VENDIMI I GjYKATES SE STRASBOURGUT DHENE NE FAVOR TE PRONAREVE, KUNDERSHTON HAPUR PROJKET-LIGJIN E QEVERISE QE PO MIRATOHET NE KUVEND/
NGA AGIM TORO/*
Ne daten 10.11.2015 Gjykata e Strasbourgut mori vendimin e radhes duke u dhene te drejte subjekteve te shpronesuara qe kishin paraqitur kerkese per gjykim ne ate te Nderuar Gjykate.
Ky vendim mer nje rendesi te jashtezakoneshme per pronaret shqiptare, te drejtat e te cileve nuk po respektohen nga ana e Shtetit Shqiptar.
Vleresimi i Gykate se Strasbourgut per te drejten e pronesise ne Shqiperi eshte dhene gjithmone ne favor te pronareve dhe asnjehere ne favor te shtetit. Gykata e Strasbourgut i ka mbeshtetur konkluzionet e veta ne faktin se pronaret shqiptare, nen regjimin komunist, jane shpronesuar me dhune e pa shperblim, kush kundershtonte ndeshkohej. Ndryshim i sistemit totalitar me sistemin demokrat duhej, vec te tjerave te korrigjonte fajet e sistemit te kaluar ne drejtim te te drejtave te njeriut, keshtu nder hapat e pare qe duheshin ndermare ishte kthimi i prones pronareve te shpronesuar padrejtesisht si dhe riabilitimi dhe demshperblimi i te perndjekurve politike.
Persa i perket te drejtes se prones, ne fillim u veprua drejte duke shfuqizuar Kushtetuten e viti 1976 qe e kishte shpallur shtetin, pronar te te gjithe tokes. Por pas ketij akti, nen ndikimin e ideve te bartura nga e kaluara u kalua ne ligje pupuliste, me arsyetimin e gjendjes tejet te varfer te fshtarsise. Me ligjin famekeq 7501 toka ju dha falas fshtareve, por qe nuk e punuan ate per arsye se toka u nda ne mbi 2.5 milion ngastra, kushtet e punimit te tokes ishin tejet mjerane dhe prodhimi vendas nuk mund te konkuronte prodhimin e importuar per shkak te cilesise dhe kostos. Keshtu fshataret ne vend qe te punonin token, emigruan jashte shtetit duke punuar ne tokat e atyre vendeve, por qe ishin shume here me te administruara se sa toka ne Shqiperi. Toka ju dha fillimisht ne perdorim dhe me pas ne pronesi. Shteti padrejtesisht ndau edhe token qe nuk ishte pronar dhe ligjji 7501 nuk u zbatua ne gjithe territorin por vetem ne zonat fushore e kodrinore te Shqiperise.
Mbeshtetur ne parimet e keti ligji u zbatua edhe privatizimi i sektoreve te tjjere te ekonomise si privatizimi i ndermarrjeve ne favor gjoja te puntoreve, privatizimi i dyqaneve ne favor te shitsave etj. etj.
Fillimi i ekonomise se tregut tregoi se sigurimi i nje prone te vlefshme te hapte rrugen per tu pasuruar. Politikanet shqiptare dhe militantet e te gjitha partive politike, sidomos ato parlamentare, ju versulen pronave pa pyetur per demin qe u shkaktonin ekonomise se vendit dhe sidomos pronareve. U miratuan ligje vendime e urdhera qe shkelnin me te dyja kembet normat elementare te nje shteti demokratik. Kjo do te conte ne nje deshtim total te ekonomise dhe nga vendi i pare ne Europen Lindore qe po zbatonim reformat e ekonomise se tregut jemi vendi i fundit ne Europen Lindore per t’ju bashkuar familjes europiane. Korrupsioni dhe makuteria e shkelsave te te drejtave te pronareve, te ndihmuar nga ligjet qe i miratonin vete dhe nga sistemi tejet i koruptuar gjyqesor qe gjeten parajsen ne kete vend te quajtur Shqiperi cuan ne kete situate ku shteti eshte ne prag falimentimi si rezultat I vendimeve te gjykates se strasburgut.
