Politike – Page 186 – Dielli

Festivali i 30-të Shqiptar i dedikohet Monsinjor Zef Oroshit

October 11, 2022 by s p

Kisha Katolike “Zoja e Shkodres”/

Kemi kenaqesine te ju njoftojme për hapjen e Festivalit 30’të Shqiptar që do të mbahet me 5 dhe 6 Nëntor në Sallën e Illyria Community Center. Ky Festival i dedikohet figures larte te mërgates, të ndjerit Monsinjor, Dr Profesor Zef Oroshi, themeluesi i Lidhjes Katolike Shqiptare dhe e Kishes Pare Katolike në gjithe Ameriken por edhe mbare botës jashtë trojeve Shqiptare. Ky festival që orginazohet nga Kisha Katolike “Zoja e Shkodres” dhe për 30 vjet është evinimenti me i Madh Shqiptar ne Amerike, dhe si synim ka pasur dhe vazhdon të mbaje shpalosjen dhe ruajtjen e Gjuhës,tradites dhe kultures e shfaqjen e shumë e shumë ngjyrave të bukura që pasqyron Populli jonë Shqiptar. Do të keni mundësinë e dy netë festive, që të argëtoheni me Kengëtarë të njohur të shumë trevave, Grupet Folklorike nga Nju Jorku, Bostoni dhe Michigani qe e pasurojne Festivalin me instrumente, kostume dhe valle të ndryshme nga Rrugova e Malsia e deri te Laberia e Çameria. Festivali përkrahet nga Shqiptari i madh Mark Gjonaj ish anetar i Keshillit Bashkiak New York. Duke nisur nga kjo jave biletat jane në shitje. Ju mirëpresim dhe ejani të kënaqemi së bashku.

Kalendari historik-11 Tetor 1991: Tre opcionet e zgjidhjes së çështjes shqiptare

October 11, 2022 by s p

-Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi. “Ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar”, shprehej Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova në një nga intervistat ekskluzive që kam zhvilluar/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, Tetor 2022/ Në Prishtinë para 31 viteve, në 11 Tetor 1991, është miratuar e nënshkruar Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, kryetar i të cilit ishte kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova. Deklarata e 11 partive politike kishte tre opsione për zgjidhjen e çështjes shqiptare:
“1. Nëse nuk ndryshohen kufijtë e jashtëm e as ata të brendshëm të Jugosllavisë, duhet të ekzistojë Republika e Kosovës si shtet sovran dhe i pavarur, me të drejtë bashkimi në lidhjen e shteteve sovrane në Jugosllavi. Pjesët e popullit shqiptar që mbesin të jetojnë në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Serbi do të kenë statusin e popullit shtetformues dhe të gjitha të drejtat që dalin nga kjo.
2. Nëse kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë nuk ndryshojnë, por ndryshojnë kufijtë e brendshëm ndërmjet republikave, atëherë kërkesë është Republika Shqiptare në Jugosllavi, e ndërtuar mbi bazën e parimit etnik dhe të parimeve të tjera që vlejnë për serbët, sllovenët dhe popujt e tjerë të Jugosllavisë.
3. Nëse ndryshojnë kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë, atëherë populli shqiptar në Jugosllavi, përmes deklarimit të përgjithshëm me plebishit, do të vendosë për bashkimin e territoreve në të cilat jeton Shqipëria dhe kështu do të krijohet shteti integral shqiptar në Ballkan në kufijtë e tij etnikë”.

Në vitin 1991, Referendumi për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur, i mbajtur nga 26 deri 30 Shtator me 99,87 për qind të votave pro, që pasonte Deklaratën për pavarësi të 2 Korrikut e Kushtetutën e Republikës së Kosovës të 7 Shtatorit 1990, pasohej edhe me zhvillime tjera në angazhimet për realizimin e vullnetit kombëtar e demokratik të shqiptarëve në trojet e tyre jashtë kufirit të Shqipërisë. “Deklarata politike për tri opcionet e zgjidhjes së çështjes shqiptare më 1991”, është një nga dokumentet e atyre zhvillimeve historike, pjesë e të cilave ishin edhe zgjedhjet e para pluraliste parlamentare e presidenciale të Kosovës të 24 Majit 1992.

Presidenti historik i Kosovës, i zgjedhur atëherë, Dr. Ibrahim Rugova, në intervistën ekskluzive që kam zhvilluar para çerek shekulli për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë, derisa bisedonim gjatë ditën e enjte të 22 Shtatorit 1994, në zyrën e tij, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, duke përkujtuar e vlerësuar dokumentin e tre opsioneve shprehej se, “ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar”, theksonte se, “zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale”, fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”.

-“Partitë politike shqiptare në ish-Jugosllavi edhe nëpërmjet një dokumenti të përbashkët kanë shprehur kërkesat dhe opcionin për zgjidhje, pos për Kosovën, edhe për çështjen shqiptare në Maqedoni e Preshevë, Bujanoc e Medvegjë dhe në Mal të Zi. Cila do të ishte zgjidhja optimale në këtë moment?”, ishte një nga pyetjet gjatë intervistës, në të cilën Presidenti Rugova përgjigjej:

-“Tashmë e thashë se ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar. Atëherë kur e nxorëm këtë dokument, që ka validitet edhe sot, opcioni i parë, nëse nuk ndryshojnë kufijtë e brendshëm, ishte një Kosovë e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Serbisë e Shqipërisë, që shqiptarët në Maqedoni si element i rëndësishëm i atij shteti apo asaj republike, që është në zhvillim e sipër, të jenë shtetformues, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi dhe në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë të kenë një vetadministrim, një autonomi lokale. Të gjitha këto pjesë shqiptare, të themi kështu, kanë deklarimin e vet, të popullit, referendumin në Kosovë, në Maqedoni, në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë dhe Memorandumin në Mal të Zi, që ka edhe vlerën e një referendumi.

Prandaj, në bazë të situatës që e kemi, ne qëndrojmë në realizimin e opcionit të parë, do të thotë punojmë në pavarësimin e Kosovës dhe që shqiptarët në Maqedoni të realizojnë të drejtën e popullit shtetformues në atë republikë. Po ashtu edhe shqiptarët në viset e tjera etnike në ish-Jugosllavi të realizojnë të drejtat, për të cilat janë deklaruar.

