Besian Gjika/

Më 23 të shkurtit 1913, 112 vjet më parë u themelua në Saint Louis, Missouri, dega nr. 20 e Vatrës, më këtë pleqësi:

Kryetar Z. Vasil G. Marko, nënkryetar Z. Riza Voskopi, sekretar Z. Nick D. Katro, arkëtar Z. Xhafer Biranji, kontrollorë Z. Bilbil Mustafa, Z. Sotir Rehova, Z. Nuçi Anastas Voskopoja. (KALENDARI i VATRES i Motit 1918)

Ashtu siç edhe përshkruhet në numrat e gazetës Dielli të atij moti, dëshira dhe vullneti i shqiptarëve në Saint Louis, për t’u faktorizuar dhe ndihmuar tokën e të pareve, ka qenë e madhe por me kalimin e kohës gjërat morën rrjedha të ndryshme qoftë për arsye subjektive apo, për shkak, edhe të distancës me qendrën e Vatrës, në Boston. Largimet e para të drejtuesve ndodhin shpejt që në kapërcyell të vitit 1914. Kjo solli edhe përçarjet e para midis grupeve dhe, në vitin 1915 në Saint Louis, përveç Degës nr. 20 të Vatrës kemi edhe shoqata dhe klube atdhetare si “Bijtë e Shqiponjës”, “Mprojtja Shqipetare”, etj.

Një relacion mbi gjendjen e shqiptarëve ne Saint Louis na jep patrioti, Mihal Grameno i cili e vizitoi Saint Louis-in në 31 maj të vitit 1915. Në faqen e tretë të gazetës “Koha” në numrin e datës 17 qershor 1915, ai jep disa fakte interesante mbi shqiptarët e këtushëm. Sipas Gramenos numri i shqiptarëve të numëruar shkon deri në 2500 veta, duke e bërë një prej kolonive kryesore në Midwest. Po aty ai citon se është për të ardhur keq që shqiptarët e kësaj kolonie, të cilët kanë shumë individë të pasur, nuk e gjejnë dot gjuhën dhe njerëzia fajin ua vendos drejtuesve kokëfortë. Mirëpo, citon Grameno, nevoja e mëmëdheut për bijtë e saj është shumë e madhe, ndërkohë që në Saint Louis ekzistojnë dy klube me të njëjtin emër.

Në vitet në vazhdim gjërat ndryshojnë edhe sipas zhvillimeve që ndodhin në Shqipëri. Në vitin 1918 shqiptarët ortodoksë themelojnë kishën shqipe të Shën Mitrit (Saint Dimitri) në adresën, 1024 Mississippi Avenue dhe për të meshuar vjen në Saint Louis, at Naum Cere.

Pavarësisht debateve, mosmarrëveshjeve, skizmave, në artikujt e kohës të gazetës Dielli por edhe gazetave të ndryshme, arrin të dallosh qartë se tek shqiptarët e Saint Louisit e gjen nuklin e patriotizmit. Në mars të vitit 1919, shqiptarët e këtushëm i gjejmë bashkë duke i dërguar kabllogram presidentit Wilson të cilit i kërkojnë mbështetje për mos copëtimin e shtetit të brishtë shqiptar. (St. Louis Post-Dispatch 9 March 1919).

Dega e Vatrës nuk ekziston më por Gazeta dielli është rikthyer në Saint Louis. Gjithsesi shoqata Iliria e cila është themeluar në Saint Louis 5 vjet më pare ka marrëdhënie të ngrohta me Federatën Vatra dhe degët e saja, në bashkëpunime dhe programe të përbashkëta social-kulturore. 

