Intervista e studiueses Rovena Vata për Arjeta Ferlushkaj- /
Rovena Vata nuk është e panjohur për lexuesin e “Diellit”, pasi ka qenë e pranishme në vitin 2016, në një intervistë për veten dhe profesionin. Veprimtaria e punës së saj konsiston në qëmtimin, hulumtimin, studimin, analizën dhe kritikën në fushën e studimeve albanologjike.
Rovena, libri i juaj i sapo botuar titullohet “Identitet kulturor përmes vlerave”. Çfarë nënkupton identiteti tek ky libër? Pse ky titull dhe çfarë ju shtyu në publikimin e tij? Pse zgjodhët si datë publikimi 7 marsin?
ROVENA VATA: Identitet te ky libër nënkupton emër, gjuhë, traditë. Identiteti është i lidhur ngushtë me territorin, qytetërimin dhe gjuhën. Pse ky titull? Zgjodha pikërisht këtë titull, pasi Shqipëria dhe shqiptarët, në kuptim moral dhe kulturor të përfaqësimit të tyre nëpër rrjedhat historike, kanë kërkuar të jetojnë dhe të trajtohen me dinjitet, përmes identitetit të tyre autokton të vlerave. Zgjodha datën 7 mars për ta publikuar, për të deklaruar se gjuha shqipe është me 36 gërma, e pasur dhe e bukur naimjane dhe territori përfshin më shumë se sa Ballkani dhe zona ballkanike. Jemi në kohën kur shtete dhe kombe, duhet të mbajnë frymën dhe të mos vazhdojnë të shpalosin përpara të tjerëve shembëlltyrën e tyre ngatërrestare.
Cila është struktura e librit? Cilat tradita kulturore trajtohen në të?
ROVENA VATA: Librin “Identitet kulturor përmes vlerash”, e kam strukturuar në 8 pjesë. Në rastim tim paradigmatik të identitetit kulturor, studimet albanologjike, vijojnë të mbajnë të stimuluara mërmërimat – tashmë të kodifikuara në britma ndjellëse – të historisë mijëvjeçare ilire dhe rivlerësimin e këtij identiteti kulturor, në hulli gjuhësore, etnokulturore dhe të eposit tradicional e klasik. Ndjehem e privilegjuar të deklaroj një thelb sintetik të qenies – unë jam shqiptare – dhe të logjikës për të thënë e rithënë atë, që është mohuar, keqinterpretuar dhe anatemuar, për një kohë të humbur, të paqënë dhe të detyrueshme për t’u deklaruar denjësisht.
Çfarë statusi ka sot sipas jush identiteti kulturor shqiptar?
ROVENA VATA: Përsa i përket statusit të sotëm të identitetit kulturor shqiptar, këtë status do e lidh me gjeniun kombëtar shqiptar, i cili e ka trasformuarindividin dhe ka krijuar identitetin-edhe në pjesën kulturore. I përjashtuar apo brenda llojit nga bashkësia zanafillore, ai i ka ndërthurur esencat e ngurosura në një rrjet global dhe ka mundur të dalë jashtë etnive të mbylluara në vetvete. Meritë e veçantë është ruajtja e traditës kombëtare dhe harmonizimi me vlerat e qytetërimit dhe civilizimit konkret. Identiteti kulturor shqiptar sot rrok një pjesë dualiste të konceptit për qytetërimin dhe civilizimin. Kultura dhe Religjioni janë pjesë organike për të tipizuar dhe konfiguruar një popull, një komb. Statusi aktual i identitetit shqiptar sapo ka nisur.
Cili është mesazhi, që kërkoni të përcillni dhe kontributi, që mendoni se sjell botimi i këtij libri?
ROVENA VATA: Libri për identitetin kulturor është një pjesë e apelit për të gjithë. Jemi në kohën e sinqeritetit të deklarimit shkencor, jashtë nacionalizmave dhe mentaliteteve të fatit dhe fatalitetit. Kontributi im është modest, me prurjen për të rrezatuar një mesazh të madh. Në të gjitha trevat, ku jetojnë denjësisht shqiptarët, që me talentin dhe gjeninë e tyre i kanë dhënë peshë vlerave, i kanë sintetizuar me mjedisin konkret dhe përbëjnë modelin e bashkëjetesës së virtytshme me të tjerët. Në këtë aspekt shembujt janë të shumtë, në të gjitha disiplinat-art, shkencë, menaxhim, etikë, përfaqësim në hierarkinë e pushteteve, vorbulla psiko-sociale e më gjerë.
Kombi nuk është shumësia e vullneteve individuale, rendja pas teorisë së totalitetit organik i shkon për shtat konsolidimit të etno-kulturalizmit dhe diversitetit brenda llojit gjuhësor, por absolutisht nuk e anashkalon tërësinë e ndjesive dhe kuptimësive të biodiversitetit të lakmuar të mjedisit, minerarologjisë, faunës dhe florës, kultit të të parëve, edukatën e prindërve, himnin kombëtar, flamurin, një tërësi me konvencione sociale, doket dhe traditat, muzikën, kostumografinë, lojërat olimpike…
“Identitet kulturor përmes vlerave” është në rënditje libri i katërt i juaji, por i dyti për nga lloji i përmbledhjeve studimore, sepse ju keni botuar dy studime monografike (2013, 2018) dhe dy përmbledhje me artikuj e studime (2015, 2019). Na flisni pak për botimet e mëparshme, si u ngjizën ato dhe çfarë kanë si objekt studimi dhe pretendimi?
