Politike – Page 260 – Dielli

Kryeministri Kurti në konferencën me Presidenten e KE: Ne nuk kemi fat tjetër përveç Bashkimit Evropian

September 29, 2021 by s p

Prishtinë, 29 shtator 2021

“Ne nuk kemi fat tjetër përveç Bashkimit Evropian dhe nuk kemi kontinent tjetër përveç Evropës,” tha Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti në konferencën për shtyp me Presidenten e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen.

Në konferencën e organizuar pas vizitës së përbashkët në çerdhen “Cicërimat”, e cila është financuar nga Instrumenti për Paraanëtarësim i Bashkimit Evropian, kryeministri falënderoi BE-në, si një ndër donatorët më të mëdhenj në Kosovë.

Duke folur për takimin e sotëm, kryeministri bëri të ditur se kanë biseduar për procesin e integrimit të Kosovës në Bashkimin Evropian, ku siç dihet, Kosova është e fundit në rajon dhe faktin se duhet të përgatitemi për aplikim për anëtarësim, në mënyrë që të marrim edhe statusin e vendit kandidat. Po ashtu, edhe për vendimin e vonuar të Bashkimit Evropian për liberalizimin e vizave, aq më tepër, që në korrik të këtij viti janë mbushur tre vjet, prej se edhe vet Komisioni Evropian ka rekomanduar liberalizimin e vizave për Kosovën.

Lidhur me bashkëpunimin rajonal, kryeministri vuri theksin te nevoja për bashkëpunim më të madh ekonomik në mes të vendeve të rajonit në kuadër të procesit të Berlinit dhe implementimit të Tregut të Përbashkët Rajonal, pasi heqja e barrierave tregtare dhe sigurimi i lëvizjes së lirë të mallrave, shërbimeve, njerëzve dhe kapitalit, sjellë përfitime për të gjitha palat.

Ai shprehu gatishmërinë e Kosovës për arritjen e marrëveshjeve për lëvizjen e lirë me ID karta, njohjen e diplomave, por edhe njohjen e përbashkët të profesioneve mbi bazën e trajtimit të barabartë të të gjithë qytetarëve pa dallim.

“Gjithashtu e njoftova Presidenten e Komisionit Evropian, edhe me gjendjen në pikat kufitare 1 dhe 31, në pikat kufitare, pra, Bërnjak dhe Jarinje. Ne nuk kemi marrë ndonjë vendim të ri në këtë drejtim përveçse po e zbatojmë një dakordim të vjetër. Fatkeqësisht Serbia reagoi me forcë, duke grumbulluar trupa te vija kufitare, duke përfshirë edhe tankset “T-72”, automjete të blinduara “Lazar 3” dhe automjete luftarake shumqëllimshme “BOV M16 MILOSH”, dhe përveç këtyre ka angazhuar edhe aeroplanë luftarak rus “MIG29” dhe helikopterë të prodhuar nga Rusia për fluturime gjatë kufirit,” tha kryeministri Kurti.

Ai kërkoi që të dënohen sulmet në Zubin Potok dhe Jarinje, pasi janë sulmuar institucionet e Kosovës dhe ky sulm erdhi pas deklaratave luftënxitëse e plot urrejtje të presidentit të Serbisë dhe pas demonstrimeve ushtarake me tanke, helikopterë e avionë MIG në kufi me Kosovën.

“Fatkeqësisht ndodhemi në një situatë në të cilën në njërën anë merren ndihma e donacione nga Bashkimi Evropian, e në anën tjetër Serbia përkundër që i merr këto fonde pa zbatuar vlera, do të duhej që të demokratizohet e jo të militarizohet nga Rusia dhe Kina,” tha kryeministri.

Në përmbyllje të konferencës, kryeministri Kurti theksoi se mirëpret intensifikimin e bashkëpunimit midis Bashkimit Evropian dhe Republikës së Kosovës në muajt e vitet në vijim.

VATRA MIRËPRET SHKOLLËN SHQIPE TË BRONXIT

September 28, 2021 by s p

Dielli/

Shoqata bamirëse “Duart e Hapura” e Aleksandër Nilajt dhuroi çanta dhe pajisje mësimore për nxënësit.

Në selinë qëndrore të Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA në Bronx ka filluar mësimin Shkolla Shqipe e Bronxit ku mirëpret çdo të shtunë nga ora 10 am -1 pm nxënësit shqiptarë që duan të mësojnë dhe të ruajnë gjuhën, kulturën, traditën dhe identitetin kombëtar shqiptar. Drejtori i Shkollës Shqipe Mustafë Qosja dhe mësueset e apasionuara Violeta Dushallari dhe Estela Hajdinaj janë angazhuar maksimalisht për një vit shkollor sa më të suksesshëm. Mësuesja Violeta Dushallari i ka pritur me dashuri dhe ka shpalosur programin e funksionimit të Shkollës Shqipe me prindërit dhe fëmijët e tyre. Që në ditën e parë të shkollës, fëmijët iu nënshtruan programit mësimor dhe janë testuar për njohuritë që kanë marrë në Gjuhën Shqipe. Mësueset verifikuan njohjen e Gjuhës Shqipe, pas një pauze të gjatë nga viti i kaluar shkollor për shkak të pandemisë Covid -19. Mësuese Violeta punon me pasion dhe përkushtim. Ajo ndjehet e gëzuar kur nxënësit ia kuptojnë plotësisht mësimin dhe shfaqin interes të lartë për mësimin shqip. Ky interes dhe gëzim shprehet edhe në fytyrat e fëmijëve. Data 15 Janar 2011, shënoi solemnisht fillimin e Shkollës Shqipe në objektet e Lehman College në Bronx. Në javën e parë të zhvillimit të mësimit shqip në Shkollën Shqipe të Bronxit, Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA) me drejtues Aleksandër Nilaj dhuroi çanta dhe pajisje mësimore për nxënësit dhe z.Nilaj premtoi se do të bëjë të pamundurën për mbështjen e kësaj shkolle dhe të zhvillimit të mësimit shqip në New York.