Saint Louis, 23 shkurt 2025

Titulli i fotografisë: “Albanian Immigrants English Class, Early Twentieth Century, Saint Louis (MO).” “Klasë e gjuhës angleze për emigrantët shqiptarë, fillimi i shekullit të njëzetë, Saint Louis (MO).” Kjo është fotografia e dytë që kam arritur të gjej për shqiptarët e hershëm të Saint Louis-it. Në foto dallohet në krah të flamurit amerikan, fotografia e mbretit të atëhershëm, “Wilhelm Friedrich Heinrich Princ zu Wied” ose shqip Vilhelm Vidi, i cili mbreteroi ne Shqipëri nga 7 marsi i vitit 1914 deri në 3 shtator 1914. Një pjesë e personave në foto janë edhe në foton e themelimit të degës nr. 20 të Vatrës në Saint Louis. Vendi ku mesohej gjuha angleze dhe njëkohësisht ku kanë punuar shumë shqiptarë asokohe (Gazeta Mprojtja Shqiptare, 1916) është YMCA (Young Men’s Christian Association)

Fotografia gjendet në arkivën digjitale të: “The State Historical Society of Missouri”

Fabjola Gjinaj/

Long Island, New York, 16 Shkurt 2025 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” dega Long Island dhe shkolla shqipe “Gjergj Fishta” në New York festuan me madhështi 17 vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë së Republikës së Kosovës. Kryetari i “Vatrës” Long Island, N.Y. Dr. Paulin Marku në fjalën e mirëseardhjes deklaroi se udhëtimi i shqiptareve për këtë ditë lirie ka qenë i gjatë, i mundimshëm dhe me sakrifica të mëdha në jetë njerëzish të moshave të ndryshme, fëmijë, të rinj e të reja, të moshuar dhe me dëme kolosale ekonomike, sociale e kulturore. Kosova është vatra e shqiptarisë ku u organizuan shumë beteja luftarake, politike e diplomatike. Ndërhyrja e NATO-s në luftën e Kosovës ishte dëshmi e mbrojtjes së vlerave njerëzore, beteja për çlirimin e Kosovës dhe mposhtjen e Serbisë. Kosova luftoi për lirinë e pavarësinë, për çlirimin, për të drejtat e njeriut dhe për standarde jetese multi-etnike. Pikërisht këto janë bazat e konceptit te sigurimit të të drejtave të njeriut në Kosovë të cilat ishin sfida te mëdha dhe në qarqet ndërkombëtare drejt Pavarësisë se Kosovës. Lufta në Kosove ishte shumë e ashpër, u humbën shumë jetë njerëzish, disa prej të cilëve nuk kanë as një varr ku të hidhet një grusht dhè për të kujtuar me mall dhe dhimbje të afërmit e tyre. Për shqiptarët e Kosovës, Pavarësia ishte një moment kyç që vendoste të ardhmen e tyre. Sot Kosova zhvillohet e përparon në rrugën euroatlantike duke qenë një histori frymëzimi e suksesi, theksoi ndër të tjera, studiuesi, Dr. Marku.

Imam Edin Gjoni në fjalën përshëndetëse të lexuar nga zonja Malvina Bilali theksoi se nuk mund të flasim për Pavarësinë e Kosovës pa shprehur falënderim të sinqertë dhe mirënjohje të thellë për Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë qëndruar krah për krah me shqiptarët në ditët më të vështira. Me përkushtimin dhe mbështetjen e tyre të palëkundur, SHBA luajti një rol vendimtar jo vetëm për çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës, por për të drejtat dhe lirinë e shqiptarëve kudo. Thellësisht jemi mirënjohës SHBA për ndihmën, për besimin dhe për miqësinë e pathyeshme me popullin shqiptar!

