HASAN GREMI

Tregim/

Java e parë e pranverës në atë vit erdhi herë m shira të beftë, herë me kthjellime, po kjo nuk i pengonte nxënësit të bënin fizkulturën e mëngjesit dhe të shprehnin njëzëri gatishmërinë ndaj Atdhet “Gjithmonë gati!” para se të fillonin mësimin. (Besoj se gjeneratave u kujtohet). Bledi, një nxënës i klasës së shtatë, që shquhej për futboll, po u shmangej fizkulturës së mëngjesi, se nuk çohej shpejt dhe më shpesh u shmangej detyrave të shtëpisë që jepnin mësueset e lëndëve. Disa herë e ëma ishte ndjerë keq në mbledhjet e prindërve, kur mësuesja kujdestare i bënte të ditur neglizhimet e tij… Atë pasdite koha ishte treguar bujare me diell pranvere dhe Bledi kishte luajtur futboll deri vonë me shokët e pallatit në një nga sheshet e lulishtes në krahë të ekspozitës “Shqipëria Sot”, ( e kujtojmë me nostalgji hijeshinë e pishave, të luleve dhe të shesheve plot bar ku kënaqeshin fëmijët duke lujtur, sot asnjë gjurmë e saj) u kthye në shtëpi i lodhur. Sa hëngri diçka, e mundi gjumi. Detyrat e gjuhës dhe të matematikës nuk i bëri dot. Në mëngjes prindërit ikën në punë. Mendoi si ta justifikonte te mësueset këtë rast të përsëritur, po shpejt i erdhi një mendim që iu duk i besueshem. Gjeti në sirtarin e komosë një top të vogël fashoje dhe shpejt preu një pjesë të mjaftueshme. I ra ndërmend që komshiu përballë kishte lyer shtëpinë një ditë më parë dhe kishte lënë kovat bosh para derës kovat bosh që t’i flakte. I mblodhi mbeturinat e bojës rozë në kovën bosh, leu një pjesë të fashos që fashoi pëllëmbën e dorës së djathtë dhe u nis për në shkollë. Në thellësi të fashos boja rozë ngjante si gjak i mpiksur. Sa hyri në oborr të shkollës , shokët e klasës e rrethuan dhe e pyetën të shqetësuar: – Uaaa, Bledi, çfarë të ka ndoshur? Me zë të ulët u përgjigj: – Na erdhën drutë dje dhe ndihmova babin t’i prisnim bashkë me sopatë. – (Ngrohja dhe gatimi atëherë bëhej në sobë me dru). – Pa dashje preva dorën. Një “Uaaa”, u dëgjua nga shokët. Ndërsa Kela, komandatja e klasës, i tha me keqardhje: – Ulu në stol, mos u rreshto për fizkulturën e mëngjesit! Bledi eci kokëulur drejt stolit, u ul dhe, sa mbaroi fizkultura, u fut në rresht me shokët dhe ecën drejt klasës. U ul në bankën e vet dhe vuri sipër saj dorën e fashuar. (Në atë kohë nuk kishte tavolina nëpër shkolla). Të gjithë po vinin sipër bankave fletoret e detyrave të gjuhës. Zysh Shpresa, që ishte edhe mësuese kujdestare u fut në klasë bashkë me mjeken e shkollës e cila bënte shpesh kntroll mjekësor rutinë të shpejtë për gjendjen shëndetësore të nxënësve. Mësuesja që i donte aq shumë fëmijët, sa pa dorën e fashuar të Bledit , u afrua, e ledhatoi mbi kokë dhe e pyeti: – Bledi, çfarë ke nga dora xhan i zyshës? Bledi iu përgjigj me sytë ulur: – Na erdhën drutë dje, ndihmova babuin t’i prisnim me sopatë dhe …, – zëri i dridhej. Mësuesja u shqetësua nga ngjyra rozë që dukej në thellësi të fashos. Ndërsa Kela i tha mjekes: – Teta, të lutem , shikoja pak dorën Bledit? – Patjetër,- ia ktheu mjekja dhe iu afrua bankës së Bledit duke i thënë: – Ta shikojë teta pak? Bledi e shtërngojë fort pas gjoksit duke u thënë: – Jo, e mjekova mbrëmë në poliklinikë të lagjes. – Ta mban zysha me kujdes Bledi. Duhet ta shohë mjekja se merr ndonjë infeksion, dhe i kapi dorën e fashuar bashkë me mjeken, po ai e shtërngoi pas gjoksit . Mjekja ia tërhoqi dhe mësuesja ia mbante që ta ndihmonte mjeken ta çmbështillte fashon. Sytë kurreshtarë të fëmijëve ishin përqendruar te plaga, po një “uuuu” e nxënësve sikur tundi muret kur panë dorën pa asgjë. Mjekja flaku fashon para klasës dhe tha e nevrikosur “turp, turp” dhe doli me nxitim. Fashua qëndronte para klasës. Cilin akuzonte? Bledit iu duk sikur i ra tavani mbi kokë dhe po i merrte frymën. Lotët rridhnin në faqet e skuqura. A do t’ia lanin dot ndërgjegjen atij? Edhe halat e pishës afër dritares pikonin nga një shi i lehtë si lotët e Bledit… Heshtjen e thellë e theu Kela që iu drejtua mësueses: – Zysh, mendoj të marrim edhe Bledin në grupin artistic që po përgatisim për festat e 7–8 Marsit. Të recotojë një vjershë për nënën! Zysha mori fryë thellë. E mirëpriti mendimin e saj dhe kërkoi mendimin e Bledit i cili pohoi vetëm me kokë. I u duk sikur u lehtësua pak nga faji. Filloi ta mësonte përmendesh vjershën që i caktoi konferencierja. Dhe shpesh e recitonte me zë të ulët përpara pasqyrës. I dukej se nëpër vargjet i shfaqej e ëma e mërzitur nga bëmat e tij dhe nga ngushtësia ekonomike, dridhej dhe fillonte prapë recitimin nga e para. Në prova recitimi i tij u pëlqye… Dita e 8 Marsit erdhi dhe nxënësit do të jepnin programin përpara nënave të tyre që ishin ftuar. Bledi i dha ftesën nënës së vet. Mësuesja i porositi që të përgatisnin ndonjë dhuratë simbolike që t’ ua dhuronin dhe t’i uronin pas mbarimit të programit. Edhe nëna e Bledit ia plotësoi kërkesën të birit duke i dhënë pak të holla, me të cilat përgatiti një dhuratë simbolike dhe një buqetë me zambakë që i këputi në lulishte me leje të lulishtarit. Erdhi dita e festës dhe nënat kishin zënë vend nëpër bankat e klasës. Mësuesja pasi i falënderoi dhe u uroi festën të ftuarave, ia dha fjalën konferencieres së programit e cila edhe ajo i uroi në emër të nxënësve dhe hapi programin… Kur erdhi radha recitimit të Bledit, ai nuk ia ndau sytë nënës së vet që lotonte nga gëzimi. Të gjitha nënat e duartrokitën recitimin. Në fund kori këndoi një këngë kushtuar nënave, ato u çuan në këmbë, kënduan bashkë me korin dhe e shoqëronin me ritmin e duartrokitjeve. Pastaj ssecili mori dhuratën e buqetën edhe përqafonte nënat e vet duke i uruar festën. Edhe Bledi përqafonte nënën e tij dhe mes lotësh i thoshte: “Më fal mami, më fal! Nuk do të shqetësojë më! Do të bëhem si shokët!“ Që atë ditë edhe Bledi ndihej i barabartë mes shokëve dhe vlerësonte dashurinë e tyre që e bënë të ecte me hapin e tyre në plotësimin e detyrave të shkollës.