Publiksht u pranua se prona i duhej kthyer pronarit, por pa prekur interesat politike dhe ekonomike te klases politike, u miratuan ligje te cilat ne thelb neperkembnin te drejten e pronesise, kthenin me kufizim token truall dhe do kompensonin pronen qe nuk e kthenin. Nga viti 1993 e ne vazhdim eshte pranuar me consensus te forcave politike ne Kuvend se pronaret duheshin kompensuar, per te githe siperfaqen dhe me cmimet e tregut, por asnjehere nuk u mendua si do realizohej ky dertyrim qe premtohej me aq buje.
Erdhi nje dite dhe pronaret u zgjuan, nuk i besuan me politikes dhe drejtesise shqiptare por ju drejtuan Gjykates se te Drejtave te Njeriut, e cila i vleresoi kerkesat e pronareve si te drejta, ka dhene dhjetra vendime ne favor te tyre dhe eshte duke gjykuar disa qindra te tjere. Ajo dha edhe nje vendim pilot ku jepeshin detyra konkrete per Shqiperine, por keto detyra rane ne vesh te shurdher.Asnje prej ketyre detyrave nuk u zbatuan. Partia politike qe drejton pushtetin ekzekutiv u kujdes me shume qe t’u mbushte mendjen nderkombetareve qe po punonte per te zgidhur problemin e pronave, u kujdes me shume te shtynte afatet e detyrimeve qe kishte ndaj pronareve dhe ne thelb nuk beri asgje. AKKP e ngrakuar nga ligji drejtohet nga nje person totalisht i pa afte dhe qe nuk e njef fare procesin e kthimit dhe kompensimit te pronave dhe megjithese kerkoi dhe miratoi ne Kuvend dy here shtyrjen e ligit per vendimarrjen e kthimit te prones pronareve, nuk ka mare asnje vendim duke u bere shembull i qarte i abuzimit me detyren, por eshte prokuriria qe nuk vepron. Kjo Agjensi ne vend qe te zbatonte detyrat qe i ka vene ligji, justifikohet me arsyetimin se po harton ligjin, qe nuk e ka detyre. Dhe zgjidhja u gjet EUREKA, pronareve nuk u japim asgje, perkundrazi te detyrohen ata t’i japin Qeverise.
Se fundmi Qeveria Shqiptare ka derguar per miratim, me procedure te pershpejtuar nje projekt-ligj te ri, te hartuar nga AKKP, qe eshte vleresuar si nje goditje shume e rende e te drejtave te pronareve. Kalimi me procedure te pershpejtuar duke mos mare parasysh ne asnje germe te tij interesat e pronareve duke i kthyer ata nga kerkues te kthimit fizik ne natyre te prones apo kompensimin e saj, padrejtesisht ne borxhlinj te Qeverise, tregoi haptazi se ky projekt – ligj nuk mer parasysh jo vetem Lirite dhe te Drejtat e Njeriut te shprehura dhe pranuara nderkombtarisht, por edhe te Kushtetutes Shqiptare dhe te rregullave e ligjeve te deri sotme. Vullneti i kesaj Qeverie u duk qartazi ne miratimin e hartes se vleres te miratuar ne vitin 2014 te cilen Gjykata e Strasbourgut e hedh poshte.
Qendrimi i Shoqates Kombetare te te Shpronesurve “Pronesi me Drejtesi” ka qene gjithmone ne perputhje me Kushtetuten tone dhe Karten Europiane te te Drejtave te Njeriut, por ka qene dhe eshte Qeveria Shqiptare ajo qe nuk pranon asnje konsultim me Shoqaten dhe nuk respekton e nuk zbaton te drejtat e tyre. Nuk eshte faji i Shoqates qe ndeshkimet e Strasbourgut po vine dhe do te vine njeri pas tjetrit, duhet qe Qeveria, Kuvendi dhe te gjithe te kuptojne se ceshtja e pronave nuk eshte ceshtje e pronareve por e Shtetit Demokratik.
Pa respektimin e te drejtes se prones nuk ka Shtet Demoktratik, nuk ka drejtesi, por ka vetem korrupsion dhe pasurim te politikaneve. Ky eshte thelbi i projket ligjit qe po miratohet ne Kuvend. I bejme thirrje Kuvendit te mos gaboje dhe te miratoje kete projekt-ligj, port ta ktheje mbrapsht per te hartuar nje projekt-ligj te ri ne perputhje me ato qe kerkon e drejta kushtetuese.