Në këtë plan janë realizuar mjaft gjëra praktikisht. Mos të harrojmë se në Preshevë e në Ulqin partitë shqiptare e kanë marrë pushtetin lokal. Ai është hap i parë, edhe pse tash komunat nuk kanë ndonjë pushtet as në Maqedoni, as në Preshevë e as në Ulqin, u bë ai centralizimi, që para shthurjes së ish-Jugosllavisë, kur filluan t’u merren kompetencat komunave. Tash ato kompetenca janë reduktuar edhe më shumë.

Ndërsa në Kosovë, ne, edhe pse të okupuar, kemi organizuar jetën tonë, kemi afirmimin e çështjes, projektit të pavarësisë. Në Maqedoni kemi hyrjen – prezencën në instiucione, gati të gjitha komunat shqiptare i kontrollojnë shqiptarët. Prandaj, është një punë, një proces, do të thotë edhe këtu janë realizuar gjëra praktike dhe pragmatike që shihen, janë rezultatet që shihen e që preken”.

DOKUMENTI I PLOTË:

DEKLARATA POLITIKE PËR TRI OPCIONET E ZGJIDHJES SË ÇËSHTJES SHQIPTARE MË 1991

Njëmbëdhjetë partitë politike shqiptare, anëtare të Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, duke shprehur vullnetin politik të popullit shqiptar për zgjidhjen eçështjes shqiptare dhe për gjendjen aktuale në Jugosllavi japin këtë:

Deklaratë politike

A) Çështja e pazgjidhur kombëtare shqiptare në Jugosllavi është pasojë e copëtimit të trojeve etnike shqiptare, kur me krijimin e shtetit të Shqipërisë më 1913 jashtë tij, në territore kompakte etnike, mbeten më shumë se gjysma e popullit shqiptar, të cilët asnjëherë nuk i gëzuan të drejtat legjitime kombëtare, as në Jugosllavinë mbretërore, as në Jugosllavinë socialiste;

B) Copëtimi i territoreve të popullit shqiptar, që u bë pa përfillur parimin etnik në caktimin e kufijve shtetërorë dhe pa përfillur vullnetin e popullit shqiptar, vazhdoi edhe në Jugosllavi, duke e ndarë popullin shqiptar në kufij politiko-administrativë të Kosovës, të Serbisë, të Maqedonisë dhe të Malit të Zi. Një autonomi të caktuar politike populli shqiptar e pati vetëm në Kosovë, të garantuar me Kushtetutën e vitit 1974, që është ende në fuqi dhe sipas së cilës Kosova është emement konstituiv i Federatës Jugosllave;

C) Serbia, në kundërshtim me Kushtetutën e Jugosllavisë, më1989 hoqi autonominë e Kosovës, suprimoi të gjitha të drejtat kombëtare të shqiptarëve, u mori shqiptarëve çdo të drejtë përsovranitet dhe subjektivitet, i largoi nga të gjitha institucionet shtetërore, suspendoi Kuvendin e Kosovës, Qeverinë e Kosovës dhe të gjitha kuvendet e komunave, ndaloi mësimin në gjuhën shqipe në të gjitha nivelet, mbylli mjetet e informimit në gjuhën shqipe, aplikoi gjuhën serbe dhe alfabetin qirilik si gjuhë dhe shkrim zyrtar në komunikimin publik, largoi nga puna mbi tetëdhjetë mijë shqiptarë;

D) Si shprehje e mospajtimit me një gjendje të tillë, populli shqiptar organizoi protesta të qeta, në të cilat morën pjesë mbi gjysëm milioni njerëz, u mbajtën grevat e punëtorëve, si dhe greva gjenerale. Pushteti serb reagoi me dhunë: u vranë mbi 100 shqiptarë, u plagosën mbi 300, u burgosën dhe u dënuan me burg shumëvjeçar mbi 12 mijë veta, mbi 600 mijë veta kaluan nëpërprocedurë policore.

E) Duke parë se Jugosllavia u tregua model i pasuksesshëmpër zgjidhjen e çështjes kombëtare në Ballkan, deputetët eKuvendit të Kosovës më 2 korrik 1990 shpallën Deklaratën përPavarësi dhe më 7 shtator 1990 Kosovën e Shpallën Republikë. Kjo ishte zgjidhje logjike e organizimit shtetëror të Kosovës, si njësi politiko-territoriale, në të cilën jetojnë 90% shqiptarë dhe vetëm 10% të tjerë.

Partitë politike shqiptare në Jugosllavi, si zëdhënëse legjitime të vullnetit politik të popullit shqiptar, duke u përcaktuar për rrugën paqesore dhe demokratike të zgjidhjes së të gjitha çështjeve në bazë të së drejtës së popujve për vetvendosje, sipas parimeve të KESB-së, të Konferencës së Parisit, u përcaktuan për këto variante të zgjidhjes së çështjes shqiptare në Jugosllavi:

1. Nëse nuk ndryshohen kufijtë e jashtëm e as ata të brendshëm të Jugosllavisë, duhet të ekzistojë Republika eKosovës si shtet sovran dhe i pavarur, me të drejtë bashkimi në lidhjen e shteteve sovrane në Jugosllavi. Pjesët e popullit shqiptar që mbesin të jetojnë në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Serbi do të kenë statusin e popullit shtetformues dhe të gjitha të drejtat që dalin nga kjo.

2. Nëse kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë nuk ndryshojnë, por ndryshojnë kufijtë e brendshëm ndërmjet republikave, atëherë kërkesë është Republika Shqiptare në Jugosllavi, e ndërtuar mbi bazën e parimit etnik dhe të parimeve të tjera që vlejnë përserbët, sllovenët dhe popujt e tjerë të Jugosllavisë.

3. Nëse ndryshojnë kufijtë e jashtëm të Jugosllavisë, atëherë populli shqiptar në Jugosllavi, përmes deklarimit të përgjithshëm me plebishit, do të vendosë për bashkimin e territoreve në të cilat jeton Shqipëria dhe kështu do të krijohet shteti integral shqiptar në Ballkan në kufijtë e tij etnikë.