Në një shfaqje televizive në një nga televizionet tona kombëtare, para konkurrentëve të konkursit u shtrua pyetja: “Sa gjini ka emri në gjuhën shqipe?”. 

Kjo ishte një pyetje e vështirë për konkurrentët e atij konkursi televiziv, të cilët ishin shqiptarë, shqipfolës, që lëndën e gjuhës shqipe e kanë bërë për 8-9 deri në 12 vjet nëpër shkolla. Përgjigjja e konkurrentit ishte: “Dy gjini: gjinia femërore dhe mashkullore”. 

Nga kjo përgjigje mora shkas të trajtoj këtu edhe gjininë asnjanëse të emrave në gjuhën shqipe, që ky konkurrent, ashtu si një pjesë e madhe e shqipfolësve, siç duket, nuk e dinë që ekziston. 

ATËHERË, emri në gjuhën shqipe ka tri gjini: gjinia mashkullore, gjinia femërore dhe gjinia asnjanëse. Edhe pse gjinia asnjanëse është drejt zhdukjes, këta emra ekzistojnë ende në gjuhën shqipe.

EMRA ASNJANËS janë kryesisht emra të nyjshëm, që kanë ardhur nga:

1. emërzimi i pjesoreve të foljeve: të ecurit, të ardhurit, të qarët, të qeshurit, të menduarit, të qenët etj.;

2. emërzimi i mbiemrave duke ruajtur nyjën përpara, p.sh.: të errëtit, të kuqtë, të zitë etj.

Përveçse shumë shqipfolës nuk e dinë që këta janë emra asnjanës, por edhe kur i përdorin nëpër rasa të ndryshme gjatë të folurit apo të shkruarit, i përdorin gabim. Ndaj e shoh me vend të sqarojmë dhe të kuptojmë më mirë nga vijnë këta emra dhe si t’i përdorim drejt ata.

Në literaturë dhe jo vetëm hasim plot raste, kur përdorimi i këtyre emrave nëpër rasa të ndryshme është gabim. Kështu hasim:  /Ishte ënjtur nga të qarit./ Të qenit njeri me virtyte është gjë e rrallë sot./

Në këto dy fjali këta dy emra asnjanës, “të qarit” dhe “të qenit”, janë shkruar gabim. 

Për ta kuptuar se si shkruhen saktë, le t’i lakojmë sipas rasave emrat e këtyre dy grupeve:

1. Grupi i parë: emrat që vijnë nga pjesoret e foljeve

Emërore: të qenët/të qarët/të ngrënët  

Gjinore: (i/e) të qenit/të qarit/të ngrënit

Dhanore: të qenit/të qarit/të ngrënit

Kallëzore: të qenët/të qarët/të ngrënët

Rrjedhore: të qenit/ të qarit/të ngrënit etj.

Shohim që në rasën emërore dhe kallëzore këta emra asnjanës dalin më –ët, kurse në gjinore, dhanore e rrjedhore dalin më -it. (Morfologjia e gjuhës shqipe, Akademia e Shkencave)

Pra, te dy fjalitë më sipër kemi përdorimin e gabuar të trajtës së gjinore-dhanores në vend të emërores e kallëzores. Këta emra asnjërës saktë do të ishin: 

/Ishte ënjtur nga të qarët./ Të qenët njeri me virtyte është gjë e rrallë sot./

Por, KUJDES! Duhet pasur parasysh se në rastin e emrave asnjanës që vijnë prej pjesoreve më –ur, -uar, -yer (p.sh.: të folurit, të ecurit, të menduarit etj., trajta e gjinore-dhanores dhe trajta e emërores e kallëzores përputhen:

Emërore: të folurit/ecurit/të mësuarit

Gjinore: (i/e) të folurit/ecurit/të mësuarit

Dhanore: të folurit/ecurit/të mësuarit

Kallëzore: të folurit/ecurit/të mësuarit

Rrjedhore: të folurit/ecurit/të mësuarit etj.

Pra, për t’i përdorur saktë nëpër rasa emrat asnjanës prejfoljorë, duhet parë se nga vijnë: 

1. nga pjesore që dalin më -ë, (qenë-të qenët; qarë-të qarët; parë-të parët, pirë-të pirët, sharë-të sharët, ngrënë-të ngrënët etj.), që në emërore dhe kallëzore dalin më -ët, kurse rasat e tjera më -it;
2. nga pjesore që dalin më -ur, -uar, -yer (folur-të folurit; menduar-të menduarit; ecur-të ecurit, vrapuar-të vrapuarit, të lyerit etj.) Këta emra dalin më -it në të gjitha rasat, pra dalin njësoj. 

2. Grupi i dytë: emrat që vijnë nga emërzimi i mbiemrave 

Këta emra dalin njësoj nëpër të gjitha rasat. 

Emërore: të errëtit/të kuqtë

Gjinore: (i/e) të errëtit/të kuqtë

Dhanore: të errëtit/të kuqtë

Kallëzore: të errëtit/të kuqtë

Rrjedhore: të errëtit/të kuqtë etj.

Pra, kjo kategori emrash asnjanës dalin në formë të ngurtësuar, njësoj në të gjitha rasat, sa shumë specialistë të fushës mendojnë të hiqet kategoria gramatikore e rasës të këtij grupi emrash.

