Prof. Dr. Hamit Kaba

Akademia e Shkencave e Shqipërisë

Tiranë, 17 dhjetor 2025

Politika shqiptare e pasluftës në studimet e Peter Priftit

Të nderuar kolegë, sot jemi mbledhur të përkujtojmë 100-vjetorin e lindjes së Peter Priftit, një ndër studiuesit më të shquar shqiptaro-amerikanë të shekullit të kaluar, me veprimtari shkencore komplekse në fushën e historisë, gjuhësisë, publicistikës, kulturës, besimeve, përkthimeve etj. Botimet e tij janë të shumta, por duhet thënë se ato janë pak të njohura në Shqipëri, për shkak se pjesa më e madhe e tyre janë shkruar në gjuhën angleze, ndërsa një pjesë e tyre vazhdon të jetë ende e pabotuar. Autori, një “arkivist” i mirë, i ka sistemuar e ruajtur me shumë kujdes studimet e tij, ndërsa disa janë ende të pabotuara. Nga një vështrim i shkurtër që u hodha disa prej dorëshkrimeve të ruajtura nga mbesa e P. Priftit dhe shoqja ime e studimeve universitare, Julika, them se e meritojnë të botohen. P. Prifti duket se e ka shtruar vetë rrugën për botimin e tyre, madje do të thosha edhe të një libri biografik kushtuar atij vetë.

Nga njohja ime them pa droje, se librat dhe artikujt shkencorë të Peter Priftit qëndrojnë përkrah botimeve të studiuesve të tjerë të shquar shqiptaro-amerikanë, si Nicholas Costa, Elez Biberaj, Arshi Pipa, Stavro Skëndi etj. Nëse do të bënim një klasifikim të botimeve të P. Priftit do t’i radhisnim ato sipas këtij rendi: libra të shkruara prej tij, libra me bashkautorë, kapituj librash, artikujt shkencorë, artikujt publicistikë, shkrime për Fan Nolin, për fenë dhe besimet fetare në Shqipëri, shkrime për minoritetin grek në Shqipëri, recensione për botimet e autorëve të ndryshëm dhe anasjelltas të autorëve të tjerë për veprat e tij, shkrime për figurat kombëtare shqiptare, shkrime për Kosovën, përkthime, ese, poezi etj.

Në vitin 1961 P. Prifti filloi punën si studiues në Qendrën e Studimeve Ndërkombëtare, pranë Institutit të Teknologjisë në Cambridge/Massachusetts, të cilën e vazhdoi deri në vitin 1976. Piteri u pranua në këtë qendër studimore falë kualifikimit të tij shkencor, dhe sidomos nevojës që kishte Projekti për Shqipërinë, i drejtuar nga studiuesi amerikan,William Griffith, për një njohës të mirë të gjuhës shqipe dhe angleze. P. Prifti i lindur në Rehovë të Kolonjës më 24 nëntor 1924 kishte emigruar në Amerikë në vitin 1940. U diplomua në Kolegjin shtetëror Penn, në College Park/ Pennsylvania, ku mori diplomën për Arte dhe Letërsi. Në vitin 1947 u bë qytetar amerikan. Në vitin 1955 u diplomua për “Master në Art dhe Filozofi” në Universitetin e Pensivalnisë. Në vitin 1958 P. Prifti shërbeu si bashkëredaktor i gazetës “Dielli” dhe sekretar i “Federatës PanShqiptare “Vatra” me qendër në Boston, kur president nderi i saj ishte Fan S. Noli. Eksperienca dy vjeçare pranë “Vatrës” dhe komunitetit të shqiptarëve të Amerikës ishte e vyer, por jetëshkurtër. Rrugët u ndanë shpejt, për arsye të ndryshme, ku nuk përjashtohen edhe ato politike. Trysnia politike nga të dyja anët e oqeanit dhe adoptimet që pësoi statuti i “Vatrës” për t’i hapur rrugë pranimit në të emigrantëve politikë të mbërritur në SHBA pas LDB, nuk u pritën mirë nga emigrantët e vjetër ekonomikë në SHBA, ndonëse dera u hap përgjysmë.