Partitë politike shqiptare deklarojnë se vullneti politik i popullit shqiptar, i shprehur edhe në Referendumin e organizuar në Kosovë më 26-30 shtator 1991, me ç’rast Kosova u shpall Republikë sovrane dhe e pavarur, është forcë reale që nuk mund të injorohet nga askush. Kriza në Jugosllavi filloi në Kosovë, me pakënaqësinë e shprehur të popullit shqiptar me pozitën e tij dhe kurrsesi nuk mund të përfundojë pa pjesëmarrjen e më se tre milionë shqiptarëve në Jugosllav. Populli shqiptar rreth shtatë milionësh, si popull autokton e me traditë evropiane, ishte, është dhe do të jetë faktor tejet i rëndësishëm i stabilitetit në Ballkan dhe në Evropë.

Prishtinë, 11 tetor 1991

Këshilli Koordinues i Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi

Dr.Ibrahim Rugova, kryetar

1. Lidhja Demokratike e Kosovës

2. Partia e Prosperitetit Demokratik

3. Lidhja Demokratike në Mal të Zi

4. Partia për Veprim Demokratik

5. Partia Fshatare e Kosovës

6. Partia Shqiptare Demokristiane

7. Partia Parlamentare e Kosovës

8. Partia Socialdemokratike e Kosovës

9. Partia e Unitetit Kombëtar Shqiptar

10. Partia Popullore Shqiptare

11. Partia Demokratike Shqiptare

MË 22 KORRIK 1991 FORMOHET KËSHILLI KOORDINUES I PARTIVE POLITIKE SHQIPTARE TË KOSOVËS

Më 22 korrik 1991, Partitë Politike shqiptare të Kosovës u pajtuan dhe morën vendim që të themelojnë Këshillin Koordinues të Partive Politike Koordinues të Partive Politike shqiptare të Kosovës, me qëllim të zhvillimit, bashkëpunimit dhe të koordinimit të aktivitetit ndërmjet tyre, si subjekte politike të popullit shqiptar, të konstituimit të ndërsjellë të tyre dhe ndërtimit të platformës dhe të strategjisë së përbashkët për të realizuar synimet e shqiptarëve dhe për t’iu kundërvënë me sukses masave që po ndërmerr pushtuesi për thyerjen e qenies kombëtare dhe për rrënimin e çdo subjektiviteti e sovraniteti të shqiptarëve në Jugosllavi.
Këshillin Koordinues, si subjekte të mëvetësishme dhe të barabarta, e përbëjnë këto parti politike: Lidhja Demokratike eKosovës, Partia Parlamentare e Kosovës, Partia Fshatare e Kosovës, Partia Shqiptare Demokristiane, Partia Socialdemokratee Kosovës dhe Partia Republikane e Kosovës.
Formimi i këtij Këshilli le të hapura mundësi për forma të reja të organizimit dhe të koordinimit ndërmjet të gjitha partivepolitike shqiptare dhe të asociacioneve të tjera.
Këshilli koordinues vendos në pajtueshmëri të plotë të subjekteve politike që e përbëjnë.
Kryetar i Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare të Kosovës u zgjodh dr.Ibrahim Rugova.

Rrena e Vuçiçit sikur e ka në dorë të fusë Kosovën në OKB

October 10, 2022 by s p

Shaban Murati/

Presidenti serb Vuçiç deklaroi në 8 tetor rrenën e rradhës sikur Franca dhe Gjermania i kanë kërkuar atij që Serbia të lejojë Kosovën të hyjë në OKB dhe ata si shpërblim do ta fusin Serbinë në BE. (I mjerueshëm servilizmi i mediave shqiptare, që nuk lenë rrenë dhe p. të Vuçiçit pa i bërë jehonë sapo dalin).

Vuçiçi ka disa vite, që tallet dhe shet ajër sikur nga Serbia varet të hyjë Kosova në OKB. Këtë ajër serb e hengri edhe qeveria e mëparshme e Kosovës si analfabete diplomatike. Çdo fillorist e din që anëtarësimi i Kosovës në OKB varet nga Rusia. Po nuk desh Rusia, as Franca, që është anëtare e përhershme e KS të OKB, dhe as Gjermania, që nuk është anëtare e përhershme e KS të OKB, nuk e fusin dot Kosovën në OKB. Serbia, që është thjesht një votë ndër 193 shtete anëtare të OKB, nuk hyn fare në refene për anëtarësimet e reja në OKB.

Por Vuçiçi vazhdon të vetëfryhet, sikur ai e ka në dorë të hyjë Kosova në OKB. E rren mendja se ndoshta dikush në Prishtinë mund të përsërisë gabimin trashanik të paraardhësve dhe të blejë ajrin diplomatik serb të anëtarësimit në OKB.

FILONID DURRËSAKU – DIJETAR DHE MJEK ILIR -EMËR I NDERUAR NË ANTIKË

October 9, 2022 by s p

Duke bërë kërkime dhe hulumtime shkencore nëpër burime dhe literaturë të shumtë, në arkiva e biblioteka të ndryshme, ndeshëm edhe emrin e Filonid Durrësakut.-Filondidi ishte dijetar ilir i shquar në antikitet, që jetoi aty nga fundi i shekullit të dytë dhe fillimi i shekullit të parë të erës sonë.-Shquhej dhe nderohej nga bashkëkohanikët, si njëri ndër mjekët më të zotët të kohës.-Të dhënat dhe faktet e reja, të njohura e të panjohura, për këtë dijetar, shtrojnë para nesh një obligim dhe detyrë mjaft delikate, që të trajtojmë me paanësi, nderim e respekt, këtë pararendës të mjekësisë iliro-shqiptare.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Studimi dhe njohja e traditës, përcaktimi i saj, nuk ka vetëm vlerë historike; nuk bëhet për treguar ndejnjën dhe krenarinë kombëtare, si qëllim në vete, por ngaqë e reja në shkencë, nuk lindë në hapsirë dhe kohë të zbrazët, por në vazhdimësi, aty ku nuk ka ndërprerje, ku çdo gjë është e trashëguar bez pas brezi duke sfiduar kohën dhe gjithçka që është munduar ta e shkatërroj apo shlyej atë. Kjo gjë, nuk e ngushton sferën e hulumtimeve dhe krijimeve shkencore në ditët e sotme; përkundrazi e zgjeron atë, duke i dhënë asaj një ngjyrim më të theksuar të autoktonisë dhe vazhdimësisë iliro-shqiptare në këto troje.