ROVENA VATA: Po filloj me ngjizjen shkencore të tezës së doktoratës Miti i malit në letërsinë shqipe, Gjergj Fishta, Ernest Koliqi, Migjeni, Martin Camaj, e cila erdhi si nevojë e një mangësie në studimet tona letrare, pasi në letërsinë shqipe, që nga krijimtaria anonime popullore, deri te letërsia e kultivuar bashkëkohore, mali tematizohet shpesh, si vendngjarje, por edhe me ngarkesa të tjera të natyrës simbolike, etnocentrike, mitike, etj.
Monografia Fantastikja në rrëfenjat e Kutelit, Gogolit dhe Turgenievit (Aspekte të demonologjisë krahasuese), është një punë, e cila fillesat e saj i ka në vitet e para të punës sime studimore në fushën e letërsisë.
Përmbledhja e parë me studime dhe artikuj është botuar në vitin 2015, me titull: Urë fjalësh mes letërsisë dhe antropologjisë. Kjo përmbledhje përfshin një lëndë të gjerë, duke e strukturuar në pesë pjesë, përmes një ndërthurje të kriterit kronologjik me kriterin tematik.
Kurse përmbledhja me studime për të cilën pothuajse iu kushtuar kjo intervistë, erdhi si një kontribut modest, për të njohur, pasuruar me raste konkrete nga krijimtaritë apo nga autorët, për të hulumtuar, për të rijetësuar dhe funksionalizuar kulturën antropologjike shqiptare, si një traditë dhe identitet, me një lashtësi shumë të thellë historike dhe autoktone, që ka nevojë të përhapet dhe të mbështetet, për të mos u deformuar apo trasformuar.
“Identitet kulturor përmes vlerave” është një titull intrigues dhe tërheqës, sidomos për diasporën shqiptare, duke ditur sfidat me të cilat i duhet të përballet në një shoqëri tjetër. Sa mendoni, se mund të ndikojë libri juaj, tek lexuesi, që jeton jashtë territorit të Shqipërisë?
ROVENA VATA: Libri për identitetin kulturor është një pjesë e apelit për të gjithë. Jemi në kohën e sinqeritetit të deklarimit shkencor, jashtë nacionalizmave dhe mentaliteteve të fatit dhe fatalitetit. Kudo që të jemi duhet të dëshmojmë identitet kulturor të vlerave, por për të realizuar këtë na nevojitet vullnet, është ai, i cili nxjerr në pah, një trashëgimi të pandashme historike dhe i lidh individët e një shoqërie, në episode të një teatri të madh me vetëdije kombëtare, ku aktualët e kanë të vështirë të mendojnë ndryshe nga koha e paraardhësve. Kudo që të jemi në Shqipëri apo në diasporë, shqiptar na bën gjaku dhe indi gjentik i dijes historike me jetë të përkorë. Kontributi im është modest, me prurjen për të rrezatuar një mesazh të madh.
Studimet e juaja prekin tematika të ndryshme dhe periudha të ndryshme. A mund të na thoni si e përzgjidhni objektin tuaj studimor? Cila është metodika e punës suaj studimore?
ROVENA VATA: Metodika e punës sime studimore është e lidhur me temën, të cilën e kam në fokus për ta studiuar, ajo e cila është pothuajse pjesë e metodikës së punës është metoda krahasuese.
Rovena, le të kthehemi pak tek aktiviteti juaj. Ju aktualisht jeni kryetare e Degës Mësimore në Akademinë e Studimeve Albanologjike në Tiranë. Por, gjithashtu ju jeni lektore në disa universitete brenda e jashtë Shqipërisë; jeni anëtare në borde drejtuese të shumë revistave shkencore; jeni pjesëmarrëse në mbi 100 konferenca shkencore; keni mbi 70 botime në revista shkencore; mentore e disa punimeve shkencore ne nivel bachelor e Master etj. A mund të na thoni si e menaxhoni gjithë këtë pasuri angazhimesh?
ROVENA VATA: Investimi më i madh te vetja, është të investosh dije, por për të realizuar këtë të nevojitet kohë. Besoj se suksesi më i madh i kujtdo prej nesh është të menaxhuarit e kohës, për të vënë qëllimet dhe për të realizuar synimet.
Nëse ke dëshirë të bësh diçka të madhe, që të mbetet gjithmonë, duhet të kapim kohën e tashme.
Le të kthehemi pak në kohë. Kur nisi tek ju dëshira për të shkruar? E mbani mend publikimin tuaj të parë? Për çfarë bën fjalë?