Shoqata jone ka kundershtuar fort projekt-ligjin sepse kerkon:
Toka qe nuk kthehet duhet te kompensohet me cmimet e tregut sot. Kurse projekt – ligji i Qeverise nuk parashikon ne asnje rast kthimin fizik te prones pronareve qe u takon, por fut termin e ri, abstract, kompensim brenda prones se pronarit. Pra pronari do kompensohet brenda prones se vet, pra edhe e njef pronen e pronarit me kufi e vendndodhje dhe i thote qe te kompensoj per vleren e gjithe prones, brenda tokes se vet dhe kete e ben duke ndruar zerin kadastral dhe e vlereson me vleren e nje toke tjeter. Lind pyetja e theshte pse nuk perdoret fjala kthim. Sepse Shteti ben dy vleresime per token e pronarit nje me zerin kadastral te 1945 dhe nje me zerin kadstral te 2015 duke ulur cmimet deri 200, 300 deri 1000 here.
Cmimet e tokave sidomos ne qytete gjate ketyre viteve por sidomos ne vitin 2014 pesuan nje ulje drastike, te pa justifikuar edhe para Gjykates se Strasburgut. Kjo i parapriu miratimit te ketij projekt – ligji, pacavure, i cili u miratua nga Qeveria ne menyre te fshehte e pa asnje konsultim .
Prona nuk eshte thjesht prone fizike por te paret tane i kane blere ato per te shtuar kapital, pra per t’u zhvilluar ne te ardhurat e tyre dhe ne zhvillimin prespekriv te prones. Ne e shohim pronen jo si nje send te thjeshte por si nje aset qe prodhon kapital dhe ky eshte nje process ne vazhdim. Meqenese pronat fizike jane te kufizuara dhe kerkesat per zhvillim jane ne rritje atehere pashmangerisht vlera e prones rritet dhe eshte kjo arsyeja qe ne nuk biem dakort me emertimet dhe vleresimet e vitit kur eshte konfiskuar prona, por te pakten me vleren e tregut sot. Nuk eshte shteti qe i ka dhene vlere dhe qe po e perfiton ate tani, por eshte zhvillimi ekonomik i shoqerise qe ka rritur vleren e prones. Sistemi komunist ne kundershtim me ate kapitalist perkundrazi nuk e ka zhvilluat pronen ne vlere te njejte me sistemin kapitalist, prandaj dhe sistemi komunist deshtoi. Poqese pronaret do te gezonin pronen nga viti 1945 e ketej, duke qene se do te ishin ne sistemin ku zhvillohet privatisht prona do kishin perfitime shume here me te medha nga sa kerkojne pronaret sot.
Me i cuditshem eshte fakti se me kete ligj urdherohet Gjykata e Strasbourgut te mos gjykoje me ceshtjet e ardhura nga pronaret shqiptare. Nuk kuptojme ne cfare pozite e kane vene veten hartuesit e ketij projekt-ligji por edhe ne cfare pozite e ve veten Qeveria kur guxon te urdheroje Gjykaten Nderkombetare te Strasburgut? Vaj medet mendesise qe kane, kujtojne se jane keta zoterit e Europes .Por Gjykata e Strasburgut nuk eshte sistemi gjyqesor shqiptar i korruptuar dhe qe perpunohet sipas deshirave te politikaneve shqiptare.
Gykata e Strasburgut shprehet qarte se kthimi i fizik ne natyre i prones eshte nje detyrim dhe vetem ne rastet kur nuk eshte i mundur kthimi fizik ne natyre i prones, ajo te kompensohet dhe kompensimi duhet bere vetem per pronat qe u perdoren per interes public dhe per kete duhet te paguaje e gjithe shoqeria. Por, korrupsioni ekonomik dhe politik nuk lejon kthimin fizik ne natyre te prones. Sot Qeveria ndan tokat me ligjin famekeq 7501, shet toka me 1 euro, jep me qera tokat per 99 vjet me cmime qesharake, nderton gjoja fshatra turistike dhe ua shet token pronareve te vilave (kryesisht politikane dhe pushtetare) me cmime thuajse falas, legalizon falas gjithe ndertimet pa leje edhe ato te ndertuara ne vitin 2014. Vetem mendohet sit e sajojme ne ligj qe pronaret te mos marrin asgje.