Nga totalitarizmi në demokraci na duhen burra shteti

September 28, 2021 by s p

Doktorant Eugent Kllapi

Të ardhur nga komunizmi si sistem politik diktatorial dhe me një ekonomi ineficente cetraliste Shqipëria si pjesë e shteteve që aspirojmë një demokraci funksionale futet pas vitit 1990 në ato modele të kapitalizmit që quhen ndryshe demokraci liberale dhe udhëhiqet nga doktrina e liberalizmit, tregut të lirë, paketave të të drejtave të njeriut dhe një sërë të gjata elementësh që formojnë kuadrin e sistemit politik.

Në qendër të pikëpamjes liberale është tregu i lirë dhe sidomos si aksiomatike qëndron fakti që qeveritë dhe politika nuk duhen të ndërhyjnë në ekonomi. Kjo zhvillon një terren të lulëzuar për individët e shoqërisë me anë të konkurrencës. Kërkesa dhe oferta rezulton të jetë si sukses dhe besim në/mbi tregun e krijuar. Në këtë moto Shqipëria nuk nguroi të futet por e mësuar nga një ndrydhje 45 vjecare u drejtua lirisë së madhe. Kjo liri anashkalonte padrejtësisht detyrimet kundrejt së tërës si funksionim. Lëshojeni një qën të mbyllur 45 vjet në kafaz, kjo do jetë liria më e madhe e kafshës edhe për të kafshuar pa u interesuar për gjë tjetër.

Ndryshe nga modeli i ekonomisë liberale modeli i ekonomisë së përzier është bërë tashmë në modë në sistemet nordike politike ku mbizotëron qasja social-demorkate. Nga kjo qasje modeli ekonomik shikojmë se shteti duhet të jetë rregullator dhe aksioner në ekonomi në qoftë se privati e kufizon apo tjetërson lirinë, përqëndron kapitalin, merr pushtetin në dy tri duar dhe mënjanon konkurrencën, ofertën e fikson kundrejt një kërkese që ajo e imponon dhe merr përfitimet më të majme duke i lënë të tjerët duarthatë. Modeli i ekonomisë së përzier, që ndryshe kritikohet edhe si një lloj qasje për komunizëm jep drejtimin që shteti futet si aktor dhe rregullues në çmime, në mbarëvajtje dhe strategji, në tavane apo dysheme të pranueshme çmimesh në bazë të standartit të ekonomisë së asaj shoqërie, në krahëmarrjen e individit dhe të grupeve të interesit përkundrjet ekonomibërjes dhe politikbërjes në gjithpërfshirje, ai kthehet në një lloj katalizatori i individit kur nuk ka asnjë pushtet dhe gardianit kur pushteti i klaneve apo i grupeve do të sundojë mbi shtetin dhe individin. A duhet mirëqënia dhe lumturia e të gjithë individëve në demorkaci sic proklamon kushtetuta?

Në forma të ndryshme, si modeli puritan i ekonomisë së lirë të tregut, si ekonomia e përzier si filozofi funksionojnë në qoftë se zbatohen parimet dhe normat, duke u nisur që nga virtyti, vlera të individit dhe shoqërisë e deri te pikëpamjet kushtetuese.

Një pikëpamje e tretë e ekonomisë si model është ajo e Keisianizmit ku shkurtimisht bota e ka provuar të veprojë në/ pas 1929 në SHBA dhe Europë, 2008 në SHBA dhe Europë. Kjo ndryshe quhet edhe një qasje radikale e shtetit mbi ekonominë ku qeveritë rrisin kërkesën për të qarkulluar ekonominë dhe kanë kontroll të gjithanshëm në ekonomi. Kjo ka shpëtuar kapitalizmin më shumë se dy herë.

Sot për sot shihen këto tri qasje të zhvillimit të kapitalizmit në sistemin demokratik dhe disa derivate. Shqipëria futet në ato derivate që krijon një apendiks apo përjashtim nga rregulli. Pse?

Duke iu kthyer vitit 1990 si premisë për të ndërtuar kapitalizmin ndodhën privatizimet dhe privati e mposhti qasjen publike edhe si e mirë konceptuale e të gjithëve por u pa që qeveritë për 30 vjet ndërhynë në ekonomi në mënyrë të drejtpërdrejtë, të tërthortë apo të fshehtë. Kjo favorizoi qasje të përqëndrimit të kapitalit, depresionin social, papunësinë, emigracionin e lartë, zhvdrejtëismin e çmimeve, falimentimin e bisnesit sidomos të vogël, tkurrjen e bisnesit të mesëm, rolin apatik të mediave si industri që i shërbente më shumë politikës sesa target grupeve që përfaqësonte apo interesit publik. Media ndërtonte të vërtetën për ato që i duheshin publikut në vend të parashtronte e kritikonte të vërtetën ku dhe vetë u bllokua në dy tre duar monopolesh të industrisë së medias. Grupet e presionit psh si Sindikatat që ishin shumë të nevojshme u zhdrejtësuan sa nuk funksionuan më, grupet e interesit të shoqërisë në politikbërje që ndihmonte dhe nismat ekonomike u bënë servile të pushteteve, ojf dhe roli i shoqatave u zbeh në mos u ble dhe më e rëndëishmja nga të gjitha është se inelektualizmi e elita intelektuale nuk mundet dot të japë një ideal të kulluar politik ashtu si ajo e mendon për debatin publik në këtë qasje ku nuk e kalon dot as Ekzistencializmin. Një grevë studentësh nuk gjen dot asnjëherë një Volter dhe si përfundim institucionet e pavarura u kapën brutalisht nga pushteti që ishte në duar të disa klaneve me prapavijë tribale. Panorama tashmë shfaqet e tillë ku qasja monopol me prirje oligopoli dominon në ekonomi dhe partitë nuk kanë as pluralizëm idesh po me prirje nga autoritarizmi dhe roli i politikanit thjesht kthehet në zëdhënës i kryetarëve ku mbisundon modeli social[sikologjik i kultit të individit. Shfaqet e plotë aksioma e demokracisë funksionale që:

‘’Nga totalitarizmi në demokraci ka valë të shumta autoritarizmash’’.

