Arta Marku/
Pash’ ma t’bukurën stinë t’pranverës,
Pash’ ma t’bukurin drandofill,
Mos t’ja falish kuj ti erën,
Se për mu vetëm ke çilë!
Fjalët dihen, muzika po ashtu kurse muza që i nxiti ato “fshihet” pas njërës prej dhjetëra mëtueseve që ua ka ënda të paraqiten në vend të saj, duke e shndërruar historinë e një kënge në legjendë.
A ka ekzistuar në të vërtetë një LULEBORË, në një kopsht, n’ma t’bukurin në Shkodër, që e ka nxitur një poet t’i kushtonte ato fjalë dashurie?
Po poeti vetë cili është?
Po kompozitori që i veshi fjalët me nota për t’i shndërruar ato në një him për dashurinë që do të merrte dhenë?
Në të vërtetë, për këngën LULEBORË lulëzuan rrëfenjat e secila ka emrat e vet të protagonistëve, gjithnjë të ndryshëm nga varianti në variant.
Dikush thotë se lulebora e vërtetë është një vajzë e ardhur prej larg me të cilën ra në dashuri poeti. Dikush tjetër thotë se bëhet fjalë për një pasion dashurie të vetë kompozitorit. Dikush se dashuria lindi në një stinë pranvere në mes të një oborri tipik shkodran plot me lulebore, e tjetërkush se bëhet fjalë për një dashuri të lindur në zemër të dimrit nën flokët e borës. Me gjasë përvetësimi i këngës duhet të ketë qenë një joshje e parezistueshme. Nëse jo përvetësimi, pështjellimi, ndërsa protagonistët e vërtetë duhet të kenë nënqeshur duke i shpërfillur ngatërresat e duke e pranuar se gjithçka vinte prej madhështisë së këngës. E kush do të donte të identifikohej me një këngë të kotë, në fund të fundit?
Megjithatë cilët ishin protagonistët?
Cili ishte kompozitori?
Cili ishte poeti?
Cila ishte lulebora? A ka ekzistuar vërtet ajo në realitet, këtu e 75 vjet më parë? Apo ka qenë thjesht një përfytyrim krijuesish, një vegim a ëndërr?
***
LULEBORA (ose LULEBORËS) është një pikë uji në oqeanin e veprës së kompozitorit, por duket se ishte pika që i spërkati të gjithë shpirtrat e njerëzve, për të lënë gjurmë të pashlyeshme tek ata. Ndaj, të flasësh për Simon Gjonin duhet doemos të ndalesh te LULEBORA ashtu sikurse të flasësh për LULEBORËN duhet doemos ta identifikosh me autorët e saj të vërtetë.
Në fakt, nëse dikush e dëgjon a këndon luleborën, zor se mendon për autorët e saj aq sa për shijen që përfton. Megjithatë, mes historive të shumta që lulëzojnë lidhur me të, ja vlen të veçojmë të vërtetën. Atë të vërtetë që del nga sirtarët e studios së kompozitorit. Dhe është momenti tani, për shkak të botimit të librit SIMON GJONI – MUZIKA DHE EPOKA, që autori, djali i kompozitorit, Andis Gjoni zgjodhi ta sillte me rastin e 100-vjetorit të lindjes së babait.
Gjatë punës për përgatitjen e monografisë, mes shënimeve të të atit, veç veprave të plota muzikore të përmasave të ndryshme, të njohura e të panjohura, të ngjitura në skenë e ende të pangjitura, biri gjeti edhe fletoren një faqe e të cilës ishte e Luleborës. Në atë fletë, e zeza mbi të bardhë, me shkrimin e atit, djali lexoi se kënga LULEBORËS ishte me tekst të Zef Palit. Pra, ai paskësh qenë poeti që i ka dorëzuar Simon Gjonit fjalët e vjershës të cilën ky i fundit do ta bënte këngë. Dhe do ta bënte, sërish siç e dëshmon fletorja, në verën e 74 viteve të shkuara, pikërisht në 15 gushtin e 1949-ës.
Sigurisht, ajo është një fletore muzike me pentagramë dhe nota të renditura në vija e fusha e s’ka vend për fjalë rrëfimesh të gjata. Ndaj nuk kish si të ishte në atë fletore historia që fsheh kënga, protagonistët që ka në zanafillë, dashuria që e ngjizi.
Por i biri i kompozitorit e di, ia ka rrëfyer e ëma, Hermira, e cila e ka njohur Luleborën e vërtetë.
Paskësh qenë një vajzë nga Tirana, një gazetare që mbërrin në Shkodër dhe takon Zef Palin. Madje e takon në një oborr tipik shkodran të mbushur me lulebore të harlisura. Porse poetit, tjetër luleborë i intereson, tjetër lulebore i ngul shikimin pa mundur ta largojë. E atëherë merr një copë letër e shkruan vargjet: në nji kopsht ma t’bukurin në Shkodër, ty të gjeta luleborë…
Kështu zuri fill një histori dashurie që do të vazhdonte, kështu zuri fill edhe një këngë që do të bënte rrugë të gjatë.
***
Sigurisht LULEBORA është përtej historisë që ka në zanafillë, përtej dashurisë që e lindi, përtej legjendave që solli pas vetes, përtej të dëshiruarve për ta përvetësuar… Në fund të fundit u bë një himn që shumë shpejt i erdhi koha të kapërcente kufij dhe jo vetëm në kuptimin metaforik e emocional. Nuk shpërtheu vetëm dyer zemrash, por edhe sinorë qytetesh e madje shtetesh.
Në fillim doli nga Shkodra për të ardhur në Tiranë e më pas përmes radios u përhap nëpër të gjithë Shqipërinë pa ndalur këtu gjithsesi. Rrugëtimi për në Moskë a Pekin nuk do të ishte i vështirë për një këngë si ajo, që dinte të prekte shpirtra. Dhe nuk do të këndohej vetëm në radio por edhe nëpër parqe nga vendasit që ndoshta nuk i kuptonin fjalët por ndjenin muzikën…
Në monografinë e Simon Gjonit të shkruar nga i biri ka, veç të tjerash, rrëfime shumë të papritura dhe interesante për LULEBORËN edhe pse në të vërtetë kjo këngë me të gjithë historitë, legjendat e gjysmë legjendat është veç një stacion që pasohet nga stacione të tjerë, të shumtë e madje më të rëndësishëm për një kompozitor të përmasës së Simon Gjonit.
Në fund të fundit bëhet fjalë për një nga kompozitorët më të rëndësishëm shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit XX.
***
Djali i kompozitorit ka bërë një rrëfim të qetë e të shtruar: Për luleborën dhe lulet e tjera të kopshtit të një kompozitori; për pasionin që lind me njeriun; për shndërrimin e pasionit në profesion; për rrugëtimin e një muzikanti; për shkollimin në Pragë dhe zbulimin e botës së madhe; për rikthimin në Shqipëri dhe hapjen e rrugëve të reja; për dirigjentin dhe kompozitorin që japin e marrin brenda të njëjtit njeri; për veprën e tërë të shkruar me nota; për muzikën e që njohu skenën dhe atë që ende pret ta njohë… Dhe natyrisht rrëfimi vijon për njeriun e veçantë që mbështjell velloja e artistit, për burrin, bashkëshortin, babain.
Është fjala për SIMON GJONIN, është MUZIKËN dhe EPOKËN e tij…