Nuk eshte e rastit thirrja e zv.ministrit te drejtesise qe Shteti Shqiptar eshte ne prag te falimentimit dhe se Shteti Shqiptar shkel perdite te drejtat e njeriut. Po te mos luftohet korrupsioni ekonomik e politik dhe po mos kete nje drejtesi qe te mos lejoje ne asnje rast shkeljen e ketyre drejtave sigurisht qe Shqiperia do falementoje jo vetem ne fushen e pronave por ne cdo gje dhe eksperincat e vendit tone ne kete drejtim nuk mungojn.
Gjykata e Strasbourgut jo ne nje rast i ka ardhur ne ndihme Shtetit Shqiptar me konkluzione dhe detyra konkrete por ka qene Shteti Shqiptar qe nuk I ka vleresuar dhe nuk I ka zbatuar ato dhe per kete nuk eshte faji i pronareve.
Me poshte po japim pjese te vendimit te Gjykates se Strasbourgut te dates 10.11.2015 ku trajtohen temat e mesiperme.
2. Vlerësimi i Gjykatës
78. Duke pasur parasysh natyrën joefektive të sistemit aktual të kompensimit dhe duke pasur parasysh, në veçanti, për faktin se tani ka 8 deri 21 vjet që subjektet e shpronesuara presin kompensimin, gjykata, pa i paragjykuar zhvillimet e mundshme në të ardhmen, qe ka parasysh krijimin e një mekanizmi efektiv të kompensimit, e konsideron të arsyeshme për të dhënë subjekteve te shpronesuara, qe jane ankuar ne Gjykate një shumë e cila do të përfaqësojë një zgjidhje përfundimtare dhe shteruese të rasteve.
79. Gjykata përsërit parimin e saj përcaktues se dëmi pasuror të jepet në rastet e shpronësimit të paligjshëm duhet të korrespondojë me vlerën aktuale të pronës nëse kthimi fizik ne natyre nuk eshte i mundur. (shih Brumărescu v. Rumanisë (i drejtë) [GC], nr. 28342/95, §§ 19-24, GJEDNJ 2001-I, dhe Scordino v. Italy (nr. 3) (i drejtë)).
80. Gjykata shqyrtoi një çështje të ngjashme në Vrioni dhe të tjerë k. Shqipërisë, nr. 35720/04 dhe 42832/06, §§ 33-39, 7 dhjetor 2010, në të cilën ajo ka arsyetuar dhe ka arritur në përfundimin se, në rastin e shpronësimeve të paligjshme, të tilla si në aplikimet pranishëme ne Gjykate, në lidhje me të cilën autoritetet duhet t’i japin kompensim në vend te kthimit ne natyre të pasurisë, shuma e kompensimit do të korrespondojnë me vlerën aktuale të pronës.
81. Në Vrioni dhe të tjerët (i drejtë), cituar më lart, Gjykata i dha kompensim në bazë të hartave të vlerësimit të pronave të miratuara në vitin 2008. Kjo metodë e llogaritjes së dëmit material është aplikuar në mënyrë konsistente në të gjitha gjykimet e mëvonshme të miratuara nga Gjykata ( shih Manushaqe Puto dhe të tjerë, cituar më lart, § 125;. Delvina kundër Shqipërisë (i drejtë), jo 49106/06, § 17, 21 maj 2013;. Karagjozi dhe të tjerët [Komiteti], cituar më lart, §§ 63 dhe 65; Siliqi dhe të tjerët [Komiteti], cituar më lart, § 27; dhe Metalla dhe të tjerët [Komiteti], cituar më lart, § 37).
82. Në rastin konkret, Gjykata duhet të përcaktojë nëse ajo duhet t’i referohet hartave të vlerësimit të pronave të vitit 2008 apo ato të vitit 2014 për llogaritjen e dëmit monetar. Pasi shqyrtoi argumentet e palëve, gjykata bën vërejtjet e mëposhtme.