Kjo po ndodh në Shqipëri.

Nga ana tjetër bisnesi i vogël është i pambrojtur, bisnesi i mesëm inekzistent, shoqëria përplaset midis atyre që kanë shumë të ardhura dhe i bëjnë akoma më shumë dhe atyre që kanë pak të ardhura dhe u përgjysmohen akoma më tepër. Shfaqet e plotë edhe panorama si në dempresionin e madh të 1929 por me karakteristikë që nuk ka falimente.(përvec rasteve ekstreme të piramidave financiare 1997). Pa faliment nuk dallohet as kriza ekonomike dhe mungesa e trasparencës e ndihmon akoma më tepër.

Në këto kushte Shqipëria ka zbatuar në mënyrë coroditëse nga një qeveri në tjetrën të tri modelet ekonomike njëkohësisht që me pak njohuri nga filozofitë ekonomiko-politike këto qasje kur bashkohen janë paradoksale. Psh, mund të krijosh PPP po nuk mund të pretendosh më pas liberalizmin pasi qeveria ndërhyn 7 pash mbi ekonomi.

Kapitalizmi shqiptar vuan nga dy elementë të zhvillimit të saj. Nga shkatërrimi i saj pas 1990 vuan nga intelektualizmi që të shpikë dhe të prodhojë shabllone, marka, modele dhe ekonomi të lirë, nga ana tjetër vuan nga industria e lehtë si formësim kyc i zhvillimit ekonomik me burim kryesor nga bujqësia dhe blektoria pasi banka nuk mund të shpikë e as raketa bërthamore.

Qasja oligopol ashtu si dikur thoshte kritika e Marksit mbi kapitalizmin e hershëm klasik ose difektoz nuk e ndihmon ekonominë por prodhon më shumë papunësi kur paradoksalisht për 13 vjet të arsimimit kanë dalë me diploma nga sistemi i Bolonjës mbi 500 mijë studentë që tregu i punës jo prodhues por i shërbimeve nuk e mban dot këtë armatë që kthehet në një minë me sahat për zhvillimin e kapitalizmit. Ata emigrojnë si në cdo etapë të mijëvjecarit të njerëzimit. Edhe qasja e Shumpeter mbi ‘’shkatërrimin krijues’’ nuk doli efektiv pasi shoqëri totalitare që kthehen autoritare dhe janë postraumatike në kuptimin socialpsikologjik i shkaterrojnë të gjitha dhe nuk krijojnë asgjë sic thonë kritikët e Shumpeterit të famshëm, pra e asgjesojnë të mirën e përbashkët dhe kthehen në shoqëri parazitare. Përvecse parazitare edhe imituese, në cdo kënd lokale pasi nuk dieht cfarrë mund të bëhet tjetër dhe aty ku duhet farmacia apo kasapi mungon. ‘’Imitimi është forma më e shëmtuar e origjinalit’’ po a e kuptojmë dot ne këtë pas ndrydhjeve 45 vjecare?!

Këtë e shfrytëzojnë fare mirë rivalet simotra dhe sivëllezër që nuk e duan fort Shqipërinë dhe historia na e ka mësuar shpesh këtë.

A ka dritë në tunel? Nga filozofia politike e Kosovës hidhet një qasje e modelit të ekonomisë së përzier për të zhvilluar Kosovën dhe për ta hequr nga thundra e oligopoleve. Kosova për nga konteksti është më e mësuar me kapitalizmin duke qënë në një model gjysmë totalitar dhe me një ekonomi të tregut që zhvillohesh me kah nga socializmi i dikurshëm me pikëpamje nacionaliste në federatë. Por nga Kosova del një model i qartë i ekonomisë së përzier të tregut ku shteti duhet të mos jetë indiferent, parazit me mjelës i taksave si sukses i vetëm kur individi vuan. Shteti duhet të jetë kotributor në mirëqënien e individit. Duhet të jetë rregullator dhe katalizator. Në një ekonomi globale me risqe të shumta edhe fatkeqësish si pandemia luksi për të qënë liberal është i tepërt.

Shteti duhet të jetë shtet dhe jo pavion ku të indetifikohet deliri i madhështisë i politikanëve. Ndryshe nga qasja klasike demokracia funksionale zbaton parimin se, ‘’problem nuk është mbledhja e të ardhurave por shpërndarja e tyre’’. Po a mundemi ne të shëprndajmë në cdo zë që vuan kur ne vuajmë si formë intelektualizmi nga mugnesa e vetvetes?!

Ku jemi ne sot? Asgjëkundi në rrugën e askushit. Jemi një apendiks i të gjitha modeleve pasi jetojmë nga ndrydhjet e mëdha ku njerëzit akoma arratisen nga një vend që u duket si i huaj. E para ishte fjala, por ajo në një mizëri shqetësimesh donte një zë të fuqishëm të shprehej qe të merrte rrugë nga një hap i vogël.

Nga totalitarizmi në demokraci neve na duhen burra shteti.