Nuk duhet harruar se në këto vite, Shqipëria sapo ishte ndarë nga BS dhe nga vendet e tjera të Bllokut Komunist, ndërsa interesi për të ishte rritur. Ajo ishte bërë objekt shqyrtimi e madje vendimmarrjeje politike edhe nga instancat e larta të shtetit amerikan, siç ishte Këshilli Kombëtar i Sigurisë në vitet 1961-1963. Sidoqoftë, për politikën amerikane dhe atë perëndimore rasti i Shqipërisë nuk ishte si ai i Jugosllavisë së vitit 1948. Për shkak të politikës së saj staliniste dhe të pareformuar, ajo u konsiderua thjesht si faktor përçarës brenda botës komuniste.

Puna në qendrën studimore të lartpërmendur, për një periudhë 15-vjeçare, ndikoi në formimin shkencor dhe rrugëtimin e ardhshëm të studiuesit shqiptaro-amerikan. Të punoje në një institut kërkimor si ai i lartpërmenduri duhej të konsiderohej fat në ato vite, pasi mësimdhënia në universitet kërkonte angazhim të madh, sepse një pedagogu i duhej të përgatiste e të jepte disa lëndë mësimore. Profesori i njohur shqiptaro-amerikan, Nicholas Pano, shprehej se gjatë punës së tij si mësimdhënës në universitet, kishte dhënë 17 lëndë, ndërsa pedagogët e sotëm të rinj, thoshte ai, kishin më shumë kohë në dispozicion për kërkim shkencor.

Fryt i punës kërkimore të Peter Priftit pranë kësaj qendre, në vitet 1961-1976, ishte botimi i librit të tij të parë në vitin 1978, Socialist Albania since 1944:Domestic and Foreign Developments. I shkruar në një mjedis shkencor serioz, siç ishte qendra e lartpërmendur, dhe pranë drejtuesit të projektit dhe studiuesit të njohur amerikan William Griffith, libri u përmbahet standardeve shkencore të kohës. Ai përmban 12 kapituj që trajtojnë shkurtimisht historinë e vendit dhe të popullit shqiptar, ardhjen e partizanëve në pushtet, natyrën e regjimit komunist, shoqërizimin e ekonomisë shqiptare, lëvizjet e ashtuquajtura revolucionare të viteve 60-të, politikën e jashtme të shtetit shqiptar dhe minoritetin shqiptar në Jugosllavi. Autori, siç thotë në parathënien e librit, punoi në bibliotekën e Universitetit Barkley në Kaliforni, në Bibliotekën e Kongresit Amerikan në Washington D.C., si dhe shfrytëzoi dy botimet e paraardhëse të tij, autorëve Griffith, Albania and Sino-Sovie Rift (1963) dhe Nicholas Pano, The People’s Republic of Albania (1968).

Ky libër, si të gjitha botimet e atyre viteve, u përgatit pa patur mundësinë e konsultimit me burimet arkivore amerikane apo ato shqiptare, të cilat ishin të klasifikuara. Por duhet thënë se në vitet 60-të, në SHBA kishte filluar era e shkollës revizioniste, e cila u reflektua në studimet e këtyre viteve, të cilat ishin më të balancuara se ato të viteve 40-50-të, ku “faji” nuk kërkohej dhe gjendej vetëm tek kundërshtari, por edhe tek vetja. Qasja ime, thotë autori, ishte më shumë “dialektike”, sesa “statike”. Autori shikonte një mospërputhje ndërmjet përpjekjeve për modernizimin e shoqërisë së prapambetur shqiptare dhe tensioneve të saja me udhëheqjen komuniste.

Botimi i librit të parë të P. Priftit, u botua nga MIT, ndonëse që autori ishte shkëputur prej tij dhe ishte punësuar në Departamentin e Gjuhësisë të Universitetit të Kalifornisë/ San Diego. Fryt i punës në këtë universitet ishte botimi i tre librave me bashkautor (Leonard Newmark dhe Phil Hubbard, Readings in Albanian (1979), Spoken Albanian (1980) dhe Standard in Albanian (1982).

