Dr. Dorian Koçi/
Çfarë mund të afrojë historia e revolucionit francez nëse atë nuk e studion në lidhje me efektet dhe impaktet që pati në Evropë, në krijimin e shteteve-komb apo deri në rrezatimet e tij këtu në Gadishullin Ballkanik. Lexime të tilla historish bëjnë të mundur që të krijojnë dhe ndihmojnë nxënësit në arsyetimin dhe analizën logjike të ngjarjeve dhe të kuptojnë më mirë dukuritë shoqërore që ndodhën në atë kohë.
Këto lloj leximesh dhe shkrimesh të historisë i tejkalojnë historitë panegjerike të shkruara në mesjetë përreth herojve dhe ngjarjeve historike, të tipit alla Plutarkian, pasi janë një kombinim i mirë multidisiplinar i dijeve shoqërore. Gjithësesi lexuesi i ri apo dhe i maturuar edhe në këtë lloj librash historikë mund të bëjë zgjedhjen e vet.
P.sh historianët prej kohësh kanë gjetur egzagjerime apo pasaktësi në veprën e Marin Barletit, “Historia e Skënderbeut”, por vëmendjes së tyre nuk i ka shpëtuar “Kronika e Muzakajve”, e Princit arbër Gjon Muzakës, botuar në Napoli në 1510, një kryevepër historike e shkruar me stil lakonik por gjithë informacion për botën mesjetare arbëre dhe Motin e Madh.
Për fat të keq ky është një libër që nuk ka fituar ende vëmendjen e duhur, edhe pse i botuar në mënyrë që lexuesit e rinj të mos hallakaten në folklorizma rreth mesjetës shqiptare por të arrijnë të lexojnë dhe rrokin thelbin e saj: marrëdheniet e arbërëve me Sinjorinë dhe Osmanët, rëndësia e zotërimit të pronës, shpërndarja e gjakur arbër sa në Lindje në Perëndim, konvertimet në Islam të klasës feudale, krushqitë dhe gjenealogjitë e familjeve fisnike arbëre.
Një variant i mirë i historisë sociale të kësaj epoke është dhe libri i Oliver Shmid “Arbëria Venedikase”, një përmbledhje e gjithë burimeve për qytetet shqiptare që ishin nën Venedikun duke përshkruar jo vetëm historinë administrative por edhe ekonominë, rrugët, ndërtesat, kishat etj.