Prof. Dr. Luigj Gjoka në kumtesën e tij theksoi se procesi i pavarësimit të Kosovës kaloi nëpër disa etapa. E nisën intelektualët patriotë e idealistë, të udhëhequr nga Dr. Ibrahim Rugova e përshpejtuan brigadat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe e vulosen shtetet e NATOS, të udhëhequra nga SHBA. Dr Rugova, për realizimin e pavarësisë së Kosovës, zgjodhi rrugën gandiste të rezistencës paqësore dhe krijimin e institucioneve të Kosovës, të pavarura nga Beogradi. Dr. Rugova ndërmori një varg vizitash diplomatike në vende të Bashkimit Evropian dhe ShBA për të shpalosur vizionin e tij për një Kosovë të pavarur e demokratike, si dhe të hapur si ndaj Shqipërisë ashtu dhe Serbisë. Rugova në çdo takim me shefa shtetesh, ndër të tjera, sillte para tyre argumente historike e politike se Kosova e sotme, ish Dardania e dikurshme, i plotësonte kushtet për të qenë shtet më vehte në bashkësinë e kombeve europiane. Më ngjajnë proverbiale fjalët e ish presidenti Italian Giorgio Napolitano: “Nëse Rugova do të ishte amerikan, do ta kishte pushtuar botën me diplomaci” deklaroi në kumtesën e tij Prof. Dr. Luigj Gjoka.

Ish drejtori i “Zërit të Amerikës” për Europën z. Fran Shkreli, në kumtesën e lexuar nga zonja Borana Coka, shprehet se në 17-vjetorin e Pavarësisë së Republikës së Kosovës le të kujtojmë dhe të përulemi me nderim e respekt para rilindësve të vërtetë të kombit duke filluar me Gjergj Kastriotin-Skenderbeun në Lezhë, Abdyl Frashërin në Prizren, bashkë me zbritjen në Vlorë të Ismail Qemalit, Luigj Gurakuqit, Pandeli Cales, Isa Boletinit, e të tjerëve. Në veshët e çdo shqiptari të vërtetë kudo, sot, veçanërisht, jehon edhe kushtrimi i Adem Jasharit, e i Ibrahim Rugovës, por edhe i Bajram Currit, Ded Gjon Lulit, Mihal Gramenos dhe i Çerçiz Topullit dhe i heronjëve më të ri të Kombit që kanë dhenë jetën në luftën për liri e pavarësi të Kosovës. Shqiptarët janë ndër të parët e njerëzimit, me një histori të gjatë e cila është e shkruar me penë, por edhe më shumë ajo histori është shkruar me gjak, theksonte Fran Shkreli.

Prof. Dr. Roland Gjini mbajti kumtesën “Federata “Vatra”, gazeta “Dielli” dhe liria e pavarësia e Kosovës”. Në të ai theksoi rolin e dukshëm që luajti kjo federatë me anë të gazetës së saj, “Dielli” jo thjesht në mbështetje të luftës së popullit të Kosovës për të fituar lirinë e pavarësinë nga pushtuesi serb, por edhe më gjerë. Veçanërisht në ngjarjet e viteve 1981, 1989-1991 dhe 1998-1999 Federata “Vatra” dhe shkrimet e gazetës “Dielli” sensibilizuan jo vetëm opinionin amerikan por edhe institucionet e këtij vendi për drejtësinë e kauzës kosovare, nga njëra anë, por edhe për dënimin e veprimeve të dhunshme deri në genocid të autoriteteve serbe ndaj protestave të ligjshme të popullit shqiptar të Kosovës. Një ndihmesë të veçantë “Vatra” e “Dielli” dhanë në ndërgjegjësimin e Presidentit dhe Kongresit amerikan në fillim të vitit 1999 për domosdoshmërinë e goditjes së regjimit serb dhe në marrjen e vendimit për bombardimin e Serbisë nga NATO, për ta detyruar Serbinë të ndërpresë reprezaljet ndaj shqiptarëve të Kosovës dhe për të tërhequr trupat ushtarake nga ky vend. Po kështu, theksoi kumtuesi, SHBA ishte përkrahësja kryesore e Kosovës në rrugën e saj drejt pavarësisë, pas fitores së lirisë, e kurorëzuar me sukses në 17 shkurt 2008, theksoi ndër të tjera Prof. Gjini.