Ndërkohë, një grup studiuesish me background shqiptar dhe amerikan, ndërmjet të cilëve edhe prof. Nicholas Pano, P. Prifti, Elez Biberaj dhe George N. Nasse, krijuan më 13 tetor 1978 “Shoqatën për Studime Shqiptare”. Qëllimi i krijimit të kësaj shoqate ishte që të ndikonte sadopak në zbutjen e marrëdhënieve të ngrira përmes botimeve dhe aktiviteteve të tjera me Shqipërinë. Krijimi i saj, në një periudhë të vështirë për Shqipërinë, pas ndarjes nga Kina, kishte edhe mbështetjen e shtetit amerikan. Shqipëria kishte mbetur për herë të parë pa mbështetjen e një vendi të madh aleat. Në SHBA e Perëndim ushqenin shpresa se ajo në rastin më të mirë mund të orientohej drejt tyre. Por duke e parë të vështirë realizimin e këtij qëllimi, përpiqeshin që të shmangnin sa të mundeshin ribashkimin e saj me BS dhe Traktatin e Varshavës, gjë që do të ndryshonte balancat ekzistuese dhe do të rrezikonte sigurinë e Jugosllavisë dhe të Greqisë.

Por shpresat e SHBA-së dhe të Perëndimit nuk u realizuan, ndërsa Shqipëria ndoqi politikën e neutralitetit, pa u atashuar me asnjërin bllok, një zgjidhje deri diku e pranueshme për SHBA dhe Perëndimin. Sidoqoftë, kjo frymë zbutjeje ndikoi në trajtimin më të mirë të disa studiuesve shqiptaro-amerikanë, të cilët përfituan viza nga Misioni i Përhershëm i Shqipërisë në New York, pas një odiseje të gjatë refuzimesh. Botimi i librave në gjuhën shqipe nga P. Prifti, mendoj se ka qenë një zgjidhje, që përveç arsyeve shkencore, kishte edhe arsye politike dhe që përkonin pikërisht me frymën e asaj kohe. Madje, orientimi i DSH për të rivendosur marrëdhëniet me Shqipërinë u përçua edhe tek emigracioni politik shqiptar, për të zbutur sadopak luftën politike të tij ndaj Shqipërisë komuniste. Në dokumentacionin që njohim vihet re kjo prirje, por edhe një farë moskuptimi dhe refuzimi nga ana e emigracionit politik të Shqipërisë në Amerikë.

Një nga fushat e studimeve të P. Priftit ka qenë Kosova. Kjo prirje u materializua veçanërisht pas demonstratave të vitit 1981. Autori e ka bërë pjesë të librave të tij Kosovën, por ai ka shkruar mjaft artikuj dhe recensione për të, duke bashkuar shqetësimin e studiuesit, me atë të atdhetarit. Në biografinë e tij të pabotuar për Kosovën zë vend një korrespodencë e gjerë e P. Priftit me ligjvënës, të tilla si letrat që iu drejtuan White House dhe Department of State, Presidentit Ronald Regan, Sekretarit të Shtetit James Baker, Richard Schifter, kontaktet me senatorët: Alan Cranston, Paul Simon, Robert Dole, Lary Pressler, Alfonse D’Amato, Pete Wilson, Larry Pressler, me kongresmenë, si: Jim Bates, Joe Dioguardi, Tom Lantos, letra me zyrtarë jugosllavë, korrespodencë me Arshi Pipën. Sami Repishtin, Sejdi Bitici etj.

Botime të P. Priftit pas vitit 1990

Shumica e botimeve të P. Priftit i përkasin periudhës pas rënies së regjimit komunist. Të tillë janë librat: Remote Albania, the politics of isolation, të botuar në gjuhën angleze në vitin 1999 dhe të ribotuar një vit më vonë në Tiranë; Land of Albanians, a crossroads of Pain and Pride botuar në Tiranë në vitin 2002; Mozaiku Shqiptar: publicistikë-portrete-studime recensione-pjesë teatrale, botuar në vitin 2003, si dhe Unfineshed Portrait of a Country, të botuar nga Columbia University Press, në NewYork në vitin 2005 etj.