Mirëpo në literaturë hasim edhe disa trajta të këtyre emrave asnjanës prejfoljorë, të llojit: të ftohurin, të vonuar, të menduarin etj. 

Këto trajta përdoren kur i referohen emrit që përcaktojnë dhe duam të shmangim përsëritjen e këtij emri. 

Nxënësi i ftohur: i ftohuri: Atë të ftohurin mos e merrni në ekskursion!

Nxënëse e menduar; e vonuar: Të vonuarën qortoje, të menduarën lëre të mendohet!

Përgatiti: Sevi Lami Agolli

Artan Nati/

Mendoja se njerëzit merrnin vendime racionale. Por tani e di që kam gabuar. Vlera e arsyetimit të qetë dhe racional, i cili është gurthemeli i demokracisë, pranohet rrallë sot. Edhe kur mendojmë se jemi racionalë, nuk e dimë se çfarë është racionaliteti në vetvete. Racionaliteti duhet të jetë ylli i gjithçkaje që mendojmë ose bëjmë. Kjo është thirrja e integrimit në Europë, për një kthim te arsyeja në një kohë kur mendimi kritik dhe baza e besimit në prova janë në harresë. Të gjithë ne duhet dhe dëshirojnë të jemi racionalë, ndonëse shumica e shqiptarëve besojnë në të paktën një fenomen që sfidon ligjet e shkencës dhe llogjikës. Fenomene tipike për ne dhe gjithë zonën e ballkanit, nën influencën otomane dhe bizantine janë besimi në miqësi e patriarkalizën, në supersticiozitet e magji, në grup dhe jo në individualitet. Edhe intelektualët e sofistikuar argumentojnë se arsyeja, objektiviteti dhe e vërteta janë thjesht konstruksione shoqërore nëpërmjet të cilave ata justifikojnë privilegjin e grupeve dominuese në politikë e biznes. Ky vasalitet i elitës së vendit ndaj pushtetit dhe parasë është treguesi mungesës së individualitetit në shoqërinë tonë. Me përjashtime të rralla, si ato të Uran Butkës, Dylber Vrionit dhe Spartak Ngjelës, të tjerët iu nënshtruan totalisht për interesa të vogla lidershipit bizantin. Përse ne aspirojmë perëndimin pa përqafuar racionalitetin perëndimor?

Arsyetimi racional është një mekanizëm llogjik trunor që na mundëson të argumentojmë dhe vlerësojmë faktet. Asnjë qenie njerëzore nuk ka arritur ndonjëherë racionalitetin e përsosur, por të bindur se e vërteta objektive është një mundësi, ne kemi zhvilluar rregulla që na mundësojnë t’i qasemi asaj. Ne mund të kultivojmë rregullat e arsyes dhe t’i bëjmë ato normative. Arsyeja i ka mundësuar qenieve njerëzore të arrijnë në hënë, të shuajnë turbekulozin  dhe të shpikin kompjuterë, kështu që na vë në kontakt me të vërtetat objektive. Arsyeja na tregon gjithashtu se disa njerëz janë të shtypur, e të tjerë të privilegjuar dhe se duhen marrë masa për të korrigjuar një padrejtësi të tillë. Si rezultat, ne kemi zhvilluar rregullin e artë të racionalitetit, i cili nuk u zbulua nga “Zoti”, por është produkt i evolucionit njerëzor, i zhvilluar në mënyrë të pavarur dhe racionale nga të gjitha kulturat.

Përse ne shqiptarët jemi kaq pak racional dhe besojmë më shumë te kulti i individit dhe në supersticion e magji? Përse ne mendojmë se gjithçka është e pandryshueshme dhe se vetëm fuqitë e mëdha apo ndërhyrja perëndimore mund ta rregullojnë këtë vend, biles shpesh mendojmë se edhe ata manipulhen nga pushtetarët tanë? Shpesh ne mendojmë se diçka është gabim në ADN-në tonë, ose gjakun tonë, siç thotë populli. Në të vërtetë asgjë nuk është gabim në gjakun tonë dhe shumë gjëra janë gabim në kulturën dhe zakonet tona, me të cilat ne krenohemi aq shumë dhe historikisht kemi rezultate negative në politikë, ekonomi e prosperitet dhe fajin natyrisht na e kanë të tjerët. Ndryshimet thelbësore që dallojnë shoqëritë njerëzore dhe qeniet njerëzore nuk janë biologjike. Ato janë kulturore dhe ne duhet t’i evidentojmë me racionalizëm. Një nga shpjegimet më të besueshme është se komunizmi la gjurmë të thella në mënyrën e të menduarit dhe vepruarit. Po kush vallë e solli komunizmin në Shqipëri?