Takimi i partive dhe grupeve të emigracionit shqiptar

September 27, 2021 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Shtator 2021

“Congressional Record” ka botuar, me 11 gusht 1972, “Aktin e Unitetit” të shqiptarëve në mërgim (ekzil) të realizuar gjatë konventës tre ditore të organizuar asokohe nga Mbreti Leka Zogu I në Madrid, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Takimi i partive dhe grupeve të emigracionit shqiptar

I nderuari Strom Thurmond

nga Karolina e Jugut

në Senatin e Shteteve të Bashkuara

Burimi : Congressional Record, 11 gusht 1972, Vol 118

E premte, 11 Gusht 1972

Z. Thurmond. Zoti President, Leka I, Mbreti i Shqiptarëve, në një lëvizje të një rëndësie të caktuar, së fundmi thirri përfaqësuesit e të gjitha grupeve shqiptare në megrim (ekzil) në një takim në Madrid, Spanjë. Ky takim është i rëndësishëm, sepse ishte hera e parë në 20 vitet e fundit që shqiptarët që përfaqësonin ideologji të ndryshme mblidheshin për të diskutuar problemet dhe dallimet e tyre.

Në takim, delegatët diskutuan mënyrat në të cilat ata mund të punonin së bashku për të sjellë rënien e regjimit aktual jopopullor në Shqipëri, i cili ruan sundimin e tij duke burgosur ata që flasin kundër tij. Delegatët krijuan një kuadër organizativ për të lejuar që grupe të ndryshme të bashkëpunojnë pa kompromentuar ideologjitë e ndryshme.

Shqiptarët në ekzil kanë rënë dakord për herë të parë të punojnë së bashku për të sjellë lirinë në një tokë që ka kaluar shumë kohë pa të. Mendoj se është e rëndësishme që Kongresi dhe qytetarët e Shteteve të Bashkuara të ndërgjegjësohen për përpjekjet e tyre.

Zoti President, kërkoj pëlqimin unanim që kjo marrëveshje, e inicuar nga Madhëria e Tij Mbreti Leka I, të printohet në “Zgjerimet e Vërejtjeve – The Extensions of Remarks”.

Duke mos pasur asnjë kundërshtim, marrëveshja u urdhërua të printohej në Recorp, si më poshtë :

Akti i Unitetit (Act of Unity)

Me ftesë të Madhërisë së Tij Mbretit Leka I, palët dhe grupet e shqiptarëve në emigrim u takuan në Hotel Cuzco në Madrid, më 2 dhe 3 korrik 1972, dhe pasi diskutuan situatën shqiptare dhe ndërkombëtare,

Vendosën :

1. Që forcat kombëtare të jenë të bashkuara për sigurimin e një Shqipërie etnike, dhe rënien e Regjimit antipopullor që peshon rëndë mbi Shqipërinë, dhe për mbrojtjen e integritetit të Kombit nga çdo plan i huaj.

2. Që të zhvillohen aktivitete në të gjitha fushat, politike, kulturore dhe shoqërore.

3. Që të krijohet një shtyp i bashkuar.

4. Për të vënë nën veprim, pikat e mëposhtme janë të nevojshme :

(a) Një organizatë ekzekutive e përbërë nga 9 anëtarë të cilët nga ana e tyre zgjedhin Presidentin, Zëvendës Presidentin, Sekretarin dhe Thesarin.

(b) Një Organizatë Këshilluese e përbërë nga anëtarët e partive dhe grupeve politike.

5. Grupet dhe palët që nuk kanë marrë pjesë në këtë Konventë do të njoftohen dhe do të ftohen të bashkohen në këtë sipërmarrje.

6. Organizata e Bashkuar do të financohet dhe ndihmohet nga kontributet nga palët dhe grupet e nën-nënshkruara.

7. Kompetenca e Organizatës do të vendoset në diskutimet e mëvonshme.

8. Me miratimin e Kushtetutës aktivitetet e grupit dhe partive do të punojnë me kuadrin e kësaj Marrëveshjeje.

9. Sapo kjo Marrëveshje të ratifikohet nga Këshilli i të gjitha palëve dhe grupeve, Statutet do të krijohen dhe kështu do të marrin formën e saj përfundimtare dhe të përcaktuar ligjore.

10. Deri në nënshkrimin përfundimtar të Statuteve (i cili duhet të jetë jo më vonë se gjashtë muaj nga ky moment), do të krijohet një Këshill i përkohshëm Direktivash i cili më vonë do të punojë për Organizatën përfundimtare.

11. Një shumë prej 1,600 dollarësh është vendosur si fond për shpenzimet e Këshillit të përkohshëm të Direktivave.

12. Konventa njeh aktivitetet e Komitetit Shqipëria e Lirë dhe do të vazhdojë në të njëjtën mënyrë në të ardhmen.

13. Ajo ndihmë morale dhe materiale duhet t’i jepet organizatës Pan Shqiptare të Vatrës, në mënyrë që ajo të vazhdojë detyrat e saj tradicionale.

14. Që të punojë ngushtë me Lidhjen e Prizrenit në mënyrë që ata të mund t’i realizojnë qëllimet e tyre.

15. Që “Komiteti Shqiptar i Lirë”, “Lidhja e Prizrenit” dhe “Vatra” për shkak të karakterit të tyre të veçantë të mos hyjnë në këtë marrëveshje.

16. Me miratimin e Kushtetutës emri përfundimtar i Organizatës do të vendoset. Kjo Organizatë do të përbëhet nga dy Këshilla, Këshilli Ekzekutiv dhe Këshilli Konsultativ.

17. Ky studim do të jetë në fuqi derisa të arrihet çlirimi i Shqipërisë, dhe

18. Këshilli i Direktivave do të përbëhet me nënshkruesit:

Zotnive :

Dr. Halim Begeja (Organizata Balli Kombtar).

Theodhor Papalilo (Partija Agrare Balli Kombtar).

Dr. Fuad Myftija dhe Hysen Mulosmanaj (O. K. L. Legalitetit).

Isa E. Ndreu (Partija Katundare).