Themeluesja e shkollës shqipe “Skenderbej”, mësuese Adelina Lacaj bashkë me mësuesen Gela Bulku në fjalën e tyre përgëzuan punën patriotike, edukative dhe kulturore të themeluesve të shkollës shqipe “Gjergj Fishta” Dr. Paulin Marku e mësuese Fabjola Gjinaj si një mundësi të shkëlqyer që fëmijët shqiptarë të ruajnë gjuhën, kulturën e traditat kombëtare në Amerikë. Shkrimtari z.Prend Ndoja në fjalën e tij kujtoi me dhimbje të madhe vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës dhe sakrificat për Kosovën e lirë dhe të pavarur. Përulemi me nder e respekt përpara çdo familje që humbi familjaret e tyre për çlirimin e Kosovës. I urojmë suksese dhe përparimin kombit shqiptar, tha ndër të tjera shkrimtari Ndoja.

Themeluesja e shkollës shqipe “Gjergj Fishta” mësuese Fabjola Gjinaj deklaroi se kujtoj vitin 2008 kur festuam festën e parë të Pavarësisë se Kosovës në një shkollë në Shqipëri, ndërsa sot plot emocione si bashkëthemeluese e shkollës shqipe “Gjergj Fishta” në New York po festojmë 17 vjetorin e Kosovës me këta fëmijë të mrekullueshëm që janë në gjendje të dalin në skenë për të performuar me kënge, valle e recitime në gjuhën e shenjtë të kombit tonë. Gjatë fjalës së saj falënderoi prindërit për bashkëpunimin, përkushtimin e lidhjen shpirtërore pasi ne nuk jemi thjesht një shkollë shqipe por më shumë se aq, jemi një familje e madhe bashkatdhetarësh që kultivojmë gjuhën dhe traditën tonë kombëtare, tha ndër të tjera bashkëthemeluesja e shkollës shqipe “Gjergj Fishta” Fabjola Gjinaj.

Aktiviteti muzikor me recitime, këngë e valle i prezantuar mjeshtërisht nga sekretari i degës “Vatra” Long Island, N.Y. Klaudio Turkaj vijoi si më poshtë:

“A vritet pafajësia”-Alisja Durra, “Jam Kosova e shqiptarisë” – Klea Bilali, “Kosova ime” – Wendy dhe Uarda Bilali, “Duaje atdheun tënd” – Ajla Durra, “Rrjedh ne këngë e ligjërime” – Wendy Bilali, “Këndoj shqip në Amerikë” – Emeli Marku, “Vallja e Rugovës” – nxënësit e shkollës “Gjergj Fishta”, “Mora fjalën” – Bora dhe Barta’ poezia e poetit Prend Ndoja “Gëzuar Kosovë” – Alisja Durra, “Udhët e gjyshit” – vëllezërit Dritëro, Shqiptar e Albin Mulaj, “Për ty Kosovë” – Ajla Durra, “Shqipëri o nëna ime” – Kamila Marku dhe Uarda Bilali, “Pogonishte” – nxënësit e shkollës “Gjergj Fishta”, “Urimet për Pavarësinë e Kosovës” përcollën edhe William e Adrienne Gega, Bojken Bajraktari dhe Aron Domi, “Unë jam shqipe nga Kosova” – Emeli Marku dhe Alex Qepuri, “Vallja e Pavarësisë” – nxënësit e shkollës shqipe “Gjergj Fishta”, “E kam emrin kosovar” – Olivia Kokona, “Kosovë–Shqipëri jeni vllazni” – Arnisa dhe Arnis Muçaj. Programi artistik, kulturor dhe atdhetar kushtuar pavarësisë së Kosovës u përmbyll me vallen e “Pavarësinë” kërcyer me emocion e pasion nga nxënësit e shkollës shqipe “Gjergj Fishta”. Gëzuar Kosovë, në shekuj të shekujve nga “Vatra” Long Island dhe shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York.

Në emër të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra, të gazetës Dielli dhe të familjes sime ju shpreh ngushëllimet më të dhimbshme familjes Dedushaj, miqve e bashkëpunëtorëve, për ndarjen nga jeta të Prof. Dr. Isuf Dedushaj një ndër personalitetet më të shquara të shkencës dhe mësimdhënies në Kosovë.

Kosova dhe shkenca kombëtare humbi një personalitet të shquar e të spikatur që dha kontribut të jashtëzakonshëm në institucionet kërkimore e shkencore dhe edukimin e gjeneratave.

Profesor Dr. Isuf Dedushaj me kontributin e tij themelor si mjek-epidemiolog, profesor universitar, doktor i shkencave të mjekësisë dhe ish-drejtor ekzekutiv i Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës, la pas një trashëgimi të shkëlqyer dhe frymëmuese për brezat që vijnë.

Ngushëllime të sinqerta për familjen e miqtë e tij.

Pushoftë në paqen e përjetshme.

Me nderime e respekt

Kryetari i Vatrës

Dr. Elmi Berisha

New York, 8 janar 2025 – Kryetari i Vatrës në Hartford z.Ilir Gjomarkaj dhuroi 300 usd për gazetën Dielli. Gjithashtu z.Gjomarkaj gjatë vizitën në Vatër shleu detyrimet financiare të degës Hartford duke qenë dega e parë për vitin kalendarik. Përgjatë bisedës me anëtarin e kryesisë z.Ilir Cubi dhe editorin e Diellit, u diskutua hapja e shkollës shqipe në Hartford dhe zhvillimi i disa aktiviteteve patriotike në përkujtim të ngjarjeve historike kombëtare dhe figurave të shquara atdhetare. Patrioti Ilir Gjomarkaj kontribuon prej 10 vitesh në Federatën Vatra.

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Gazeta “Dielli” ka luajtur një rol të rëndësishëm në sensibilizimin e çështjes shqiptare dhe në përhapjen e kulturës dhe diplomacisë shqiptare, veçanërisht për çështjen e Kosovës. Ky rol është shfaqur në disa aspekte kryesore:

1. Promovimi i Kulturës Shqiptare: Gazeta ka kontribuar në ruajtjen dhe promovimin e kulturës shqiptare, duke e shpërndarë atë përmes artikujve dhe veprimtarive që kanë ndihmuar shqiptarët jashtë atdheut të ruajnë lidhjet me identitetin e tyre kombëtar. Ky angazhim ka krijuar një platformë të rëndësishme për theksimin e vlerave kulturore dhe ka forcuar ndjenjën e komunitetit mes shqiptarëve të diasporës, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

2. Sensibilizimi i Çështjes Kombëtare Shqiptare: Gazeta ka pasur ndikim të madh në informimin e publikut ndërkombëtar mbi statusin e Kosovës dhe të drejtat e shqiptarëve në Ballkan. Përdorimi i saj si mjet për promovimin e informacionit ka ndihmuar në krijimin e një imazhi pozitiv të shqiptarëve dhe ka mbështetur çështjen e Kosovës në arenën ndërkombëtare.

3. Diplomacia Amerikane dhe Kosova: “Dielli” ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e marrëdhënieve diplomatike midis shqiptarëve dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Gazeta ka mbështetur procesin e njohjes ndërkombëtare të Kosovës dhe ka kontribuar në informimin e opinionit publik amerikan dhe ndërkombëtar për zhvillimet në Ballkan. Në këtë kuadër, “Dielli” ka qenë një faktor kyç për përhapjen e informacionit dhe për ndikimin në diplomacinë amerikane dhe ndërkombëtare në lidhje me çështjet shqiptare dhe statusin e Kosovës.

Gazeta “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra,” ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në sensibilizimin e çështjes së Kosovës që nga fillimi i shekullit XX, duke ofruar një platformë për adresimin e çështjeve kombëtare shqiptare. Gjatë periudhave të ndryshme, përfshirë para dhe gjatë luftës së Kosovës, si dhe në periudhën pas shpalljes së pavarësisë, “Dielli” ka qenë një zë i fuqishëm për çështjen kosovare.

Para Luftës së Kosovës:

• Fokusi historik: Gazeta ka mbështetur kauzën kombëtare shqiptare dhe ka pasqyruar padrejtësitë ndaj shqiptarëve të Kosovës nën regjimin jugosllav, duke trajtuar politikat diskriminuese të Serbisë, përfshirë heqjen e autonomisë së Kosovës në vitin 1989.