Në fakt përvoja ndërkombëtare, kryesisht e pas luftës së dytë botërore, tregoi se Marksi ishte gabim në tezat e tij, se pas industrializimit dhe rritjes së produktivitetit vendet kapitaliste të Europës perëndimore do të kalonin në komunizëm. Në fakt eksperienca botërore tregoi se komunizmi kërkonte varfëri kulturore, fetare dhe shoqëri komunitare e patriarkaliste, që të lulëzonte. Problemi madhor i kulturës tonë bizantine, e cila mbizotëron në të gjithë ballkanin si edhe në Rusi etj, është se ne, në dallim me vendet perëndimore, besojmë në supersticion dhe të menduarit magjik. ” Mendimi magjik” i referohet besimit se mendimet, veprimet ose fjalët e dikujt mund të ndikojnë drejtpërdrejt në ngjarjet në botë pa një lidhje logjike shkakësore, shpesh të bazuar në bestytni ose rituale. Në të vërtetë në magji dhe bestytni, ne kërkojmë të manipulojmë botën jomateriale për hir të kontrollit dhe menaxhimit të botës materiale. 

Ne mendojmë se në Shqipëri mund të bëhesh i pasur vetëm në pushtet ose në biznes, por gjithmonë në bashkëpunim me pushtetin, dhe nuk besojmë te individi dhe protesta e tij ndaj veprimeve korruptive.Është kjo kulturë bizantine e të menduarit magjik dhe aspak racional që favorizon autoritarizmin në vend, familje, parti politike e çdo organizim tjetër shoqëror. Ne duhet të pranojmë se komunizmin nuk na e sollën të tjerët, por ishte midis nesh, në mënyrën se si ne besojmë te njeriu i fortë dhe qeveria e fortë. Në kundështim me të gjitha tezat aspak racionale se komunizmin na e sollën të huajt,  është fakti se si është e mundur që pas viteve 90 ne akoma nuk kemi sistem demokratik, kemi qeveri autoritariste, njerëz të fortë kudo në pushtet, partitë politike, në familje e shoqëri. Rrënjët e lashta dhe bazat fetare të një kulture mund të kenë vërtet një ndikim më të madh në rrugën që një vend ndjek sesa çdo konsideratë racionale, gjeopolitike ose ekonomike. Nëse është kështu, kombet me prejardhje bizantine nuk janë vërtet komode në një botë të dominuar nga perëndimi. Si ka mundësi që partitë politike janë kthyer në organizata mafioze, të kotrolluara nga patriarkët bizantinë, të cilët ne i quajmë liderë historikë, autoriteti i të cilëve është jo vetëm i padisktueshëm, por i admiruar nga anëtarët e partive apo mbështetësit e tyre. Këta patriarkë (kryetarë partie) janë të pagabueshëm dhe nqs ata shpallen non-grata fajin e kanë amerikanët apo perëndimorët, nqs SPAK-u akuzon ata, fajin e ka kundështari dhe nqs SPAK arreston kundështarët, atëhere drejtësia është e pavarur. Ku është rroli i individit, ku janë primaret, ku janë fraksionet dhe mendimi racional? Prandaj perëndimorët thonë se kulturalisht ne jemi në lindjen e mesme dhe vetëm gjeografikisht në Europë. 