Ndue P. Gjomarkaj (Heroizma Shqiptare) dhe Ymer Bardhi (Bashkimi Shqiptar).

Palët nënshkruese :

Organizata “Balli Kombtar”

Partija Agrare “Balli Kombtar”

Organizata K. L. Legalitetit

Heroizma Shqiptare

Bashkimi Shqiptar

Lidhja e Prizrenit

Komiteti “Shqipnija e Lirë”

Vëzhgues :

Shoqata Pan Shqiptare Vatra

Bloku Kombtar Indipendent

Zotërinj, Përfaqësues të Grupeve dhe Organizatave Politike Shqiptare në Mërgim, Delegatë të Lidhjes së Prizrenit dhe Delegatë të Komitetit Vatra dhe Shqipëria e Lirë :

Ne dëshirojmë me gjithë zemër t’ju urojmë mirëseardhjen në Madrid dhe gjithashtu dëshirojmë të shprehim vlerësimin tonë të lartë për Organizatat e ndryshme politike në Mërgim, që mirëpritën iniciativën tonë dhe emëruan delegatët e tyre në këtë Konventë, dhe për më tepër, iu shprehim vlerësimin tonë delegatëve të pranishëm në këtë Konventë.

Zhvillimet dhe ngjarjet e fundit të pashembullta në nivel ndërkombëtar, të cilat herët a vonë mund të kenë një efekt mbi situatën në Shqipëri, dhe gjithashtu duke marrë parasysh kushtet më të pasigurta të kombit tonë, na çojnë në përfundimin se që emigracioni shqiptar të jetë gati për të përmbushur misionin e tij historik të mbrojtjes së të drejtave tona kombëtare, ai duhet të jetë i bashkuar dhe jo i ndarë si sot. Bashkimi i forcave kombëtare në mërgim do të sigurojë sigurinë e Shqipërisë etnike dhe realizimin e Kauzës (Çështjes) sonë të shenjtë.

Nevoja për të parë shqiptarët në mërgim të bashkuar është theksuar shpesh nga udhëheqësit e shteteve mike si një parakusht, besojmë, për të siguruar përfundimisht mbështetjen e tyre morale dhe materiale.

E gjithë kjo bëri që ne të merrnim iniciativën për të thirrur së bashku këtë kongres të nevojshëm. Ne jemi të bindur se gjatë diskutimeve që do të zhvillohen në këtë konventë, ju zotërinj, pasi keni përqafuar Çështjen Shqiptare, do të vendosni mbi të gjitha interesat e Atdheut, duke lënë mënjanë çdo dallim ideologjik që mund të kishit në të kaluarën, në mënyrë që të arrihet bashkimi i të gjitha forcave kombëtare. Ky bashkim nuk duhet të prekë ideologjitë e veçanta të Palëve dhe Grupeve në këtë Konventë historike.

Me këtë dëshirë dhe shpresë, ju urojmë punë dhe suksese të frytshme. Me ndihmën e Zotit (Zoti na ndihmoftë!).

Burimi: https://www.darsiani.com/la-gazette/congressional-record-1972-senatori-amerikan-ja-perse-duhet-te-vihet-ne-dijeni-te-kongresit-dhe-qytetareve-te-shteteve-te-bashkuara-akti-i-unitetit-te-shqiptareve-ne-mergim-ekzil-i-realizuar-gjate-konventes-tre-ditore-te-organizuar-nga-mbreti-leka-zogu-i-ne-madrid/?fbclid=IwAR1eExzYwHQLw2O75FVp7hBFPRWyXk_aAJ8AH7hvL_Wx95WJKgVTO75t58U

ESTETIKA E SATIRIES FISHTIANE

September 27, 2021 by s p

Stefan Çapaliku /

Ideja e vdekjes së artit, e artikuluar për herë të parë nga Hegel (1770-1831), është interpretuar dhe keqkuptuar në mënyra nga më të ndryshmet. Hegel, në realitet, nuk është shprehur kurrë për fundin e artit si të tillë, por për hyrjen e tij në një fazë të re të zhvillimit.

E gjitha kjo trondit në themel idenë tradicionale të bukurisë. Kategoria estetike e së bukurës me këtë rast vihet në dyshim, apo më së paku ndërlikohet dhe nis të tërhiqet mënjanë, duke mos iu imponuar më veprës së artit, si një kusht i domosdoshëm.

Pra e thënë me pak fjalë, fundi i artit duhet të kuptohet vetëm si fundi i metodës së pasqyrimit artistik tradicional dhe si lindje e një “pasqyrimi të ri”, gjatë të cilit proces përparësinë e merr koncepti, mendimi dhe jo hedonistikja.

Në këtë kontekst duhet parë edhe vepra satirike e Fishtës. Satira e Fishtes imiton, eksploron, analizon te keqen, apo po te perdorim termin aristotelian “te shemtuaren”, por ne te njejten kohe ajo ben te ndergjegjshem lexuesin per ekzistencen e nje gishti te gjate e te kontraktuar tregues qe drejtohet kah e keqja dhe e shemtuara, per ekzistencen e një “duhet” apo “s’duhet” kjo apo ajo gjë, ky apo ai njeri e mentalitet. Satira e ndihmon ate, per te marre nje pozicion moral, per te shprehe hapur gjykime.

Fishta i realizon keto ne dy menyra kryesore, se pari me ane te një strukture te perpunuar e se dyti duke i dhene objekteve e subjekteve te marra ne shqyrtim estetik formen me te eger, me ekstravagande e ma qesharake, shkurt duke ndertuar nje estetike te groteskut.

Shkruan Fishta ne epistolarin e tij: “Megjithë këto që të thashë nuk ia vlen te kerkosh te bukuren poetike ne punën time, sepse duhet para se gjithash me e marrë me mend sesa me e zbulue. Per mue mjafton qe puna ime te arrije fundin.”