3. Ne vendimin pilot Manushaqe Puto dhe të tjerë, cituar më sipër, në lidhje me dështimin e autoriteteve për të paguar kompensim në vend të kthimit te pronës u dha nga Gjykata më 31 korrik 2012. Ai u bë përfundimtar më 17 dhjetor 2012. Në paragrafin 121 dhe dispozita operative nr. 7 Gjykata nuk vendosi të shtyjë seancën gjyqësore të rasteve që kishin qenë të parashtruara para dorëzimit të këtij vendimi, por për të vazhduar shqyrtimin e tyre edhe pasi vendimi mori formë të prerë. Në lidhje me këtë, aplikimet e pranishëme ishin paraqitur në Gjykatën midis 15 majit 2008 dhe 19 dhjetor 2011. Njoftimi I per keto aplikimeve i është derguar Qeverise nga 25 janar 2010 deri me 20 dhjetor 2013 .
84. Gjykata merr parasysh argumentet e Qeverisë në favor të aplikimit të hartave të vlerësimit të pronës të vitit 2014 për llogaritjen e dëmit material. Ajo mirëpret faktin se vlerësimet e pronës janë (menduar të jetë) të përditësuar çdo vit në bazë të një metodologjie që u miratua me vendim të Qeverisë në vitin 2012. Megjithatë, kjo nuk është bindur nga propozimet e Qeverisë.
85. Në radhë të parë, hartat vlerësimi i pronës 2014 janë miratuar pas futjes së aplikacioneve të pranishëm, që po shqyrtohen në përputhje me udhëzimet e përcaktuara në vendimin pilot. Në këndvështrimin e Gjykatës, referenca për hartat e vlerësimit të vitit 2014 do të sjellin pabarazi në trajtimin e aplikantëve për aq sa mbështetje të çmimit referent është i shqetësuar.
86. Së dyti, Gjykata do të referohen rezervave të bëra gjatë takimit parlamentar të 7 maj 2012 që vërteton se transaksionet e regjistruara me ZRPP nuk pasqyronin në përgjithësi dhe nuk pasqyronin domosdoshmërisht vlerën reale të tregut, si rezultat i evazionit fiskal të kryer nga palët në një kontratë e shitjes. Rrjedhimisht, Gjykata vlerëson se mbështetja në çmimet e shitjes të transaksioneve të regjistruara do të jetë në mospërputhje flagrante me parimin e mirë-vendosur që kompensimi, në rastet e shpronësimit të paligjshëm, duhet të korrespondojë me vlerën e tregut,dhe Gjykata nuk eshte për të treguar masat për të frenuar dhe luftuar evazionin fiskal.
87. Së treti, dhe e lidhur ngushtë me arsyen e dytë, Gjykata është e shqetësuar se çmimet e pronave në disa qytete, veçanërisht në zonat që përjetojnë një rritje të zhvillimit relativisht të lartë, të tilla si qendër të kryeqytetit, Tiranë, kanë përjetuar një rënie të madhe. Gjykata nuk është në gjendje të flasë arsyet për rënie të tillë, por ajo nuk është e bindur se ata objektivisht pasqyrojnë vlerën aktuale të tregut dhe se ata ishin “interesat dhe inflacioni indeksuar”, në mënyrë që të mbulojë për dëmin shkaktuar nga pamundësia e kompensimit gjatë gjithë këtyre viteve (krahasoni Vrioni dhe të tjerët (shpërblim), cituar më lart, § 37).
88. Nuk mundet qe Gjykata të pranojë raportet e ekspertëve të paraqitura nga aplikantët. Vlerësimi i tyre ishte bazuar kryesisht në çmimet e shitjes të blloqeve të apartamenteve ngritur në parcela ngjitur e tokën në vend të vlerave të krahasueshme të ngastrave fqinje të tokës. Në çdo rast, raportet e ekspertëve nuk jane mbështetur ne çmimet e referencës të cilat, ata, përmendin duke u mbështetur në dokumentet mbështetëse.
89. ……
90. Duke pasur parasysh vlerësimet e mësipërme, Gjykata arrin në përfundimin se ajo duhet të përcaktojë dëmin financiar mbi bazën e hartave të vlerësimit të pronës të vitit 2008. Duke pasur parasysh materialin në zotërim të tij, Gjykata e çmon të arsyeshme për të bërë çmime në lidhje me dëmin pasuror dhe jopasuror te tabuluar në shtojcën nr 3.
Agim Toro
Sekretar i Pergithshem i Shoqates Kombetare te te
Shpronesuarve “Pronesi me Dretesi”
* Shkrimit i paraprine kjo leter per Redaksine e Gazetes Dielli: