përherë grimca për libër të shenjtë”.

Poezia e A. Çipës qëndron midis të shkuar dhe të tashmes, simbolit dhe substancës, perceptimit dhe të krjuarit, ideales dhe reales. Në botën që shpalos poeti para lexuesit ngjan se është e vështirë të dallohen përvijimet e një realiteti  të mirëfilltë, që synon diku.

Në disa poezi, nëpërmjet vargjeve si: “Bota është e kallur në qiej pa anë/Dy sy na mjaftojnë të shohim ç’na duhet…”, poeti bën thirrje për rigjallërimin e imagjinatës, me një theksim të magjikes, të së rastësishmes, irracionales, simboleve ose ëndërrave. 

Impresionizmi i tij e kap jetën në mënyrë krejt individuale nëpërmjet një mekanizmi stilistik të posacëm, herë herë shpërthyes e befasues.

Në poezinë e tij ndihet edhe fryma e ankthit metafizik dhe absurditeti i gjendjes njerëzore. Poeti ka mësuar të njohë në thellësi gjendjen njerëzore, vlerën e njeriut dhe të dashurisë njerëzore.

“Ka vite që korrierët e krejt postave nëpër botë,

Nuk sjellin e as shpien asnjë letër dashurie.

Ky dimër i tmerrshëm në kohë të ngrohjes globale,

Një Antarktidë ngrirje ka, në shpirt të kësaj njerëzie…”.

                                 (Nuk ka më letra dashurie)

***

Poeti ka disa poezi të ndjera për “gjuhën e dheut”, siç e quan ai gjuhën tonë.

Duke nderuar me një respekt sublim, me solemnitet e magjepsje gjuhën shqipe, Aleksandër Çipa ka bërë një zgjedhje vevetiu kulturore. 

“Po biri, djali im, si e ka shqipen?

Gjuhën e dheut a e flet dhe së largu?

Me cirkun tim e ushqeva ati im,…

Dhe kokën e mban si gjyshi, kah pragu…

Kah pragu, ati im,

Kah pragu!

                                            (Breznitë) 

Ja çfarë shkruan poeti pak kohë më parë në një status publik:

“Unë jam adhurues i gjuhës sime amtare Shqipe, dhe kam disa arsye specifike për mbartjen e këtij adhurimi:

Kur nisa ta artikuloj në fjalët e para, im At, poet i këtij vendi, më zgjodhi disa fjalë të shtrenjta e të shenjta si: shqiptar, atdhe, këngë, poezi, letërsi, mëmëdhe, babë, mëmëzonjë, jashtënesh, etj., etj. Dhe shqipja e vendorigjinës sime Pilur, në këngë e poezi, ishte dhe mbetet më e bukur se çdo bukuri e këtij versioni të folur në ato vise…Kur fitova rrjedhshmërinë e përdorimit të shqipes nisa ta krahasoja atë me të folmen e një vendi fqinj e cila më ish e huaj dhe nuk më arriti dot ta kisha gjuhë të menduari si gjuhën time amtare. Në kohën e rritjes, rinisë dhe madhimit tim moshor, shqipja m’u bë gjuha magjike që më rridhte e rrjedh si veshje e plotë dhe e kadifejtë mendimesh. Adhurimi im për këtë gjuhë, m’u bë detyrë për ta brumosur dhe zotëruar edhe dy djemtë e mi tashmë të mërguar, sepse kjo është ndër gjuhët e rralla në botë që pati martirët e saj në të shkuarën. Rilindësit themelonjës të bukurisë afirmuese të Gjuhës Shqipe, lanë apelin mëtonjës dhe testamental: ” Mblidhmani gjakun! Bëmani bojë, të mësojnë alfabetin fëmijët e Shqipërisë!”

Gjuha amtare është vlera e identifikimit tim në botën me shumë gjuhë. Unë e dua adhurueshëm këtë gjuhë se jo vetëm e mora si trashëgim nga lindësit dhe paraardhësit e mi, por po e mbart si të tillë dhe tek pasardhësit…”

Gjuha e poetit A. Çipa të befason me veçantinë e saj. Ajo pasqyron me saktësi unin e brendshëm dhe botën e jashtme.