Shfrytëzimi dhe mbështetja në dëshmitë e burimeve të shkruara antike, bëri që shkencëtarët, pa hamendje të pranojnë në përgjithësi se, qytetet ilire, në kuptimin e vërtet të kësaj fjale, u themeluan aty kah fundi i shekullit të shtatë dhe fillimi i shekullit të gjashtë, para erës sonë. Qytetet më të njohura të kohës ishin: Durrësi [Durrahu], Ulqini, Shkodra [Scodra], Apollonia, Bylisi, Dimali, Antipatrea, Zgërdheshi [Albanapolisi], Lisi, Rizoni, etj, të cilat në periudhën e parë të ekzistencës së tyre, nuk ishin vetëm qendra të njohura tergtare, por, edhe si qendra të njohura kulturore dhe ushtarake. Pozicioni i tyre gjeografik, ishte shkaks, për një zhvillim të hovshëm të mardhënjëve ekonomike, bujëqsisë, tregtisë, kulturës dhe veprimtarive të tjera shoqërore. Kjo gjë mundësoi, një rritje të shpejtë të popullsisë, kështuqë u formuan qytete të pasuara dhe ndikim të madh në bregdetin e Adriatikut, por edhe në brendësi.

Trajtimi thelbësor i këtij problemi shkencor përbëhet nga momente të tilla të rëndësishme si ajo e shkencës dhe kulturës më të lashtë të Ilirisë dhe bartësëve të saj, porblemi i origjinës së Ilirëve dhe i gjuhës; organizimi ekonomik, shoqëror dhe politk i tyre, vendi dhe roli i tyre në botën antike dhe më në fund studimi i premisave që ata krijuan për shkenca të ndryshme, shoqërore, teknike dhe natyrore, në këtë rast, veçanërisht për mjekësinë, në Gadishullin Ballkanik, Mesdheun dhe Evropën në përgjithësi. Ekziston një arsye e veçantë që e bën ilirologjinë në përgjithësi dhe shkencat teknike e mjekësore ilire, në veçanti, të zënë një vend të rëndësishëm, në kuadrin e studimeve albanologjike, ngase shqiptarët jetuan e krijuan gjatë shekujve në një vazhdimësi të pandërprerë, që nga antika e lashtë, si trashëgimtarë e vazhdues të tyre në një rrafsh të ri më të lartë dhe më të zhvilluar. Është kultura e tyre, element shumë i rëndësishëm, i cili përcakton trashëgiminë e tyre historike, kulturore dhe shkencore, të shqiptarëve të sotëm, në trojet e tyre etnike.

Ilirët, si një ndër popujt më të vjetër të Ballkanit, kishin njohuri të thella shkencore në lidhje me natyrën, artin, ndërtimin dhe mjekësinë. Për pasojë, ata kishin mundësi të krijonin njohuri empirike shumëshekullore, në të gjitha sferat e jetës dhe veprimtarisë njerzore. Tashmë na janë të njohura zotësitë e Ilirëve, si mjeshtër të zotët dhe shumë të talentuar për ndërtimin e e veprave hidraulike prej guri; poashtu dalloheshin në përpunimin e pijeve alkoholike, nxjerrjen, përgaditjen dhe përpunimin e mineraleve; në teknikën e aplikimit dhe ndërtimit të bojrave, etj.

Në këtë kohë shumë shpesh u zbatuan edhe komponimet organike, që u përfituan nga proçese të ndryshme të përpunimit të bimëve, që u ndodhën në viset e Ilirikut. Këto njohur, që të parardhësit tanë i kishin formuar, u përphapn edhe te popujt tjerë fqinjë dhe më largë. Dëshmi e fortë për këtë është etimologjia e shumë bimëve dhe emërtimet e tyre. Pikërisht, në këtë periudhë të antikitetit, jetuan dhe vepruan shumë djetar të shquar ilirë. Është mertië e dijetarëve ilirë, të antikiteti që arritën të tejkalojnë konceptet tradicionale të kohës, duke arritur rrezultate dhe zhvillime të reja shekncore, që ishte një përparim gjithsesi porgresiv në kulturën ilire.

Në fushën e mjekësisë antike, nga burime të kohës, përmenden dy emra të shquar. I pari është mbreti ilir Genti dhe i dyti Filonidi nga Durrësi! Derisa Genti, është shumë i njohur si burrështetas ilir dhe strateg ushtarak, si mjek i shquar, ai shumë rrallë përmendet. Në brigjet e lumit Drini i Bardhë, rritet një bimë shumë e lashtë e qujatur Iris, e cila përdorej shumë në mjekësinë popullore! [Irisi, është emri mitologjik i Perëndisë së Ylberit]. Plini plaku, që ka jetuar në shekullin e parë të erës sonë, në veprën e tij: “Historia e natyrës” shkruan: “Irisi që vlerësohet shumë për cilësit shëruese … është ai i Ilirëve, që rritet në brigjet e Drinit të Bardhë”. Kjo bimë, është një simbol kuptimplotë i traditës së lashtë që përdroret në mjekësinë popullore; pra më tepër se sa për bukurinë e saj si lule, Irisi, përmendet burimet e shkruara antike! Genti, kishte njohuri të thella për bimët dhe mjekësinë popullore. Një bimë shëruese, e zbuluar nga ai, edhe sot e kësaj dite, mban emrin e tij, Gentiana. Kjo bimë që te populli shqiptar quhet edhe si sanëz ose barë zemre mban emrin e plotë në latinishte: Gentiana lutea, dëshrom se që në shekullin e dytë para erës sonë, shkenca mjekësore, jo vetëm ajo popullore, ishte mjaft e zhvilluar. Sikur Irisi ashtu edhe Gentiana janë elemente të një tradite të pashkruar, që është trashëguar brez pas brezi nga të parët tanë, ilirët, të cilët ishin njohës të mrekullueshëm, të natyrës dhe asaj që i rrehtonte.

Pas Gentit, historia antike, si emër të nderuar përmend edhe mjekun e njohur, Filonid Durrësakun [ose Filonidin nga Durrësi]. Të dhënat e para i hasim tek Stefan Bizantini, që ka jetuar në shekullin e katërt të erës sonë, në veprën e tij të njohur, të shkruar në greqishte: Mbi qytetet e popujve, i cili, thirret në një burim edhe më të vjetër, të marrë nga: Heren Filoni nga Jatrika, ku përmend, mjekur e njohur ilir, Filond Durrësakun.