Të rinjtë tanë studiojnë në Europë, por marrin formën e enës ku u lindën, rritën dhe edukuan, kjo ndoshta edhe për shkak të bizantinizmit tonë, i cili pa e kuptuar na drejton neve në çdo qelizë familjare apo shoqërore. Ne duhet të përpiqemi të reflektojmë në mënyrë racionale në të gjitha fushat e jetës dhe të besojmë se arsyeja duhet të jetë testi përfundimtar. Por kjo është shumë larg të thuhet se arsyeja ka gjithmonë të drejtë. Vendimet më të tmerrshme në histori, nga inkuizicioni deri te spastrimi etnik modern, janë marrë nga njerëz racionalë (kryesisht kanë qenë burra) në bazë të asaj që ata mendonin se ishin baza racionale, pa dyshim me një tren arsyetimi racional. Mendja është e lidhur me të gjithë qenien tonë, duke përfshirë ndjenjat tona, vlerat që kemi përvetësuar kur jemi të rinj, përvojën tonë të jetës dhe vendimet që kemi marrë në të kaluarën. Nuk ka asnjë zëvendësim për të përdorur plotësisht arsyen tonë, për të qenë sa më racional. Por të qenit racional përfshin vëzhgimin e të gjithë këtyre faktorëve të tjerë që influencojnë mendjen, dhe skepticizmin rreth tyre. Ne duhet të jemi skeptik  edhe ndaj hamendjeve dhe supozimeve aktuale të shoqërisë në të cilën jetojmë, sepse ato gjithashtu ndikojnë në të kuptuarit tonë të asaj që llogaritet si arsyetim racional.

Rafaela Prifti/

Sonte në teatrin e qytetit Ferizaj shfaqet premiera e dramës “13”. Dramaturgu dhe regjisori i saj Sulejman Rushiti e ka konceptuar atë “si një reflektim të thellë mbi ciklin historik të shqiptarëve, ndërtuar mbi fabulat e shkrimtarëve dhe poetëve që kanë ndikuar në formësimin e identitetit tonë kulturor. Frymëzuar nga Viti i Mbrapshtë i Ismail Kadaresë, Qerthulli Politik i Kristo Floqit, ABC-ja e Kreshnikëve e Mitrush Kutelit dhe poezi të Gjergj Fishtës, shfaqja zhytet në pasigurinë dhe tragjedinë që ka shoqëruar shqiptarët ndër shekuj.”

Në strukturën e pjesës teatrale ndërthuren elemente të dramës, tragjedisë, farsës dhe komedisë. Trupa profesionale e teatrit Adriana, e afirmuar për repertorin e larmishëm, është angazhuar në prova gjatë dy muajve të fundit për ta sjell shfaqjen te publiku.

Sulejman Rushiti thotë se “Si dramaturg dhe regjisor, qëllimi është të hap një dialog mes të kaluarës dhe të tashmes, për të eksploruar mënyrën se si historia, me dhimbjet dhe triumfet e saj, vazhdon të ndikojë në të ardhmen tonë. Në këtë shfaqje, heronjtë, martirët, trimat, tradhtarët, mitologjia dhe realiteti ndërthurren për të krijuar një pasqyrë të asaj që kemi qenë dhe të asaj që mund të bëhemi. Përmes humorit dhe absurditetit, përpiqemi të përballojmë peshën e historisë dhe ta shohim atë si një mundësi për reflektim dhe ndryshim.”

Në historinë shqiptare viti 1913 shënon një moment kyç i cili mbetet i ngulitur në kujtesën kolektive si simbol i ndarjes, dështimit, shpresës dhe pasigurisë. Më 13 dhejtor premiera e dramës “13” fton publikun të përjetojë artistikisht shumëkuptimësinë që mbartet në histori ku humbjet, fitoret apo përpjekjet paraqiten në formë të pandarë të absurdit dhe shpresës.

Teatri i Ferizajt mban emrin e aktores Adriana Abdullahu, e cila ishte nxënëse e ikonave të teatrit shqiptar Enver Petrovci dhe Fadil Hysaj, dhe i takonte gjeneratës së artistëve si Armond Morina, Xhevdet Doda, Luan Jahës etj.

Albert Vataj/

Poezia “Në mundsh” e Rudyard Kipling është një margaritar i letërsisë botërore, një udhërrëfyes i mençurisë dhe stoicizmit që ka frymëzuar miliona zemra përmes mesazheve universale të saj. Të shumtë janë ata që e kanë komentuar fuqinë dhe thellësinë e kësaj poezie, duke u përpjekur të kuptojnë pse vargjet e saj kanë një rezonancë kaq e fuqishme në çdo epokë dhe kulturë.