Çipa, në poezinë e tij, grishet të shfytëzojë dhe të përdorë, pa bërë as më të voglin dallim, të gjithë elementët e gjuhës sonë të bukur shqipe, në të gjitha aspektet themelore dhe në të gjitha variacionet e funksioneve të saj.

Funksioni poetik i gjuhës në krijimtarinë e këtij autori duket në orientimin e mesazhit, në dikotominë themelore të shenjave dhe objekteve,

në të cilën ky funksion i mbivendoset funksioneve të tjera të gjuhës.

Kështu, poezia epike, e shprehur gramatikisht në veten e tretë, zotëron funksionin referencial të gjuhës; lirika, e orientuar drejt vetës së parë, është ngushtësisht e lidhur me funksionin emotiv; poezia e vetës së dytë  ka të ngulitur funksionin konotativ.

Funksioni emotiv zbulohet nëpërmjet metaforave, metonimive, pasthirrmave, asonancave apo konsonancave, aliteracioneve apo elipseve, që krijojnë harmoni imitative dhe mundësi të vecana të organizimit sintaksor të veprës poetike për të rritur efekte e vecanta stilistike e kuptimore. Apo figura të sintaksës poetike si elipsa, iversioni, konversioni, kiazma etj. Me plot formacione emotive ato i japin atmosferë gjithë shprehjes poetike, në të gjitha nivelet: fonetike, gramatikore dhe leksikore. 

“Në një pikë dite është një pikë jete. 

Pikë, pikë shkon jeta nga dita në ditë. 

Nuk gdhend gurin, por shton rrudhë dhe thinjë…

Pikë, pikë shkon jeta ditë me ditë… 

…në kohë të njeriut me iluzione dhe punë….”

Gjuha e poezisë së A. Çipës  është  e kondensuar dhe ekspresive. 

Autori e koncepton tekstin estetik si tërësi shenjuese të organizuar në nën njësi funksionale ose në hapësira tekstore, që kanë një marrëdhënie të motivuar mes tyre, ku tërësia shenjuese paraqitet si hierarki shndërrimesh semantike. Edhe po të përqëndrohemi te dallimet në strukturën ritmike, ngjashmëritë  e ndryshme që lindin në nivelin fonetik të secilës poezi krijojnë një thurje të papërsëritshme kuptimesh.

Problemi me të cilin ndeshemi kohët e fundit është zbehja e gjuhës deri në përcudnim, rendja kot më kot pas fjalëve të huaja dhe “puritantizmave” pa kuptim, me një përkorje të tmerrshme, mjaft e disfavorshme për letësinë tonë kombëtare të kultivuar. Këto e rëndojnë artin dhe e kthejnë në një lloj tabuje, duke krijuar ambivalenca ndjesore.

Thuhet që fjalët janë metafora të mendimeve, që gjuhët fonetike të popujve janë metafora të vecanta të shpirtit të tyre. Që të kemi një letërsi autentike, shkrimtarët  duhet të jetojnë nën hijen e ngrohë të identitetit të tyre kulturor. Gjuha  është elementi kryesor identitar, është energjia e shpirtit krijues, Shtetet evropiane shumë herët e kanë formuar identitetin e tyre në bazë të vlerave kulturore të rrënjosura thellë në gjuhë. Jo më kot edhe ata që kanë lindur në një vend me letërsi të madhe kanë shkruar në gjuhën e vet, me të folmen e tyre të veçantë.

Gjuha shqipe, në një rrugëtim të lashtë të sajin, mbart gjurmët që e shenjuan, por mbi të gjitha
mbart e sendërton konstitucionin mendor e shpirtëror të kombit tonë. Pikërisht në këtë gjuhë, nga shkrimtarë të njohur shqiptarë, janë shkruar kryevepa të formatit evropian.