• Informimi i diasporës: Në vitet ’90, “Dielli” ndihmoi në mobilizimin e diasporës shqiptare për të sensibilizuar opinionin publik ndërkombëtar mbi shtypjen e shqiptarëve nga regjimi i Slobodan Millosheviqit.

Gjatë Luftës së Kosovës (1998-1999):

• Lobim për ndërhyrje ndërkombëtare: Gazeta mbështeti fushatën për ndërhyrjen humanitare të NATO-s, duke bërë thirrje për ndërhyrje ndërkombëtare për të ndaluar gjenocidin dhe spastrimet etnike ndaj shqiptarëve të Kosovës.

• Bashkëpunimi me diasporën: “Dielli” mobilizoi diasporën shqiptare në SHBA për protesta dhe kontakte me zyrtarët amerikanë, duke kërkuar ndërhyrje ushtarake dhe diplomatike.

Pas Luftës dhe deri në ditët e sotme:

• Mbështetje për shtetësinë e Kosovës: Gazeta ka qenë një mbrojtës i fuqishëm i pavarësisë së Kosovës, duke pasqyruar shpalljen e pavarësisë në vitin 2008 dhe mbështetur diplomacinë kosovare për njohjet ndërkombëtare.

• Denoncimi i sfidave: “Dielli” ka trajtuar sfidat e Kosovës, përfshirë marrëdhëniet me Serbinë, sfidat politike dhe pengesat ndërkombëtare.

• Platformë për angazhimin e diasporës: Gazeta vazhdon të shërbejë si një urë lidhëse midis diasporës shqiptare dhe çështjeve kombëtare, duke mbajtur çështjen e Kosovës të gjallë në debatin ndërkombëtar dhe kombëtar.

Rëndësia sot:

• “Dielli” vazhdon të mbetet një zë i rëndësishëm i komunitetit shqiptar në SHBA dhe një platformë për trajtimin e çështjeve të rëndësishme për Kosovën, sidomos për integrimin euro-atlantik dhe forcimin e sovranitetit të Kosovës.

• Gazeta gjithashtu luan një rol edukues për brezat e rinj të diasporës shqiptare në ruajtjen e lidhjeve me çështjet kombëtare dhe historinë e Kosovës.

Historia dhe angazhimi i “Diellit” në periudha të ndryshme:

1. Para Luftës së Dytë Botërore dhe gjatë regjimit jugosllav: Aktivitetet e gazetës përqendroheshin në padrejtësitë ndaj shqiptarëve të Kosovës, pas Traktatit të Londrës (1913), kur ata u lanë nën sundimin serbo-jugosllav. Artikujt pasqyronin dhunën dhe spastrimet etnike të serbëve ndaj shqiptarëve.

2. Gjatë dekadës së ’90 dhe fillimit të luftës së Kosovës: “Dielli” intensifikoi raportimet dhe loboi për ngritjen e çështjes së Kosovës në arenën ndërkombëtare.

3. Pas luftës – nga shpallja e pavarësisë deri në ditët e sotme: Gazeta ka pasqyruar shpalljen e pavarësisë dhe ka mbështetur përpjekjet për njohjen ndërkombëtare të Kosovës.

Roli i “Diellit” në periudhat kyçe:

1. Raportimi mbi masakrat serbe në Kosovë (1930).

2. Denoncimi i heqjes së autonomisë së Kosovës (1989).

3. Reagimi ndaj masakrës së Prekazit (1998).

4. Mbështetje për ndërhyrjen e NATO-s (1999).

5. Mbështetje për shpalljen e pavarësisë (2008).

6. Denoncimi i Gjykatës Speciale (2020).

Gazeta “Dielli” vazhdon të mbetet një platformë e fuqishme për çështjen e Kosovës, promovimin e integrimit ndërkombëtar dhe forcimin e lidhjeve me SHBA-në dhe aleatët evropianë.