ROVENA VATA: Dëshira për të shkruar është ndjesi krejt e brendshme e vetë njeriut apo një “shqetësim” për të shprehur, atë që ndjen përmes studimit apo fenomene që lidhen më këtë art-shkencë. Publikimi i parë është i datës 9 tetor të vitit 2011, në gazetën “Nacional” dhe bën fjalë për romanin “Mërkuna e zezë” e autorit Agron Tufa, e titulluar “Proza e Agron Tufës-një përmasë evropiane e tekstit”.
Si përzgjidhen nga Rovena Vata veprat që do të bëhen objekt studimi prej saj?
ROVENA VATA: Objekti i studimit vjen vetiu, ai ngjizet me karmën individuale dhe është gjaku, që thërret tek e nevojshmja, e domosdoshmja dhe tek e dobishmja për identitetin, artin, etikën, kulturën, gjenezën, gjuhën, historinë dhe shumë të tjera.
Ju keni marrë mbi 16 tituj “Mirënjohje”, keni fituar çmime karriere, keni marrë diplomë shkëlqësie dhe shumë çmime të tjera. Si ndiheni për vlerësimin që i bëhet punës suaj? Dhe çfarë këshille do i jepnit një studiuesi/eje të re?
ROVENA VATA: Ju falenderoj që keni renditur certifikatat vlerësuese të punës sime. Nuk mund ta mohoj që ndjehem mirë, por përgjigjen e pyetjes suaj se çfarë këshille do u jepja studiuesve të rinj, do të ishte e njëjta me këshillën, që do i jepja vetes. “Të studiojnë sa më shumë, të mos ndalen se studiuari, të thellohen në studimet e tyre, sepse vetëm dija dhe njohuritë nuk kanë fund asnjëherë”.
Çfarë mendimi keni për letërsinë e sotme shqipe?
ROVENA VATA: Psikologjia e ndryshimit nga një vend postdiktatorial në demokraci liberale, ka imponuar llojshmëri dhe një marrëdhënie vunerabël midis letërsisë vendase dhe letërsisë së huaj. Shoqëria shqiptare hyri në frymën e kësaj psikologjie mbi një lloj çrregullimi të diktuar nga ideologjia, të frenuar nga filozofia politike dhe e fustruar nga metodologjia e përjashtimit të vlerave të letërsisë shqipe dhe asaj botërore. Realisht, jemi përballur me politika shtrënguese, heretike, kur duhet të përjetonim të lirë përballje me korpusin e madh të letërsisë, etnografisë, arkeologjisë, eposit kreshnik, muzikës dhe çdo që u përket popujve dhe kombeve me mesazhe të shkëmbimit të kulturave, të unifikimit dhe gjallërimit të vlerave si dhe të njëhsimit të shpirtrave për dije, dinjitet dhe emancipim social-kulturor. Ka ndodhur ajo që pritej nga reagimet e kundërta, nga konsiderimet e llojit tjetër, nga pasioni dhe një lloj dashakeqësie të pjesës më të madhe të globit, kundër historisë mijëvjeçare të popullit tonë, duke na e dhuruar pa dashje ngadhnjimin e mendimit të kohës moderne. Ky çast ekzistencial i lexuesit, autorit, përkthyesit dhe botuesit kërkoi dhe mori kohën e nevojshme për drejtpeshim dhe balancë. Aktualisht jemi në mjedise intelektuale dhe kërkimore-shekncore, do të duhet edhe pak kohë të krenohemi me një shoqëri të orientuar kulturalisht drejt dijes dhe librit.
Rovena me çfarë projekti po merreni aktualisht?
ROVENA VATA: Projektet e radhës lidhen me studime në fushën etnologjike, folklorike, letrare, gjuhësore, studime në letërsinë për fëmijë dhe analiza në rrafshin psikanalitik.
A keni ndonjë kërkesë apo këshillë për lexuesin e “Identitet kulturor përmes vlerave”?
ROVENA VATA: Në një familje dhe në një komb nuk mund të hysh me dekret dhe ligj. Lindim me britma dhe qarje dhe me gjithë masën e intelektit të përcaktuar nga gjaku dhe indi zhvillimor për kohën e dedikuar jetës humane. Jeta e një kombi, institucionet, kultura, besimet dhe arti bekohen nga psikologjia, konstitucioni mental dhe standardi i intelektit, po aq të ngulitura me qasjet fiziologjike dhe anatomike; ato prezantojnë dhe përfaqësojnë një endje dhe thurje historike, të dukshme, të padushme dhe të panjohur të shpirtit të tij.
A keni ndonjë mesazh për shqiptarët e Amerikës dhe sidomos për lexuesin e gazetës “Dielli”?
ROVENA VATA: Mesazhi im për gazetën “Dielli”, si organi më i vjetër mediatik në gjuhën shqipe, është të vazhdojë të mbetet e dielltë. Të përcjellë lajme dhe jo vetëm, në çdo zemër shqiptari, kudo gjendën ata. Ashtu sikur diellit i duhet një hapësirë fare e vogël për të depërtuar rrezet e tij të ngrohta në çdo vatër.
Intervistoi për “Diellin” Arjeta Ferlushkaj