Satira e tij ka nje detyre te caktuar dhe e kryen, ne te asgje nuk behet pa qellim e natyrisht nga kjo nuk ka kohe per ngurrime, kapercime apo tolerime. Ne kete menyre ai shfaqet si nje roje e vetshpallur i standarteve e idealeve, i te se vertetes, i moralit e po keshtu edhe i vlerave estetike.

Thënia e Ian Jack se satira ka lindur si instikt i protestes dhe eshte protesta ajo qe ben ate art eshte mese e vertete ne rastin e Fishtes.

Fjala satirë për Fishten, ashtu si dhe per shume shkrimtare te tjere te medhenj boterore, është me shume referim i nje toni te pergjithshem që shtrihet sa gjere gjate ne vepra sesa i nje forme te caktuar letrare qe ta meritoje kete term. Ne kete sens eshte me me vend te themi se Fishta shkroi satirë sesa shkroi satira. Dallimi eshte mjaft i dukshem, po te veme re shumellojshmerine e llojeve letrare ne te cilat gjendet e shtrire satira e Fishtes.

Satira pra te Fishta nuk mund te qendroje ne vetvete si forme, si lloj, si zhaner apo si gjini, ajo gjithmone e merr hua planin.

Kjo s’ndodh vetem tek Fishta, qellimi i satires nuk eshte krijimi i dickaje te re, por denoncimi i se keqes ne ate qe ekziston dhe me mjetet qe ekzistojne, duke perfituar nga format e mirenjohura si liturgjia, himni etj. Efekti eshte gati gjithmone surprise. Eshtë mbi te gjitha e vertete se satira e tij eshte pjeserisht e percaktuar nga perdorimi i saj, nga format qe merr, por megjithate nuk bie kurre ne nivelin e aparences apo te maskarades.

Satira e tij huazon forma episodike, dialogje e monologje, koleksionet e historive, anekdotave e shprehjeve idiomatike, letra zyrtaresh, pamflete nismetaresh etj. Kur satira merr nje forme me pak te pershtatshme sic ndodh rendom ne vellimin “Anzat e Parnasit”, shfrytezon vetem ato ane qe i sherbejne qellimeve te saj. Kësisoj ndodhin shpesh kalime nga poezia në prozë e anasjelltas.

Nga pikeveshtrimi formal satira e Fishtes kujdeset per ekspozicionin aq sa edhe per sulmin, aksionin dramatik te vepres. Nese sulmi kontribuon per te mbajtur e pershkuar tonin satirik,ekspozicioni sugjeron tipet e formave te cilat i sherbejne.

Disa forma te marra nga komedia dhe oratoria perdoren vetem per vleren e tyre ekspozuese dhe jo si aluzion apo dicka tjeter. Format e tjera jane parodizuar aty ketu permes nje aluzioni sic jane ato te komedise tek “Gomari i Babatasit” nderkohe qe strukturat e tyre jane te braktisura pothuajse krejtesisht. Ne fund te fundit ne vepren satirike te Fishtes sundon forma epike. Keshtu ne veprat e tij evokohen forma te njohura e te medha epike per te sugjeruar idealin e nje te shkuare mbi te cilen Fishta gjykon te tashmen e tij. Keshtu forma e nenkuptuar e ketyre satirave kufizohet duke kundervene dy portrete, ate te se keqes dhe ate te se mires dhe i projekton keto ne nje te vetme. Kurre, ose te pakten shume radhe,nuk gjejme te satirat e Fishtes nje kundervenie formale keshtu te hapur midis se mires e se keqes. E keqja shfaqet, deklarohet dhe tregohet snobe, e mira eshte e fshehur diku ne tekst, apo me sakte ne ndergjegjen e atij qe e lexon, ne modelet etike qe lexuesi i njeh mire.

Struktura e satires eshte esencialisht nje sfond a kornize per te vene ne dukje dicka. Ne pergjithesi format satirike te Fishtes perdorin cfaredolloj gjeje qe i sherben vetem e vetem per ta vene sa me ne qender objektin e denoncimit dhe per te ndertuar nje situate ne te cilen e keqja krijon iluzione se ne mos eshte fitimtare apo element zoterues, sidoqofte eshte argument.

Ajo qe na mbetet nder mend gjithnje pas leximesh te satirave te Fishtes nuk eshte drama ne vetvete, por karakteret dhe nje sere imazhesh fantastike. Ne qender te te gjitha satirave ndodhet nje nga keto te dyja ose te dyja se bashku, te cilat lexuesi nuk mund t’i harroje lehte. Metamorfoza e nje njeriu ne gomar dhe anasjelltas te “Gomari i Babatasit”, varkat qe vijne nga bota e pertejme ne toke, te mbushura me mend njera e tjetra me shkarpa, tek “Nakdomincipedija”, bisedat qe behen nden hajat te Parriyit midis Shen Pjetrit, Skenderbeut e Djallit etj. ne nje kuptim perbejne nje strategji poetike te autorit.

Korrupsioni i idealeve njerzore, pasojat, distanca mes autorit dhe rrefimtarit, karakteri korigjues si mbetje intuitive e vepres jane ne fund te fundit kater kolona ku mbeshtetet estetikisht satira e Fishtes.

1. Korrupsioni i idealeve njerezore: transmetohet permes nje imazhi statik, ne te cilen gjerat paraqiten te paradhena dhe te parathena. Keshtu ndodh tek “Nakdominicipedija” ku ideja per t’i fole ketij populli me libra e per ta lartesuar me histori te tijen, korruptohen me imazhin e mocem qe Zoti krijoi me psikologjine e ketij kombi, apo tek “Gomari i Babatasit” ku aspirohet per nje shtet “okcidental ” qe bie ndesh me nje realitet te paradhene e anadollak. Kjo kontradikte ngjan me ato te shfaqura qe ne satiren antike. Kujtoni ketu satiren e IV te Juvenalit ku gruaja do te behet gladiatore duke iu kundervene keshtu idealit femeror, apo Satiren e VII ku i shthururi matet me statujat e paraardhesve te tij heroike e te lashte.