Në mes të vargjeve të “Në mundsh” mëkimin e shpirtbardhësisë së një mësuesi të heshtur, një dorë e përkujdesit atëror që të mban kur furtunat të tronditin shpirtin. Aty ku sukseset nuk janë kurorë, por veç një çast sprove dhe kurajoje për të besuar, dhe dështimet nuk janë rrënim, por mësim për të nesërmen. Poezia përfaqëson me hijeshi ngulmimin e njerëzores, si një dritë e heshtur vezulluese, duke më mësuar artin e qëndrueshmërisë dhe mbushur me vetëbesim, duke më treguar se çdo pengesë është një betejë që të fton në ndeshje, për të fituar. Mund të mbash ëndrrat si shokë, por jo si mbretër, më thotë, dhe të përballesh me mashtrimin e kohës pa u përkulur.

Në poezinë “Në mundsh” Kipling flet jo me fjalë, por me një pëshpëritje, me zë të një zemre që ka njohur edhe gëzimet, edhe plagët. Në secilin varg, ndjej fjalë për mua, për ty, për ne, për atë që lufton me demonët brenda dhe jashtë vetes. Ai tregon se, ndoshta vetëm një poezi mund të të motivojë për të qenë vetja dhe për të ecur përpara, duke bërë ballë çdo stuhie dhe duke mbetur në këmbë mes dallgëve.

E kuptoj që poezia nuk është thjesht një vargëzim i një mëtimi shpirtëror, ajo është udha që na ndriçon përmes mjegullës së shpirtit. Nëse mund të buzëqesh në dhimbje, të eci kur këmbët të lëkunden, pikërisht atëherë ke gjetur fuqinë që kjo poezi e thur me kaq mjeshtëri, kë gjetur tek ajo dorën që të mban kur je duke rënë.

“Në mundsh” nuk është vetëm poezi – është pasqyrë, ku shohim fytyrat tona të vërteta, të forta, të brishta, dhe ndoshta, përmes këtij reflektimi, bëhemi më njerëzorë, më të përulur dhe më të plotë në udhëtimin tonë të jetës.

Për “Në mundsh” e Rudyard Kipling janë shprehur edhe personalitete me famë botërore:

Barack Obama, ish-president i SHBA-së, e ka përmendur poezinë si një shembull të qartësisë së vizionit për përballimin e sfidave. Në disa prej fjalimeve të tij, ai ka theksuar rëndësinë e rezistencës ndaj trysnive dhe ruajtjes së ekuilibrit shpirtëror, vlera këto të mishëruara në poezi.

Maya Angelou, poete dhe aktiviste, e ka vlerësuar poezinë për universalen që përçon. Ajo ka shprehur admirimin për mënyrën sesi Kipling flet për një dinjitet të heshtur, të thjeshtë dhe të pandalshëm, të cilin çdo individ mund ta zotërojë përmes vetëdijes dhe kurajës.

Nelson Mandela, në disa intervista, ka përmendur se ka gjetur frymëzim te poezitë që përçojnë qëndrueshmëri morale dhe shpirtërore, dhe “Në mundsh” është një prej tyre. Ai e ka parë si një udhërrëfyes për ruajtjen e qetësisë së brendshme në kohë të vështira.

Robin Sharma, autor i librave për vetëzhvillim si “Murgut që shiti Ferrarin e tij,” e ka cituar shpesh poezinë si një burim frymëzimi për ndjekësit e tij. Ai e ka përkufizuar si një manifest për udhëheqjen dhe jetën me integritet.

Në vargjet e saj, poezi si “Në mundsh” mbetet e pavdekshme sepse nuk i përket vetëm një njeriu apo një kohe; ajo u flet të gjithë atyre që kanë guximin të përballen me jetën pa frikë, me përulësi ndaj suksesit dhe dështimit, me vendosmërinë për të mbajtur të pandryshuar thelbin e tyre përballë furtunave të botës.

Nëse do të qëndrojmë stoikë siç sugjeron Kipling – të qetë mes kaosit, të fortë mes brishtësisë – atëherë do të kuptojmë se poezia e tij është një udhëtim drejt përvetësimit të vlerave që ndërtojnë jo vetëm njeriun, por edhe njerëzimin.

“Në mundsh” mbetet një nga veprat më të dashura dhe të cituara të letërsisë botërore. Ajo ka kaluar përtej kontekstit të saj historik, duke u bërë një simbol i qëndrueshmërisë njerëzore dhe një burim frymëzimi për individët që përballen me sfida. Për disa, ajo është një poezi motivuese; për të tjerë, një relike e një epoke të kaluar me pikëpyetje morale.