Remote Albania, the politics of isolation, është një përmbledhje studimesh me artikuj kryesisht të pabotuar, që i kushtohen tërësisht politikës së brendshme dhe politikës së jashtme të Shqipërisë Socialiste, duke filluar nga viti 1944 e deri në rënien e komunizmit, në vitin 1990. Autori duket se ndjehet më i lirë në shkrimet e kësaj kohe. Ai trajton zhvillimet e brendshme të Shqipërisë në vitet 60-70-të, si marrëdhëniet Parti-Ushtri, largimin e Beqir Ballukut nga skena politike, PPSH, spekulimet për pasardhësin e Enver Hoxhës, kushtetuta e vitit 1976 etj. Politika e jashtme e Shqipërisë trajtohet përmes disa artikujve studimorë që i kushtohen konfliktit shqiptaro-sovjetik, rënies së Hrushovit, invazionit të Çekosllovakisë nga trupat e Traktatit të Varshavës dhe daljes prej tij të Shqipërisë, ofertave të DSH për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë dhe refuzimit të udhëheqjes shqiptare, e deri tek Shqipëria në periudhën pas Enver Hoxhës. Megjithëse autorit i mungojnë dokumentet arkivore, ai ka vënë në funksion njohuritë dhe eksperiencën e tij shumëvjeçare lidhur me dështimin e sistemit komunist në Shqipëri dhe në Evropë. Në këto shkrime vihet re precizoni dhe gjuha jo publicistike, që sundonte në vitet kur u botuan këta libra në Shqipëri. Formimi i autorit dhe eksperienca e tij nuk e kanë lejuar të kapërcejë kufijtë e artikujve studimorë dhe modelimin e tij si studiues i shkollës amerikane.

Libri, Land of Albanians, a crossroads of Pain and Pride, i cili gjendet në Bibliotekën e ASHSH, si dhuratë e vëllait të tij, shkrimtarit të njohur Naum Prifti, siç thotë vetë autori, është i treti në serinë e projekteve të tij, dhe i katërti libër me përmbledhje studimesh. I pari i kësaj serie është libri Remote Albania, ndërsa i dyti, libri Confrontation in Kosova: The Albanian – Serb Struggle, 1969-1999 , i botuar në vitin 1999. Libri i fundit Land of Albanians, a crossroads of Pain and Pride është i një natyre tjetër. Ai përfshin studime mbi historinë e Shqipërisë nga antikiteti deri në periudhën e shkrimit të tij.

Një vend të veçantë zënë edhe shqiptarët e Amerikës. Ky volum përfshin një sërë studimesh të pabotuara që merren me popullsinë shqiptare të Kosovës, të cilën autori e konsideron ende një problem të pazgjidhur. Botimi më i fundit i serisë së P. Priftit titullohet Correspondence, i cili përmban letra për median, si revista, gazeta, emisione televizive etj. Unë dua ta përfundoj prezantimin tim me fjalët e autorit në parathënien e librit të tij Land of Albanians, a crossroads of Pain and Pride: “Por përtej kësaj, shpresoj që lexuesit do ta kuptojnë dhimbjen që kanë përjetuar shqiptarët gjatë shekujve dhe krenarinë që ndiejnë si popull, ndërsa përgatiten të përballen me sfidat e një epoke të re”.

Përkujtohet në Tiranë albanologu Peter Prifti.

Mashqip.com/

Mbrëmja e së premtes në veri të Bostonit u mbush me emocione, muzikë e aromë të traditës shqiptare. Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA, së bashku me Albanian Boston Community Center, mblodhën dhjetëra familje shqiptare në një festë të ngrohtë për 113-vjetorin e Pavarësisë. Në një atmosferë plot gëzim, valle dhe ushqime shqiptare, kryetari i VATRËS në Boston, Mentor Maksutaj, përcolli urimet e tij për Ditën e Flamurit.

“Sot nderojmë të gjithë burrat e shtetit, rilindasit dhe dëshmorët që sakrifikuan gjithçka që Shqipëria të ishte e lirë. Kujtojmë me respekt Isa Boletinin, Ismail Qemalin, të gjithë dëshmorët e Pavarësisë dhe, po aq, heronjtë e Kosovës, legjendarin Adem Jashari dhe çdo dëshmor që na bëri krenarë,” u shpreh Maksutaj.

Ai theksoi se komuniteti shqiptar në Massachusetts duhet të mbetet i bashkuar dhe të ruajë me krenari trashëgiminë dhe identitetin kombëtar.

Maksutaj rikujtoi gjithashtu se nesër, më 29 nëntor, në sheshin e Bostonit në ora 11:30Am do të ngrihet flamuri kuqezi në një ceremoni solemne, ku do të zhvillohet edhe parada tradicionale me makina, e organizuar prej

Mbrëmja u mbyll mes duartrokitjesh, këngëve patriotike dhe frymës së bashkimit që vetëm festa e Pavarësisë di ta sjellë.