2. Pasoja: nderkohe qe korrupsioni i ideve ne shumicen e rasteve eshte i dukshem dhe lehtesisht i marrur vesht, pasoja shfaqet vazhdimisht e nenkuptueshme e kjo ndodh kryesisht sepse vete satira e Fishtes gjykon me shume mbi bazen e shkaqeve e te motiveve sesa te pasojave. E ne kete pike ai del nga rrjedha e pergjithshme e satires boterore qe i konsideron shkaqet e motivet kalimtare. Fishta duke qene thellesisht konstruktiv me satirat e veta zgjedh estetikisht rrugen e venies ne pah te shkaqeve e jo fort te pasojave, te cilat ja le ne dore lexuesit te tij te zgjuar. Keshtu p.sh ideja e ndertimit te fasadave dhe ekspozitave per t’ia vene ne balle mjerimit monstruoz te kombit, eshte pare te Fishta si nje rrethane e trashegueshme qe to con ne pasoja tragjikomike.

3. Distanca: Nje faktor determinues ne efektin e simbolit satirik eshte largesia e vendosur mes lexuesit, autorit dhe trillimit satirik qe zhvillohet. Nga njera ane ndodh nje prezantim ironik dhe indirekt ndaj te cilit lexuesi, si pjestar i nje “elite” te vetshpallur ndihet superior. Nga ana tjeter lexuesi e ndjen veten besimshkeles, letargjik dhe imoral c’eshte me e keqja, perpara tendencave te egra te dhena nga autori Fishte. Ironia e autorit,qe i shmanget personazhit fajtor me gjithefare mjetesh eshte e kuptuar nga lexuesi intiligjent dhe i vemenshem ndaj moralit. Nje trajtim i tille satirik e ngacmon lexuesin me ndyresine dhe shemtimin dhe perpiqet ta beje te vetedijshem. E shterngon permes nje kontakti intim te ndjenjave, te vuaje nje shtytje te tille qe ai te shohe nje te vertete deri atehere te pakuptuar, do te ndryshoje menyren e te vepruarit dhe te rrjeshtohet kunder se keqes ne fjalë.

4. Korrigjues: Sic tregon dhe vete origjina rituale, kompozimi satirik eshte nje levizje nga e shkuara, kah nisma, nje kthim atavik qe i zgjedh personazhet te tille, qe nuk mund te pranojne zgjidhje me qytetare te sjelljes se vet e te te tjerve. Keshtu ndodh edhe tek Fishta. Personazhe “barksandall” e “mendjefyell” gelojne ne gjithe satirat e tij. Uria per fitim, te ngrenet si monster, deklarimet me veten e per veten, jane elemente qe i cjerrin masken me kollaj manjakeve dhe rryshfetexhinjeve, duke projektuar keshtu nje estetike te sarkazmes, groteskut e karikatures. Ne te njejten kohe duke i ngjalle keshtu neveri te tilla lexuesit, sa qe korigjimi duket si zgjidhja me e shpejte e me e drejte.

Ne pikepamje estetike satira e Fishtes përbëhet nga sarkazma, grotesku, karikatura dhe ironia.

1. Sarkazma: Pashko Gjeci ne artikullin e tij “At Fishta poet satirik” shkruante:”…ne njeren ana cohet me furi sarkazmi kunder nje moralizimi pa nerva, emanacjon i nji borgjezie anemike po ne ane tjeter, me ken se edhe ai ka thithe ajrin helmues te qytetit, kenaqet tue ja ba karikaturen. Asht per tu bind sa te gjalle e elastike fillojne me u zhvillue figurat e borgjezvet koketula, qe nuk shohin pertej periferise se barkut te tyne.”

Kurse Arshi Pipa ne artikullin e tij “Fishta, njeriu e vepra” shkruan per kete problem: “Edhe satirika e Fishtes shtjellohet rreth te njejtit bosht t’atdhe-dashunise. Toni i satirave te tija ashte thjesht shoqnuer-politik. E ne ket rase ma teper se ironi ata jane sarkazma, qortimet e tija jane invektiva t’ashpra, te gerthituna te shumten me fjale vulgare por qe arrijne efektet e sterfuqishme”.

Ernest Koliqi ne artikullin “Fishta, interpret i shpirtit shqiptar” shprehet: “Tue fillue nga humorizmi i karikaturave sikurse ne pershkrimin e Knjaz Nikolles, te Sulltanit e te Carit deri ne sarkazmin plot hov idhnak qi perfundon n’invektiva, te disa polemikavet te tija, te gjitha shkallet e gjinite e shpotise shtjellohen ne te plote gjallni ne trajte frymezimi.”.

Sarkazma te Fishta paraqitet si nje menyre e daljes hapur ndaj objektit e subjektit te sulmuar dhe paraqitet estetikisht si forme dyshimi ndaj funksionit te ironise, groteskut a karikatures. Ajo shpesh eshte e stimuluar nga dy faktore nga nje social e qe per mendimin tim vjen nga nje ndergjegjsim i Fishtes mbi nivelin kultural te publikut te vet, si dhe nga nje faktor tjeter individual e qe duhet te kete lidhje me nje ngarkese emocionale maksimale, qe per te shfryer nuk gjen nje tjeter pervecse atij ekstrem te sarkazmes. E kjo vihet re kryesisht te “Gomari i Babatasit” e ne forme te plote:

“Ju rrugaca e sallahana

Vagabonda shakllabana,

Rriqna t’ndyt,mikrobe te kqi,

Qi te mjeres moj Shqypni

Kthelle hi i keni ne mushkni,

Pa dhimbe gjakun tuj i a pi,

Po der kur, bre batakci?

