Dom Nikë Ukgjini/
Më rastin e 320 vjetorit të Kuvendit të Arbrit në Merqi të Lezhës, vendoset shtatorja e Gjon Françesk Albanit, Papa Klementi XI.
Festa e martirizimit të Shën Gjon Pagëzuesit, (29 gusht), në Kishën e Mërqisë, dioqeza Lezhë, këtë vit u kremtua si e jashtëzakonshme në historinë e saj.
Puna e filluar që në muajin Maj të vitit 2022, për rehabilitimin, restaurimin e kryerjen e disa punimeve shtesë në Kishën e Kuvendit të Arbrit dhe ambientin për rreth, kulmoj më bekimin e shtatores prej guri, të Papa Klementit XI, Albanit, të vendosur në pjesën e presbiterit të kësaj Kishe. Ngritja shtatores pikërisht në vendin ku u mbajt 320 vite më parë Kuvendi i Arbrit, është tashme një fjetje e qetë dhe prehje në paqe e shpirtit të tij. Qenësia e papa Albanit pas 302, viteve të kalimit në amshim, në këtë formë u kthye në tokën amë.
Mesha u bashkëcelebrua nga zv. famullitari i Mërqisë, Atë Farid Coronel, që udhoqi meshën si dhe Dom Martin Jaku dhe Dom Nikë Ukgjini. Dom Nika mbajti predikimin e rastit për Shën Gjonin, i cili thërriste popullin që të bëjnë pendës për mëkatet e tyre e të kthehen të besimi në Zotin. Në predikim u fol edhe vlerat e Kuvendit të Arbrit, si një zë i Shën Gjonit në shkretëtirë, që na fton në zgjimin e kujtesës sonë si një domosdoshmëri, për ruajtjen e fes katolike, gjuhës, kulturës që janë elementet kryesore për mbajtjen gjallë të identitetin tonë kombëtar. Në fund të meshës u bë bekimi i shtatores së Papa Albani, të autorit Sadik Spahia, realizuar në gur nga firma Jushi e financuar nga Ilir Vatë Big, banues në New York.
Më rastin e kësaj ngjarje, kanë ardhur përgëzime nga Ipeshkvi i Lezhës, Mons. Ottavio Vitale, më letrën e dt. 29. 08. 2023, dhe më parë edhe nga Nunci Apostolik në Tiranë, Mons. Luigi Bonazzi, cili edhe pse gjendej më pushime verore, është shprehur “Jam shumë i lumtur Dom Nika,” dhe paralajmëron vizitë të shpejt në Mërqi.
Më vendosjen shtatores e Papa Klementit (Albanit ) e para shtatore e këtij Pape me origjinë Arbërore, u përmbushë ëndrra ime shumë vjeçare, për rehabilitimin e këtij objekti kishtare, me karakter të fort historik e kombëtar, ku më 14-15 janar të vitit 1703, me urdhrin e Papa Albanit, delegati i tij Vinçenc Zmajevichu duke i bashkuar të gjithë ipeshkvijtë e trevave Arbërore, mbajti Kuvendin e Arbrit.
Shqipëria dhe shqiptarët me Papa Klementi XI i lidh një traditë e hershme dhe e devotshme katolike. Familja urbinate Albani, e ka prejardhjen nga Mëhil Laci, banues në Laç të Kurbinit. Dy djemtë Gjergji dhe Filipi si bashkëluftuar të Skënderbeut, do kenë emigruar në Urbino të Italisë, pas vdekjes së Skënderbeut. Pikërisht në ketë qytet, u lind Gjon Françesk Albani, më 23 korrik 1649 dhe vdiq 19 mars 1721, në Romë. Gjon Françesk, Albani, studio teologji e jurisprudence në kolegjin Urbaniano të Romës. Ai si djaloç i ri, ishte dallua si talent i jashtëzakonshme dhe për ketë arsye, që në moshën 21 vjeçare behët kanonik i Kishës së Shën Lorencit e më pas Bazilikës së Vatikanit. Më 1690 shpallet kardinal nga Papa Aleksandri VIII. Gjenialiteti i tij Arbërorë, shihet, kur ai, pa e pasur ende urdhrin e meshtarisë e as të ipeshkvit, më 23 nëntor 1700 u zgjodh për tu ulur në selinë Papnore. Në mënyre shumë të për shpëtuar, disa ditë më vonë u shuguruar meshtar e më 30 nëntor u shugurua ipeshkëv dhe më 8 dhjetor 1700 që kurorëzua për papë, duke e marrë emrin Papa Klementi XI, me nofkën Albani. Gjatë pushtetit të tij si Papë (1700-1721), në vendbanimet arbëreshe në Itali u hapën shkolla e kolegje shqipe. Si person i pasionuar për histori që në rini, tregon fakti së dokumentet të mbledhur që më parë, mbi origjinën e vjetërsinë e Ilirisë, ia u kishte dhënë jezuitëve, D. Farlati dhe F. Riçeputi, madje duke i nxitur e financuar, botimin e tyre më titullin, Illyricum Sacrum, në tetë vëllime, studim i historisë, kulturës, demografisë, dhe gjendjes së fesë), të hedhura në mbi 5000 faqe të ndara në tetë vëllime – një nga burimet kryesore në fushën e albanologjisë.
Kisha në brendësin e saj ka, dritaret vitratë të stilit klasik, me imazhe shenjtërish mbrojtës të (Arqi) dioqezave pjesëmarrës në Kuvendin e Arbrit, nga Shkupi e Tivari e dioqezat në Shqipëri. Pastaj në altar të ri e në dritaren e rrozet, janë paraqitur disa simbole të botuar në librin shqip të vitit 1706, të Kuvendit te Arbrit.
Edhe një monument tjetër i rëndësishëm iu shtua Kishës së Shën Gjonit të Kuvendit të Arbrit. Në oborrin e saj, një pllakë e madhe guri me simbolin e Kuvendit të Arbrit ku simbolizohet, pushteti i Papa Albanit dhe orenditë për Celebrimin e Meshës së Shenjte në kushtet e pushtimit turk të trevave Arbënore, punuar nga skulptori i ri, Ervis Gjini, e dhuruar nga firma e gurit dhe e mermerëve “Kovaçi” në Lezhë.
Sipas arkitektit, Aleksander Jushi; inxhinierit, Sokol Gazulli; piktorit Vasil Diamanti e skulptorit prof..Sadik Spahia, gradualisht po plotësohet restaurimi i plotë si dhe plotësimi me vepra të tjera arti. Në proces pune është edhe një shtatore tjetër e cila do të vendoset brenda kishës, ajo e delegatit papnor, Imzot Vinçenc Zmajevichut (Dragoi) i cili në edhe në cilësinë e kryeipeshkvit të Tivarit, në vitin 1702, shkeli pëllëmbë për pëllëmbë trevat arbërore, dhe vendosi e udhëhoqi Kuvendin e lavdishëm të Arbrit.
Pasi që punimet e deri tanishme janë financuar më fonde private, pritet nga ana e Bashkisë, Lezhë dhe restaurimi i shtëpisë së Kuvendit të Arbrit e ngritur që në vitit 1668, nga Imzot Gjergj Vlladanji e cilësuar si më e bukura në Arbëri.