Sokol Paja/

Prof. asoc. dr. Elindë Dibra, lektore pranë Departamentit të Letërsisë në Fakultetin e Shkencave Shoqërore, Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” vizitoi Federatën Vatra. Ajo u prit nga editori i Diellit dhe anëtari anëtari i kryesisë z.Ilir Cubi. Prof. Dibra u njoh në detaje me historinë e Federatës Vatra, të gazetës Dielli dhe rolin e mërgatës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në dobi të çështjes kombëtare. Prof. Dibra shqyrtoi materiale dhe dokumente mbi arkivën e Vatrës e Diellit dhe ekzemplarë të veçantë që gjenden në Bibliotekën Shkencore të Vatrës. Prof. asoc. dr. Elindë Dibra ndodhet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në kuadër të një vizite studimore dhe kërkimore disa ditore në arkivin e Vatrës me fokus fushën e identitetit, medias, diasporës, kujtesës historike dhe bashkëpunimit akademik.

Mikpritja në Vatër, përbën një moment me domethënie të veçantë, jo vetëm për dimensionin institucional të vizitës, por edhe për lidhjet njerëzore, kulturore dhe historike mes Vatrës si institucion, diasporës dhe atdheut. Prof.Dibra u shpreh se Vatra është një ndër thesaret më të rëndësishme dokumentare të historisë shqiptare në mërgim. Ky fond jashtëzakonisht i pasur përfshin libra, gazeta, dokumente, fotografi, dorëshkrime, deklarata, komunikata, veprimtari e komunikime dhe dëshmi të vyera historike, që pasqyrojnë historinë dhe rrugëtimin e shqiptarëve në Amerikë, përpjekjet e tyre të shumta për ruajtjen e identitetit kombëtar, për mbrojtjen e çështjes shqiptare dhe për afirmimin e vlerave kulturore ndër breza.

Arkivi i Vatrës nuk është thjesht një fond historik, sipas Prof.Dibrës por një burim i vyer dijesh që mund t’i shërbejë kërkimit shkencor bashkëkohor, studimeve mbi diasporën, identitetin, multikulturalizmin, letërsinë dhe historinë e mendimit shqiptar jashtë kufijve të atdheut.

Puna kërkimore në fushën e identitetit dhe multikulturalizmit gjen në veprimtarinë e Vatrës një rast studimor ideal dhe një terren të pasur për analizë, reflektim dhe pasurim shkencor theksoi ndër të tjera Prof. Dibra.

Vizita përkon gjithashtu me përgatitjet për organizimin e Panairit të Parë të Librit Shqiptar të organizuar nga Vatra, një nismë kulturore me rëndësi të veçantë për promovimin e librit shqip, autorëve shqiptarë dhe trashëgimisë intelektuale në diasporë. Në kuadër të këtij aktiviteti, profesoresha do të jetë e ftuar në panelet e diskutimit, ku do të trajtojë çështje që lidhen me rolin e diasporës në ruajtjen e gjuhës shqipe dhe me rëndësinë e ndërtimit të urave të komunikimit mes studiuesve në Shqipëri dhe komunitetit shqiptar në Amerikë.

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Në kuadër të qëndrimit tim zyrtar dhe akademik në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, realizova një vizitë dyditore në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra” në Neë York dhe Vatrën e varrin e Fan Nolit e Memorialin e Faik Konicës në Boston. Në selinë historike të “Vatrës” në Boston, më priti me ngrohtësi dhe respekt të lartë nga Kryetari i Degës së Bostonit, z. Mentor Maksutaj, dhe anëtarë të kryesisë, të cilët vlerësuan kontributin tim akademik dhe kombëtar në forcimin e identitetit shqiptar dhe në ndërtimin e urave të bashkëpunimit ndërmjet institucioneve akademike shqiptare dhe diasporës intelektuale në SHBA. Diskutimet u fokusuan mbi rëndësinë historike të “Vatrës” si institucion i mbrojtjes së interesave kombëtare, si dhe mbi nevojën për të thelluar bashkëpunimin midis universiteteve shqiptare dhe komunitetit vatran. U theksua se “Vatra” është një vatrë shpirtërore që ka ruajtur gjallë idealin e bashkimit dhe të dinjitetit kombëtar për më shumë se një shekull.