Bre coftina, kalbe mbi dhe?-

Der kur ju, t’u talle nper ne,

Do t’na qelbni fis e atdhe?”

2. Grotesku: eshte mjaft i pranishem ne satiren e Fishtes dhe faktor i rendesishem formues. Prishja e balancave dhe proporcioneve, denatyrimi dhe ekstravaganca jane mjete evidente te Fishtes ne procesin kreativ satirik. Grotesku i Fishtes ndihmon ne pergjithesi per rritjen e ngarkeses emotive satirike te veprave. Ai paraqitet ndoshta i pari autor shqiptar qe i hapi rrugen perdorimit me sukses te groteskut dhe ravijezoi nje estetike te tij duke mos e lene vetem nder zona periferike te komikes por shpesh duke e vene ne qender te saj! Ne kete kuptim Fishta paraqitet kunder opinioneve qe e paraqisin groteskun si nonsens dhe nuk e kupton raportin e tij me te bukuren si dy koncepte qe e perjashtojne njeri-tjetrin. E ne fund te fundit mendoj se prirja drejt groteskut ka qene e lidhur edhe me kushte konkrete kur u shkrua vepra me ekzistencen e nje censure “etike” shpesh te institucionalizuar e krijuar si rrjedhoje e nje mbrapambetje te thelle mendore e kulturore. Ja nje shfaqje tipike e groteskut tek “Metamorphosis”:

“T’a dije Shqypnija

Pra, e sheklli mbare

Se ma mbas sodit

Un s’jam Shqyptar,

Fis kam ma t’fortin

E vlla bujarin,

Per Atme barkun

Per erz kam arin.”

3. Karikatura: Tek Fishta karikatura megjithse gjendet e integruar nder kategori te tjera te satires e mbi te gjitha te grotesku, prape se prape ka nje jete te veten. Ajo vazhdimisht eshte e lidhur me procedurat e vizatimeve te portreteve, te personazheve te vena ne tallje, duke ekzagjeruar ne sensin qesharak tiparet e karakteristikat e tyre. Por gjithsesi, megjithe ngjashmerite qe shfaq me groteskun duhet pranuar se perben nje mjet jo aq te vrazhde sa ai. Karikatura ka nje ton me miqesor se grotesku dhe nuk te con ne diskretitime totale. Qe nje pjese e portretit te shqiptarit, me sakte e karikatures se tij te “Nakdominicipedija”:

“Paj Shqyptaret, si jem tue pa,

Sod me sod s’jane tue pase nga

Me u hutue me shkrime t’ona,

T’cillat s’pjellin napoljona,

As nuk bahen, besa, shkalle,

Per me u ngjite ku bahet palle:

Pune qi lypen sod nder ne,

Per me u rrekun per atdhe.”

4. Ironia: per Fishten ironia eshte nje menyre e te thenit te gjerave nden rregoze. Ajo nuk perben nje figure retorike simbas konceptit antik e klasik te kesaj fjale, por nje metode per te kuptuar me mire absurditetin e gjerave qe e rrethojne. Kete ai e realizon me se miri me anen e mbulimit te cdo aspekti te natyres se sendit a te fenomenit, me anen e kontradiktave midis fjaleve dhe kuptimit te tyre, midis aksioneve dhe rezultateve te tyre, midis aparences dhe realitetit duke u bere keshtu nje element i rendesishem midis absurdit dhe pardoksit. Dy llojet baze te ironise te Fishta jane ironia verbale dhe ironia e situates. Te dyja keto lloje zene mjaft vend ne satiren e tij. Ajo verbale,e qe ka te bejne kryesisht me kontrapuntin qe krijon veshja fonetike e fjales me kuptimin e saj mbart ne vetvete shpesh edhe hiperbolen apo litoden. Ironia e situates perdoret dendur kur Fishta veren sesi njerez te ndodhur nder rrethana krejt te pafavorshme tentojne t’i bejne ato edhe me te pafavorshme.

Keto mendoj se jane tiparet kryesore estetiko-letrare te satires se Fishtes dhe qe na lejojne ne njefare menyre te shenojme dicka edhe ne lidhje me disa ceshtje kardinale te estetikes se tij. Fishta nder satira te veta nuk vizaton kurre te bukuren reale. Per Fishten e bukura eshte shprehesi. Ta vizatosh bukur te shemtuaren, ja cdo te thote veper satirike per Fishten. E ne kete aspekt ai paraqitet nje revolucionar i madh ne letersine e artin shqiptar. Ai eshte nje antiromantik i shpallur ne kete rast, nje Balzak shqiptar, kirurg i mrekullueshem i shoqerise se atehershme dhe jo vetem te atehershme. Vrulli idhnak ka bere te paraqese para publikut nje fytyre tjeter nga ajo qe estetikisht paraqet ne epike dhe lirike, duke u prezantuar keshtu nje shkrimtar realist. Ai shfaqet jo vetem pionier i realizmit por edhe maja e tij.

BIBLIOGRAFI

Dodaj, P. At Gjergj Fishta ne korrespondence me nji sivlla te perzemert, në At Gjergj Fishta, Tirane l943, f. 80

Raimondi, E. & Botonni, L. Teoria della Letteratura. Bologna l975. f. 246.

Paulson, R. The fiction of Satire. Baltimore, John Hopkins university Press, 1967. f. 23

Worcester, D. The Art of Satire, Cambridge, Mass. l940, f.45

Gjeci, P. At Fishta,poet satirik, Gjergj Fishta, botuar nen kujdesin e revistes “Shkendija”. Tiranë 1941, f.56

Pipa, A. Fishta: njeriu e vepra,Po aty. f.134

Koliqi, E. Fishta interpret i shpirtit shqiptar, Po aty. f.165