Stefan Bizantini shkruan për mjekun ilir: “Filonid Durrësaku, mësimet e para i mori te Asklepiadi … ndërsa më vonë, në atdheun e tij, në Iliri, ai shkroi 45 libra, ku përshkroi përvojen e tij të suksesëshme në mjekimet e shumta”. Nga ky citat, ne nxjerrim përfundimin se, Filonidi mjeshtrinë e mjekut e mësoi pranë kryemjekut të famshëm, të kohës së antikitetit, Asklepiadi, i cili jetoi në vitet 128-65 para erës sonë, në Romë, ku zhvilloi veprimtarinë e tij dhe u bë shumë i njohur. Ndërsa burimi më i vjetër, Heren Filoni, të cilin e përmend, Stefan Bizantini, për Filondi Durrësakun shkruan: “Asklepiadi kishte si nxënës [student] Filonid Durrësakun nga Durrësi, Tit Aufidin nga Siçilia dhe Niko Akragantinin nga Athina”. Është me rëndësi të cekët, se burimet antike të shkruara, me saktësi përcaktojnë origjinën dhe qytetin e lindjes së Filonidit, si dhe pohojnë se ai, kryesisht shkroi studime mbi farmakologjinë dhe shumë sëmundje të ndryshme që ishin aktuale për kohën antike.

Filonid Durrësaku ka jetuar dhe punuar në Durrës, në qytetin e lindjes së tij, pra në atdheun e tij, duke ushtruar profesionin e mjekut, ku përvojen e tij shumëvjeqare në fushën e mjekësisë, ai e shkroi në veprat dhe librat tij, në pergamenë, të cilat janë zhdukur, sipas të gjitha gjasëve, me rastin e djegjes së bibliotekës së famëshme të Durrësit, gjatë pushtimit të këtij qyteti, nga gotët, të cilët shkatërruan çdo gjë që gjeten para vetës.

Përpos Filonid Durrësakut, në burimet antike, përmenden edhe mjektë durrësak: Krotusi, i cili ishte skllav i liruar, dhe ka jetuar rreth shekullit të dytë të erës sonë; pastaj mjeku tjetër: Filologu, që merrej me okulistikë dhe ishte shumë i nderuar në kohën kur ushtronte profesionin e mjekut, poashtu rreth shekullit të dytë të erës sonë. Këta emra që ne cekëm më lartë, të nxjerrë nga burimet antike, janë vetëm disa nga ata qindra intelektual e shkencëtar të antikitetit që jetuan dhe verpruan në qytetin e Durrësit, të cilët me punën e tyre, dëshmuan kulturën dhe traditën e pandërprerë e cila në vazhdimësi ruhet edhe në ditët e sotme.

ALBSMARTFOLK, IMPLEMENTIMI I TEKNOLOGJISË NË TRASHËGIMINË KULTURORE KOMBËTARE

October 8, 2022 by s p

Majlinda Laçaj, drejtuese dhe eksperte e trashëgimisë kulturore kombëtare, në një rrëfim për gazetën Dielli të Vatrës në New York, dhënë Editorit Sokol Paja, rrëfen për publikun përfshirjen e instrumenteve muzikore të Ciftelisë, Sharkisë, Lahutës dhe Llautës në një kërkim shkencor për teknologjinë dhe inovacionin në Universitetin e Rochesterit. Ajo flet edhe për “TEC Awards 2023” si mundësi për të ekspozuar instrumentet folklorike kombëtare krahas instrumenteve më të njohura muzikore në botë, për herë të parë në historinë e folklorit shqiptar.

ALBSMARTFOLK, IMPLEMENTIMI I TEKNOLOGJISË NË TRASHËGIMINË KULTURORE

Unë kam një eksperiencë shumëvjeçare me trashëgiminë kulturore kombëtare dhe projektet në këtë fushë duke shërbyer si drejtuese e lartë e kulturës kombëtare në administratën shtetërore për shtatë vite dhe po aq edhe në organizatat jo-qeveritare dhe projektet e ndryshme në këtë fushë të financuar nga partnerët tanë. Njëkohësisht jam eksperte e lartë (Senior Expert) në trashëgiminë kulturore kombëtare, në edukim, në fushën e teknologjisë dhe implementimit të saj në trashëgiminë kulturore.

Si drejtuese dhe eksperte e lartë e trashëgimisë kulturore shqiptare, kam marrë shumë e shumë kërkesa nga artistë dhe interpretues të folklorit muzikor shqiptar, të cilët më kanë kërkuar ndihmë për të shpëtuar këtë gjini shumë të rëndësishme të kulturës kombëtare. Thirrjet e tyre të vazhdueshme kishin të bënin kryesisht me gjendjen e mjerueshme të instrumenteve të folkut muzikor shqiptar, që për hir të së vërtetës, kurrë nuk është investuar në përmirësimin e tyre nga institucionet përgjegjëse të kulturës. Duke qënë se isha Drejtoreshë e Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare për qarqet e Veriut Shqiptar, këto ankesa si dhe projektin për përmirësimin rrënjësor të këtij folku ia paraqita Ministrisë së Kulturës, kjo edhe për faktin se asnjëherë më parë nuk ishte ndërmarrë një projekt i tillë kombëtar në fushën e përmirësimit rrënjësor teknik dhe tekonolgjik por fatkeqësisht, deri më sot asnjë përgjigje. Duke parë nga njëra anë kërkesat e vazhdueshme të komunitetit të artistëve dhe instrumentistëve të këtij folku, gjithashtu duke parë edhe indiferencën e Ministrisë së Kulturës, bashkë me një grup artistësh, e nisa vetë këtë projekt duke u mbështetur në financat e familjes time si dhe njohjet që kishin familjarët e mi në Shtetet e Bashkuara dhe në Gjermani. Për të realizuar këtë projekt inovatit për përmirësimin rrënjësor të instrumenteve të folklorit muzikor shqiptar, na duhej patjetër që fillimisht, të realizonim një projekt research & development për këto instrumente dhe duke pasur parasysh se kishim fonde të limituara, iu drejtova fillimisht kompanive teknologjike Kineze, më e lira prej të cilave më kërkoi nga 250 mijë USD për secilin instrument, dmth 1 milion USD për të katërta instrumentet kryesore folklorike kombetare (Çifteli, Sharki, Lahutë dhe Llautë) të cilat së bashku mbulojnë të gjitha trojet shqiptare (Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, Çameri dhe deri tek Arbëreshët e Italisë). Nisur nga kjo situatë për të cilën duheshin të paktën 1 milion USD, para të cilat ne nuk i kishim, me ndihmën e familjarëve të mi, u lidha me kompaninë teknologjike SHADOW Electronic (Gjermani) dhe FISHMAN (Shtetet e Bashkuara) të cilët më asistuan shumë, por për ti hyrë me themel këtij projekti, ata më kërkuan projektin kërkimor-shkencor R&D si një bazë themelore për mënyrat më të mira të përmirësimit të këtyre instrumenteve. Center for Emerging and Innovative Sciences (CEIS) pranë University of Rochester dhe personalisht prof. Mark Bocko kanë realizuar falas për ne të gjithë projektin R&D mbi bazën e të cilit do realizoheshin përmirësimet tekniko-akustike dhe pastaj do implementohej edhe teknologjia më e përparuar muzikore e amplifikimit elektro-akustik, e dizenjuar posaçërisht për instrumentet e folkut tonë muzikor. Falë këtij projekti, instrumentet e para të dizenjuara dhe prodhuara nga implementimi i këtij projekti janë të cilësisë më të lartë në aspektin tekniko-akustik dhe të pajisura me teknologjinë më të përparuar muzikore që sot ekziston.

PROJEKTI ALBSMARTFOLK, VLERËSIME KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE

Projekti AlbSmartFolk ka marrë shumë vlerësime kombëtare dhe ndërkombëtare, duke filluar që nga Unioni Artistik i Popullit Shqiptar e deri tek Aleanca Botërore e Folklorit e cila e ka konsideruar këtë projekt si “Ri-Lindja e Folklorit Muzikor Shqiptar”.

Harrisburg University of Science and Technology e ka konsideruar si njërin prej projekteve më të arrirë në fushën e inovacionit, shkencës dhe teknologjisë, duke e përfshirë atë si një histori suksesi në samitin e grave të suksesshme në shkencë dhe teknologji per vitin 2022 (Success in STEM Women’s Leadership Summit 2022) ku isha edhe paneliste.

Center for Emerging and Innovative Science pranë Rochester University, i cili është edhe njeri prej partnerëve të mi zyrtar në këtë projekt dhe që ka realizuar gjithë punën kërkimore e shkencore falas për të gjitha instrumentet e këtij folku, më ka ftuar në muajin Nëntor për të marrë pjesë në ceremoninë përmbyllëse të këtij projekti dhe publikimit të rezultateve përfundimtare, për të ofruar gjithë përvojën dhe punën kërkimore shkencore të këtij projekti inovativ tre-vjeçar përpara studentëve të doktoraturës pranë këtij universiteti, gjithashtu edhe për të ligjëruar atje mbi folklorin shqiptar dhe trashëgiminë kulturore shqiptare.

Në lidhje me konkurimet dhe çmimet, AlbSmartFolk është projekt i ri i sapo realizuar dhe kemi konkuruar deri më tani në dy kompeticione, kompeticioni i parë në të cilin ne kemi marrë pjesë është ai që organizon rrjeti më i madh në botë i grave të përfshira në fushën e teknologjisë dhe inovacionit Women Tech Newtowrk dhe aty kemi kaluar fazën e parë ku edhe jemi shpallur finalistë për çmimin e projektit teknologjik e inovativ më të mire të vitit në rang global të udhëhequr nga gratë “Global Awards 2022”, gjithashtu edhe unë si drejtuese e këtij projekti jam shpallur njëra prej 10 finalisteve për çmimin Women Tech Global Award.

Kompeticioni i dytë ndërkombëtar ku ne sapo jemi regjistruar është “TEC Awards 2023” i cili është kompeticioni më i njohur në botë në fushën e teknologjisë muzikore, për më tepër që organizatorët na kanë ofruar mundësinë për të ekspozuar atje instrumentet tona folklorike kombëtare krahas instrumenteve më të njohura muzikore në botë, për herë të parë në historinë e folklorit shqiptar. Në fakt, këtë event kemi menduar që ta realizojmë në bashkëpunim me VATREN pasi kjo ndodh për herë të parë në historinë e folklorit muzikor shqiptar,duke bërë që instrumentet e tij të përmirësuara rrënjësisht në aspektin tekniko-akustik të ekspozohen në aktivitetin më të madh muzikor në të gjithë botën, krahas instrumenteve muzikore më të njohura që sot ekzistojnë.