Fan S. Noli dhe trashëgimia e tij në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane

Në vizitë, u përkujtua veçanërisht imazhi i Imzot Fan S. Nolit – themelues i “Vatrës” dhe i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, personalitet i shquar i dijes, politikës dhe kulturës shqiptare. Noli mbajti lidhje të drejtpërdrejta me qarqet më të larta politike amerikane, përfshirë Presidentin John F. Kennedy, duke forcuar rolin e tij si urë lidhëse midis idealit të lirisë shqiptare dhe filozofisë së demokracisë amerikane. “Ideali nolian për një Shqipëri të lirë, demokratike dhe të bashkuar është në përputhje të plotë me filozofinë amerikane të të drejtave të njeriut dhe të lirisë universale, të cilën Presidenti Kennedy e mishëroi si frymë të qytetërimit modern.”

Vizita kulturore, akademike dhe përkujtimore në Boston

Gjatë qëndrimit në Boston zhvillova vizita me karakter kulturor dhe përkujtimor, duke theksuar lidhjet e ngushta me rrënjët e identitetit shqiptar dhe trashëgiminë shqiptaro-amerikane:

-Vizitë në Kishën Shqiptare “Shën Gjergji”, themeluar nga Fan Noli, ku u prit nga përfaqësues të komunitetit shqiptar;

-Homazh pranë varrit të Fan S. Nolit, duke nderuar figurën e tij si simbol të dijes, shpirtërisë dhe lirisë kombëtare;

-Vizitë në Universitetin e Harvardit, ku Noli mbrojti doktoraturën dhe hartoi veprën monumentale për Gjergj Kastriotin – Skënderbeun;

-Takime me qendra dhe institucione historike amerikano-shqiptare, që shërbejnë si ura bashkëpunimi ndërmjet diasporës dhe institucioneve akademike shqiptare.

Simbolika kombëtare e “Vatrës” dhe mesazhi i bashkimit

“Vatra” mbetet institucioni më i rëndësishëm i unitetit dhe ndërgjegjes kombëtare në diasporë. Që nga themelimi i saj më 1912, ajo ka qenë një zë i fuqishëm për shqiptarinë, duke luajtur rol kyç në shpalljen e pavarësisë, në mbështetjen e shtetformimit dhe në ruajtjen e të drejtave të shqiptarëve kudo. “Vatra është akademia e parë e kombit shqiptar në mërgatë, ku u përbashkuan dija, kultura dhe patriotizmi. Pa Vatrën, historia shqiptare e shekullit XX do të kishte humbur boshtin e saj moral dhe shpirtëror.”

Laurimi në “Vatër” – vazhdimësia e trashëgimisë intelektuale

“Vatra”, përfaqëson lidhjen mes brezave të mëparshëm vatranë dhe elitës intelektuale shqiptare të sotme. Kryetari i Degës së Bostonit, z. Mentor Maksutaj, theksoi: “Ky laurim dhe kjo vizitë forcojnë urën e bashkëpunimit ndërmjet vatranëve të Amerikës dhe elitës akademike shqiptare, duke dëshmuar se ideali i Nolit dhe Konicës për unitetin kombëtar mbetet më i gjallë se kurrë.”

Kujtimet dhe ndjesitë e një vizite shpirtërore në “Vatrën” e Bostonit

Vizita në selinë historike të “Vatrës” nuk ishte thjesht një takim zyrtar; ishte një përjetim shpirtëror, një kthim në rrënjët e kombit dhe ndërgjegjen historike. Në ato mure ku ndihen ende zërat e Fan Nolit dhe Faik Konicës, ndjeva se koha ndaloi për të dëgjuar frymën e kombit shqiptar – frymë që ka mbajtur gjallë “Vatrën” për më shumë se një shekull.

Noli dhe Konica përfaqësojnë dy shtylla morale dhe intelektuale të shqiptarisë moderne. Noli, prifti i dijes dhe i lirisë, ndërtoi ura mes fesë, shkencës dhe artit; Konica, mendja kritike dhe estetike, i dha gjuhës shqiptare elegancën dhe forcën e kulturës evropiane. Ata janë yje polarë të një ideali të përbashkët: kombin e lirë, të ditur dhe të qytetëruar.

Fryma e tyre është një thirrje e përhershme: të mbajmë gjallë kujtesën, të ruajmë dinjitetin, të mos harrojmë sakrificën dhe të ndërtojmë unitet shpirtëror dhe intelektual. Në heshtjen solemne të “Vatrës”, dëgjova jehonën e një amaneti të pavdekshëm: Të mbrojmë idealin e kombit, të ruajmë identitetin dhe të ndërtojmë një Shqipëri dhe Kosovë që ecin bashkë – në frymën e “Vatrës”, në dritën e dijes dhe në besën e lirisë.