FOLKU MUZIKOR SHQIPTAR, PASURI KOMBËTARE

Folku muzikor shqiptar është një pasuri e çmuar për kulturën shqiptare, për karakteristikën dhe llojshmërinë e tij. Ai përbëhet nga një sërë ngjyrimesh dhe elementësh që dallojnë nga një rajon në tjetrin dhe nga një fshat në tjetrin. Gjurmët e lashtësisë së muzikës folklorike shqiptare janë provuar që prej shekujve XIV-XIII p.e.s. Në objekte të ndryshme arkeologjike – skulptura, basoreliefe, terrakota, etj. – janë konfiguruar qartë vegla popullore, që përdoren deri në ditët tona, valltarë, këngëtarë, kostume karakteristike, etj. Folklori muzikor shqiptar është jashtëzakonisht i pasur, çka dhe shprehet në ekzistencën e muzikës vokale që nga forma njëzërëshe e deri tek shumëzërëshi, në muzikën me vegla popullore, muzikën me zë e vegla, muzikën për shoqërimin e valleve popullore, etj. Siç edhe jeni në dijeni, rreth tre vite më parë, Serbia regjistroi Lahutën në UNESCO si pjesë të trashëgimisë kulturore serbe. Pavarësisht të gjitha interpretimeve, kjo ngjarje e ka faktorizuar Serbinë në aspektin e trashëgimisë kulturore botërore duke prezantuar lahutën, botërisht, si instrument të vetin identitar, por në gjykimin tim, institucionet përgjegjëse të kulturës, duhej të ngrinin urgjent grup pune me ekspertët më të mirë të etnomuzikologjisë dhe njohësit më në zë të folklorit shqiptar, (të cilët në Shqipëri nuk mungojnë por janë lënë mënjanë nga paaftësia dhe makutëria e drejtuesve të institucioneve të kulturës) për të bërë mbrojtjen e këtij instrumenti dhe të vlerave tona kombëtare. Shpeshherë, atë që nuk e arrin diplomacia e arrin muzika folklorike(arti dhe trashëgimia) dhe rasti i mësipërm i Serbisë është shembulli më i mire. Vlerësimet dhe çmimet ndërkombëtare për projektin AlbSmartFolk janë njëkohësisht një vlerësim për trashëgiminë kulturore kombëtare në përgjithësi dhe për folklorin muzikor shqiptar në veçanti. Është nder për trashëgiminë kulturore shqiptare dhe sidomos për folklorin muzikor shqiptar që njëra prej qendrave kërkimore-shkencore më të njohura në botë, në fushën e kërkimit shkencor dhe teknologjik për inxhinierinë akustike si Center for Emerging and Innovative Sciences (CEIS) pranë University of Rochester, të testojë dhe përmirësojë shkencërisht instrumentet e folklorit tonë, është nder i madh për ne, që ai universitet, i cili është njëri prej më të njohurve në botë për kërkimin shkencor, të përfshijë në kurrikulat e tij, folklorin shqiptar. Është më se evidente që gjithçka që nuk evoluon (dmth që nuk përshtatet me kohën) është e destinuar që të vdesë dhe të mbyllet përjetësisht në muzeum. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me instrumentet e folklorit muzikor shqiptar. Fatkeqësisht, çfarë kanë bërë qeveritë shqiptare gjatë 32 viteve demokraci për kulturën dhe folklorin në veçanti, asgjë. Së shpejti, instrumentet e reja folklorike kombëtare të përmirësuara nga AlbSmartFolk do të ri-lindin folklorin muzikor shqiptar, duke e transformuar këtë gjini tepër të veçantë të trashëgimisë kulturore shqiptare në një platformë të bashkimit kulturor mbarëkombëtar shqiptar nga të gjitha trojet shqiptare, një risi kjo për shqiptarinë.

VËMENDJA E MUNGUAR E INSTITUCIONEVE KULTURORE NDAJ PROJEKTEVE TË KULTURËS KOMBËTARE

Institucioneve shqiptare nuk u interesojnë aspak projektet të cilat sjellin zhvillim, sidomos në komunitetet e harruara të artistëve dhe instrumentistëve të folklorit shqiptar, ajo çfarë atyre iu intereson, për fatin e keq, janë vetëm përfitimet personale monetare që mund të iu vijnë nga nisma apo projekte të tilla dhe asgjë tjetër. Po të shikosh me vëmendje buxhetin e Ministrisë së Kulturës, nuk ka asnjë fond për përmirësimin (ri-jetëzimin) e folklorit muzikor shqiptar, asnjë qeveri në këto 32 vite demokraci nuk e ka bërë. Ministria përgjegjëse për kulturën shpenzon miliona Euro në projekte pa vlerë por jo për folklorin. Fatkeqësisht, që në vitin 2015 as Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës i cili ka dekada në traditën e tij, nuk është organizuar. Institucione në varësi të Ministrisë së kulturës promovojnë folkun e vendeve fqinje,(publikimi i buzukut Grek) ndërkohë që folkun tonë e ka mbuluar harresa…..

KULTURA, MUZIKA, VULGU, BANALJA…

Tranzicioni i stërzgjatur shqiptar jo vetëm që po e shkombëtarizon por ka pasur pasoja të parikuperueshme për Shqipërinë. Njëra prej fushave më të godituara është edhe arti, kultura dhe veçanërisht folklori. Kur Serbia regjistroi Lahutën në UNESCO si pjesë e trashëgimisë kombëtare serbe, përveç kritikave të ashpra nga ana e komunitetit të artistëve dhe insterpretuesve të folklorit, askush nga institucionet kulturore të Shqipërisë nuk bëri asnjë hap përpara për këtë instrument shekullor shqiptar. Fatkeqësisht në Shqipëri po imponohet një muzikë tallava e cila nuk është në traditën tonë popullore e aq më pak folklorike. Instrumenti bazë në Shqipëri, duke filluar që nga gëzimet familjare si dasmat është bërë tastiera e cila në çdo vend të botës dhe në çdo traditë muzikore, ajo është një instrument që mban harmoninë në orkestër por kurrë instrument solistik. Përveç tastierës si instrument folklorik, po hyn fuqishëm edhe Sazi turk i cili po reklamohet si “Sharki elektrike”. Ne nuk kemi asnjë kundërshtim që instrumentet e reja të hyjnë në muzikën shqiptare, por kur një instrument folklorik i një vendi tjetër reklamohet si instrument folklorik kombëtar atëherë këtu kemi të bëjmë me asimilim të folklorit muzikor shqiptar dhe zëvëndësim të tij me atë të vendeve të tjera, një “pushtim” folklorik modern. Sipas mendimit të shumë artistëve të folklorit shqitar, por edhe timin si eksperte e trashëgimisë kulturore, kjo situatë ka ardhur si pasojë e faktit se instrumentet folklorike shqiptare janë totalisht të papërmirësuara dhe rrjedhimisht, konsiderohen demode nga komuniteti art-dashës. Normalisht që një instrument Buzuku grek apo një Saz turk të cilët janë të përmirësuara me kohë sipas standarteve më të mira akustike dhe të amplifikuar, do jetë shumë më konkurues se sa një Çifteli, Sharki, Lahutë apo Llautë e jona e cila nuk ka pësuar asnjë përmirësim që prej një shekulli. Është e trishtueshme të shohësh heshtjen e dhimbshme të instrumentistëve të folklorit shqiptar, të cilët i janë “nënshtruar” kësaj situate papërgjegjshmërie nga Ministria e Kulturës gjatë tre dekadave të fundit, dhe qasjen që kanë filluar të kenë me instrumentet dhe ata vetë,instrumentistët, brezi i ri i cili jo vetëm që nuk është i interesuar,(jo për fajin e tyre, por për shkak të politikave të munguara për kulturën dhe trashëgiminë) por e kanë edhe për turp ti shohin apo tu bien këtyre instrumenteve muzikore, ka përjashtime por janë të paktë në numër. Me instrumentet tona folklorike nuk mund të luash normalisht jashtë një dhome shtëpie e aq më pak në një sallë të madhe, sepse ashtu siç e parashtrova më lart nuk i janë nënshtruar asnjëherë një përmirësimi research and development, pavarësisht përpjekjeve sporadike, individuale dhe amatore.

SHTETI DHE PËRKRAHJA E MUNGUAR NDAJ ARTISTËVE E TALENTEVE TË ARTIT

“Pasuria kryesore e Shqipërisë është folklori muzikor, por ka edhe krom edhe naftë”, kjo ishte përshtypja e studiuesve të huaj që shkelën në Shqipëri gjatë shekullit të XVIII-XIX. Pra siç edhe shihet, folklori muzikor shqiptar vlerësohej gjatë asaj periudhe më shumë se edhe vetë pasuritë natyrore aq të mëdha që kishte Shqipëria.

Gjatë regjimit komunist 45-vjeçar, folklori shqiptar në tërësi dhe ai muzikor në veçanti u izolua nga përmirësimet e ndryshme të tij, gjithnjë në emër të “ruajtjes nga ndikimet e kulturës imperialiste dhe borgjezo-revizioniste”, madje edhe duke burgosur çdo zë në favor të përmirësimit cilësor. Duhet të theksohet fakti se me gjithë atë represion, artistët, instrumentistët dhe ekspertët e folklorit ishin të gjithë profesionistë dhe të punësuar në këtë fushë, të cilët ishin edhe baza e kësaj gjinie tepër të rëndësishme të trashëgimisë kulturore kombëtare. Por, si është gjëndja e foklorit muzikor shqiptar sot.

Përkundër vlerësimeve të jashtëzakonshme të studiuesve vendas dhe të huaj për folklorin muzikor shqiptar, sot ai gjendet në një situatë tejet të degraduar. Gjatë viteve të fundit kam marrë shumë ankesa dhe apele nga ana e komunitetit të instrumentistëve dhe ekspertëve të foklorit shpiptar për ndihmë dhe reflektim. Psh, njëri prej ekspertëve më të njohur në Shqipëri për Çiftelinë dhe Sharkinë më rrëfente se kur iki nga shtëpia për të kënduar me porosi, të cilat janë me pikatore sidomos tre dekadat e fundit, detyrohem që ti mbështjell dhe maskoj instrumentet sepse gjëndja ka degraduar deri në atë pikë sa më vjen turp të mi shikojë dikush në dorë. Instrumentisti i mirënjohur i Lahutës Pretash Nilaj, më rrëfen me shqetësim se situata e folklorit muzikor shqiptar ka degraduar deri në atë masë saqë popullsia ka nisur ta përdori emrin e Lahutës së Eposit të Kreshnikëve si formë tallëse si psh: “ik ore Lahutë” (dmth ik ore budalla) dhe të mendosh se Lahuta, instrumenti legjendar shqiptar me të cilin janë kënduar për breza me radhë që nga lashtësia cikli “Kangë Kreshnikësh” të degradojë në turp, kjo në të vërtetë është një humbje e pakrahasueshme e vlerave të trashëgimisë kombëtare.

Dy prej instrumentistëve më të njohur në botën shqiptare për Çiftelinë si vëllezërit Kodra, njëri prej tyre punon si hidraulik dhe tjetri marangoz në emigracion. Në qytetin e Lezhës, një tjetër instrumentist i folklorit muzikor i vlerësuar me çmime kombëtare, punon si roje në një institucion…. Shembuj të tillë ka sa të duash, të cilat pasqyrojnë degradimin e rëndë të folklorit muzikor, pasi për fatin e keq, pothuajse të gjithë instrumentistët e folklorit kanë përfunduar në situatë të tilla “dështimi” të cilët për të mbijetuar, u është dashur të braktisin folklorin dhe të marrin profesione të reja të cilat asnjëherë nuk i kanë eksperimentuar. Muzika folklorike shqiptare ka degraduar deri në atë pikë sa edhe Festivali Folklorik Kombëtar i cili është eventi më i madh mbarkombëtarë, i cili zhvillohet çdo katër vjet që prej vitit 1946, të paktën shtatë vitet e fundit është ndërprerë duke mos u zhvilluar fare vitin e kaluar. Me përjashtim të një grupi të vogël emigrantësh nga Shtetet e Bashkuara, të cilët organizuan një shfaqje të vogël me instrumentet folklorike në një shesh të fshatit Kelmend, nuk mbahet mend që të jenë organizuar aktivitete të mirëfillta foklorike. Në traditën tonë shekullore, Lahuta ka qënë instrumenti bazë i cili ka hapur çdo dasëm në Shqipërinë e Veriut, në Kosovë apo viset shqiptare në Mal të Zi, kjo traditë tashmë është zhdukur totalisht, sidomos tre dekadat e fundit. Po me lahutë janë realizuar edhe vajtimet për të vdekurit, fatkeqësisht traditë e vdekur. Është mëse e natyrshme që gjithçka që nuk evoluon (dmth që nuk përshtatet me kohën) është e destinuar që të vdesë. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me instrumentet e folklorit muzikor shqiptar. Fatkeqësisht, çfarë kanë bërë qeveritë shqiptare gjatë 32 viteve demokraci për kulturën dhe folklorin në veçanti, asgjë. Eshtë e trishtueshme kur shikon se lahutari më i njohur i botës shqiptare, Jonuz Delaj, mgjs pensionit, mbijeton duke punuar si saldator, është turpi më i madh për institucionet përgjegjëse të kulturës. Është e trishtueshme të shikosh instrumentistin më të njohur shqiptar, i dekoruar me titullin Mjeshtër i Madh i cili është unikal në gjithë rajonin e Ballkanit, për stilin e tij të luajtjes në fyell, sot punon në ndërmarrjen e pastrimit të qytetit. Puna është gjithmonë nder, por këto shembuj i solla sepse fatkeqësisht, pothuajse të gjithë artistët e këtij folku janë në të tillë gjëndje, të braktisur e të lënë në mëshirë të fatit nga institucionet përgjegjëse të kulturës. Më ka prekur shumë një rast kur njërit prej instrumentistëve më të njohur në botën shqiptare i ofrova Lahutën e re AlbSmartFolk dhe kur e testoi me lotë në sy më tha: “bravo, ky është instrument folklorik i përsosur me të cilin mund të luash edhe në stadiume, salla të mëdha e kudo, me këtë që ke arritur të bësh me këto instrumente na ke bërë të lindim për së dyti ne dhe instrumentet tona muzikore.